Wednesday, August 29, 2007

هێندێک تێبینیی زمانی 12


هێندێک تێبینیی زمانی 12
حه‌سه‌نی قازی

" بارهه‌ڵگرێک له‌ ... خۆی به‌ دیوارێک داکێشا!!"

ئه‌مرۆ له‌ ده‌نگوباسی ئێوارێ دا گوێم لێ بوو " بارهه‌ڵگرێک له‌... خۆی به‌ دیوارێک دا کێشا". ئه‌و ڕسته‌یه‌ له‌ بواری سێنتاکسه‌وه‌ ته‌واو به‌ پێی ڕێزمانی شێوازی کوردی نێوه‌ڕاست داڕێژراوه‌‌، به‌ڵام له‌ ڕووی ماناییه‌وه‌ وای تێده‌خوێندڕیته‌وه‌ که‌ "بارهه‌ڵگر"ه‌که‌ به‌پێی ئیراده‌ و ویستی خۆی ئه‌وه‌ی کردووه‌ و ئاگادارانه‌ خۆی به‌ دیوار دا کێشاوه‌. به‌ڵام له‌ ڕاستی دا مه‌به‌ست له‌و ڕسته‌یه‌ ئه‌وه‌یه‌‌ ئاژۆری بار‌هه‌ڵگره‌که‌ به‌ هه‌ر هۆییه‌ک بووبێ کۆنترۆڵی بارهه‌ڵگره‌که‌ی له‌ ده‌ست داوه‌ و ئه‌وکه‌مته‌رخه‌مییه‌ بووه‌ته‌ هۆی ئه‌وه‌ی بارهه‌ڵگره‌که‌ خۆی به‌ دیواری گۆرین دا بدا. چونکوو ڕێی تێناچێ به‌ بێ ئاژۆر کارێکی ئاوا بکا، ئه‌گه‌ر ڕسته‌که‌ دروستیش بنووسین :"ئاژۆری بارهه‌ڵگرێک له‌...خۆی به‌دیوارێک دا کێشا"،دیسان دووره‌ له‌ مانای مه‌به‌ست،چونکووپێویست به‌ گوتن ناکا هیچ ئاژۆرێک،چ ئاژۆری بارهه‌ڵگر یان ئاژۆری هه‌ر گه‌ڕۆکێکی دیکه‌ به‌ شێوه‌ی ئیرادی کارێکی ئه‌وتۆ ناکا،به‌ڵکووئه‌گه‌ربێتوو کۆنترۆڵی ئاژۆتنی له‌ ده‌ست ده‌رچێ، ئاکامی ڕه‌نگه‌ ئه‌وه‌ بێ، ئه‌و گه‌ڕۆکه‌ی لێیده‌خوڕێ وه‌دیوارێک بکه‌وێ یان له‌ جاده‌ لاداو وه‌رگه‌ڕێ
قسه‌ کردن له‌ ڕسته‌ سازی زمانی کوردی هه‌ویرێکه‌ زۆر ئاو ده‌کێشێ!

Tuesday, August 28, 2007

به‌رنامه‌ی ئه‌م حه‌وتوویه‌ی ڕوانگه‌ سێنتری ڕه‌وه‌ند



ڕوانگه‌ی ئه‌م حه‌وتوویه‌ میوانداری ده‌کا له‌ به‌ڕێز عه‌لی که‌ریمی یه‌ک له‌ ئه‌ندامانی"ده‌سته‌ی دامه‌زرێنه‌ری‌ سێنتری "ڕه‌وه‌ند"که‌ له‌ کۆتایی مانگی مای ساڵی 2007 دا به‌ فه‌رمانی ڕه‌سمی وزاری مۆڵه‌تی کارو تێکۆشانی پێدراوه‌.
له‌و به‌رنامه‌یه‌ داڕێزدار که‌ریمی ئامانجه‌کانی ئه‌و سێنتره‌ ده‌ناسێنێ،سێنتری ڕه‌وه‌ند ئه‌و کوردانه‌ی به‌ نیازی خزمه‌ت گه‌ڕاونه‌ته‌وه‌ و ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ باشووری کوردستان له‌ ده‌وری یه‌کدی کۆده‌کاته‌وه‌ و کارئاسانیان بۆ ده‌کا بۆ زاڵبوون به‌ سه‌ر گیروگرفته‌کانی دیسان ماڵدانان دا
ڕوانگه‌ شه‌مۆ شه‌و 1ی سێپتامبری 2007 سه‌عات 21:45 به‌ کاتی نێوه‌ندیی ئوڕووپا.هه‌مان به‌رنامه‌ سه‌رله‌به‌یانی دووشه‌مۆ3ی سێپتامبر له‌ نێوان سه‌عات 10:00 -12:00 دووپاته‌ ده‌بێته‌وه‌. .

Monday, August 27, 2007



دیسان سه‌باره‌ت به‌ ڕێزلێنان له‌ جیاوازی
حه‌سه‌نی قازی

به‌ سه‌رکوتکردن و رێگه‌ گرتن له‌ پێشکه‌وتنی شێوازێک له‌ شێوازه‌کانی کوردی و داسه‌پاندنی شێوازێک به‌ سه‌رئه‌وانی دیکه‌ دا،نه‌ زمانی یه‌کگرتوو دروست ده‌بێ و نه‌ هێمی پێوه‌ندییه‌کانی ناوخۆیی کوردی به‌ حه‌ولی ئه‌وتۆ پته‌و ده‌بێ. به‌ پێچه‌وانه‌، کرده‌وه‌یه‌کی زاڵمانه‌ی ئه‌وتۆ ده‌بێته‌ هۆی له‌ یه‌کدی پرینگانه‌وه‌ و مووله‌یه‌ک قڕژ بوونه‌وه‌ و هه‌وێنی سه‌رهه‌ڵهێنانی زامێک که‌ نه‌ کۆلکه‌خوێنده‌وار ده‌توانن چاره‌سه‌ری که‌ن و نه‌ چ حه‌کیمێک لێیده‌وه‌شێته‌وه‌ ده‌رمانی کا. ڕاست به‌راوه‌ژووی کرده‌وه‌یه‌کی ئه‌وتۆ رێزلێنان له فره‌ چه‌شنی و هه‌موو چه‌شنی زمانی ده‌بێته‌ هۆی ته‌بایی زیاتر و باوه‌ڕی به‌یه‌کدی و هێزی یه‌کایه‌تی له‌ جیاوازیدا پته‌وتر ده‌کا.
ئه‌وانه‌ی له‌ هه‌نده‌رانه‌وه‌ نووسخه‌ی "زمانی یه‌کگرتووی کوردی" به‌ زاڵ کردنی شێوازێک به‌ سه‌ر شێوازه‌کانی دیکه‌ی کوردی دا ده‌پێچنه‌وه‌، با که‌مێک له‌ ده‌وروبه‌ری خۆیان بڕوانن و ببینن چۆن ده‌ره‌تانی دێمۆکراتیک ڕێگه‌ی بۆ ڕه‌خساندوون وه‌کوو مامۆستای زمانی ماڵێ کار بکه‌ن. بۆچی بۆ منداڵه‌کوردێک له‌ سوێد ڕه‌وابێ له‌ سوێد به‌ شێوازی کوردیی سه‌روو یان نێوه‌ڕاست زمانی خۆی بخوێنێ، به‌ڵام له‌ وڵاتی خۆی له‌ جێیه‌کی وه‌کوو بادینان و هه‌ورامان ناچار بکرێ به‌ تۆبزی شێوازێکی دیکه‌ بخوێنێ.
سیاسه‌تدارێژانی سیستمی په‌روه‌رده‌ له‌ باشووری کوردستان، بۆ ئه‌وه‌ی وڵامی که‌ف و کوڵی بانه‌کی لایه‌نگرانی "زمانی یه‌کگرتووی کوردی" بده‌نه‌وه‌، وا باشه‌ وه‌بیر ئه‌و موهه‌ندیسانه‌ی تۆبزیکاری بهێننه‌وه‌، ئه‌و مافه‌ی له‌ سوێد بۆ منداڵانی کوردی به‌ ڕه‌وا ده‌زانن، بۆ منداڵانی کورد له‌ بادینان و هه‌ورامانیشی بسه‌لمێنن!

Thursday, August 23, 2007

بۆچوون له‌ سه‌ربیره‌وه‌رییه‌کانی میرزا عه‌بدوڵای موجته‌هیدی


بۆچوون له‌ سه‌ر بیره‌وه‌رییه‌کانی میرزا عه‌بدوڵای موجته‌هیدی

"ئه‌م بیره‌وه‌ریانه‌ یه‌کجار زۆر به‌نرخن.هه‌رچه‌ندناوی میرزا عه‌بدوڵای موجته‌هیدیم نه‌بیستووه‌،به‌ڵام وا وێده‌چێ سه‌داقه‌ت له‌ گێڕانه‌وه‌کانیدا هه‌یه‌.تۆ بڵێی ئه‌و بیست لاپه‌ڕه‌یه‌،که‌ گۆیانه‌ماوه‌،به‌ڕاستی نه‌مابێ یان له‌ ژێر سانسۆری ئێران ده‌رنه‌چووه‌.خۆزگه‌ یه‌کێک نووسه‌ری کتێبه‌که‌ی له‌ تاران و ته‌ورێزان دۆزیباوه‌ و ئه‌سکووی [ئه‌سکوێی] له‌ مه‌نجه‌ڵ گێڕابا.-- ‌هێمنانه‌.
هه‌ربژین"

تێبینی: کاکه‌ ده‌ستوفۆنتی!هێمنانه‌ت ده‌ناسمه‌وه‌،هه‌ربژی.به‌داخه‌وه‌ "ئایه‌توڵا میرزا عه‌بدوڵای موجته‌هیدی" نه‌ماوه‌ وبیره‌وه‌رییه‌کانی له‌ لایه‌ن که‌سێکه‌وه‌ به‌ نێوی ڕه‌سووڵی جه‌عفه‌ریان بژارکراوه‌ و له‌ ساڵی 1381ی هه‌تاوی له‌ لایه‌ن"مؤسسه‌ مطالعات تاریخ معاصر ایران"وه‌ بڵاو کراوه‌ته‌وه‌. دیاره‌ بژارکار به‌ هیچجۆرلایه‌نگری له‌ جووڵانه‌وه‌کانی کوردستان و ئازه‌ربایجان ناکا و ئه‌وه‌ له‌ تێبینییه‌کانیدا به‌ جوانی ده‌رده‌که‌وێ، جا بۆیه‌ وه‌کوو ئێوه‌ بۆی چوون ئه‌گه‌ری سانسۆرکرانی بیست لاپه‌ڕه‌ی گۆرین له‌ نه‌مانیان زیاتره‌.
هه‌ربژی،
حه‌سه‌نی قازی

سه‌باره‌ت به‌ تێبینی ژماره‌ 9


سه‌باره‌ت به‌ تێبینیی زمانی 9 میوانێکی هێژا ده‌نووسي:
" له‌وانه‌یه‌ پێشبینییه‌که‌تان ڕاست بێ؛به‌ڵام، به‌ش به‌ حاڵی خۆم به‌ دووری ده‌زانم. هۆیه‌که‌شی ئه‌مه‌یه‌ که‌ کورد و زمان و کولتووری تازه‌ خه‌ریکه‌ بۆ خه‌ڵکی دیکه‌ ده‌رکه‌وێ،به‌تایبه‌تی له‌م ڕاده‌یه‌ دا که‌ بتوانێ هیچ ته‌ئسیرێکی هه‌بێ.ئینگلیزی زۆر ده‌مێکه‌ ئه‌و ده‌ربڕینه‌یان هه‌یه‌.فارسه‌کانیش هه‌ر وا که‌ ده‌ڵێن:مگه‌ خوابشوببینی؛یان،"مگر خوابش را ببینید".ئه‌گه‌ر به‌ هه‌ڵه‌ نه‌چم، له‌ موکریان ده‌ڵێن:"خه‌یاڵپڵاو". ئه‌وه‌ که‌ ده‌ڵێن: مه‌گه‌ربه‌ خه‌ون بیبینی، له‌ فارسی وه‌رگیراوه‌.ئه‌گه‌رله‌ نووسراوه‌ی کوردستانی عێراقدا بیدۆزییه‌وه‌،ئه‌وه‌ئه‌من له‌ هه‌ڵه‌داده‌بم.
هه‌ربژین.هێمنانه‌

هێندێک تێبینیی زمانی 11 ماندوو


هێندێک تێبینیی زمانی 11
حه‌سه‌نی قازی

ماندووبوون، ماندوو، ماندوویی، ماندوێتی، ماندوو نه‌بوونی، ماندوو نه‌بی!

ئه‌مڕۆژانه‌، دوای ساڵه‌های ساڵ چاوم به‌ دیداری دۆستێکی له‌مێژینه‌ و به‌وه‌فا ڕوون بووه‌وه‌ و له‌گه‌ڵ باس و خواسی هه‌مه‌چه‌شنه‌ و فره‌ لایه‌نه‌ قسه‌ هاته‌ سه‌ر زمان و ئه‌و هاوڕێیه‌ گوتی له‌ جێیه‌ک بیستوویه‌ ‌ زاراوای "ماندوونه‌بی" له‌ بناوانه‌ "مانی نه‌بی" بووه‌ وله‌ سه‌ر زمان ئاڵوگۆڕی به‌ سه‌ر هاتووه‌ و دووده‌نگی /د/ و /وو/ جێگه‌ی ده‌نگی /ی/ یان گرتووه‌ته‌وه‌. مه‌به‌ستیش له‌و بێژه‌یه‌ ئه‌وه‌یه‌ ئه‌و که‌سه‌ی ڕووی ئه‌و قسه‌یه‌ی تێده‌کرێ وه‌کوو"مانی" پێغه‌مبه‌ری به‌ سه‌ر نه‌یه‌. دیاره‌ بۆ من په‌ژراندنی ئه‌و لێکدانه‌وه‌یه‌ بڕێک ئه‌سته‌مه‌، به‌ براده‌ره‌که‌مم گوت هه‌وڵ ده‌ده‌م ڕای خۆم سه‌باره‌ت به‌و زاراوه‌یه‌ له‌ وێبنووسی ڕوانگه‌ دا بنووسم.

ئه‌من پێم وایه‌ ئه‌گه‌ر ئاواڵناوی "ماندوو" شی بکه‌ینه‌وه‌ له‌ دوو بڕگه‌ی مان + دوو پێک هاتووه‌ وواتای حه‌قیقی ئه‌و زاراوه‌یه‌ یانی "له‌ دوا نه‌مێنییه‌وه‌"،" له‌ خه‌ڵکی دیکه‌ وه‌دوایه نه‌که‌وی" ئه‌گه‌ر که‌سێک زۆر به‌ ڕێگه‌ دا بڕوا، یان له‌به‌ر پیاده‌ڕۆیی زۆر شه‌که‌ت بووبێ له‌ وانه‌یه‌ له‌ خه‌ڵکی دی جێ بمێنێ و له‌ دوایه‌ بمێنێته‌وه‌، بۆ تێهه‌ڵهێنانه‌وه‌ی ئه‌و دۆخه‌ و بۆ ئه‌وه‌ی وره‌ی وه‌به‌ر بێته‌وه‌ ده‌کرێ پێی بڵێین "ماندوو نه‌بی" و له‌ به‌ردوامی ده‌کارهێنان دا واتای به‌ خێر هێنانی به‌ خۆیه‌وه‌ گرتووه‌ بۆ وێنه‌ له‌م ڕسته‌یه‌ دا" ماندوو نه‌بوونی له‌ میوان کردن = میوان به‌خێرهێنان، یه‌ک له‌ خه‌سڵه‌ته‌ باشه‌کانی کوردانه".

له‌ شێوازی سه‌رووی کوردی دا "وه‌ستان" هاوواتای "ماندوو بوون" و "ماندوێتی" یه‌. له‌ شێوازی نێوه‌ڕاستیش دا "هێندێک جار " وه‌ستان" بۆ ده‌ربڕینی شه‌که‌تی گیانله‌به‌ری جگه‌ له‌ ئینسان ده‌کارده‌کرێ.

من پێم وایه‌ مانییه‌تی و به‌ کۆنه‌وه‌ نووسان هۆی پێوه‌ندی دانی ئه‌و زاراوه‌یه‌ به‌ " مانی" یه‌وه‌ بێ، ده‌نا، ئه‌گه‌ری پێک هاتنی وشه‌ی ماندوو له‌ مان + دوو، زیاتر ڕێی تێده‌چێ.

Monday, August 20, 2007

بیره‌وه‌رییه‌کانی میرزا عه‌بدوڵای موجته‌هیدی


بیره‌وه‌رییه‌کانی میرزا عه‌بدوڵای موجته‌هیدی سه‌باره‌ت به‌ کوردستان
له‌ ساڵی 1946 دا

ئاماده‌کردن و وه‌رگێڕانی : حه‌سه‌نی قازی

به‌رایی:ئه‌و بیره‌وه‌رییانه‌ له‌ کتێبی "بحران آذربایجان (سالهای 1324- 1325 ) خاطرات مرحوم آیت الله‌ میرزا عبدالله‌ مجتهدی " که‌ به‌ کۆششی ڕه‌سوولی جه‌عفه‌ریان له‌ هاوینی ساڵی 1381ی هه‌تاوی له‌ لایه‌ن " موسسه‌ مطالعات تاریخ معاصر ایران " ڕا بڵاو کراوه‌ته‌وه‌ ، وه‌رگێڕدراوه. به‌ داخه‌وه‌ بیره‌وه‌رییه‌کان له‌ 9ی گه‌لاوێژی 1325 ته‌واو ده‌بێ و ئیدی چ باسی ڕووداوه‌کان تا 20 ی سه‌رماوه‌ز ناکرێ . بڵاوکه‌ره‌وه‌ له‌ په‌راوێز دا ده‌ڵێ له‌و نوسخه‌یه‌ی له‌ به‌رده‌ستیان دا بووه‌ ، 20 لاپه‌ڕه‌یه‌ک که‌مه‌.
ئه‌و بیره‌وه‌رییانه‌ مووقه‌ڵێشی نووسه‌ر سه‌باره‌ت به‌ بزووتنه‌وه‌ی ئازه‌ربایجان و تاڕاده‌یه‌کی به‌رته‌نگیش کوردستان ده‌نوێنێ، و خوێنه‌ره‌وه‌ هه‌ست ده‌کا ،نووسه‌ر به‌پێی بۆچوونی حه‌ولی داوه‌ ڕووداوه‌کان به‌ شێوه‌یه‌کی بابه‌تیانه‌ وه‌گوێزێ . ئایه‌توڵا میرزا عه‌بدوڵای موجته‌هیدی له‌ ساڵی 1355 ی هه‌تاوی له‌ مه‌شه‌د کۆچی دوایی کردووه‌. مێژووی زایینی ڕۆژه‌کان له‌ لایه‌ن وه‌رگێڕه‌وه‌ داندراون.


دووشه‌مۆ 29 ی ڕێبه‌ندان ( 18ی فێڤرییه‌ی 1946 )

"...... دوو سێ ڕۆژه‌ که‌ ئاغای قازی محه‌مه‌د هاتووه‌ته‌ ته‌ورێزێ. قازی محه‌مه‌د ڕێبه‌ری بزووتنه‌وه‌ی ئه‌و دواییانه‌ی کورده‌کانی سابڵاغه‌. براکه‌شی سه‌دری قازی نوێنه‌ری سابڵاغه‌ له‌ مه‌جلیس [ی شوورای میللی] دا . له‌ گه‌ڵ ئاغای قازی و براکه‌ی پێشینه‌ی هاوڕێیه‌تیم هه‌یه‌. ته‌قریبه‌ن ده‌ ساڵ له‌مه‌و پێش له‌ سابڵاغ یه‌کترمان ناسی. ئێستا [ له‌ ته‌ورێز ] له‌ گراند هۆتێل دابه‌زیوه‌. دوکتوری برام ته‌له‌یفوونی کرد و کاتی له‌ قازی وه‌رگرت که‌ سبه‌ینێ سه‌عات 9 بچێته‌ سه‌ردانیان . گۆیا ئاغای قازی له‌ کووچه‌ و کۆڵان عه‌مامه‌ له‌ سه‌رنانێ و جۆره‌ کڵاوێکی تایبه‌تی له‌ سه‌ر ده‌نێ......" لاپه‌ڕه‌ی 126


سێشه‌مۆ 30 ی ڕێبه‌ندان ( 19 ی فێڤرییه‌ی 1946 )

" ..... هه‌ر ئه‌و جۆره‌ی بڕیار داندرابوو ، دوکتور سه‌عات 9ی سه‌رله‌به‌یانی چوو
بووه‌ دیده‌نی قازی محه‌مه‌د که‌ له‌ گراند هۆتێل دابه‌زیوه‌. جگه‌ له‌ قازی و ئامۆزاکه‌ی ، ژماره‌یه‌کی زۆر له‌ کوردان له‌وێ بوون. ئامۆزای قازی ، حه‌مه‌حوسێن خان کوڕی سیف القضاته‌ که‌ له‌ سابڵاغه‌وه‌ بۆ نوێنه‌رایه‌تی له‌ مه‌جلیسی نه‌ته‌وه‌ی ئازه‌ربایجان دا هه‌ڵبژێردرابوو.باسی ئێروئه‌وێ و په‌راگه‌نده‌ کرابوو و قازی محه‌مه‌د نیوه‌ به‌گاڵته‌ و نیوه‌ به‌ جیدی گوتوویه‌ که‌ ئێمه‌ به‌ ته‌واوی له‌ ئێران جوێ بووینه‌ته‌وه‌. دوکتور پرسیویه‌ که‌ میاندواو به‌ کامه‌ لا گه‌یشتووه‌ ؟ قازی وڵامێکی ناڕوونی داوه‌ته‌وه‌. دوکتوریش به‌ گاڵته‌ گوتوویه‌ که‌ میاندواو له‌ نێوان ئێمه‌ و ئێوه‌ دا ده‌بێ به‌ ئالزاس بورن . به‌ گشتی خۆیان له‌ باسی سیاسی دزیبووه‌وه‌ ......." لاپه‌ڕه‌ی 128






شه‌مۆ 3ی خاکه‌لێوه ( 23 ی مارسی 1946 )

"............. له‌ماوه‌یه‌ک له‌مه‌وبه‌ره‌وه‌ ده‌نگووباسی ناڕوون له‌ کوردستانه‌وه‌ ده‌بیسترێ. ناوی قازی محه‌مه‌د وه‌کوو سه‌رۆکی ده‌وڵه‌تی کوردستان زۆر وه‌به‌ر گوێیان ده‌که‌وێ. مه‌لا مسته‌فای بارزانی که‌ له‌ سه‌رۆکه‌کانی کورده‌کانی عێراقه‌ ، له‌ نیشتمانی خۆیه‌وه‌ ڕای کردووه‌ و له‌ کوردستانی ئێران جێی گرتووه‌ و کۆمه‌ڵێکی له‌ ده‌وری خۆی کۆکردووه‌ته‌وه‌ و به‌ هاوده‌ستی قازی محه‌مه‌د بووته‌ هۆی ئاڵۆزی کاروباری کوردستان . وا ده‌رده‌که‌وێ هاوته‌ریب له‌ گه‌ڵ بزووتنه‌وه‌ی ئازه‌ربایجان بزووتنه‌وه‌یه‌کیش له‌ کوردستان ده‌ستی پێکردووه‌ که‌ بووه‌ته‌ هۆی دڵراوه‌کێی عێراق و ترکییه‌ و ئینگلیستان ." لاپه‌ڕه‌ی190


چوارشه‌مۆ 7ی خاکه‌لێوه ( 27ی مارسی 1946 )

" .......... ئه‌و ڕۆژانه‌ که‌ ده‌نگووباسی ره‌سمی و ناره‌سمی چۆل کردنی ئێران له‌ گۆڕێ دایه‌ ، مه‌سه‌له‌ی کوردستانیش گرینگی په‌یدا ده‌کا. گۆیا رێبه‌ری یه‌که‌می کورده‌کان ئاغای قازی محه‌مه‌ده‌ . عه‌مه‌راغا له‌ هۆزی هه‌رکی ! [تێبینی وه‌رگێڕ: عه‌مه‌ر خانی شه‌ریفی له‌ عه‌شیره‌تی کارداری کۆنفێدراسیونی شکاک بوو ، تێبینی وه‌رگێڕ ]خاوه‌نی پله‌ی سه‌رۆکوه‌زیرانی قازی محه‌مه‌ده‌. مه‌لا مسته‌فای بارزانی ش که‌ له‌ عێراقه‌وه‌ ڕای کردووه‌ له‌ گه‌ڵ ئاغای قازی پێوه‌ندی هه‌یه‌. ناوه‌ندی قازی مهاباده‌ که‌ هه‌مان ساوجبولاغی موکری یه‌ که‌ له‌ زه‌مانی په‌هله‌وی دا ناویان کرده‌ مهاباد. سه‌رۆکوه‌زیرانی عێراق ڕایگه‌یاندووه‌ که‌ له‌ عێراقێ پێنسه‌دهه‌زار کورد ده‌ژین ، که‌ له‌ ناویاندا جووڵانه‌وه‌ی سه‌ربه‌خۆیی خوازی ده‌ستی پێکردووه‌ ( 1 . نه‌کردووه‌!) مه‌لامسته‌فاش که‌سێکی ده‌ستڕۆیشتووی ناوچه‌یی یه‌. داوای ناردنه‌وه‌ی له‌ ئێران کراوه‌. ئێرانیش وڵامی داوه‌ته‌وه‌ که‌ ئه‌و له‌ هه‌رێمی داگیرکراوی ڕووسه‌کان دایه‌. ڕووسه‌کانیش گوتوویانه‌ که‌ ئه‌و له‌ناوچه‌ی داگیرکراوی ئه‌واندا نییه‌.
گۆیا له‌ودواییانه‌ دا له‌ ناوچه‌ی بانه‌ پێکهه‌ڵپڕژانێک له‌ نێوان هێزه‌کانی ده‌وڵه‌تی و ده‌سته‌ی چه‌کداری کورد ڕوویداوه‌. فڕۆکه‌کانی ئێران ئه‌وناوچانه‌یان بۆمباران کردووه‌. ئه‌مڕۆش ده‌نگووباسی پێکهه‌ڵپڕژان له‌ نێوان هێزه‌کانی ده‌وڵه‌ت و لایه‌نگرانی قازی محه‌مه‌د له‌ ڕادیۆوه‌ بیسترا و به‌وپێی ئه‌و خه‌به‌ره‌، ده‌سته‌ی دێمۆکراتی ئازه‌ربایجان یاریده‌ی کورده‌کانیان داوه‌ و شاری سنه‌ که‌ هێشتا له‌ ده‌ست هێزه‌کانی ده‌وڵه‌تی دایه‌ گه‌مارۆ دراوه‌. ده‌وڵه‌ت سه‌رله‌شکر جیهانبانی بۆ پێشاوبڕدانه‌وه‌ی کوردان و پاک کردنه‌وه‌ی ئه‌و ناوچانه‌ ناردووه‌؛ به‌ڵام له‌وباره‌یه‌وه‌ له‌ تارانه‌وه‌ هیچ خه‌به‌رێکی ڕه‌سمی به‌ ده‌سته‌وه‌ نییه‌."
لاپه‌ڕه‌ی 204 ، 205


سێشه‌مۆ 3ی بانه‌مه‌ڕ ( 23 ی ئاوریلی 1946 )

"............. ڕه‌نگه‌ له‌وانه‌ جیدیتر له‌ ڕوانگه‌ی حکوومه‌تی ئازه‌ربایجانه‌وه‌ مه‌سه‌له‌ی خوێ[ که‌لا خوێ ] بێ .. گۆیا دوای چۆل کردنی خۆی له‌ لایه‌ن
هێزه‌کانی ڕووسه‌وه‌ هێندێک له‌ کورده‌کان هاتوونه‌ته‌ نێو خۆی و گوتوویانه‌ که‌ خۆی به‌شێکه‌ له‌ کوردستان، و بۆ ڕاکێشانی دڵی دانیشتووان ڕایانگه‌یاندووه‌
که‌ نێزامی ئیجباری [ به‌ سه‌ربازگرتنی تۆبزی ] و دابه‌شکردنی زه‌ویوزار ده‌بێ ڕاگیرێ. گه‌وره‌ و ده‌ستڕۆیشتوانی خۆی مه‌یلیان به‌ره‌و کوردان تێدا پێک هاتووه. فیداییه‌کانیش زۆریان گه‌ڕاونه‌ته‌وه‌ شوێنی خۆیان ، فه‌رمانداری خۆی هاتووه‌ته‌ ته‌ورێز . من ئه‌و زانیاریانه‌م په‌راگه‌نده‌ و لێروله‌وێ بیستووه‌ . نازانم له‌ گه‌ڵ ڕاستی چه‌نده‌ جووته‌، به‌ڵام دڵنیام له‌ هاتنی فه‌رمانداری خۆی بۆ ته‌ورێز.
ده‌ ڕاستیدا مه‌سه‌له‌ی کوردستان له‌ چاو ئازه‌ربایجان مه‌سه‌له‌یه‌کی ئاڵوزه‌. خۆی و ورمێ و دیلمان که‌ کورده‌کان ئیدیعا ده‌که‌ن به‌شێک له‌ کوردستانه‌ ، شاری ئاوان که‌ دانیشتوه‌کانیان له‌ سه‌دی سه‌د ترکن؛ به‌ڵام له‌ چه‌ند فه‌رسه‌خی ئه‌وان چه‌ند لادێی کوردنشین هه‌ڵکه‌وتووه‌ که‌ ئه‌و گونده‌ کوردنشینانه‌ش له‌ چاو گونده‌ ترک نشینه‌کان که‌م و بێ گرینگین. له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌ک کورده‌کان داوای ئه‌و شارانه‌ ده‌که‌ن دیار نییه‌ . ڕه‌نگه‌ ئیدیعای خۆیان له‌ سه‌ر بنه‌ماکانی مێژووی هه‌ڵنابێ.
هه‌رچونێک بێ وا وه‌به‌رچاودێ که‌ بۆ ڕاپه‌ڕاندنی ئه‌و گرفته‌، بیرمه‌ندانی کورد چاره‌یه‌کیان دۆزیبێته‌وه‌؛ به‌وشیوه‌یه‌ی که‌ په‌ره‌یان به‌ مانای کورد داوه‌. به‌ تایبه‌تی له‌ ورمێ له‌ گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا که‌ به‌ڕێوه‌بردنی کاروبار به‌ ڕه‌سمی له‌ ده‌ست کاربه‌ده‌ستانی حکوومه‌تی نه‌ته‌وه‌یی ئازه‌ربایجان دایه‌ ، کورده‌کان نفووزێکی زۆریان له‌وێ هه‌یه‌. له‌وێ کۆمه‌ڵه‌ی کورد دامه‌زرێندراوه‌ که‌ هه‌رکه‌س پێی خۆش بێ ناوی خۆی له‌ سه‌ر کوردان ئاسته‌ ده‌کا و ژماره‌یه‌کی زۆر له‌ عه‌جه‌مه‌کان ناوی خۆیان به‌ کورد نووسیوه‌. زێرۆ ئا‌غا و عه‌مه‌رئاغا ڕێبه‌رانی کورد بن له‌و ناوچانه‌ دا ، گۆیا عه‌مه‌رئاغا سه‌رۆکی ئێستای ده‌وڵه‌تی کوردی یه‌ ، مه‌سه‌له‌ی پێوه‌ندی کوردستان له‌ گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی ئازه‌ربایجان یش تاریکه‌. دیارنییه‌ هاوپه‌یمانن یان دژبه‌ر؛ گۆیا ئه‌وه‌ی به‌یه‌که‌وه‌ کۆیان ده‌کاته‌وه‌ دژایه‌تی له‌ گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی نێوه‌ندی ئێرانه‌. ئاغای قازی محه‌مه‌د سه‌رۆکی کۆماری کوردستان ئێستا له‌ ته‌ورێزه‌. ئه‌مڕۆ که‌سێک که‌ ئه‌و ده‌ناسێ له‌ کۆڵان دیتوویه‌تی . ئه‌و جار عه‌مامه‌ی له‌ سه‌ر نه‌بووه‌ . به‌ ڕواڵه‌ت سه‌باره‌ت به‌ پێوه‌ندییه‌کانی دوو وڵات هاتووه‌." لاپه‌ڕه‌ی 204 ،241

جومعه‌ 6ی بانه‌مه‌ڕ ( 26 ی ئاوریلی 1946 )

" ..................... ئه‌مڕۆ ستاسیۆنی ڕادیۆی ته‌ورێز به‌ ڕه‌سمی کرایه‌وه‌. ژماره‌یه‌ک له‌ ماقووڵانی شار به‌ کارت بانگهێشتن کرابوون که‌ له‌ خانووی تیاتوری شێروخورشید ئاماده‌بن و له‌ رێوره‌سمی کرانه‌وه‌ دا به‌شداری بکه‌ن.
هێشتا ئه‌و که‌سانه‌م نه‌دیوه‌ که‌ چووبوون بۆ ئه‌وه‌ی له‌ ورده‌ڕیشاڵی رێوره‌سمی کرانه‌وه‌ ئاگادار بم. ئه‌وه‌ی له‌ ڕادیۆی ته‌ورێزم بیست ئه‌وه‌ بوو که‌ ئاغای پیشه‌وه‌ری له‌ به‌ر ناسازی نه‌یتوانیوه‌ له‌ ڕیوڕه‌سمه‌که‌ دا به‌شدار بێ.
نوتقی کرانه‌وه‌ له‌ لایه‌ن ئاغای شه‌بوسته‌ری سه‌رۆکی مه‌جلیسی نه‌ته‌وه‌یی ڕاکراوه‌.
جگه‌ له‌ نوتقی ئاغای شه‌بوسته‌ری ، وه‌رگێڕدراوی نوتقی ئاغای قازی محه‌مه‌د سه‌رۆک و ڕێبه‌ری نه‌ته‌وه‌ی کورد به‌ زمانی فارسی خوێندراوه‌.
له‌ ڕاوێژی ڕادیۆی ته‌ورێز و هه‌روه‌ها نێوه‌رۆکی نوتقی قازی ڕا ده‌رده‌که‌وێ که‌ سه‌رکرده‌کانی جووڵانه‌وه‌ی دێمۆکراتی ئازه‌ربایجان له‌ گه‌ڵ سه‌رکرده‌کانی کورد ده‌یانه‌وێ که‌ پێوه‌ندی باش و دڵپاکانه‌یان له‌ نێو دا هه‌بێ. ڕه‌نگه‌ جیدی بوونی مه‌ترسی تاران ئه‌و دوو جووڵانه‌وه‌ سه‌ربه‌خۆخوازییه‌ی له‌ یه‌کتری نزیک کردبێته‌وه‌." لاپه‌ڕه‌ی 244


یه‌کشه‌مۆ 8ی بانه‌مه‌ڕ (28 ی ئاوریلی 1946 )

"........ئه‌مڕۆ سه‌ر له‌ به‌یانی ئاغای پیشه‌وه‌ری له‌ گه‌ڵ چه‌ند که‌سی دیکه‌ ،
سواری فڕۆکه‌ بوو ، به‌ نێوی نوێنه‌رایه‌تی له‌ لایه‌ن حکوومه‌تی ئازه‌ربایجان به‌ره‌و تاران وه‌ڕێ که‌وتن ..... له‌ لایه‌ن کورده‌کانیشه‌وه‌ دوو نه‌فه‌ر نوێنه‌ر له‌ گه‌ڵ ئه‌و ده‌سته‌یه‌ وه‌ڕێ که‌وتن : یه‌کێک له‌وان محه‌مه‌د حوسێن خانی سه‌یفی قازی یه‌ ؛ کوڕی سیف القضات که‌ مامی قازی محه‌مه‌د بوو و چه‌ند ساڵ له‌مه‌وبه‌ر کۆچی دوایی کردووه‌ [ تێبینی وه‌رگێڕ: نووسه‌ر هه‌ڵه‌ی کردووه‌، سیف القضات له‌ 7ی ڕێبه‌ندانی 1323ی هه‌تاوی کۆچی دوایی کردووه‌] . ئه‌وی دیکه‌یان سه‌دری قازی یه‌ که‌ گۆیا برای قازی محه‌مه‌ده‌ و هه‌ر ئه‌وه‌یه‌ که‌ له‌ خولی چارده‌یه‌می مه‌جلیسی شوورای میللی دا نوینه‌ری سابڵاغ بوو.
بۆ به‌ڕیکردنی ده‌سته‌ی نوێنه‌رایه‌تی ئه‌ندامانی کۆمیته‌ی ناوچه‌کانیان له‌ پێشدا ئاماده‌ کردبوو. له‌ فڕۆکه‌خانه‌ چه‌ند نوتق له‌ لایه‌ن شه‌بوسته‌ری سه‌رۆکی مه‌جلیس ، قازی محه‌مه‌د سه‌رۆکی کورده‌کان و وه‌لایی که‌ سه‌یدێکه‌ و ناوی پچووکی میر ره‌حیمه‌ که‌ ماوه‌یه‌ک له‌ قه‌وقاز ماوه‌ته‌وه‌ و ڕاوێژی قه‌وقازی وه‌رگرتووه‌ پێشکێش کران ، قسه‌کانی ئه‌وان شتێکی جێی سرنجی تێدا نه‌بوو ، جگه‌ له‌ ناشیانه‌ بوون و بۆ فۆرمالیته‌ و خه‌ست بوونیان .
نوتقی قازی باشتر بوو له‌ دووکه‌سه‌کانی دی........
له‌ کۆتایی نوتقی خۆیدا ئاغای پیشه‌وه‌ری باسی کێشایه‌ سه‌ر پێوه‌ندییه‌کانی ئازه‌ربایجان و کورد. هێندێک سه‌باره‌ت به‌ یه‌کایه‌تی دوو نه‌ته‌وه‌ی ئازه‌ربایجان و کورد دوا و هه‌روه‌ها تاریف و په‌سنی قازی محه‌مه‌د پێشه‌وای خۆشه‌ویستی نه‌ته‌وه‌ی کوردی دا و گوتی نێوبراو یه‌کێک له‌ مه‌زنه‌کانی دنیای ڕۆژهه‌ڵاته‌. [پیشه‌وه‌ری] لێی زیاد کرد که‌ ئازه‌ربایجانییه‌کان و کورده‌کان ، سنووری عێراق و ترکییه‌ ده‌پارێزن و ترکییه‌ له‌ کۆنه‌وه‌ دوژمنی ئێمه‌یه‌.
له‌ کۆتایی دا ئاغای پیشه‌وه‌ری ڕایگه‌یاند که‌ ئاغای شه‌بوسته‌ری و قازی محه‌مه‌د کاروباره‌کان به‌ڕێوه‌ ده‌به‌ن . دوایه‌ سواری فڕۆکه‌ بوو و له‌گه‌ڵ هاوڕییانی به‌ره‌و مه‌قسه‌د چوون......" لاپه‌ڕه‌ی 245، 246


شه‌مۆ 14ی بانه‌مه‌ڕ ( 4 ی مه‌ی 1946 )

"........ ڕادیۆی ئانکارا بڵاوی کرده‌وه‌ که‌ به‌ر له‌ چوونی پێشه‌وه‌ری بۆ تاران په‌یمانێکی ده‌وڵه‌تی له‌ نێوان ئازه‌ربایجان و کوردستان بۆ ماوه‌ی بیست ساڵ به‌ستراوه‌. لایه‌نه‌کان یه‌کتریان به‌ ڕه‌سمی ناسیوه‌ و پێوه‌ندی بازرگانی له‌ نێوان یه‌کتری دا به‌رقه‌رار ده‌که‌ن و له‌ هه‌مبه‌ر هێرش دا ، به‌یه‌که‌وه‌ به‌رگری ده‌که‌ن . ئه‌وپه‌یمانه‌ له‌ لایه‌ن ئازه‌ربایجانه‌وه‌ ئاغای پیشه‌وه‌ری و له‌ لایه‌ن کوردستانه‌وه‌ قازی محه‌مه‌د ئیمزایان کردووه‌.
له‌ ته‌ورێز ده‌گوترێ که‌ له‌و به‌شه‌ی کوردستان که‌ به‌ ئازه‌ربایجانه‌وه‌ لکاوه‌ ،
بار و دۆخ ئاڵۆزه‌. هێندێک برینداریان له‌و شوێنانه‌وه‌ هێناوه‌ته‌ ته‌ورێز و ژماره‌یه‌کیش فیدایی به‌ ماشێن له‌ ته‌ورێزه‌وه‌ ناردراون بۆ شوێنی ڕووداوه‌که‌. ده‌گوترێ که‌ ماکه‌ی ڕووداوه‌که‌ بریتییه‌ له‌ پێکهه‌ڵپڕژانێک که‌ له‌ نێوان دوو هۆزی کورد قه‌وماوه‌. ئه‌و ده‌نگۆیه‌ سابیت نییه‌ ؛ ئه‌گه‌رچی وێده‌چێ واش بێ. چونکوو قازی محه‌مه‌د ئاواش نییه‌ که‌ ته‌واوی کوردستان گوێڕایه‌ڵی بێ و قسه‌ی بڕوا...... " لاپه‌ڕه‌ی 251



سێشه‌مۆ 17ی بانه‌مه‌ڕ ( 7ی مه‌ی 1946 )

"......... ئه‌و په‌یمانه‌ی که‌ له‌ نێوان حکوومه‌تی ئازه‌ربایجان و کورده‌کان به‌ستراوه‌ ، بووه‌ته‌ جێی داخ و واق وڕمان له‌ له‌نده‌ن. ئاماژه‌ به‌ چه‌ند پنکت ده‌کرێ که‌ له‌و په‌یماننامه‌یه‌ دا لایه‌نه‌کان به‌ ڕه‌سمی یان نه‌ناسیوه‌. له‌وانه‌که‌ ئه‌م په‌یمانه‌ دوای ده‌ ڕۆژ له‌ به‌سترانی به‌ بیروڕای گشتی ڕاگه‌یێندراوه‌. شتێکی دیکه‌ش ئه‌وه‌ی که‌ تاریخی به‌سترانی په‌یمانه‌که‌ چه‌ند ڕۆژ دوای ڕاگه‌یێندراوی ئاغای قه‌وامولسه‌لته‌نه‌ بووه‌ سه‌باره‌ت به‌ ئاماده‌ بوونی بۆ وتووێژ له‌ مه‌ڕ ئازه‌ربایجان. ...... " لاپه‌ڕه‌ی 253


یه‌کشه‌مۆ 22ی بانه‌مه‌ڕ ( 12 ی مه‌ی 1946 )

" ئه‌مڕۆ ته‌نگه‌ژه‌ و نیگه‌رانییه‌کی توند له‌ ناو خه‌ڵک و به‌ تایبه‌تی له‌ بازار دا هه‌بوو. ڕادیۆکان بڵاویان کردووه‌ته‌وه‌ که‌وتووێژه‌کانی نێوان نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجان و ده‌وڵه‌تی ئێران بڕاوه‌......
وه‌زاڕه‌تی شه‌ڕیش خه‌به‌ری بۆمبارانی مهاباد و ده‌وروبه‌ری له‌لایه‌ن فڕۆکه‌کانی ئێرانه‌وه‌ که‌ هێندێک له‌ ڕادیۆ بێگانه‌کان دابوویان وه‌درۆ خسته‌وه‌.باوه‌کوو ئه‌و وه‌درۆخستنه‌وانه‌ش ڕاگیرانی وتووێژه‌کان بێ ئه‌ملاو ئه‌ولایه‌......................." لاپه‌ڕه‌ی 257 ، 258


دووشه‌مۆ 13ی جۆزه‌ردان ( 4 ی ژوه‌نی 1946 )

"...... ئه‌و خه‌به‌رانه‌ی له‌ لایه‌ن ڕادیۆ بێگانه‌کانه‌وه‌ بڵاو ده‌کرێنه‌وه‌ باس له‌وه‌ ده‌که‌ن که‌ هێرشه‌کانی کورده‌کان ودێمۆکراته‌کان بۆ سه‌ر هێزه‌کانی ده‌وڵه‌ت له‌ کوردستان زیاتر بووه‌ . ده‌سته‌یه‌ک له‌ ئازه‌ربایجانه‌وه‌ چووه‌ته‌ کوردستان بۆ ئه‌وه‌ی پێش به‌ قه‌ومانی پێکهه‌ڵپڕژان بگرێ، نێوانی ناوچه‌ی بێلایه‌نی له‌ نێوان دوو هێزه‌که‌ دا زیاتر کردووه‌. وه‌زیری شه‌ڕی ئێران هێرشی کورده‌کانی بۆ سه‌ر سه‌قز و بانه‌ پشت ڕاست نه‌کردووه‌ته‌وه‌؛ به‌ڵام گوتوویه‌ که‌ ‌هێڵی تێلگرافی نێوان بانه‌ و تاران له‌ به‌ر تێکدان هه‌ڵبڕاوه‌.
قه‌وامولسه‌لته‌نه‌ ده‌یه‌وێ له‌ کابینه‌که‌ی خۆیدا هێندێک ئاڵوگۆڕ پێک بهێنێ؛ به‌ڵام له‌به‌ر شێوه‌ی قانوونه‌ بنچینه‌ییه‌کانی ئێران ئه‌م کاره‌ ساده‌ و هاسان نییه‌. ڕووداوه‌کانی کوردستان و وه‌دره‌نگی که‌وتنی چاره‌سه‌رکردنی مه‌سه‌له‌ی ئازه‌ربایجان ڕه‌نگه‌ هه‌ڵکه‌وتی قه‌وامی هێندێک لاواز کردبێ. بۆ گۆڕانی وه‌زیرێک ده‌بێ سه‌روکوه‌زیر ده‌ست له‌ کار بکێشێته‌وه‌.قه‌وام له‌وه‌ ده‌ترسێ ئه‌گه‌ر ده‌ست له‌ کار بکێشێته‌وه‌، دیسان ڕانه‌سپێردرێ بۆ بێکهێنانی کابینه‌..... " لاپه‌ڕه‌ی 275، 276



جومعه‌ 17ی جۆزه‌ردان ( 8 ی ژوه‌نی 1946 )

" ..... له‌ ژماره‌ی دوێنێی ڕۆژنامه‌ی ئازه‌ربایجان دا باسێک نووسرابوو سه‌باره‌ت به‌ سه‌فه‌ری ئه‌و دواییانه‌ی ئاغای پیشه‌وه‌ری و سێ که‌سی دیکه‌له‌ وه‌زیره‌کان بۆ ورمێ که‌ که‌لکێکی زۆری لێ وه‌رنه‌ده‌گیرا.........
له‌و هه‌موو ڕووداوانه‌ دا ، ئاسۆرییه‌کانی ورمێ لایه‌نگری حکوومه‌تی نه‌ته‌وه‌یی و دێمۆکراته‌کان بوون ؛ به‌ڵام کورده‌کان لایه‌نگری خه‌ڵکی شاری و شاگردانی مه‌دره‌سه‌کان بوون. ئه‌گه‌ر له‌ ڕاستی دا ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ ڕاست بێ که‌ به‌ تۆبزی شاگرده‌کانیان له‌ گرتووخانه‌ هێناوه‌ته‌ ده‌رێ ، ئه‌و کاره‌ له‌ ده‌ست خه‌ڵکی ئاسایی شار نایه‌ به‌ بێ یارمه‌تی شاراوه‌ به‌ڵکوو ڕواله‌تی هێزێکی دیکه‌ که‌ هه‌ر ده‌بێ کورده‌کان بن ....." لاپه‌ڕه‌ی 280


سێشه‌مۆ 21ی جۆزه‌ردان ( 12 ی ژوه‌نی 1946 )

" ئاخره‌که‌ی ده‌سته‌یه‌ک که‌ ده‌بوو بۆ وتووێژ له‌ گه‌ڵ حکوومه‌تی نه‌ته‌وه‌یی ئازه‌ربایجان بێ ، هات. ئه‌و ده‌سته‌یه‌ که‌ ئه‌مڕۆ سه‌عات 9ی به‌یانی به‌ کاتی ته‌ورێز به‌ فڕۆکه‌ هات ، بریتی یه‌ له‌ 10 که‌س که‌ له‌ ژێر سه‌رۆکایه‌تی ئاغای موزه‌فه‌ری فیرووز دایه‌.....
به‌ر له‌ نیوه‌ڕۆ ئاغای پیشه‌وه‌ری و ئاغای شه‌بوسته‌ری سه‌رۆکی مه‌جلیسی نه‌ته‌وه‌یی و ئاغای قازی محه‌مه‌د ڕێبه‌ری نه‌ته‌وه‌ی کورد چوونه‌ دیده‌نی ده‌سته‌که‌ و به‌خێرهاتنیان کردوون. ده‌سته‌که‌ له‌ ماڵی میرزا عه‌لی خانی جه‌وادی دابه‌زیون........" لاپه‌ڕه‌ی 283

چوارشه‌مۆ 22ی جۆزه‌ردان ( 13 ی ژوه‌نی 1946 )

" ...... له‌م وتووێژانه‌ی ئێستا له‌ نێوان ئه‌و ده‌سته‌یه‌ی له‌ تارانه‌وه‌ ناردراوه‌ و حکوومه‌تی نه‌ته‌وه‌یی دا چ ده‌نگووباسێک به‌ ده‌سته‌وه‌ نییه‌ ؛ به‌ڵام ڕادیۆکانی بێگانه‌ ڕاده‌گه‌یێنن که‌ پێشتر رێککه‌وتن کراوه‌ و ده‌سته‌ی [ناردراوی ده‌وڵه‌ت] ته‌نێ بۆ وتووێژ له‌ سه‌ر ورده‌رێشاڵ هاتووه‌ته‌ ته‌ورێز. ڕادیۆی تاران ڕایگه‌یاند که‌ قازی محه‌مه‌د دووجار چووه‌ته‌ دیده‌نی موزه‌فه‌ری فیرووز و بۆ ماوه‌یه‌ک وتووێژی له‌ گه‌ڵ کردووه‌. ڕادیۆ هێندێک باسی لوتف و مه‌رحه‌مه‌تی ئاغای قه‌وام ی کرد ، و گوتی که‌ ئاغای قازی محه‌مه‌د له‌ به‌رامبه‌ر ئه‌و لوتف و مه‌رحه‌مه‌ته‌ی جه‌نابی ئاغای سه‌رۆکوه‌زیر، فه‌رمانی دا به‌ هێزه‌کانی کورد که‌ پاشه‌ کشه‌ بکه‌ن تاکوو تێکهه‌ڵچوونێک له‌ نێوان ئه‌وان و هێزی ده‌وڵه‌ت دا نه‌یه‌ته‌ گۆڕێ. ڕادیۆ تاران زۆری تاریفی ئه‌و نیشتمانپه‌روه‌رییه‌ و خێرخوازییه‌ی ئاغای قازی محه‌مه‌د کرد و په‌سنی دا . ده‌رده‌که‌وێ که‌ ئاغای قازی محه‌مه‌د بۆ به‌شداری له‌ وتووێژه‌کان دا به‌تایبه‌تی هاتووه‌ بۆ ته‌ورێز ، چونکوو له‌و دواییانه‌ دا له‌ ته‌ورێز نه‌بوو.........."
لاپه‌ڕه‌ی 284

پێنجشه‌مۆ 23ی جۆزه‌ردان ( 14 ی ژوه‌نی 1946 )

" ڕێککه‌وتننامه‌ی موزه‌فه‌ری فیرووز – پیشه‌وه‌ری ....
ماده‌ی 13. کورده‌کان به‌شیان به‌ خاوه‌کانی ئه‌م ڕێکه‌وتننامه‌یه‌وه‌ هه‌یه‌ و تا پۆلی 5 خوێندن به‌ زمانی کوردی ده‌بێ............." لاپه‌ڕه‌ی 286


دووشه‌مۆ 27 ی جۆزه‌ردان ( 18ی ژوه‌نی 1946 )

" .... له‌ تاران نوێنه‌رانی ڕۆژنامه‌ بێگانه‌کان چاویان به‌ ئاغای موزه‌فه‌ری فیرووز که‌وتووه‌ و هێندێک پرسیاریان لێ کردووه‌.
.... هه‌واڵده‌ری رۆیتێر [رۆیتێرز ] سه‌باره‌ت به‌ کوردستان پرسیاری کرد . ئاغای موزه‌فه‌ری فیرووز وڵامی داوه‌ : له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی که‌ جه‌نابی ئاغای قه‌وامولسه‌لته‌نه‌ پێیان خۆشه‌ مه‌سه‌له‌کان هێمنانه‌ جێبه‌جێ بکرێن له‌ ته‌ورێز دیده‌نیم له‌ قازی محه‌مه‌د کرد و وا بڕیار درا به‌ڕێزیان چاویان به‌ سه‌رله‌شکر ڕه‌زمارا بکه‌وێ و کارێکی وابکه‌ن که‌ له‌ نێوان کورده‌کان و قوشوونی ده‌وڵه‌تی دا تێکهه‌ڵچوون ڕوو نه‌دا و به‌ پێی ئه‌و ده‌نگوباسه‌ی گه‌یشتووه‌ ئه‌و دیداره‌ کراوه‌...... " لاپه‌ڕه‌ی 294

سێشه‌مۆ 28 ی جۆزه‌ردان ( 19ی ژوه‌نی 1946 )

"......... ئه‌مڕۆ ئه‌بولقاسمی موجته‌هیدی که‌ سه‌رۆکی عه‌دلییه‌ی خوێ یه‌ گه‌یشته‌ ته‌ورێزێ. نێوبراو که‌ چه‌ند ساڵه‌ که‌ له‌ عه‌دلییه‌ی خوێ دا کار ده‌کا و له‌و شاره‌ ژنی خواستووه‌ ، ده‌توانی زانیاری جێی باوه‌ڕ سه‌باره‌ت به‌ خوێ و سه‌ڵماس و ئه‌و ناوانه‌ باس بکا.
گرینگترین به‌شی زانیاری که‌ سه‌باره‌ت به‌ بارودۆخی ئه‌و شوێنانه‌ لێم بیست ، سه‌باره‌ت به‌ جووڵانه‌وه‌ی کورده‌کان له‌ گه‌ڵ کاربه‌ده‌ستانی حکوومه‌تی نه‌ته‌وه‌یی و دێمۆکراته‌کانه‌. ده‌ستێوه‌ردانی کورده‌کان و ئه‌و چه‌تانه‌ی له‌ کاروباره‌کانی ده‌خه‌ن گه‌یوه‌ته‌ ئاستێکی ئه‌وتۆ که‌ ڕه‌وتی ئاسایی حکوومه‌تی ڕاگرتووه‌ و له‌ به‌ستی خستووه‌. کورده‌کان ئاڵایه‌کی تایبه‌تی له‌ مه‌ڕ خۆیان هه‌یه‌ و هه‌رکه‌سێک له‌ خه‌ڵکی ئازه‌ربایجانی نا کورد که‌ به‌ زاراوای خۆجێی له‌ هه‌مبه‌ر کورده‌کان دا پێیان ده‌ڵێن عه‌جه‌م ، ده‌چێته‌ نێو حیزبی کورده‌کان ، له‌ به‌رامبه‌ر گوشار و هه‌ڕه‌شه‌ وگوڕه‌شه‌ی دێمۆکراته‌کان و کاربه‌ده‌ستانی حکوومه‌تی نه‌ته‌وه‌یی دا ده‌یان پارێزن . هه‌ر وه‌ها له‌ چه‌ند که‌یسیش دا دژایه‌تییان کردووه‌ له‌ گه‌ڵ دابه‌شکردنی زه‌وی له‌ سۆنگه‌ی ئه‌وه‌ی که‌ دژی دینی ئیسلامه‌ . دیاره‌ خاوه‌نموڵکان و ده‌وڵه‌مه‌ندان بوونه‌ لایه‌نگری کورده‌کان و چه‌ند که‌س له‌وان چوونه‌ته‌ نێو حیزبی کورد و ئاڵای کوردیان له‌ مڵکی خۆیان هه‌ڵداوه‌ و به‌م پێیه‌ خۆیان له‌ به‌ڵای دابه‌شکرانی زه‌وی و زاریان پاراستووه‌.
نوێنه‌ری کوردان ڕایگه‌یاندووه‌ که‌ تا ده‌ ساڵ خه‌ڵک له‌ دانی ماڵیات ته‌رخانن. ئه‌و بۆچوونه‌ش ئه‌و که‌سانه‌ی که‌ ماڵیات قه‌رزدارن ، به‌ره‌ولای کورده‌کان ڕاکێشاوه‌. وا هه‌ڵکه‌وتووه‌ که‌ که‌سێک که‌ له‌ لایه‌ن ئیداره‌ی ماڵیاته‌وه‌ ڕاوه‌دوو نراوه‌ ، هه‌ر که‌ کارتی ئه‌ندامه‌تی حیزبی کوردی وه‌ده‌ست هێناوه‌ ، له‌ ڕاوه‌دوونانی ماڵییه‌ که‌ به‌ توندی داوای ماڵیاتی لێکردووه‌ ڕزگاری بووه‌.کورده‌کان ده‌ست له‌ کاروباری قه‌زایی ش وه‌رده‌ده‌ن. به‌ تایبه‌تی له‌کاروباری له‌ مه‌ڕ پێوه‌ندی خاوه‌نموڵک و ڕه‌عێتان به‌ قازانجی خاوه‌نموڵکان کێشه‌کان به‌ لادا ده‌خه‌ن که‌ ته‌نێ ئه‌و بابه‌ته‌ ده‌رگه‌ ده‌کاته‌وه‌ بۆ زۆر ته‌نگه‌ژه‌ و گرفت. جێی سه‌رسوڕمانه‌ که‌ کورده‌کان ئه‌و کرده‌وانه‌ له‌ خوێ ده‌که‌ن که‌ ژماره‌یه‌کی به‌رچاویان له‌و شاره‌ دا نییه‌ و شوێنی دانێشتنی کورده‌کان تا خوێ چوارپێنج فه‌رسه‌خی مه‌ودایه‌ ، و له‌وه‌ش سه‌یرتر بێده‌نگی و تابشتی لایه‌نه‌که‌ی دییه‌ که‌ دژی ئه‌و تووڕه‌یی و توندییه‌ی وه‌به‌رچاو دێ که‌ له‌ به‌شه‌کانی دیکه‌ی ئازه‌ربایجان دا به‌کارییان ده‌هێنێ. گه‌لۆ له‌ کورده‌کان ده‌ترسن یان نایانه‌وێ به‌ هه‌بوونی دووبه‌ره‌کی زۆر له‌ گه‌ڵ تاران سه‌ر بخه‌نه‌ سه‌ر کورده‌کان یا ئه‌وه‌ی که‌ ڕووسه‌کان که‌ هه‌ر دووک ده‌سته‌یان هێناوه‌ته‌ سه‌ر کار ، بۆ نه‌خشه‌یه‌کی نادیار که‌ به‌ ده‌ستیانه‌وه‌یه‌ ، پێش به‌ دێمۆکراته‌ عه‌جه‌مه‌کان ده‌گرن و نایه‌ڵن که‌ عه‌جه‌مه‌کان به‌ سه‌ر کورده‌کان دا زاڵ بن. هه‌رچونێک بێ ، ئه‌گه‌ر ئه‌وانه‌ بێ یان نه‌بێ ، ئه‌و هه‌لومه‌رجه‌ به‌ هیچجۆر سه‌باره‌ت به‌ دابێ دڵنیایی نادا. له‌وانه‌یه‌ قه‌تڵ و بڕ و تاڵانێکی توند له‌و به‌شه‌ی ئازه‌ربایجان دا بکرێ و ئاکامی خراپ و چاوه‌ڕواننه‌کراوی لێ بکه‌وێته‌وه‌. به‌تایبه‌تی ئه‌وه‌ی که‌ کاربه‌ده‌ستانی حکوومه‌تی نه‌ته‌وه‌یی له‌ ده‌وروبه‌ری ته‌ورێز و له‌ شاره‌ پچووکه‌کان غاڵبه‌ له‌ نێو که‌سانی لێنه‌هاتوو و که‌م ئه‌زموون هه‌ڵبژێردراون و ده‌سته‌ڵاتی حیزبی له‌ هه‌ڵبژاردنی ئه‌واندا بڕی کردووه‌ و له‌ به‌ر دوور بوونیان چاوه‌دێری ته‌واو به‌ سه‌ر‌ کرده‌وه‌ و هه‌ڵسوکه‌وتیان دا ناکرێ." لاپه‌ڕه‌ی 295،296



دووشه‌مۆ 3ی پووشپه‌ڕ ( 25 ژوه‌نی 1946 )

"ڕادیۆی دێهلی بڵاوی کرده‌وه‌ که‌ هێزه‌کانی کورد له‌ چه‌ندین شوێن هێزه‌کانی ده‌وڵه‌تییان گه‌مارۆ داوه‌ ......................." لاپه‌ڕه‌ی 302


چوارشه‌مۆ 5 ی پووشپه‌ڕ ( 27 ی ژوه‌نی 1946 )

".....قازی محه‌مه‌د پێشه‌وای کوردان گه‌یوه‌ته‌ تاران و گۆیا له‌ گه‌ڵ ئه‌ویش ئه‌و وتووێژه‌ی له‌ گه‌ڵ پیشه‌وه‌ری کرا ده‌کرێ ...." لاپه‌ڕه‌ی 303


سێشه‌مۆ 18ی پووشپه‌ڕ ( 10 ژووییه‌ی 1946 )

"............. ئه‌مڕۆ فڕۆکه‌ دوو جار هات بۆ ته‌ورێز. جارێک به‌ر له‌ نیوه‌ڕۆ و جارێک دوای نیوه‌ڕۆ. به‌ فڕۆکه‌ی یه‌که‌م قازی محه‌مه‌د پێشه‌وای کورد هات؛ به‌ڵام له‌ئاکامی وتووێژی ئه‌و له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌ت چ باسێک نییه‌ . ڕه‌نگه‌ پاش چه‌ند ڕۆژی دیکه‌ ئاغای موزه‌فه‌ری فیرووز بچێته‌ مهاباد ڕێککه‌وتننامه‌ له‌ گه‌ڵ قازی محه‌مه‌دیش ئیمزا بکا...... " لاپه‌ڕه‌ی 319


پێنجشه‌مۆ 20 ی پووشپه‌ڕ ( 12 ژووییه‌ی 1946 )

"..... ڕادیۆی بێگانه‌ ده‌ڵێن که‌ وتووێژه‌کانی نێوان ده‌وڵه‌تی ئێران و حیزبی دێمۆکراتی کوردستان به‌ نه‌تیجه‌ نه‌گه‌یشتووه‌ و بڕاوه‌...... " لاپه‌ڕه‌ی 322


یه‌کشه‌مۆ 23ی پووشپه‌ڕ ( 15ی ژووییه‌ی 1946)

"....قازی محه‌مه‌د که‌ گه‌ڕانه‌وه‌ی له‌تاران و بێ ئاکام مانه‌وه‌ی وتووێژه‌کانی له‌ گه‌ڵ حکوومه‌تی نێوه‌ندی بڵاو کرایه‌وه‌ ، ئێستا له‌ ته‌ورێز ده‌نگۆی ئه‌وه‌ بڵاو بووه‌ته‌وه‌ که‌ قازی له‌ ته‌ورێز چاوی به‌ پیشه‌وه‌ری که‌وتووه‌ و ئه‌و دیداره‌ به‌ ناخۆشی تێپه‌ڕیوه‌ و قازی به‌ دڵمه‌ندی له‌ ته‌ورێز ده‌رکه‌وتووه‌ . پێوه‌ندی دابێی کورده‌کان و دێمۆکراته‌کانی ئازه‌ربایجان که‌ هه‌ر دووکیان به‌ دژی حکوومه‌تی نێوه‌ندی له‌ لایه‌ن ڕووسه‌کانه‌وه‌ پشتیوانییان لێده‌کرێ ، جێی نیگه‌رانی یه‌. ئه‌گه‌ر جارجار به‌ زه‌ین دا ڕاده‌برێ که‌ هه‌رچۆنێکی هانده‌ر حوکم بکا ، هاندراوه‌کانیش ئه‌وه‌ ده‌که‌ن ، به‌ڵام قسه‌ له‌ سه‌ر ئه‌وه‌یه‌ که‌ هێزی هانده‌ر چۆن ئه‌مر ده‌کا. کورده‌کان خۆیان له‌ ئازه‌ربایجانییه‌کان دڕدۆنگن .هه‌میشه‌ له‌وه‌ ده‌ترسن که‌ ئازه‌ربایجان له‌ گه‌ڵ حکوومه‌تی تاران به‌ دژی کورده‌کان ڕێک بکه‌وێ.
چه‌ند مانگ به‌ر له‌ گرێدانی په‌یمان قازی محه‌مه‌د پێره‌وانی خۆی ترساندبوو و گوتبووی که‌ ئازه‌ربایجانییه‌کان و ئێرانییه‌کانی دیکه‌ دواجار دووبه‌ره‌کی خۆیان به‌لا دا ده‌خه‌ن و کورده‌کان به‌ ته‌نێ ده‌هێڵنه‌وه‌. بۆچوونی قازی له‌ مه‌ڕ ئه‌و پێشبینی یه‌ له‌ به‌ر یه‌که‌تی مه‌زه‌بی یه‌ له‌ نێوان ئازه‌ربایجانییه‌کان و فارسه‌‌کان که‌ ئه‌و یه‌که‌تی یه‌یان له‌ گه‌ڵ کورده‌کانی سوننی مه‌زه‌ب دا نییه‌.
دیسان هێندێک ده‌نگۆ له‌ شار دا بڵاو بووه‌ته‌وه‌ که‌ کورده‌کان که‌لا خوێ یان داگیر کردووه‌. ده‌نگوباسه‌که‌ زۆر ڵێڵه‌ و ڕاوییه‌کی دیاریکراوی نییه‌. له‌وانه‌یه‌ سه‌رچاوه‌ی بڵاو بوونه‌وه‌ی ئه‌و ده‌نگۆیانه‌ی دوایی ڕووداوی قه‌تڵێک بێ که‌ چه‌ند ڕۆژ له‌مه‌وبه‌ر له‌ ماکۆ ڕوویداوه‌. کووژراوه‌که‌ له‌ کورده‌کانه‌ و کورده‌کان عه‌جه‌مه‌کان تاوانبار ده‌که‌ن به‌و کوشتنه‌. ئه‌بولقاسمی موجته‌هیدی [ برای نووسه‌ر ، تێبینی وه‌رگێڕ ] بۆ خۆی بۆ لێپێچانه‌وه‌ چووه‌ بۆ ماکۆ. ئاغای ڕه‌فیعی نیزامولده‌وله‌ کراوه‌ به‌ فه‌رمانداری ورمێ. ڕێبه‌رانی دێمۆکرات گله‌یی و گازندیان هه‌یه‌ له‌ خراپ جووڵانه‌وه‌ی هیلالی ناسری فه‌رمانداری پێشوو و هیوادارن که‌ ئاغای ڕه‌فیعی له‌ سایه‌ی ته‌گبیری باشی و ئه‌زموونی خۆی بتوانێ کاره‌ هه‌ڵه‌کانی هیلالی ناسری ڕاست کاته‌وه‌. ڕه‌نگه‌ یه‌کێک له‌ هۆیه‌کانی پێشنه‌که‌وتنی حکوومه‌تی هیلالی ناسری له‌ ورمێ نفووزی کورده‌کان و ده‌ستێوه‌ردانی ئه‌وان له‌ کاره‌کانی حکوومه‌ت دا بووبێ...... " لاپه‌ڕه‌ی 324 ، 325

شه‌مۆ 29ی پووشپه‌ڕ ( 21 ی ژووییه‌ی 1946 )

" ..... ئه‌مرۆ یه‌كێک له‌ ئاغازاده‌کانی [ کوڕه‌مه‌لاکانی ] خوێ گه‌یوه‌ته‌ ته‌ورێز و هێندێکی باسی ئه‌وێ کرد که‌ له‌ هێندێک گیروگرفت دا وه‌ک جێیه‌کانی دیکه‌ی ئازه‌ربایجانه‌ و له‌ هێندێک بابه‌تیشه‌وه‌ کێشه‌ی له‌ مه‌ڕ خۆی هه‌یه‌ . له‌وێش مه‌سه‌له‌ی به‌هره‌ی [ خاوه‌نموڵکێتی] له‌ سه‌رووی مه‌سه‌له‌ گرینگه‌کان دایه‌و ده‌نگووباسی کرده‌وه‌کانی خاوه‌نموڵکان له‌ ته‌ورێز و ئه‌گه‌ری ئاڵوگۆڕکردنی قانوون و هێور کردنه‌وه‌ی ، به‌ گوێی خاوه‌نموڵکانی خوێ ش گه‌یشتووه‌ته‌وه‌ و له‌وێ هیوایه‌کی پێک هێناوه‌. هه‌ر هه‌مان ئاغازاده‌ ( ئاغا سه‌ید حه‌سه‌نی مه‌رجه‌عی) ڕایگه‌یاند که‌ نفووزی حیزبی کورد له‌ خوێ زۆر لاواز بووه‌ و هێندێک ته‌شکیلاتی که‌ ئه‌وان له‌ خوێ دا بوویان و به‌ ڕێگه‌ی ئه‌وان ده‌ستیان له‌ کاروباری حکوومه‌تی وه‌رده‌دا ، ته‌قریبه‌ن هه‌ڵوه‌شاوه‌.
ئه‌و پاره‌یه‌ی که‌ به‌ناوی شێروخورشیدی سوور له‌وانه‌ی ده‌هاتنه‌ نێو خوێ وه‌ریان ده‌گرت ، ئێستا ئیتر وه‌رگیرانی ڕاگیراوه‌.
ئه‌و پاشه‌کشه‌یه‌ی کورده‌کان له‌ سۆنگه‌ی هه‌رچییه‌کی بێ ، له‌ دژی قازانج و به‌رژه‌وه‌ندی ده‌ستبه‌جێی چینی خاوه‌نموڵکانه‌، چونکوو کورده‌کان به‌ ته‌واوی مانای وشه‌ حورمه‌تی خاوه‌نموڵکێتییان له‌ به‌ربوو و که‌لک وه‌رگرتن له‌ زه‌وییان ده‌به‌سته‌وه‌ به‌ ڕه‌زایه‌تی خاوه‌نموڵک و پێداویستی وه‌رگرتنی موڵکانه‌یان به‌ شێوه‌ی کۆن به پێویست ده‌زانی.ئێستا که‌ ده‌ستتێوه‌ردانی کورده‌کان یاساخ کراوه‌، جووتێره‌کان ده‌ست ناگێڕنه‌وه‌ له‌ دانی موڵکانه‌...."
لاپه‌ڕه‌ی 337

پێنجشه‌مۆ 3ی گه‌لاوێژ ( 26 ی ژووییه‌ی 1946 )

" ..... دیسان ده‌نگووباسی ئاڵۆزی له‌ ورمێ بڵاو بووه‌ته‌وه‌. به‌ پێی ده‌نگۆکان، کورده‌کان له‌ ورمێ چه‌ند که‌س له‌ مه‌ئمووره‌ ده‌وڵه‌تییه‌کانیان کوشتووه‌ و فه‌رمانداریان گه‌مارۆ داوه‌. فه‌رمانداری ورمێ هه‌مان حاجی نیزامولده‌وله‌ی ڕه‌فیعی یه‌ که‌ چه‌ندێک له‌مه‌وبه‌ر له‌ شوێنی هیلالی ناسری داندراوه‌ که‌ ورمێی ئاڵۆز کردبوو...... " لاپه‌ڕه‌ی 343 ، 344

Thursday, August 16, 2007

هێندێک تێبینیی زمانی 10 ددان پێداهێنان


هێندێک تێبینی زمانی 10
حه‌سه‌نی قازی

ددان پێدا هێنان نه‌ک دان پێیا نان

زۆرجار له‌ نووسینی نێو ئینترنێت و نێو ڕۆژنامان، یان له‌ ڕادیۆ و تێلێڤیزیۆنان دا ده‌خوێنینه‌وه‌ و ده‌بیستین که‌ " فیساره‌ که‌س دانی به‌ فڵان شت یان بابه‌ت دانا" ئه‌گه‌رئیستێک له سه‌ر‌ ده‌سته‌ وشه‌ی " دان پێیانان" یان " دان پێیا دان" بگرین ،به‌ پێی بۆچوونی زمانی زوو بۆمان ده‌رده‌که‌وێ له‌ ڕاستی دا ئه‌و ده‌سته‌ وشه‌یه‌ " ددان پێدا هێنان " ه‌، که‌ ئاوای به‌سه‌ر هاتووه‌.با بزانین چ واتایه‌ک له‌ : ددان + پێ + دا + هێنان ده‌خوێندرێته‌وه‌.
ئه‌گه‌ر هێندێک له‌ کریاری "خواردن"ی بۆ وێنه‌ گه‌نمه‌ شامی [گوڵه‌ پێغه‌مبه‌ره‌] خورد ببینه‌وه‌ و مانای راستینه‌ی ئه‌و ده‌سته‌وشه‌یه‌ له‌به‌ر چاو بگرین، ڕووبه‌ڕووی دۆخێک دێین که‌سێک گوڵه‌ پێغه‌مبه‌ره‌ [ گه‌نمه‌شامی] یه‌کی کوڵاو و یان برژاوی به‌ده‌سته‌وه‌یه‌ و بۆ ئه‌وه‌ی بیخوا "ددانی پێدا ده‌هێنێ"
گه‌لۆ ده‌کرێ واتای ئه‌م ده‌سته‌وشه‌یه‌ له‌ بواری مه‌جازی دا وه‌کوو ئعتراف به‌ شتێک کردن یان بۆ سه‌لماندن و له‌دوو دان وه‌ربگرین، دیاره‌ ده‌کرێ وای وه‌ربگرین چونکوو مرۆیه‌ک به‌ ئاوه‌زێکی ڕێژه‌ییه‌وه‌ ئه‌گه‌ر نه‌زانێ ده‌کرێ گه‌نمه‌ شامی به‌و شێوه‌یه‌ بخورێ، ددانی پێدا ناهێنێ، به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌و پێوه‌ندییه‌ دا ئه‌و کرده‌وه‌یه‌ له‌ خۆیه‌وه‌ نیشان ده‌دا، به‌ پێی سه‌لیقه‌ی زمانی بۆ مان ده‌رده‌که‌وێ ئه‌و کاره‌ جۆره‌ سه‌لماندن، جۆره‌ له‌ دوو دانێکه‌.
هه‌ر به‌و پێودا‌نگه‌ش مانای به‌رامبه‌روله‌ڕاستیداهه‌مبه‌ری ئه‌و ده‌سته‌ وشه‌یه‌ به‌ته‌واوی
مه‌نتقی خۆی ده‌رده‌خا؛ واته‌" ددان پێدا نه‌هێنان" به‌ مانای ئعتراف پێ نه‌کردن و بۆ نه‌سه‌لماندن.
له‌ شێوازه‌کانی کوردیدا وه‌کوو هه‌موو زمانێکی دیکه‌ زۆر وشه‌ی هاوشێوه‌ هه‌ن که‌ مانای جیاوایان هه‌یه‌ یه‌ک له‌وانه‌"دان" ه‌ که‌ هه‌م ناوه‌ و هه‌م کردار،به‌ واتای یه‌که‌م یانی تۆو،ونیوه‌ وه‌ک له‌ وشه‌ی دان [ ڕۆ کردن]، دان [پێدان] و دان+ه‌+وێڵه‌ [ دانه‌وێڵه‌] دا ده‌بینین و له‌ مانای دیکه‌ دا وه‌کوو دان [ی به‌یانی] ، دان [ی ئێوارێ] و له‌وانه مانای "دان" وه‌کوو چاوگیش دیاره‌ که‌ دژواتای یان هه‌مبه‌رواتای ئه‌ستاندن، ستاندن ، گرتن یان وه‌رگرتن ه‌، وه‌کوو دان و ستان ، دان و ئه‌ستاندن.
به‌ڵام کلۆر کردنی فۆنێمی سێیه‌م له‌ وشه‌ی "ددان" دا ته‌واو له‌ واتای ده‌سته‌ وشه‌که واته‌ " ددان پێدا هێنان" دوورمان ده‌خاته‌وه‌، ئه‌گه‌رچی ئه‌وکلۆر کردنه‌ له‌ شێوازی هه‌رێمی و به‌تایبه‌تی له‌ قسه‌کردندا شتێکی ته‌بیعی یه‌ و نابێ نکووڵی لێبکرێ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر له‌ نووسین دا کۆێر بکرێته‌وه‌ واتای ده‌سته‌وشه‌که‌ بزر ده‌بێ چونکوو "دان پێنان" هیچ ناگه‌ینێ، به‌ڵام " ددان پێدا هێنان" خۆی، ددان به‌ خۆیدا ده‌هێنێ!

Tuesday, August 14, 2007

دوکتور ڕێبوار فه‌تاح میوانی به‌رنامه‌ی ئه‌م حه‌وتوویه‌ی ڕوانگه‌یه‌



له‌ ڕوانگه‌ی ئه‌م حه‌وتووه‌ دا دوکتور ڕێبوار فه‌تاح به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی
زێدی کوردیش میدیا میوانه‌ و وڵامی پرسیاره‌کانی حه‌سه‌نی قازی ده‌داته‌وه‌ سه‌باره‌ت به‌ کورته‌ مێژووی چالاکییه‌کانی کوردیش میدیا،دیاسپۆرای کورد، ده‌وری ئینترنێت له‌ پێڤاژۆی وشیارکردنه‌وه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی و شێوازی دێمۆکراتیکترکردنی کولتووری کوردی. ‌
ڕوانگه‌ شه‌مۆ شه‌و 18ی ئووتی 2007 سه‌عات 22:00 به‌ کاتی نێوه‌ندیی ئوڕووپا له‌ تێلێڤیزیۆنی ڕۆژ دا. هه‌مان به‌رنامه‌ سه‌رله‌به‌یانی ڕۆژی دووشه‌مۆ 20ی ئووت له‌ نێوان سه‌عات 10:00 - 12:00 دووپاته‌ ده‌بێته‌وه‌. ڕوانگه‌ له‌ کیس مه‌ده‌ن.

Monday, August 13, 2007

هێندێک تێبینیی زمانی 9 'مه‌گه‌ر خه‌ونی پێوه‌ ببینی'


هێندێک تێبینیی زمانی 9
حه‌سه‌نی قازی

له‌ زۆر زماناندازۆر بێژه‌ و زاراوه‌ وه‌یه‌کتر ده‌چن. جاری وایه‌ ئه‌و زمانانه‌ سه‌ر به‌ بنه‌ماڵه‌یه‌کیش نین، به‌ڵام له‌ نێو ئاخێوه‌رانیان دا تێکه‌ڵاوی وپێوه‌ندی هه‌یه‌وببڕببڕ شوێن له‌ سه‌ر یه‌کتری ده‌که‌ن. لێره‌داپێوه‌ندی کوردی(هه‌موو شێوازه‌کانی) له‌گه‌ڵ عه‌ڕه‌بی وترکی(شێوازه‌کانی) مه‌به‌سته‌. ‌
جار جار دوو زمانی که‌ ڕاسته‌وڕاست تێکه‌ڵاوییان به‌ یه‌که‌وه‌ نییه‌ به‌ڕێگه‌ی چاپه‌مه‌نی و ڕاگه‌یاندن دا شوێن له‌ سه‌ر یه‌کتری ده‌که‌ن، یه‌ک له‌و بێژه‌ و زاراوانه‌ " خه‌ون پێوه‌ دیتن" یان " مه‌گه‌ر له‌ خه‌و دا دیتنه‌" که‌ به‌ هه‌مان واتا له‌ زمانی ئینگلیسیش داده‌کارده‌هێندرێ.بۆ سه‌لماندنی ئه‌و قسه‌یه‌ بزانین مامۆستا ده‌یڤید کریستاڵ بێژه‌ی 'ئین یوور دریمز' له‌ زمانی ئینگلیسی دا چۆن شیده‌کاته‌وه‌:
" ده‌ته‌وێ له‌ تێلێڤیزیۆن دا ده‌رکه‌وی؟' مه‌گه‌ر له‌ خه‌و دا بیبینی!' ئه‌و ده‌سته‌وشه‌یه‌ له‌ ساڵانی 1990 کاندا وه‌باو که‌وت. مانای ئه‌وه‌یه‌ ئه‌گه‌ر که‌سێک ناواقعی بێ، زۆر خۆشبین بێ، زۆر به‌ هیوا بێ. هه‌ر هه‌لومه‌رجێکی که‌ تێێدا چاوه‌ڕوانی بورووژێ –
in your dreams!
ئه‌و بێژه‌یه‌‌ دوو واتای 'دریم' تێکه‌ڵ ده‌کا-چ ڕووده‌دا کاتێک تۆ خه‌وتووی، و مانای -ئه‌و بێژه‌یه‌ خه‌ونی ڕۆژێ و خه‌یاڵیش ده‌گرێته‌وه‌ - ئه‌وه‌ ده‌کارهێنانێکی زۆر گشتی یه‌.‌

و ئه‌من له‌و مانگانه‌ی دواییدا له‌هه‌موو جێیه‌ک ئه‌و بێژه‌یه‌م بیستووه‌. له‌کاتی ڕیبه‌ندانی ترافیک دائه‌گه‌ر ئاژۆره‌که‌ پێی وابووه‌ ئه‌و ڕێگه‌یه‌ی ده‌بێ پێیدا بڕوا چۆل و کراوه‌یه‌ ڕێبواری نێو ماشێنه‌که‌ی پێی گوتووه‌: " ئین یوور دریمز ' "
ئه‌گه‌ر وای دابنێن که‌ مێژووی به‌کار هێنانی " خه‌ونی پێوه‌ ده‌بینی" یان " مه‌گه‌ر له‌ خه‌و دا بیبینی" له‌ زمانی کوردی دا زۆر له‌ هاوواتا ئینگلیسییه‌که‌ی کۆنتره‌، گه‌لۆ ده‌کرێ وای دابنێین ئه‌و ده‌سته‌ وشه‌یه‌ له‌ کوردییه‌وه‌ ڕێی ده‌رکردووه‌ به‌ره‌و زمان ئینگلیسی؟
دیاره‌ له‌ فارسی ش دا بێژه‌یه‌ک که‌ هه‌ر ئه‌و واتایه‌ی لێدخوێندرێته‌وه‌ هه‌یه‌.

Saturday, August 11, 2007

حیزبی ئازادیی کوردستان و عه‌زیزوڵاخانی زه‌ندی


سه‌باره‌ت به‌ " حیزبی ئازادیی کوردستان " و عه‌زیزوڵاخانی زه‌ندی
حه‌سه‌نی قازی

به‌رایی : خوێنه‌ره‌وه‌ی به‌ڕیز ئه‌م نووسراوه‌یه‌ی لێره‌ دا پێشکێش ده‌کرێ له‌ ساڵی 1998 واته‌ زیاتر له‌ 9 ساڵ به‌ر له‌ ئێستا نووسراوه‌،به‌ڵام له‌ به‌ر سه‌رقاڵی و که‌مته‌رخه‌می تا ئێستا بڵاو نه‌کراوه‌ته‌وه‌. وه‌ک حه‌ولێک بۆ تیشک خستنه‌ سه‌ر به‌شێک له‌ مێژووی سیاسی کوردستان ده‌قه‌که‌ وه‌کوو کاتی نووسرانی لێره‌ دا بڵاو ده‌کرێته‌وه‌.

سه‌باره‌ت به‌ کاروخه‌باتی سیاسی له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان له‌ سه‌ر ده‌می حوکمی ڕه‌زا شای په‌هله‌وی دا ئه‌و زانیارییانه‌ی تاکوو ئێستا بڵاو بوونه‌ته‌وه‌ پچڕ پچڕو ئاڵۆزن ، ته‌نێ له‌و ساڵانه‌ی دواییدا بزووتنه‌وه‌ی سمکۆ له‌ ڕوانگه‌یه‌کی نادوژمنانه‌وه‌ له‌ چه‌ند وتار و کتێبان دا تاوتوێ کراوه‌.
یه‌ک له‌و ڕه‌وتانه‌ی که‌ زۆری له‌ سه‌ر نازانین حه‌ولێکه‌ به‌ نێوی " حیزبی ئازادیی کوردستان"، که‌ لێرو له‌وێ به‌ کورتی ئاماژه‌ی پێکراوه‌. به‌ خۆشییه‌وه‌ له‌ ساڵی 1367 ی هه‌تاوی (1977) له‌ تاران –ئێران کتێبێک به‌ نێوی: " اسناد احزاب سیاسی ایران" [به‌ڵگه‌کانی حیزبه‌ سیاسییه‌کانی ئێران ] له‌ لایه‌ن " سازمان اسناد ملی ایران – پژوهشکده‌ء اسناد " به‌ کۆششی بهروز طیرانی( بێهرووز ته‌یرانی) بڵاو کراوه‌ته‌وه‌ که‌ چه‌ند به‌ڵگه‌ی له‌ مه‌ڕ " حیزبی ئازادیی کوردستان " ی تێدایه‌. ڕێکخه‌ری ئه‌و کتێبه‌ چ بۆچوون و لێکدانه‌وه‌یه‌کی له‌ سه‌ر به‌ڵگه‌کانی ئه‌و حیزبه‌ به‌ ده‌سته‌وه‌ نه‌داوه‌. له‌ یه‌کێک له‌و به‌ڵگانه‌ ڕا ده‌رده‌که‌وێ که‌ دامه‌زرێنه‌ر و دمڕاستی ئه‌و ڕێکخراوه‌یه‌ که‌سێک بووه‌ به‌ نێوی " عه‌زیزی زه‌ندی" که‌ له‌ موکریان نێوبانگی به‌ " عه‌زیز ئه‌ڵمانی"ڕۆیشتووه‌. سه‌باره‌ت به‌ ژیان ، که‌سایه‌تی و به‌سه‌رهاتی عه‌زیز ئه‌ڵمانی له‌ نووسراوه‌ی کوردی،فارسی و ئینگلیسی دا هێندێک ئاماژه‌ و ئیشاره‌ هه‌یه‌ که‌ لێره‌ دا ده‌یانگێڕینه‌وه‌ و ئه‌و به‌ڵگانه‌ش که‌ باس کران وه‌رده‌گێڕینه‌ سه‌ر زمانی کوردی.
دوکتور ئه‌میر حه‌سه‌نپوور له‌ وتارێک دا : " به‌سه‌رهاتی دوکتور مسته‌فای قازی". گزینگ ، ژماره‌ 14 ، زستانی 1997 ده‌نووسێ : " میسیۆنی ئایینی
The Inter- Synodical Ev.Lutheran Orient Mission Society که‌ بۆ ماوه‌یه‌کی دوورودرێژ له‌ سابڵا‌غ و ناوچه‌ی موکریان چالاکی بووه‌ له‌ ئامریکا چاپه‌مه‌نییه‌کی زۆری به‌ زمانی کوردی و ئینگلیسی بڵاو کردووه‌ته‌وه‌. ئه‌و کتێبه‌ کوردییانه‌ی ئه‌من چاوم پێکه‌وتوون ئه‌وانه‌ن .... ، کتاب ارشاد المذنین (ئامۆژگاریی گوناهباران) ( 1945 ، 248 لاپه‌ڕه‌ ) . کتێبی ارشاد المذنین وه‌رگێڕه‌که‌ی " عه‌زیز زندیه‌ مشهور به‌ المانی " یه‌ که‌ له‌ 7ی شه‌والی 1344 ( 1926) به‌ خه‌تی خۆی نووسینه‌وه‌ی ته‌واو کردووه‌ به‌ڵام بیست ساڵ دوایه‌ له‌ ئامریکا چاپ کراوه‌. عه‌زیز زه‌ندی خه‌ڵکی سابڵاغ بوو و ده‌ورێکی گرینگی بوو له‌ فێر کردنی زمانی کوردی به‌ میسیۆنێره‌کان و وه رگێڕانی ئه‌ده‌بییاتی ئایینییان". گزینگ ژماره‌ 14 ، لاپه‌ڕه‌ی 41

گۆڤاری توده‌ " ارگان سازمان انقلابی حزب توده‌ ایران در خارج از کشور" یش له‌ ژماره‌ 19 ( تیرماه‌ 1349 ) – ژووه‌ن ، ژووییه‌ی 1970 – ده‌نووسێ : " له‌ ساڵانی 39-1942
ڕێکخراوێکی پچووک به‌ نێوی " حزب آزادی کوردستان" به‌ ڕێبه‌ری دوکتور عه‌زیزی زه‌ندی پێکهات. له‌و ڕێکخراوه‌یه‌ جگه‌ له‌ به‌یاننامه‌یه‌ک به‌ بۆنه‌ی هاتنی ئه‌رته‌شی سوور بۆ سه‌رووی ئێران، که‌ له‌ودا پیرۆزبایی کردووه‌ له‌ ڕزگاربوون له‌ فاشیزم و داوای مافی دیاریکردنی چاره‌نووس بۆ گه‌لی کورد ده‌کا، چ سه‌نه‌دێکی دیکه‌ به‌ ده‌سته‌وه‌ نییه‌" . ل 10. [ به‌ گێڕانه‌وه‌ له‌ گۆڤاری گزینگ ، ژماره‌ 17 پاییزی 1977 ، لاپه‌ڕه‌ی 39]

غه‌نی بلووریان له‌ بیره‌وه‌رییه‌کانی دا هێندێک باسی چالاکییه‌کانی " عه‌زیز زه‌ندی " ده‌کا و ده‌نووسێ : " .... " عه‌زیزی زه‌ند" مه‌هابادی به‌ جێهێشت و چووه‌ ته‌ورێز و له‌وێ نیشته‌جێ بوو. ناوبراو ده‌گه‌ڵ چه‌ند هاوفکری سیاسی خۆی لقی حیزبی تووده‌ی له‌ ئازه‌ربایجان دامه‌زراند. به‌ڵام به‌ دوای دروستبوونی " فیرقه‌ی دێمۆکراتی ئازه‌ربایجان" له‌ ته‌ورێز،عه‌زیز زه‌ند و هه‌ڤاڵانی نێوی ڕێکخراوه‌که‌یان گۆڕی و تێکه‌ڵی فیرقه‌ی دێمۆکراتی ئازه‌ربایجان بوون. ئیتر ئه‌وسا عه‌زیزی زه‌ند کاری نه‌ما و چووه‌ تاران و له‌وێ مایه‌وه‌. ئه‌و ڕه‌وته‌ پیشان ده‌دا که‌ " غه‌فووری مه‌حموودیان " و " عه‌زیزی زه‌ند" سه‌ر به‌و بیره‌ سیاسییه‌ بوون که‌ " هاشم ئۆف " ویستوویه‌تی" . ئاڵه‌کۆک،
لاپه‌ڕه‌ی 55.

ئه‌رده‌شێری ئاوانێسیان یه‌کێک له‌ که‌سایه‌تییه‌ کۆمۆنیسته‌کانی ئێران له‌ سه‌رده‌می ڕه‌زا شا و یه‌ک له‌ دامه‌زرێنه‌رانی " حیزبی تووده‌ی ئێران " له‌ بیره‌وه‌رییه‌کانی خۆیدا له‌ باسی سه‌روبه‌ندی به‌ر له‌ پێکهاتنی فیرقه‌ی دێمۆکرات باسی ڕێکخراوه‌یه‌ک ده‌کا به‌ ناوی " سازمان زحمتکشان آذربایجان " – ڕێکخراوی زه‌حمه‌تکێشانی ئازه‌ربایجان – و ده‌نووسێ : " ڕێبه‌رانی ئه‌وان خه‌ڵکی به‌ دۆڵاب و فێڵباز و له‌ باری سیاسییه‌وه‌ نه‌خوێنده‌وار بوون که‌ هیچ ئامانجێکیان نه‌بوو جگه‌ له‌ پڕ کردنی گیرفانیان نه‌بێ، که‌سی هه‌ره‌ سه‌ره‌وه‌یان به‌ ده‌ره‌جه‌ی یه‌که‌م کابرایه‌ک بوو به‌ نێوی قوڵییێف که‌ مه‌علووم نه‌بوو له‌ پێشوو دا چکاره‌ بووه‌. ئه‌و چه‌ند ماشێنی باری هه‌بوو که‌ سوور سوور دیار بوو له‌ ڕێگه‌ی دزی و پاشه‌که‌وته‌وه‌ وه‌ده‌ستی هێنابوو. سه‌رۆکه‌که‌ی
دیکه‌یان که‌سێک بوو به‌ نێوی زه‌ند که‌ به‌ ڕه‌چه‌ڵه‌ک کورد بوو و پێشتر لای ئالمانییه‌ فاشیسته‌کان کاری کردبوو. زه‌ند ته‌نانه‌ت جاسووسی ئاڵمانییه‌کانیش بووه‌ . ئه‌وه‌ی ئاشکرابوو هه‌ر دووکیان شارلاتان و دز بوون " ..... " به‌ هه‌مه‌ حاڵ وابزانم له‌ نێوه‌ڕاست ساڵی 1942 دابوو که‌ ئه‌م ڕێکخراوه‌یه‌ له‌ به‌ر یه‌ک هه‌ڵوه‌شا."
[ خاطرات اردشیر آوانسیان ، لل .210 ، 211 ]

تا ئه‌و جێیه‌ی ئه‌من بزانم له‌ سه‌رچاوه‌ی دیکه‌ش دا باسی " عه‌زیزی زه‌ندی " هاتووه‌. دوکتور جه‌ماڵ نه‌به‌ز له‌ سه‌ره‌تای چاپکردنه‌وه‌ی 6 ژماره‌ی " نیشتمان " دا
هێندێک زانیاری نادروست له‌ مه‌ڕ عه‌زیز زه‌ندی به‌ بێ باسی سه‌رچاوه‌ به‌ ده‌سته‌وه‌ ده‌دا له‌ وانه‌ خه‌ڵکی کرماشان بوونی و دوکتورا وه‌رگرتنی له‌ ئورووپا ، که‌ کاتی خۆی له‌ نامه‌یه‌ک دا سرنجی به‌ڕێزیانم بۆ ئه‌مه‌ و چه‌ند پنکتی دی نووسینه‌که‌یان ڕاكێشاوه‌ ( بڕوانه‌ په‌یوه‌ستی ژماره‌ 4 )، هه‌ر وه‌ها کۆنسوولی بریتانیا له‌ ته‌ورێز له‌ چه‌ند راپۆرتێک دا له‌ مه‌ڕ بارودۆخی ئازه‌ربایجان که‌ له‌ مانگه‌کانی مارس – ئاپریل – مه‌ی 1942 دا بۆ سه‌فیری بریتانیا له‌ تارانی ناردووه‌ له‌ چه‌ند جێدا باسی " عه‌زیزی زه‌ندی " ده‌کا ( بڕوانه‌ په‌یوه‌ستی 1 ، 2 و 3 ی ئه‌م نووسراوه‌یه‌) .

- بۆ زانیاری له‌ سه‌ر میسیۆنێره‌کان و The Kurdistan Missionaryبه‌ پێی نووسراوه‌ی ئه‌م گۆڤاره‌ بڕوانه‌ نووسراوه‌ی ئه‌میری حه‌سه‌نپوور – حه‌سه‌نی قازی ، گۆڤاری گزینگ ، ژماره‌ 14 ، زستانی 1997 – دوکتور " هێرمان شالک ی ئالمانی له‌ ئاخر و ئۆخری ساڵی 1923 دا گه‌یوه‌ته‌ سابڵاغ .
له‌ نووسراوه‌یه‌کی ده‌ستخه‌ت دا هاتووه‌ :" عه‌زیز زه‌ندی ده‌بێته‌ گزیر و به‌رده‌ستی دوکتور شاڵک، جا چونکوو خه‌ڵک ئه‌و کاره‌ی به‌ چاک نازانن هه‌ڵبه‌ستێکی وه‌های بۆ داده‌نێن: " عه‌زیز ئه‌ڵمانی توخمی شه‌یتانی – بۆ په‌نجا تمه‌نی بۆ به‌ هه‌رمه‌نی " . هه‌ر ئه‌و ده‌ستخه‌ته‌ لێی زیاد ده‌کا .... " دوکتور شاڵک زه‌ندی له‌ گه‌ڵ خۆیدا برده‌ ئاڵمان، وه‌ نزیک به‌ ساڵێک له‌و وڵاته‌ دا مایه‌وه‌ ، جا سه‌یر له‌وه‌دا بوو که‌ ده‌یگوت له‌م ماوه‌ کورته‌ دا هه‌م دوکتورای حقووقی وه‌رگرتووه‌ و هه‌م له‌ گه‌ڵ ستالین و هیتلێر دا له‌ باری سیاسییه‌وه‌ باس و وتووێژی کردووه‌ و زۆر جار ده‌یگێڕایه‌وه‌..... دیارییه‌کی تری
گه‌شته‌که‌ی ئاڵمانی ئه‌وه‌ بوو که‌ به‌ر له‌ ڕۆیشتنی له‌ گه‌ڵ دوکتور شاڵک (ی) مه‌سیحی بۆ ئه‌و وڵاته‌،نازناوی عه‌زیزوڵاخانی به‌ خۆی دا بوو و له‌ پاش گه‌ڕانه‌وه‌ له‌ ئاڵمان نازناوی " دوکتور" ی هه‌ڵبژارد.خودالێخۆشبوو زه‌ندی خوێنده‌وارییه‌کی که‌می هه‌بوو،به‌ڵام له‌ سه‌ر ده‌رکی خانووه‌که‌ی دا که‌ له‌ شه‌قامی سه‌لسه‌بیل، چوارڕێی هاشمی تاران دا بوو تابڵۆیه‌کی گه‌وره‌ی هه‌ڵئاوه‌سیبوو که‌ تێێدا نووسرابوو: "دوکتور عه‌زیز زه‌ندی پارێزه‌ری زانای دادگوسته‌ری"

له‌ سه‌رچاوه‌یه‌کی دیکه‌ی ده‌ستخه‌ت دا، وێڕای په‌سن دانی زۆری "عه‌زیز ئه‌ڵمانی" ئه‌و چه‌ند زانیارییانه‌مان ده‌ست ده‌که‌وێ : " عه‌زیز زه‌ندی ساڵی 1277 ی هه‌تاوی له‌ دێی " قالوێی زه‌ندان" له‌ دایک بووه‌، له‌ ساڵی 1295 ، [ یانی ئه‌و کاته‌ی هه‌ژده‌ ساڵان بووه‌] ماڵیان هاتووه‌ته‌ سابڵاغ و خه‌ریکی کاری که‌وش دورین و پینه‌چێتی بووه‌"- هه‌ر له‌و ده‌ستخه‌ته‌ دا هاتووه‌ نێوبراو له‌ " 20 ی تیری 1326 و1ته‌ مانگی پووشپه‌ڕی 1326ی هه‌تاوی چووه‌ته‌ تاران " .... " عه‌زیز زه‌ندی له‌ 24ی پووشپه‌ڕی 1351 ی هه‌تاوی له‌ تاران له‌ ته‌مه‌نی 74 ساڵی دا کۆچی دوایی کردووه‌ و له‌ گۆڕستانی به‌هه‌شتی زه‌هرا قه‌تعه‌ی 3 ، ره‌دیفی 119 نێژراوه‌. "

له‌ به‌ڵگه‌کانی " سازمان اسناد ملی ایران " که‌ له‌ سه‌ره‌تای ئه‌م نووسراوه‌یه‌ دا هێمای پێکرا ناوی " حیزبی ئازادیی کوردستان " دوو جۆر نووسراوه‌: " حزب آزادی کردستان" و " حزب آزادیخواهان کردستان" به‌ڵام به‌ لێوردبوونه‌وه‌ و به‌راوردی فاکته‌کان ده‌رده‌که‌وێ که‌ ئه‌و دوو شته‌ هه‌ر یه‌کن و له‌ به‌ر بێدیقه‌تی نێوه‌که‌ دوو جۆر باس کراوه‌.
لێره‌ دا ئه‌و سه‌نه‌دانه‌ وه‌رده‌گێڕینه‌ سه‌ر زمانی کوردی.ژماره‌ی به‌ڵگه‌کان بۆ چاکتر له‌یه‌ککردنه‌وه‌یان له‌ لایه‌ن نووسه‌ری ئه‌م باسه‌وه‌ داندراون.

به‌ڵگه‌ی ژماره‌ 1

[ وه‌زیری شه‌ڕ بۆ سه‌رۆکوه‌زیر ، 20/بهمن 1322 = 10ی فێڤرییه‌ی 1944 ]

وه‌زاره‌تی شه‌ڕ، ستادی ئه‌ڕته‌ش ، ژماره‌ 2119/7039/6 ، یاریخ 20/11/22
(10ی 2ی 1944 ) نهێنی ، ڕاسته‌وخۆ

جه‌نابی ئاغای سه‌رۆکوه‌زیر

ڕاپۆڕتی له‌شکری چواری کوردستان ده‌ڵێ به‌م زووانه‌ حێزبی ئازادیی کورد له‌ مهاباد پێک هاتووه‌ و مه‌ڕامنامه‌ی حیزبی نێوبراو به‌ زمانانی کوردی ، ئه‌رمه‌نی ، ئاسۆری نووسراوه‌ به‌ڵام به‌ پێی ئه‌و لێپرسینه‌وانه‌ی که‌ سه‌باره‌ت به‌م بابه‌ته‌ کراوه‌ ، دامه‌زرێنه‌ره‌که‌ی شه‌خسێکی هیچ و پووچه‌ که‌ پێشینه‌ی له‌ نێو کورده‌کاندا زۆر خراپه‌ و تاکوو ئێستا له‌ کاروباره‌کانی خۆی چ ئاکامێکی باشی وه‌رنه‌گرتووه‌، ته‌نێ له‌ مهاباد چه‌ند که‌سێکی وه‌کوو خۆی که‌ به‌ گشتی خه‌ڵکی به‌ڕه‌ڵان له‌ ده‌وری کۆبوونه‌ته‌وه‌ و خه‌ریکی پرۆپاگاند و ته‌بلیغات ده‌نێو خه‌ڵک دان. به‌م پێیه‌ چونکوو ئه‌و بابه‌ته‌ تا ڕاده‌یه‌ک بایه‌خی هه‌یه‌ و جارێ ئه‌رته‌شیش له‌ مهاباد پادگانێکی نییه‌ و له‌ وانه‌یه‌ ورده‌ ورده‌ ئه‌و کرده‌وه‌یه‌ زه‌ینی خه‌ڵکی ساویلکه‌ی ئه‌و ناوه‌ بشێوێنێ و گیروگرفت بۆ وڵات بخولقێنێ، تکایه‌ ئه‌مر بده‌ن به‌ هه‌ر شێوه‌یه‌ک بکرێ پێش به‌ کاروباره‌کانی حیزبی نێوبراو بگیرێ . ڕاپۆرتی ئه‌م بابه‌ته‌ خرا به‌ر شه‌ره‌فی عه‌رزی خاوه‌نشکۆی هومایوونی شایشایانی . ئه‌مری شایانه‌ شه‌ره‌فی ده‌رچوونی په‌یدا کرد که‌ ده‌بێ پێش به‌ کرده‌وه‌کانی ئه‌م شه‌خسه‌ بگیرێ . هه‌روه‌ها ڕوونووسی وه‌رگێڕاوی مه‌رامنامه‌ی حیزبی نێوبراو که‌ له‌ لایه‌ن له‌شکری نێوبراوه‌وه‌ گه‌یشتووه‌ ، به‌ په‌یوه‌ست بۆ ئاگاداری به‌رزی ئێوه‌ ده‌نێردرێ

وه‌زیری شه‌ڕ – ئیبڕاهیمی زه‌ند[ ئیمزا]

[109042-2145 ]


به‌ڵگه‌ی ژماره‌ 2

[ مه‌رامنامه‌ی حیزبی ئازادیی کوردستان ]

وه‌زاره‌تی شه‌ڕ – ته‌رجومه‌ی مه‌رامنامه‌ی حیزبی ئازادیی کوردستان
له‌ زمانی کوردییه‌وه‌ بۆ فارسی
[ تێبینی : ئه‌م مه‌تنه‌ له‌ ڕووی وه‌رگێڕاوی فارسییه‌وه‌ دیسان کراوه‌ته‌وه‌ کوردی ،بۆیه‌ ده‌کرێ له‌ گه‌ڵ ده‌قی زمانی ماک جیاوازی هه‌بێ – نووسه‌ری ئه‌م باسه‌]

بیسمیلاهیلره‌حمانه‌لره‌حیم
نیشانی حیزب : سێ گوڵه‌گه‌نم ، دوو خه‌نجه‌ری تێکپه‌ڕیو ، سێ مانگ و ئه‌ستێره‌یه‌ک ، خودای به‌رز – 1942 – مه‌رامنامه‌

بیسمیلاهیلره‌حمانه‌لره‌حیم

ژیرانه‌ نییه‌ که‌ هه‌ر حیزبێکی سیاسی که‌ له‌ دنیا دا پێک بهێنن و ڕێبازی خۆیان له‌ پێشدا له‌ پێش چاو نه‌گرن و مه‌به‌ست و مه‌رامی خۆیان به‌ کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک که‌ ئه‌و حیزبه‌ له‌وێدا پێک هاتووه‌ نیشان نه‌ده‌ن (1) چونکوو [له‌] ته‌شکیلاتی فرقه‌ یان حیزب [دا] لێبڕاوانه‌ هه‌موو به‌رژه‌وه‌نده‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان و به‌ ته‌واوی مانا مه‌سه‌له‌ی ڕه‌گه‌زی و عیرقییه‌ت و مه‌زه‌بی و هتد له‌ به‌رچاو ده‌گیرێ. دوای ئه‌وه‌ هه‌یئه‌تێکی سیاسی پێک ده‌هێنن و قه‌ده‌ری میلله‌ت له‌ هه‌موو بارێکه‌وه‌ به‌ ده‌سته‌وه‌ ده‌گرن. هه‌ر ئه‌ندازه‌ی که‌ دامه‌زرێنه‌ری حیزب یان فرقه‌ هێز و زانست و فکری زیاتر بێ و مێژووی عاده‌ت و مه‌عنه‌وییات و به‌ تایبه‌تی سه‌روبه‌ندی مه‌ده‌نییه‌ت و زه‌مانی پێشکه‌وتن و داته‌پینی ئه‌و میلله‌ته‌ باشتر له‌ به‌ر چاو بگرێ زووتر ده‌گاته‌ ڕزگاری میلله‌ت و شاڕێیانی مه‌به‌ست. ته‌بیعی یه‌ که‌ حیزب و کارمه‌ندانی حیزبه‌کان له‌ شانۆی گیانبازی میلله‌ت دا ده‌ور گێڕی سیاسین و به‌ڵکوو دامه‌زرێنه‌ری حیزب ده‌سته‌به‌ری ژیانی میللی یه‌ و هه‌ر چه‌ندی بناخه‌ی سیاسی باشتر دابنێ به‌ خۆشبه‌ختی میلله‌ت ته‌واو ده‌بێ و له‌ ڕاستیدا دامه‌زرێنه‌ری حیزب ده‌بێ به‌ بوێری دنیا و بڵیمه‌تی زه‌مان.

به‌ر له‌مانه‌ هه‌ر فرقه‌ یان حیزبێک ده‌بێ مه‌سله‌ک و مه‌رامی تایبه‌تی هه‌بێ که‌ له‌ سه‌ر ئه‌و مه‌رام و مه‌سله‌که‌ بتوانێ ببێ به‌ ڕێنوێن و ڕێبه‌ری میلله‌تی خۆی.

ئێمه‌ پێشتر گوتمان که‌ ده‌بێ لایه‌نی مێژوویی و ڕه‌گه‌زی و میللی و سیاسی دامه‌زرێنه‌ری حیزب فره‌ زۆر بێ تا ئه‌وه‌ی که‌ له‌ ڕه‌گه‌زی..... (2)
بتوانێ لایه‌نی ماکی ڕێشه‌ی خۆی بگرێ له‌م حاڵه‌ته‌ دا ئاشکرایه‌ مێژووی ڕه‌گه‌زی و سیاسی میلله‌تی کورد له‌ زۆربه‌ی شوێنی دنیا زۆر زیاتر و دژوارتره‌.
چونکوو زۆر تایفه‌ له‌ ڕه‌گه‌زی مادی که‌وتوونه‌ته‌وه‌ و له‌ هه‌ر به‌شه‌ی ئاسیا دا بڵاو بوونه‌ته‌وه‌ و جیاوازی زمان و عاده‌ت له‌ نێوانیان دا په‌یدا بووه‌ به‌ تایبه‌تی میلله‌تی ئه‌رمه‌ن ته‌قریبه‌ن 19 سه‌ده‌ له‌مه‌و پیش له‌ عاده‌تی دینی ڕوویان وه‌رگێڕاوه‌ و زاڵمه‌ بێویژدانه‌کانیش به‌رده‌وام ئه‌و برایه‌یان که‌ [له‌] ڕیشه‌یه‌کی له‌مێژینه‌ی خراپ پێک هاتبوون کرده‌ قوربانی ئاره‌زوو و ئاواتی خراپی خۆیان. له‌مه‌ش زیاتر خاکی کوردستانیان به‌ چه‌ند به‌ش دابه‌ش کرد و هه‌موویان تاڵان کرد. ته‌نانه‌ت ئه‌م میلله‌ته‌ ڕه‌شید و له‌ مێژینه‌ و خاوه‌ن شارستانییه‌ته‌ پێوه‌ندی میللی خۆی له‌ ته‌ک براکانی دیکه‌ی له‌ ده‌ست دا و تا بیست ساڵ له‌مه‌و پێش زۆربه‌ی میلله‌تی ئێمه‌یان که‌ کورده‌کانی شاماتی سووریا و کورده‌کانی ئه‌رمه‌ن ، ڕۆم ، قارس ، بایه‌زید ، حاوه‌ [!] و عێراقیان له‌ گیانی برایه‌کانی خۆیان به‌ردا. چ ده‌گا به‌ تایفه‌ی ئه‌رمه‌نی و تورکه‌کانی جوێ ڕه‌گه‌ز که‌ ئه‌وان هه‌موویان له‌ ڕیشه‌ی دروستی مادن و به‌ هیچجۆر ئاریایی نین . که‌ وابوو ته‌شکیلاتی حیزبی کوردستان له‌ ئی میلله‌ته‌کانی دیکه‌ هه‌تا بڵێی زه‌حمه‌تی زۆرتر بوو. دامه‌زرێنه‌ری حیزبی ئازادیی کوردستان عه‌زیزوڵای زه‌ندی دوای خوێندنی ته‌واو هه‌موو شوێنه‌کان و میلله‌ته‌کانی هاوڕه‌گه‌زی به‌ چاوی خۆی دی و بۆ تێکه‌ڵاوی و پێکهێنانی حیزب هه‌موو بڕگه‌کانی میلله‌ت گه‌ڕا و سه‌ری له‌ زۆربه‌ی خاکی ئورووپاش دا و ماوه‌ی 2 ساڵ له‌ پێناو مه‌رامی ئازادی دا زه‌حمه‌تی کێشا . پاش ئه‌زموونی ئه‌وپه‌ڕی ئاسایی له‌ تاریخی 1929 توانی حیزبی ئازادیی کوردستان دابمه‌زرێنێ. له‌ ئاست دیکتاتۆری دا سه‌ره‌ڕای زیندان و مخاریجی زۆر ڕاپه‌ڕی و خه‌ریکی ته‌بلیغی ئازادی بوو بێ فه‌رق و جیاوازی دانان له‌ نێوان کورد و ئه‌رمه‌نی و ئاسۆڕی و تورک (3) دا و
به‌ گوێره‌ی مه‌ سله‌کی خۆی مه‌رامنامه‌که‌ی دوای په‌سندی ژیر و کۆنه‌ساڵانی ئازادی گه‌ڵاڵه‌ کرد و ئه‌م مه‌ڕامنامه‌یه‌ به‌ چه‌ند زمانی ئه‌رمه‌نی ، کوردی ، تورکی [ئازه‌ربایجانی- نووسه‌ری ئه‌م باسه‌] و هتد بڵاو کراوه‌ته‌وه‌ تا میلله‌ت و برایانی هاوڕه‌گه‌ز و ئازادیخواز که‌لکی لێوه‌ربگرن و ته‌شکیلاتی کۆمه‌ڵایه‌تی خۆیان له‌ سه‌ر بناغه‌ی ئازادیی گشتی و تاکه‌ که‌سی دابنێن .

مه‌رامنامه

1- ڕێککه‌وتن و یه‌کییه‌تی گشتی بێ جیاوازی و فه‌رقی کورد و ئه‌رمه‌نی و تورک و ئاسۆڕی که‌ له‌ ته‌واوی سه‌رتاسه‌ری کوردستانی پێشوو دا نیشته‌جێن.


2- په‌ره‌پێدان و پێوه‌ندی مادی و مه‌عنه‌وی برایانی کوردستانی بێ له‌ به‌ر چاو گرتنی جیاوازی زمان و جلوبه‌رگ و مه‌زه‌ب و سنووره‌کانی کوردستان و لورستانی قه‌دیم به‌ حاڵه تی سه‌ره‌تایی خۆی .

3- دانه‌وه‌ [ وه‌رگرتنه‌وه‌ - نووسه‌ری ئه‌م باسه‌ ] و گه‌ڕاندنه‌وه‌ی ئه‌و پاتراوانه‌ی که‌ ساڵانی کۆن به‌ حوکمی ئیمپراتۆری عوسمانی دوورخراونه‌ته‌وه‌ بۆ بولغارستان و ئاڵبانی و یوگسڵاوی و لیبی .

4- گه‌ڕاندنه‌وه‌ی ئه‌و جه‌ماعه‌ته‌ش که‌ له‌ئێران له‌ زه‌مانی شاعه‌بباس تا ڕۆژی ڕووخانی په‌هله‌وی نێردراونه‌ ویلایه‌ته‌ دوورده‌سته‌کان.

5- په‌ره‌پێدان و بره‌و پێدانی زمانی کوردی و ئه‌رمه‌نی و تورکی (4) و دانانی مه‌دره‌سه‌ له‌ هه‌موو شاره‌کان و دێیه‌کان به‌ زمانی کوردی و ئه‌رمه‌نی .

6- وه‌رگێڕان و بڵاوکردنه‌وه‌ی کتێبه‌کانی هه‌نده‌ران که‌ یارمه‌تین بۆ روحی ئازادی و به‌هێزکردنی ئازادیی گشتی و تاکه‌که‌سی و کۆمه‌ڵایه‌تی تا دوایین پشوو.

7- په‌ره‌پێدان و به‌هێزکردنی کۆبوونه‌وه‌کانی حیزبی ئازادی یان فرقه‌ له‌ ته‌واوی شاره‌کان و دێیه‌کان به‌ ڕێگه‌ی وتاردان و به‌یانییه‌ و بڵاوکراوه‌ و ڕۆژنامه‌.

8- ته‌لقین و ده‌رسدادانی زانستی ئابووری و ژیانی به‌ ئابڕوو به‌ میلله‌ت بێ جیاوازی کورد و ئه‌رمه‌نی و تورک و ئاسۆڕی و پاراستنی که‌رامه‌تی کۆمه‌ڵایه‌تی و میللی به‌ هه‌موو مانایه‌که‌وه‌.

9- چه‌کدار کردن و ئاماده‌ کردنی هۆ و ئامرازی به‌رگری کوردستان و خه‌باتی سه‌خت له‌ ئاست دیکتاتۆری و فاشیستی.

10- ئاماده‌ کردنی تاک تاکی میلله‌ت بۆ فیداکاری له‌ جه‌بهه‌ی فاشیست [!]
(دژی فاشێستی – تێبینی نووسه‌ری ئه‌م باسه‌ ) و بووژاندنه‌وه‌ی به‌وره‌یی مێژوویی میلله‌تی کورد و ئه‌رمه‌نی و ڕه‌گه‌زی مادی .

11- پاراستنی هێمنی و ئارامی و سازکردنی خۆشه‌ویستی و برایه‌تی و ڕه‌واندنه‌وه‌ی نیگه‌رانی و ناهێمنی له‌ ته‌واوی مه‌مله‌که‌ت دا بێ له‌ به‌ر چاوگرتنی فه‌رقی زمان و عاده‌ت و مه‌زه‌ب .

12- پێکهێنانی مه‌جلیس و ئه‌نجومه‌نی ڕه‌نجده‌ران و کرێکاران له‌ هه‌موو ویلایه‌ت و محاڵه‌کاندا به‌ مه‌به‌ستی ئازادی و به‌رگری له‌ [ئاست ] دیکتاتۆری و قه‌ره‌بووکردنه‌وه‌ی کاره‌ خراپه‌کانی پێشوو.

13- پاراستن و ڕاگرتنی ئاسه‌وار و عاده‌تی میللی و مێژوویی کورد و کوردستان و برایانی دیکه‌ و به‌ تایبه‌تی ئاوه‌دان کردنه‌وه‌ی مه‌مله‌که‌ت .

14- سه‌قامپێدان و ڕاستی و رێز و حورمه‌تی میللی و کۆمه‌ڵایه‌تی له‌ ته‌ک دێمۆکراسییه‌کاندا بێتوو ئه‌وانیش ماف و ئازادی بۆ ئێمه‌ قاییل بن .

15- ته‌بلیغ و فێر کردنی مه‌رامی دێمۆکراسی و ئازادیی موتڵه‌ق به‌ پێی بنچینه‌کانی جمهوورییه‌ت به‌ ته‌واوی خه‌ڵکی کوردستان.

16- به‌یه‌که‌و لکاندن و یه‌کگرتووکردنی گشت ڕه‌نجده‌ران و فه‌لاحان و کرێکاران و خاوه‌نموڵکان و ماڵداران به‌ مه‌به‌ستی هاوکاری و په‌ره‌پێدانی کشتوکاڵ و زیادکردنی به‌رهه‌می زه‌وی و ماڵی و نیزامنامه‌ی ئه‌مه‌ش بگاته‌ ده‌ست کاربه‌ده‌ستانی پێوه‌ندیدار.

17- له‌ نێوبردنی بێکاری و نه‌داری و په‌رێشانی له‌ نێو گشت میلله‌ت و چاره‌سه‌رکردنی پێداویستییه‌کانی میللی گرینگترین مه‌به‌سته‌ .

18- یارمه‌تیی ماڵی به‌ ته‌واوی ئه‌و دێیانه‌ی که‌ خاوه‌نه‌کانیان بێهێزن و ره‌عییه‌ته‌کانیان نه‌دارن و ناتوانن له‌و نێعمه‌تانه‌ی که‌ خودا داویه‌ به‌ خاکی ئه‌وان که‌لک وه‌رگرن.

19- فرۆشتنی به‌رهه‌م و سامانی جووتێر و ڕه‌نجده‌ر به‌ بایی گران و په‌یدا کردنی هۆی هه‌رزان بۆ کڕینی پێداویستییه‌کانیان بۆ ئه‌وه‌ی پێش بکه‌ون.

20- هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ته‌واوی ئیمتیاز و قانوونه‌ دیکتاتۆرییه‌کان و سه‌ره‌ڕۆیانه‌ و دامه‌زراندنی شیرکه‌تی ته‌عاونی بۆ ئه‌وه‌ی جووتێر و فه‌ڵاح به‌ ته‌واوی ئاسووده‌ ببن.

21- [ ناردن و فرۆشتنی] به‌رهه‌م و داچێندراوی زه‌وینی و سه‌نعه‌تی و ته‌بیعی کشتوکاڵی و ڕه‌نجده‌ران بێ گومرگ و ته‌عره‌فه‌ بۆ خاکی ده‌وڵه‌ته‌ دێمۆکراسییه‌کان و ئازادیی ناردن و فروشتن .

22- وه‌ده‌ستهێنانی ئیمتیازی خاریجی بۆ دامه‌زراندنی فابریکان و تراکتۆر و پێداویستییه‌کانی دیکه‌ی سه‌نعه‌تی .

23- ئازادیی فه‌رهه‌نگی و ئه‌ده‌بی و قه‌ڵه‌می و زمانی هه‌موو میلله‌ته‌ پچووکه‌کان و ڕێزگرتن له‌ میللییه‌تی ئه‌وان .

24- هه‌موو قانوونه‌کانی مه‌مله‌که‌ت له‌ بنچینه‌کانی شه‌ریعه‌تی ئیسلام به‌هره‌ وه‌رده‌گرن و ره‌غبه‌ت دان به‌ عاده‌ت و قانوونی مه‌زهه‌بی میلله‌ته‌کانی دیکه‌ له‌و که‌یسانه‌ی دا که‌ دژی قانوونی ئیسلامی یه‌.

25- پێکهێنان و دامه‌زراندنی مه‌دره‌سه‌ی پزشکی و کشتوکاڵی و حقووقی و مێژوویی خۆڕایی له‌ هه‌موو مه‌مله‌که‌ت دا و دامه‌زراندنی مه‌دره‌سه‌ی به‌رز له‌ غاڵبه‌ی شاره‌کان بۆ میلله‌ت بێ جیاوازی [ نێوان] هه‌ژار و ده‌وڵه‌مه‌ند و کورد و غه‌یری کورد.

26- بۆ په‌ره‌پێدانی ته‌جاره‌ت و پێشکه‌وتنی بناخه‌ی به‌ڕێچوونی میلله‌ت ده‌رهێنانی کانگا و دروستکردنی ڕێگای ئاسن و ڕێگای شۆسه‌ و سازکردنی پێوه‌ندی [له‌ نێو] گشت میلله‌ت و هاتووچووی ته‌جاره‌تی و ئابووری.

27- دامه‌زراندن و پێکهێنانی کلووب و تیاتور و سینه‌مای زۆر به‌ مه‌به‌ستی ته‌ربییه‌ت و په‌روه‌رده‌ی لایه‌نی سیاسی و کۆمه‌ڵایه‌تی و مه‌ده‌نی میلله‌ت.

28- بڵاو کردنه‌وه‌ی فره‌جۆری ڕۆژنامه‌ و گۆڤاری ئازادی و میللی و کۆمه‌ڵایه‌تی و کشتوکاڵی و ئابووری و ته‌جاره‌تی .


[109042-2145]

(1) له‌ وه‌رگێڕانی فارسی دا " بده‌ن " – تێبینی بهروز طیرانی
(2) یه‌ک یان چه‌ند وشه‌ له‌ [ده‌قی] ماک که‌وتووه‌ - تێبینی طیرانی
(3) ده‌بێ مه‌به‌ست له‌ تورکی ئازه‌ربایجانی بێ- تێبینی نووسه‌ری ئه‌م باسه
(4) ده‌بێ مه‌به‌ست له‌ تورکی ئازه‌ربایجانی بێ – تێبینی نووسه‌ری ئه‌م باسه‌



به‌ڵگه‌ی ژماره‌ 3

[ جێگری وه‌زاره‌تی شه‌ڕ بۆ سه‌روکوه‌زیر ،
26/شه‌هریوه‌ر/ 1321 (17-9-1942 ) ]
وه‌زاره‌تی شه‌ڕ ، ئیداره‌ی ده‌فته‌ری عه‌سکه‌ری ، ژماره‌ 7460 /19899 ،
به‌ ته‌واوی نهێنی ، ڕاسته‌وخۆ

جه‌نابی ئاغای سه‌رۆکوه‌زیر

سه‌باره‌ت به‌ پێکهاتنی حیزبی ئازادیخوازان له‌ مهاباد و بیرو ئامانجی ئه‌م حیزبه‌ له‌ لایه‌ن سه‌یفوڵای نانه‌وازاده‌ خوێندکاری مه‌دره‌سه‌ی عه‌سکه‌ری تاران که‌ بۆ پشوودان چووه‌ته‌ مهاباد ڕاپۆرتێکی جێی سرنج گه‌یشتووه‌ که‌ ڕوونووسه‌که‌ی له‌ گه‌ڵ کۆپی نه‌خشه‌ بۆ ئاگاداری خاتری به‌رزتان به‌ په‌یوه‌ست پێشکێش ده‌کرێ. له‌م باره‌یه‌وه‌ ئه‌مری پێویست به‌ فه‌رمانده‌ری سپای ڕۆژئاوا دراوه‌ که‌ له‌مه‌ بکۆڵێته‌وه‌ و ئاکامه‌که‌ی گوزاریشت بکا

جێگری وه‌زاره‌تی شه‌ڕ [ئیمزا]

[په‌راوێز] : ئاغای مه‌لیکولکه‌لامی له‌
ئه‌ستانداری چواره‌م بنووسه‌ له‌م باره‌یه‌وه‌
لێکۆڵینه‌وه‌ ی ورد بکرێ و ڕاپۆرت بنێردرێ.30/6
[109058-1- 2345
به‌ڵگه‌ی ژماره‌ 4

[ ڕاپۆرتی سه‌‌یفوڵای نانه‌وازاده‌ خوێندکاری مه‌دره‌سه‌ی عه‌سکه‌ری سه‌باره‌ت به‌ حیزبی ئازادیخوازانی کوردستان ]

وه‌زاڕه‌تی شه‌ڕ ، نهێنی ڕاسته‌وخۆ ، تکایه‌ ئیمزا بپارێزرێ.
ڕوونووسی ڕاپۆرتی خوێندکاری مه‌دره‌سه‌ی عه‌سکه‌ری تاران سه‌یفوڵای نانه‌وازاده‌

سه‌رۆکی به‌ڕێزی وه‌زاڕه‌تی شه‌ڕ – تاران

به‌ حورمه‌ته‌وه‌ به‌ عه‌رزتان ده‌گه‌یێنێ ئه‌م فیداییه‌ سه‌یفوڵای نانه‌وازاده‌ خوێندکاری مه‌دره‌سه‌ی عه‌سکه‌ری تاران که‌ ماوه‌ی مانگێکه‌ بۆ پشوو دان چوومه‌ ویلایه‌تی خۆم له‌ شارستانی مهاباد و له‌و ماوه‌یه‌ی پشوو دا له‌ مهاباد هێندێک شتم ده‌ستکه‌وتووه‌ سه‌باره‌ت به‌ حیزبی ئازادیخوازان.
له‌ به‌ر ئه‌مه‌ی که‌ ئه‌م فیداییه‌ هه‌میشه‌ نیشتمانپه‌روه‌ر و خێرخوازی ده‌وڵه‌تی ئێران بووم و هه‌ر وه‌ها له‌ شاڕێیانی پێشکه‌وتن و شارستانییه‌تی ئه‌مڕۆیی دا شتێکی دیکه‌ نییه‌ و بیروڕای سیاسی و دینی و ئابووری و کۆمه‌ڵایه‌تی و فه‌لسه‌فی و ئه‌خلاقی و وه‌ک ئه‌وان هه‌مووی به‌ هۆی نیشتمانپه‌روه‌رییه‌وه‌یه‌ و نامه‌وێ که‌سێک به‌ دژی ده‌وڵه‌ت ده‌ست بداته‌ کاروباری حیزبی ، بۆ ئاگاداریتان له‌ بارودۆخ ئه‌م گوزاریشته‌ی سه‌ره‌وه‌[!!] تان به‌ عه‌رز ده‌گه‌یێنم، نه‌خشه‌ی چاپی به‌ ناوی نه‌خشه‌ی حیزبی ئازادیخوازانی کورد که‌ به‌ دژی ده‌وڵه‌ت ڕاپه‌ڕیون ئه‌من نه‌خشه‌ی نێوبراوم وه‌ده‌ست هێناوه‌ و [ ئه‌م کۆپییه‌م] له‌ ڕووی ئه‌و نه‌خشه‌ چاپییه‌ هه‌ڵگرتووه‌ته‌وه‌ و پێشکێشی خزمه‌تی مباره‌کی ده‌که‌م. یه‌که‌م ژماره‌ی نه‌فه‌ره‌کانی ئازادیخوازان که‌ ئه‌م فیداییه‌ له‌ به‌ر به‌پرسیاربونی خۆم تێکۆشاوم [بیزانم] یه‌کجار زۆره‌، به‌ شێوه‌ی ئاشکرا که‌ له‌ سه‌ره‌تای ڕه‌شه‌مه‌ی 1320 (فێڤرییه‌ی 1942 ) تیاتوریان داوه‌ سه‌باره‌ت به‌ بارودۆخی ئه‌منیه‌ و ئه‌رته‌ش و تیاتوری سه‌لاحه‌دینی ئه‌ییووبی کورد و دروشمی کوردی و کاری دیکه‌ش که‌ له‌ به‌ر زۆربوونیان پێویستی به‌ شه‌رح و به‌یان ناکا. به‌ڵام ئه‌م گوزارێشتانه‌ عه‌ینی حه‌قیقه‌تن و ده‌کرێ وه‌زاڕه‌تی شه‌ڕ له‌ مه‌ڕ ئه‌و بابه‌ته‌ بکۆڵێته‌وه‌. تاکوو ئێستا هێندیك که‌س سه‌باره‌ت به‌ بارودۆخی شاری مهاباد و ئازادیخوازان ڕاپۆرتیان داوه‌ به‌ مه‌رکه‌ز. له‌ لایه‌کی دیکه‌وه‌ ئه‌وانه‌ی باس کران کتێبخانه‌یه‌کیان دامه‌زراندووه‌ که‌ به‌ زمانی کوردی نێوی ( کتێبخانه‌ی ژیانی میللی ) یه‌ . ئه‌م نێوه‌ واته‌ زیندووبوونه‌وه‌ی میلله‌تی کورد و ئێستا هه‌موو عه‌شیره‌ته‌کان و ئازادیخوازانی شاری مهاباد هه‌موویان تفه‌نگی بڕنوو ، تفه‌نگی جۆر به‌ جۆر و ده‌مانچه‌ و خه‌نجه‌ر و شمشیریان هه‌یه‌ و ته‌نانه‌ت کاربه‌ده‌سته‌ ناخۆجێییه‌کان ئه‌زییه‌ت ده‌که‌ن و هه‌موو شه‌وێ ماڵه‌کانیان تاڵان ده‌که‌ن. له‌ به‌ر ئه‌و کاره‌ پێویستانه‌ی که‌ لێره‌ هه‌مه‌ ناتوانم خۆم بگه‌یێنمه‌ مه‌رکه‌ز و ئه‌وانیش بۆخۆیان ده‌یانزانی که‌ ئه‌م فیداییه‌ ڕاپۆرت بۆ مه‌رکه‌ز ده‌نێرم، ئه‌وانه‌ تا ئێستا نه‌یانهێشتووه‌ که‌س له‌و قه‌زییه‌ی حیزبی ئازادیخوازان ئاگادار بێ ، خه‌یاڵیان وایه‌ ئه‌م فیداییه‌ له‌ناوبه‌رن تا کاره‌که‌یان ئاشکرا نه‌بێ و ڕازه‌که‌یان هه‌روا به‌ نهێنی بمێنێته‌وه‌. جا بۆیه‌ به‌ خۆم ڕاده‌په‌ڕمووم ملکه‌چانه‌ تکاتان لێ بکه‌م یه‌که‌م له‌ کاری ئه‌وانه‌ بکۆڵدرێته‌وه‌ ، تا ئه‌وه‌ی نه‌بێته‌ هۆی هه‌ڵوه‌شانی وڵات و له‌ نێوچوونی که‌لوپه‌ل و سامانی ده‌وڵه‌ت.

[ 109058 – 1 - 2345 ]

به‌ڵگه‌ی ژماره‌ 5

[ سه‌رۆکی شاره‌بانی [پۆلیس] مهاباد بۆ فه‌رمانداری مهاباد 2/آبان / 1321 (24 ئۆکتۆبری 1942)]

وه‌زاره‌تی کیشوه‌ر (نێوخۆ) ، ئه‌ستانداریی ئه‌ستانی چواره‌م ، ڕوونووسی شاره‌بانی مهاباد ، ژماره‌ 129 ، تاریخ 2/8/21 [24-10- 1942 ]

فه‌رمانداری شارستانی مهاباد ، به‌ گه‌ڕانه‌وه‌ سه‌ر نووسراوه‌ی ژماره‌ 1978 /26/7/21 ( 18 – 10 – 1942 ) ، به‌ عه‌رز ده‌گه‌یێندرێ به‌و جۆره‌ی که‌ لێپرسینه‌وه‌ کراوه‌ دوای شوڕشی شه‌هریوه‌رمانگی 1320خه‌ڵک بۆ پاراستنی خۆیان هێندێک ده‌سته‌یان له‌ عه‌شیره‌ته‌کانی نێو شار و ده‌ره‌وه‌ی مهاباد پێک هێنا و دوایه‌ ورده‌ ورده‌ بڵاوه‌یان کرد و ئێستا ته‌نێ ده‌سته‌یه‌ک له‌ خه‌ڵکی مهاباد ماونه‌ته‌وه‌ و خه‌ڵکی شاری و ده‌ره‌وه‌ی هه‌موویان چه‌کدارن و چه‌کی گه‌رم و سارد و تفه‌نگ و ده‌مانچه‌ و خه‌نجه‌ریان هه‌یه‌ - به‌ڵام پێکهاتنی حیزبی ئازادیخواز و نمایشت سه‌باره‌ت به‌ ژاندارم ، ئه‌رته‌ش و سه‌لاحه‌دینی ئه‌ییووبی ، له‌ تاریخی دامه‌زرانی شاره‌بانی یه‌وه‌ نه‌بیندراوه‌ که‌ [گوزاریشت] بدرێ . و کتێبخانه‌یه‌کیش به‌ ناوی ژیانی میللی ئێستا له‌ مهاباد هه‌یه‌ و هێندێک کتێبی کۆن و تازه‌ی هه‌یه‌ که‌ ئی عه‌بدوڵای فه‌یز ه‌ ، که‌ تاکوو ئێستا ته‌بلیغاتی ژاراوی ( مضره‌) به‌ دژی ده‌وڵه‌ت نه‌بیندراوه‌ و نێوبراویش جێی باوه‌ڕی که‌سان نییه‌ که‌ خه‌ڵک له‌ ده‌وری کۆببنه‌وه‌ و به‌ ته‌بلیغاتی وی فروسماو بن.
سه‌رۆکی شاره‌بانیی مهاباد ره‌سه‌دبانی یه‌که‌م قادری

[ 109058 – 1 – 2345 ]



به‌ڵگه‌ی ژماره‌ 6

[ ڕاپۆرتی فه‌رمانداری مهاباد. 3/آبان/1321 ( 25 ی ئۆکتۆبری 1942)
وه‌زاڕه‌تی کیشوه‌ر (نێوخۆ) ، ئه‌ستانداریی ئه‌ستانی چواره‌م، ڕوونووس
ڕاپۆرتی به‌رفانداری مهاباد ، ژماره‌ 2096 ، تاریخ 3/8/21 (25ی
ئۆکتۆبری 1942 ) ]

ئه‌ستانداریی ئه‌ستانی چواره‌م. نامه‌ی ژماره‌ 149 که‌ ده‌ستخه‌تی نهێنی ژماره‌ 14290 ی له‌ گه‌ڵ بوو و‌ له‌ لایه‌ن پایه‌ به‌رز سه‌رۆکوه‌زیره‌وه‌ ده‌رچوو بوو زیاره‌ت کرا، له‌ ئاکامی لێکۆڵینه‌وه‌ دا ئه‌وه‌ی له‌و ڕاپۆرته‌ دا پێشکێشی پایه‌ به‌رزی سه‌رۆکوه‌زیران کرابوو ئاشکرایه‌ هه‌مانا چه‌کداربوونی خه‌ڵکی مهاباد له‌ گه‌وره‌ و چکۆڵه‌یه‌ به‌ تایبه‌تی خه‌نجه‌ر که‌ به‌ یه‌کێک له‌ هۆیه‌کانی گوێڕایه‌ڵی و له‌ به‌رچاو گرتنی ڕێساکانی مه‌زهه‌بی ده‌زانن. به‌ڵام باقی دیکه‌ ئه‌گه‌ریش شتێک بووبێ دوای مانگی شه‌هریوه‌ر (خه‌رمانان) ی سالێ 20 تا ئاخری ئه‌مساڵ له‌ گۆڕێدا بووه‌ ، بۆ وێنه‌ نمایشت له‌ لایه‌ن خوێندکارانه‌وه‌ دراوه‌ چونکوو ئه‌و زه‌مانی عه‌شیره‌ته‌کانیش له‌ شار دا بوون، له‌ کاروباره‌کانی سه‌لاحه‌دینی ئه‌ییووبی له‌ کاتی سزادانی دزان دا نێوی هاتووه‌ته‌ گۆڕێ که‌ له‌ ڕاستی دا نمایشتی ئه‌خلاقی بووه‌ ، له‌ دامه‌زرانی حیزبی ئازادیخواز که‌ مه‌سله‌کی ئه‌وان دژ به‌ ده‌وڵه‌ت و ئه‌ڕته‌ش و ژاندارم بێ ، قه‌ت شتی وام پێ شک نایه‌. ئه‌گه‌ر ده‌سته‌ی ئه‌وتۆش پێک هاتبێ و مه‌سله‌کی ئه‌وانیان به‌ پێچه‌وانه‌ی شئوونی ده‌وڵه‌ت دیبێ، ده‌ستبه‌جێ له‌ لایه‌ن جه‌نابی قازی محه‌مه‌د و جه‌نابی سه‌دری قازی برای پچووکی به‌ڕێزیان پێشگیری کراوه‌ و ته‌نانه‌ت سه‌دری قازی جارێکیان له‌ هێندێکانیشی داوه‌. به‌نده‌ خه‌ریکم ئیمان په‌یدا ده‌که‌م که‌ قازی محه‌مه‌د و سه‌دری قازی له‌ جومله‌ی ده‌وڵه‌تخوازانی دڵپاکن. به‌ بوونی ئه‌وان هیچ حیزب و مه‌سله‌کی دژی ئه‌رته‌ش و ژاندارم پێک نه‌هاتووه‌ و که‌س له‌ خۆی ڕانابینێ هه‌ستی دژی ئه‌وتۆ ده‌ربڕێ . کتێبخانه‌ی
ژیان یش به‌م زووانه‌ دامه‌زراوه‌ و له‌ [ئیداره‌ی] فه‌رهه‌نگ داوخوازی دامه‌زرانی قه‌رائه‌تخانه‌یان کردووه‌. هێشتا ئیزنی ئه‌وه‌یان نه‌دراوه‌تێ ، کتێبخانه‌که‌ش زۆره‌ موخته‌سه‌ره‌ و به‌ڕێوه‌به‌ره‌که‌شی شایسته‌ی پایه‌یه‌کی ئه‌وتۆ بووه‌. شاره‌بانیش چ لێی دڕدۆنگ نییه‌ . ڕوونووسی گوزاریشتی ژماره‌ 139ی شاره‌بانی بۆ زیاتربوونی ئاگاداریتان به‌ په‌یوه‌ست پێشکێش ده‌که‌م و له‌و دوومانگه‌ دا که‌ به‌نده‌ شانازی فه‌رمانداری ئه‌م مه‌ڵبه‌نده‌م دراوه‌تێ له‌ یارمه‌تیی مه‌عنه‌وی ئاغای سه‌رۆکی شاره‌بانی که‌ که‌سێکی موسلیح و
به‌ وه‌جه‌ و له‌گه‌ڵ سیاسه‌ت ئاشنایه‌ به‌شم هه‌یه‌. له‌ باری نه‌فسییه‌وه‌ خه‌ڵک و عه‌شیره‌ته‌کانی مهاباد چاک [ده‌که‌م] و بۆ دڵپاکی ، بۆ ده‌وڵه‌تخوازی و خزمه‌ت به‌ نیشتمان ڕێنوێنییان ده‌که‌م و به‌ سرنج و چاوبه‌سه‌ره‌وه‌ بوونی ده‌سته‌ڵاتدارانی به‌رز هیوادارم سه‌رکه‌وتن به‌ ده‌ست بێ. کتێبخانه‌ی ژیانی میللی زیاتر له‌ چل، په‌نجا ڕۆژ نییه‌ کراوه‌ته‌وه‌ ، له‌ حالێکدا که‌ ئه‌م فیداییه‌ دوومانگه‌ له‌ مهابادم. به‌ بوونی به‌نده‌ لێره‌ چۆن ده‌کرێ لێره‌ خۆپێشاندانی ئه‌وتۆ بکرێ و به‌نده‌ لێی ئاگادار نه‌بم و پێشی نه‌گرم و یان به‌ عه‌رزتان نه‌گه‌یێنم.

فه‌رمانداری شارستانی مهاباد – سه‌ریعولقه‌له‌م




به‌ڵگه‌ی ژماره‌ 7

[ 109058 – 1 – 2345 ]

[ وه‌زیری شه‌ڕ بۆ سه‌رۆکوه‌زیر ، 6 / بهمن / 1321 (21 ژانڤییه‌ی 1943 )]

وه‌زاڕه‌تی شه‌ڕ، ئیداره‌ی ده‌فته‌ری عه‌سکه‌ری، ژماره‌ 16452/31182،
تاریخ 6 / 11 / 1321 ( 26 – 1 – 1943 )


جه‌نابی ئاغای سه‌رۆکوه‌زیر

به‌ حورمه‌ته‌وه‌ به‌ گه‌ڕانه‌وه‌ سه‌ر نامه‌ی ژماره‌ ( 25018 -14 / 9 / 1321 ) (5ی دیسامبری 1942 ) سه‌باره‌ت به‌ ڕاپۆرتی سه‌یفوڵا نێوێک له‌ مه‌ڕ پێکهاتنی حیزبی ئازادیخوازان له‌ مهاباد، سپای ڕۆژئاواش به‌ پاڵپشتی ڕاپۆرتی فه‌رمانده‌ری تیپی 11ی سه‌قز ڕایگه‌یاندووه‌ که‌ کۆمیته‌ی نێوبراو له‌ مهاباد پێک هاتووه‌ و مه‌به‌ست له‌وه‌ پێشگێڕه‌وه‌یی له‌ ده‌ستدرێژی چه‌ته‌ و شڕه‌خۆران بووه‌ که‌ ئه‌گه‌ر هاتوو له‌ لایه‌ن تاڵانکه‌ران که‌وتنه‌ به‌ر په‌لامار ، به‌رگری له‌ خۆیان بکه‌ن. به‌ڵام له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی ڕاپۆرتده‌ره‌که‌ سه‌یفوڵای نانه‌وازاده‌ دوژمنایه‌تی توندوتیژی بنه‌ماڵه‌یی له‌ گه‌ڵ محه‌مه‌دی نانه‌وازاده‌ دا هه‌بووه‌ که‌ زۆر جار کێشاویه‌ته‌ شه‌ڕ و له‌ یه‌کدان ، پێکهاتنی ئه‌و کۆمیته‌یه‌ی به‌ نێوی کۆمیته‌ی یه‌کگرتنی کورده‌کان گوزاریشت داوه‌.

وه‌زیری شه‌ڕ [ ئیمزا ]
[ 109058 – 1 – 2345 ]
*******


ئه‌و به‌ڵگانه‌ چه‌ند لایه‌نێکی نادیاری سه‌روبه‌ندی دوای خه‌رمانانی 1320 (ئووتی 1941 ) مان بۆ ڕوون ده‌که‌نه‌وه‌. وه‌ک له‌ " مه‌رامنامه‌ی حیزبی ئازادیی کوردستان " درده‌که‌وێ ،عه‌زیزی زه‌ندی له‌وێدا ده‌ڵێ ئه‌و حیزبه‌ی له‌ ساڵی 1929 پێک هێناوه‌ ،به‌ لێبڕاوی ئه‌و تاریخه‌ ده‌بێ 1939 بێ و له‌ به‌ر وردنه‌بوونه‌وه‌ی ڕێکخه‌ری کتێب و هه‌ڵه‌ی چاپی ساڵه‌که‌ تاق و جووت کرابێ. به‌ڵام وه‌کوو له‌ به‌ڵگه‌کان ڕا ده‌رده‌که‌وێ مه‌رامنامه‌که‌ 3 ساڵ دواتر واته‌ له‌ ساڵی 1942 دا بڵاو کراوه‌ته‌وه‌ .
نێوه‌رۆکی ئه‌و مه‌رامنامه‌یه‌ سه‌ره‌ڕای هه‌لوێستی ناکۆک و دژ به‌ یه‌ک لایه‌نی سرنجڕاکێشی تێدایه‌ : وه‌کوو پێویستی رێککه‌وتنی ئێتنیسیتییه‌ جیاوازه‌کانی دانیشتووی کوردستان بۆ مه‌به‌ستی هاوبه‌ش ( ماده‌ی 1 ) ،
پێویستی په‌ره‌پێدان و بڵاوکردنه‌وه‌ی خوێنده‌وای(ماده‌ی 5 و 6) ، باوه‌ر به‌ نیزامی حکوومه‌تی جمهووری، ( ماده‌ی 15 ) ، و هتد.
مه‌سه‌له‌ی پێکهێنانی " حزب زحمتکشان آذربایجان" به‌ به‌ شداری عه‌زیزی زه‌ندی که‌ له‌ لایه‌ن ئاوانێسیان و بلووریان ( ئه‌وی دواییان ده‌ڵێ لکی حیزبی تووده‌) وه‌ ئاماژه‌ی پێکراوه‌، وێده‌چێ دوای جێهێشتنی سابڵاغ له‌ لایه‌ن عه‌زیزی زه‌ندی و نیشته‌جێ بوونی له‌ ته‌ورێز بووبێ. چ به‌ڵگه‌یه‌کی جێی باوه‌ر له‌ به‌ر ده‌ست دا نییه‌ بیسه‌لمێنێ زه‌ندی له‌ کار و چالاکییه‌کانی " کۆمه‌ڵه‌ی ژیانی کورد " دا به‌شداربووبێ، به‌ڵام ئه‌ندامه‌تی نه‌مر محه‌مه‌دی نانه‌وازاده‌ هه‌م له‌ " حیزبی ئازادیی کوردستان " و هه‌م له‌ " کۆمه‌ڵه‌ی ژیانی کورد" دا به‌ ته‌واوی ساخ بووه‌ته‌وه‌. ڕۆژنامه‌ی کوردستان ژماره‌ 69 ، 30 پووشپه‌ڕی 1325 – 21 ی ژووییه‌ی 1946 سه‌باره‌ت به‌ کارنامه‌ی سیاسی محه‌مه‌دی نانه‌وازاده‌ ده‌نووسێ: " .... نانه‌وازاده‌ ساڵی 1320 (1941) داخلی " حزبی آزادی کوردستان " بوو و سوێندی خوارد که‌ بۆ ڕزگاری کورد و آزادی کوردستان له‌ ظلم و زور له‌ هیچ ڕووداوێک ڕوو وه‌رنه‌گێڕێ" .
سه‌یفوڵای نانه‌وازاده‌ برا چکۆڵه‌ی شه‌هید محه‌مه‌دی نانه‌وازاده‌ بووه‌ و به‌ پێێ یه‌ک له‌ به‌ڵگه‌کان به‌ هۆی کێشه‌ و نێوان ناخۆشی له‌ گه‌ڵ کاکی و بۆ تۆڵه‌ سه‌ندنه‌وه‌ ڕاپۆرتی داوه‌. نێوبراو له‌ سه‌رو به‌ندی ساڵانی دوای ڕووخانی کۆماری کوردستان بێ ئه‌وه‌ی هیچ جۆره‌ چالاکییه‌کی بووبێ ماوه‌یه‌ک – نزیک دووسال – زیندانی کێشا.
له‌ به‌ڵگه‌کان ڕا ده‌رده‌که‌وێ به‌ ڕووخانی حوکمی ڕه‌زاشا له‌ سابڵاغ مه‌یل بۆ خوێندن و خۆێنده‌واری له‌ گه‌شه‌ کردن دا بووه‌ و " کتێبخانه‌ی ژیانی میللی " دامه‌زراوه‌. بڵێی پێوه‌ندییه‌ک له‌ نێوان ساز کردنی ئه‌و کتێبخانه‌یه‌ و دامه‌زراندنی " کۆمه‌ڵه‌ی ژیانی کورد" له‌ ئارا دا بووبێ ؟
وه‌ک له‌ ڕاپۆرتی " سه‌ریعولقه‌له‌م" ئاخرین فه‌رمانداری حکوومه‌تی نێوه‌ندی به‌ر له‌ گه‌شه‌ کردنی خه‌باتی " کۆمه‌ڵه‌ی ژیانی کورد" و " حیزبی دێمۆکراتی کوردستان " و دامه‌زرانی کۆمار ده‌رده‌که‌وێ ، پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د نه‌ک به‌ ڕواڵه‌ت به‌ڵکوو له‌ بنه‌وه‌ و به‌ نهێنی وێڕای حه‌ول دان بۆ پێکهێنانی ته‌بایی گشتی کاروباری ناوچه‌ی به‌ڕێوه‌ بردووه‌.
له‌ پێوه‌ندی له‌ گه‌ڵ به‌سه‌رهاتی عه‌زیزی زه‌ندی و " حیزبی ئازادیی کوردستان " دا ئه‌و نوختانه‌ ڕوون ده‌بنه‌وه‌ :
1- دامه‌زرێنه‌رانی سه‌ره‌کی ئه‌و " حیزبه‌" عه‌زیزی زه‌ندی و چه‌ند که‌سی ئه‌رمه‌نی و ئاسۆری بوون. نه‌مر قادری موده‌ریسی هێما ده‌کا به‌ ناوی "ئارام" له‌ میاندواو؛

2- له‌و کاتانه‌ دا که‌ بیر له‌ کاری جیدی کراوه‌ته‌وه‌ و پێوه‌ندی له‌ گه‌ڵ رێژیمی نێوه‌ندی نه‌ته‌قیوه‌ته‌وه‌ ؛ عه‌زیزی زه‌ندی زیاتر خه‌ریکی ئاژاوه‌نانه‌وه‌ و دژایه‌تی کاره‌کانی قازی محه‌مه‌د بووه‌. هه‌ربۆیه‌ش ناچار بووه‌ له‌ پێشدا سابڵاغ و دوایه‌ ته‌ورێزیش به‌جێ بهێڵێ.

ئه‌و ڕاستییه‌ی که‌ هیچکام له‌ ئه‌ندامه‌ ناسراوه‌کانی " حیزبی ئازادیی کوردستان " وه‌کوو : حوسێنی زێڕینگه‌ران ( فرووهه‌ر) ، محه‌مه‌دی نانه‌وازاده‌ ، سه‌ید پیره‌ی نیزامی و حه‌مه‌دی مه‌ولوودی هاوکاریان له‌گه‌ڵ نه‌کردووه‌ و هه‌موویان له‌ دڵه‌وه‌ له‌ کاروباره‌کانی ژ.ك. ، حیزب و کۆمار دا به‌شدار بوون تاق که‌وتنه‌وه‌ی " عه‌زیز زه‌ندی " داده‌گرێته‌وه‌.
قسه‌ی سه‌ر زاران ئه‌وه‌یه‌ که‌ " عه‌زیز زه‌ندی" هه‌میشه‌ به‌ خراپه‌ باسی قازی محه‌مه‌دی کردووه‌ و پێی وابووه‌ " به‌ ناحه‌ق" جێی ئه‌وی
"داگیر" کردووه‌.

هه‌ر چونێک بێ ، حیزبی ئازادیی کوردستان " یش لاپه‌ڕه‌یه‌که‌ له‌ مێژووی خه‌باتی سیاسی له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان و ده‌کرێ "عه‌زیز ئه‌لمانی" ئه‌وه‌ی لێبوه‌شێته‌وه‌ که‌ به‌ جڵه‌وکێشی ئۆپۆزیسیونی "سیاسی" ئه‌و سه‌ر و به‌ندی دابندرێ .

ئاپریلی 1988

په‌یوه‌سته‌کان

په‌یوه‌ستی 1

[ E 2185 /163 / 34 ]

کۆپی ژماره‌ 8

8 ی ئاپریلی 1942
به‌شی دوویه‌م

نامه‌ی کۆنسوولی بریتانیا له‌ ته‌ورێز کووک بۆ سه‌فیری بریتانیا له‌ تاران – ئێران سێر. ئار. بولارد
(ژماره‌ 7. نهێنی )

گه‌وره‌م ته‌ورێز 9 ی مارسی 1942

1- ...........
2- ..........
3- کلووب و کۆمیته‌ " پرۆلێتارییه‌کان " هه‌ر به‌رده‌وامن له‌ ترس و په‌ژاره‌ نانه‌وه‌ له‌ نێو بیروڕای گشتی ته‌ورێز دا ، ئه‌گه‌رچی نیشانه‌ی ئه‌وتۆش به‌ده‌ره‌وه‌یه‌ که‌ په‌ره‌سه‌ندنی له‌ پڕی چالاکییه‌کانیان خه‌ریکه‌ داده‌مركێ، به‌شێک له‌ به‌ر ده‌سته‌نگی ماڵی و به‌شێکیش له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌وان چاوه‌ڕێ ده‌که‌ن به‌ زوویی [هێز]ی پۆلیسی ئێرانی لێیان وه‌خۆ که‌وێ. ئێستا ڕوون بووه‌ته‌وه‌ که‌ کلووبێکی سه‌ره‌کی هه‌یه‌ که‌ بووه‌ به‌ نێوه‌ندی سه‌ره‌کی ده‌رزه‌نێکی به‌ شات و شووتی دێماگۆگ ( خه‌ڵک هه‌ڵخه‌ڵه‌تێن ) . ئه‌وانه‌ ته‌قریبه‌ن گشتیان ناوی ڕووسی – ئازه‌ربایجانی یان هه‌یه‌ که‌ به‌ " ئۆف" کۆتایی دێ ، به‌ڵام له‌ ژێر کۆنترۆڵی پارێزه‌رێکی گومانلێکراوی کورد دان به‌ نێوی " زه‌ندی " و له‌ گه‌ڕه‌که‌ جۆر به‌ جۆره‌کانی شاری دا چوار یان پێنج کلووبی سه‌ر به‌و نێوه‌نده‌ سه‌ره‌کییه‌ هه‌ن. ئه‌وانه‌ی نێوی خۆیان له‌و کلووبانه‌ دا ده‌نووسن هه‌ر پێنج ریال حه‌قی ئه‌ندامه‌تی ده‌ده‌ن، و ئێرانییه‌کان لێبڕاوانه‌ ده‌ڵێن خه‌رج و مخارجی ئه‌و ڕێکخراوه‌یه‌ ناکرێ به‌ بێ یارمه‌تی له‌ سه‌رچاوه‌ی دیکه‌وه‌ هه‌ڵسووڕێ – هه‌ڵبه‌ت ئه‌وان مه‌به‌ستیان ، له‌ شووره‌وییه‌کانه‌. هه‌ر وه‌ها ده‌نگۆی ئه‌وه‌ش هه‌یه‌ که‌ ئه‌ندامان کارتێکیان ده‌درێتێ که‌ به‌ هه‌بوونی ئه‌و کارته‌ ده‌توانن سه‌همییه‌یه‌کی زیاتری قه‌ند له‌ دووکانێکی ته‌عاونی وه‌رگرن که‌ له‌ لایه‌ن کاربه‌ده‌ستانی شووره‌وی یه‌وه‌ پشتی ده‌گیرێ. ڕاستی وا وه‌به‌رچاو دێ ئه‌وه‌ بێ که‌ کاربه‌ده‌ستانی شووره‌وی کاروباری دارایی ئه‌و کۆمیته‌یه‌ دابین ده‌که‌ن، به‌ ڕێگه‌یه‌کی ئاوا دا که‌ چ خه‌رجێک بۆ خۆیان هه‌ڵناگرێ. به‌رپرسی کاروباری بازرگانییان لێره‌ قه‌ندی داوه‌ به‌ ڕێکخه‌رانی کلووبه‌که‌ به‌ قیمه‌تی عومده‌ فرۆشێ [ بێ ئه‌وه‌ی چ قازانجی بخاته‌ سه‌ری] ، و ئه‌وانیش ئه‌و قه‌ندانه‌ به‌ قیمه‌تی ئاسایی بازار [ به‌ زێده‌ کردنی قازانج] به‌ ئه‌ندامه‌کانیان ده‌فرۆشنه‌وه‌ و قازانجه‌که‌ی بۆ ڕاپه‌ڕاندنی خه‌رج و مخاریجی کلووب ( و بێ گومان بۆ خه‌رج و مخارجی شه‌خسیش ) به‌ کار ده‌هێنن . له‌ به‌ر هێندێک هۆ ڕووسه‌کان له‌و دواییانه‌دا ئه‌و ئیمتیازانه‌یان کێشاوه‌ته‌وه‌ و زه‌ندی ئێستا پێی لێده‌نێ که‌ باری داراییان زۆر لاوازه‌ و بۆ ماوه‌یه‌کی درێژ پێی ناژین. ئه‌من له‌ ڕاپۆرتی ژماره‌ 6ی خۆمدا وه‌رگێڕاوی به‌رنامه‌ی به‌رزه‌فڕانه‌ و هه‌تا بڵێی چه‌وت و چه‌وێڵی کلووبی سه‌ره‌کی [ نێوه‌ندی سه‌ره‌کی] م بۆ ناردن ، که‌ به‌ دڵنیاییه‌وه‌ ده‌کرێ و ده‌بێ له‌ لایه‌ن ڕێبه‌رانی ناوچه‌ییه‌وه‌ گه‌ڵاڵه‌ کرابێ ( و مرۆ ده‌توانێ بڵێ) به‌ بێ یارمه‌تی "قه‌وقازییه‌کان" . ئه‌من چه‌ندین جار باسی ئه‌و کلووبانه‌م له‌ گه‌ڵ هاوتا شووره‌وییه‌که‌ی خۆم هێناوه‌ته‌ گۆڕێ ( دیاره‌ ، هه‌ڵبه‌ت ، هه‌بوونی هه‌ر جۆره‌ پێوه‌ندییه‌کی شووره‌وی له‌ گه‌ڵ ئه‌وان به‌رپه‌رچ ده‌داته‌وه‌) و باسی که‌سایه‌تی لێنه‌وه‌شاوه‌ی زۆر له‌ ڕێبه‌ره‌کانی ئه‌وان و نوتقه‌ گه‌وجانه‌ گێچه‌ڵاوییه‌کانیانی بۆ کردم که‌ بۆ ئه‌ندامه‌کانیانی ده‌که‌ن .له‌ کاتێکدا وشیارم کرده‌وه‌ و پێم گوت ئه‌وانه‌ دره‌نگ یان زوو گێجيڵێکی زۆر لێره‌ ساز ده‌که‌ن ، ئێم. کولاگینکۆف گوتی: ، ئه‌گه‌ر پۆلیسێ ناوچه‌یی به‌ڵگه‌ی ڕاستی له‌ سه‌ر ئه‌وان به‌ ده‌سته‌وه‌یه‌، ده‌بێ سه‌رۆکه‌ سه‌ره‌کییه‌کانیان بگرێ. ئه‌من له‌ وڵامدا پێم گوت ، ئه‌من ده‌زانم پۆلیس کارێکی ئه‌وتۆ ناکا ئه‌گه‌ر له‌وه‌ دڵنیا نه‌بێ که‌ ڕووسه‌کان به‌وه‌ ڕازین، و چه‌ند ڕۆژ دواتر پێی گوتم له‌گه‌ڵ سه‌رهه‌نگی فه‌رمانده‌ری ڕووسی لێره‌ قسه‌ی کردووه‌ ، که‌ ڕایگه‌یاندووه‌ ئاماده‌یه‌ پشتیوانی له‌ کاربه‌ده‌ستانی ئێرانی بکائه‌گه‌ر ئه‌وان داوخوازی پشتیوانییه‌کی ئه‌وتۆی لێ بکه‌ن. حه‌وتوویه‌ک له‌مه‌وبه‌ر ئه‌من هه‌م ئه‌ستاندا ر و هه‌م سه‌رۆکی پۆلیسم له‌و باره‌یه‌وه‌ ئاگادار کرد، به‌ڵام ئه‌وانم زۆر ڕاڕا هاته‌ به‌رچاو و وابزانم له‌وه‌ ده‌ترسێن هه‌نگاوێکی لێبڕاوانه‌ هه‌ڵبهێننه‌وه‌. وای بۆ ده‌چم سه‌رۆکی پۆلیس بییه‌وێ شتێک بکا، ئه‌گه‌رچی ده‌زانێ پۆلیسه‌کانی زۆر ترسه‌نۆکن و جێی باوه‌ڕ نین، به‌ڵام ئه‌ستاندار به‌ بیانووی جۆربه‌ جۆر کات به‌ سه‌ر ده‌با و نایه‌وێ هیچ بکا. له‌وانه‌یه‌ ئه‌وان بیانه‌وێ خۆیان بپارێزن ئه‌گه‌ر ڕووداوێکی ته‌نگه‌تاو بێته‌ گۆڕێ چ له‌ ژێر په‌رده‌ی کاربه‌ده‌ستانی شووره‌وی یان ته‌نانه‌ت به‌ خۆ شاردنه‌وه‌ له‌ پشت ئه‌م کۆنسوولخانه‌یه‌ دا .چه‌ند ڕۆژ له‌مه‌وبه‌ر په‌یامهێنه‌رێکی نا ڕه‌سمی ئه‌ستاندار هاته‌ لام ، پێی گوتم پێی خۆشه‌ هێندێکان بگیرێن و ده‌یه‌ویست بۆچوونی من له‌وباره‌یه‌وه‌ بزانێ. ئه‌من هه‌ر ده‌کرا ئه‌وه‌ی پێشتر گوتبووم دووپاته‌ی که‌مه‌وه‌، هه‌ر ئه‌وه‌نده‌م لێ زیاد کرد کات هه‌روا ڕاده‌برێ به‌ بێ ئه‌وه‌ی هه‌نگاوێك هه‌ڵبگیرێ ، ئه‌وه‌ش سه‌ره‌ڕای ناڕازی بوونی به‌رده‌وامی ئێرانییه‌کان له‌و کلووبانه‌یه‌. دواتر ئاگادار بووم ئه‌ستاندار پێی وایه‌ هه‌ڕه‌شه‌ی گرتن ده‌بێته‌ هۆی ئه‌وه‌ی کۆمیته‌ خۆی بشارێته‌وه‌ و کلووبه‌کانیش دابخرێن .
...........

په‌یوه‌ستی 2

ئارشیڤی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی بریتانیا [ 34 / 163 /2880 ]
کۆپی ژماره‌ 8
8ی مه‌ی 1942
به‌شی دووه‌م

نامه‌ی کۆنسوولی بریتانیا له‌ ته‌ورێز کووک بۆ ده‌فته‌ری وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌
( ژماره‌ی 10 . نهێنی )

گه‌وره‌م ته‌ورێز 14ی ئاپریلی 1942

...... وا وه‌به‌ر چاو دێ کلووبه‌ " دێمۆکراته‌کان " له‌ حاڵی ئاویلکه‌ دان دا بن ، به‌تایبه‌تی دوای ئه‌وه‌ی که‌ دوو له‌ سه‌رۆکه‌کانیان ئاخره‌که‌ی ده‌رده‌ست کراون و گیراون – یه‌کیان به‌ تاوانی دزێتی و وه‌رگرتنی ماڵی دزێتی . پارێزه‌ری فشه‌که‌ری کورد زه‌ندی ، دوای ئه‌وه‌ی که‌ رووسه‌کان ده‌م له ‌پووشیان کردووه‌ ، ئێستا وه‌حه‌وله‌وه‌لا که‌وتووه‌ و له‌ به‌ر کاربه‌ده‌سته‌ ئێرانییه‌کان و پیاوه‌ ئایینیه‌کانی ئه‌رمه‌نی ده‌ست پان ده‌کاته‌وه‌ و سواڵیان لێ ده‌کا. وه‌ک باس ده‌کرێ فکری هه‌ره‌ تازه‌ی ئه‌وه‌یه‌ که‌ کورده‌کان و ئه‌رمه‌نییه‌کان له‌ برایه‌تییه‌کی فه‌رهه‌نگی و سیاسی دا به‌ یه‌ک بگه‌یێنێ، به‌ڵام ئه‌و سووکه‌ڵه‌یه‌ لێره‌ قه‌ت شه‌ڕ بۆ خۆی ساز ناکا.
...........
کووک

په‌یوه‌ستی 3
ئارشیڤی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی بریتانیا [ 34 /163 / 3166 ]

کۆپی ژماره‌ 8
20ی مه‌ی 1942
به‌شی دووه‌م
نامه‌ی کۆنسوولی بریتانیا له‌ ته‌ورێز کووک بۆ سه‌فیری بریتانیا له‌ تاران- ئێران سێر. ئار. بولارد
(ژماره‌ی 11 ، نهێنی )

گه‌وره‌م ته‌ورێز 23ی ئاپریلی 1942

..................
2- بزووتنه‌وه‌ی گۆیا کلووبه‌ " دێمۆکراته‌کان" ئێستا له‌ ته‌ورێز له‌ به‌ر چاوان ون بووه‌ و نه‌ماوه‌، پاش خۆده‌رخستنی که‌م ، په‌ک که‌وتووانه‌ و نابه‌دڵانه‌ی پۆلیسی ناوچه‌یی ئێره‌. دوای ئه‌وه‌ی که‌ ڕێگه‌یان دا سه‌رۆکه‌ سه‌ره‌کییه‌کانی ئه‌و کلووبانه‌ خۆیان ده‌رباز که‌ن و خۆیان بشارنه‌وه‌، کاربه‌ده‌ستان ئه‌ندامێکیان گرتووه‌ ، که‌ ده‌مانچه‌یه‌کی به‌ خه‌ڵکه‌وه‌ نابوو، ئه‌وان [پۆلیس] ئه‌وه‌نده‌یان غیره‌ت وه‌به‌رخۆ نا تابڵۆ تازه‌ ڕه‌نگکراوه‌که‌ی کلووب داگیر که‌ن. بۆ ناڕه‌زایی ده‌ربڕین له‌ دژی ئه‌وه‌ چه‌ندین ئه‌ندام له‌ نێوخۆی کلووبه‌که‌ دا ته‌قه‌یان له‌ خۆیان کرد، و پۆلیس بۆ چه‌ند سه‌عاتان له‌ ده‌ره‌وه‌ چاوه‌ڕێی ده‌کردن. دوایه‌ ده‌سته‌یه‌ک مۆڵه‌ت دران له‌ خانووی کلووب بێنه‌ ده‌ره‌وه‌ و ئه‌وانیش که‌ سه‌رتا پا پڕچه‌ک بوون به‌ره‌و کۆنسوولخانه‌ی گشتی شووره‌وی چوون بۆ ڕاوێژ و داوای یارمه‌تیکردن ، به‌ڵام هاوتا شووره‌وییه‌که‌ی من ده‌ڵێ وه‌ری نه‌گرتوون و نه‌ی ویستووه‌ چاوی پێیان بکه‌وێ. "دێمۆکراته‌کان" دوای ئه‌وه‌ی هه‌ست پێده‌که‌ن چیدی ده‌فه‌یان ده‌نگ نادا بڵاوه‌ی لێده‌که‌ن، و ڕووناکایی سه‌ره‌کی و ڕابه‌ر ، پارێزه‌ری فشه‌که‌ری نزمی به‌ ڕه‌چه‌ڵه‌ک کورد به‌ نێوی زه‌ندی له‌ لایه‌ن ئه‌ستانداره‌وه‌ هێندێک دراوی ده‌درێتێ که‌ ئه‌وێ به‌ره‌و ره‌زائییه‌ به‌ جێ بهێلێ، به‌ مێهره‌وانییه‌وه‌ ئۆتۆبووسێکیشی له‌ به‌ر ده‌ست ده‌نێن بۆ ئه‌وه‌ی دوو ژنه‌کان و هه‌ژده‌ منداڵه‌کانی خۆی پێ بگوێزێته‌وه‌.
................................
ئێف. ئه‌ی.کووک

په‌یوه‌ستی 4

چه‌مال نه‌به‌ز : " گۆڤاری نیشتمان" چاپکردنه‌وه‌ی بنکه‌ی ئازاد 1985 .
نه‌به‌ز ده‌نووسێ و قسه‌که‌ی وه‌ڕاست ده‌چێ : " ئیگلتن له‌ لاپه‌ڕه‌ی (133) ی کتێبه‌که‌ی دا لیسته‌ی دامه‌زرێنه‌رانی "ژێکاف" ی کردووه‌ که‌ له‌ نێو ئه‌وانه‌ دا دوکتور عه‌زیزی زه‌ندیشی تێدایه‌ .
ئه‌وره‌حمانی زه‌بیحی که‌ خۆی له‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌ دا به‌شدار بووه‌ ، له‌ لای من باسی (11) که‌سی کرد ، که‌ له‌ نێو ئه‌وانه‌ دا نه‌ عه‌زیزی زه‌ندی تێدا بوو ، نه‌ میرحاج. " ( لاپه‌ڕه‌ی 33 )
دیسان نووسه‌ر درێژه‌ی پێده‌دا و ده‌ڵێ: " گۆڤاری " ڕۆژی نوێ" له‌ ژماره‌ی (10) ساڵی یه‌که‌می ( 1ی کانوونی دووه‌می 1961 ) و لاپه‌ڕه‌ی (6) دا له‌ باره‌ی دامه‌زراندنی "کۆمه‌له‌ی ژێکاف" ه‌ وه‌ ده‌بێژێ : " کاتێ که‌ له‌شکری ئینگلیز هاته‌ (سنه‌) وه‌ ، وه‌ له‌شکری سووریش هاته‌ مه‌هاباد و ناوچه‌کانی که‌ی کوردستانه‌وه‌ .... حیزبی ئازادی خوازی کوردستان بڕیاری دا که‌ به‌رنامه‌ی خۆی بگۆڕێ ، وه‌ نه‌ک هه‌ر ئه‌وه‌ به‌ڵکوو ناوی خۆشی گۆڕی و ناوی خۆی نا (ژ.ك) ژیانه‌وه‌ی کورد". که‌ی له‌شکری ئینگلیز هاتووه‌ته‌ سنه‌ ، و که‌ی له‌شکری سوور هاتووه‌ته‌ مه‌هاباد ، "ڕۆژی کورد" باسی نه‌کردووه‌. به‌ڵام ئێمه‌ ئه‌وه‌ ده‌زانین که‌ هه‌ر دوو له‌شکره‌که‌ له‌ ئابی 1941 دا هاتنه‌ ئێرانه‌وه‌ ، وه‌ک له‌مه‌وبه‌ر باسمان کرد . له‌ باره‌ی " حیزبی ئازادی خوازی کوردستان" وه‌ که‌ حیزبێکی نهێنی بووه‌ ، زانیاریمان زۆر نی یه‌، هه‌ر هێنده‌ ده‌زانین که‌ ئه‌م حیزبه‌ به‌ سه‌رۆکایه‌تی دوکتور عه‌زیز زه‌ندی له‌ ده‌وروبه‌ری ساڵی 1939 دا له‌ نێوچه‌ی موکریان دامه‌زرێنراوه‌. ئه‌م حیزبه‌ هه‌تا مانگی ئابی 1941 ، واته‌ ئه‌و کاته‌ی که‌ له‌شکری سۆڤێت هاته‌ ئازه‌ربایجان و ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستانه‌وه‌ هه‌ر مابوو. چونکه‌ به‌یاننامه‌یه‌ک له‌م حیزبه‌ به‌ جێ ماوه‌ که‌ به‌خێرهاتنی له‌شکری سۆڤێت ده‌کا بۆ کوردستان ، که‌ ئه‌مه‌ش هه‌ر له‌ مانگی ئابی 1941 دا بووه‌. پاش ئه‌مه‌ " حیزبی ئازادی خوازی کوردستان" به‌ جارێک نێوی نه‌ماوه‌. ئه‌وڕه‌حمانی زه‌بیحی ، که‌ خۆی یه‌کێک بووه‌ له‌ دامه‌زرێنه‌رانی " کۆمه‌ڵه‌ی ژێکاف " و به‌ڕێوه‌به‌ری گۆڤاری "نیشتمان" ، له‌ په‌نجاکاندا پێمی گوت که‌ گوایه‌ عه‌زیزی زه‌ندی به‌ هۆی ئه‌وه‌وه‌ که‌ هێندێک له‌ هاوکاره‌کانی به‌ "ناپاک" یان داناوه‌ ، دوورکه‌وتوونه‌ته‌وه‌ لێ ی ، و به‌وه‌ "حیزبی ئازادی خوازی کوردستان" تێکچووه‌ ... (لاپه‌ڕه‌ی 30 )
مامۆستا نه‌به‌ز سه‌باره‌ت به‌ گۆڤاری " ڕۆژی نوێ" ده‌نووسێ : " گۆڤاری " ڕۆژی نوێ" گۆڤارێکی مانگانه‌ بوو له‌ سله‌یمانی له‌ لایه‌ن پارێزه‌ر جه‌مال شاڵی یه‌وه‌ ده‌رده‌چوو. یه‌که‌مین ژماره‌ی له‌ نیسانی 1960 دا ده‌رچوو ، و دوا ژماره‌شی که‌ ژماره‌ شه‌شی ساڵی دووه‌می بوو ، له‌ ئه‌یلوولی 61 دا ده‌رچوو. به‌ هه‌مووی (18) ژماره‌ی لێ دره‌چوو ، ئه‌وجا ڕێژیمی قاسم دای خست. ڕۆژی نوێ یه‌کێک بوو له‌ گۆڤاره‌ باشه‌کانی کورد. شایانی باسه‌ ئه‌و ووتارانه‌ی له‌ باره‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستانه‌وه‌ له‌ ڕۆژی نوێ دا بڵاو ده‌کرانه‌وه‌ ؛ به‌ زۆری له‌ لایه‌ن ئه‌و کورده‌ هه‌ڵاتووانه‌وه‌ ده‌نووسران که‌ پاش کوده‌تای قاسم (له‌ 14/7- 1958 ) دا ڕایان کرد بۆ سله‌یمانی. وه‌ک
سمایلی ئیسحاقی [ عه‌بدوڵا ئیسحاقی دروسته‌] ( ئه‌حمه‌د تۆفیق) که‌ یه‌کێک بوو له‌ سه‌رکرده‌ چالاکه‌کانی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان له‌ کۆتایی په‌نجاکان و سه‌ره‌تای شه‌سته‌کاندا و یه‌كێک له‌ ناحه‌زه‌ سه‌رسه‌خته‌کانی قاسملوو."
له‌ په‌راوێزی 90 ی کتێبه‌که‌ی دا له‌ مه‌ڕ زه‌ندی مامۆستا نه‌به‌ز ده‌ڵێ: " دوکتور عه‌زیزی زه‌ندی له‌ بنه‌ڕه‌تدا له‌ بنه‌ماڵه‌یه‌کی کوردی کرماشانی بوو، کاتی خۆی له‌ گه‌ڵ گه‌شتگه‌رێکی ئه‌وڕووپایی که‌ ڕێ ی که‌وتبووه‌ کوردستان چووبوو بۆ ئه‌وڕووپا و له‌ وێ خوێندنی ده‌وره‌ی دوکتورای ته‌واو کردبوو. ئه‌و ئینجیلانه‌ی که‌ له‌ لایه‌ن میسیۆناره‌کانه‌وه‌ په‌نجا ساڵێک له‌مه‌وبه‌ر بڵاو کراونه‌ته‌وه‌ وه‌رگێڕانی عه‌زیزی زه‌ندین. عه‌زیز باوکی میدیای زه‌ندی یه‌ که‌ ژنی گۆرانی بێژی ناسراوی کورد به‌هه‌شتی حه‌سه‌ن زیره‌ک بوو." لاپه‌ڕه‌ی 69 و 70

Monday, August 6, 2007

هێندێک تێبینیی زمانی 8


هێندێک تێبینی زمانی 8
حه‌سه‌نی قازی

سه‌باره‌ت به‌ له‌ یه‌ک نزیککردنه‌وه‌ی شێوازه‌ کوردییه‌کان جاروبار قسه‌ و باس هاتووه‌ته‌ گۆڕێ، به‌ڵام تا ئه‌و جێگه‌ی من ئاگادار بم، له‌و باره‌یه‌وه‌ نه‌توێژینه‌وه‌یه‌کی تێر وته‌سه‌ل کراوه‌ و نه‌ پێشنیاری جێی سه‌رنج بۆ ڵێدوان و ڕا له‌سه‌ر ده‌ربڕین هاتوونه‌ته‌ گۆڕێ.
یه‌که‌م لایه‌نی که‌ لێره‌دا ده‌بێ له‌به‌رچاو بگیرێ و تێکه‌ڵ نه‌کرێ، جوێ کردنه‌وه‌ی زمانی قسه‌پێکردن و زمانی پێنووسینه‌. که‌س بۆی نییه‌ به‌ یه‌کی دیکه‌ بڵێ ئاوا قسه‌ بکه‌ و ئاوا قسه‌مه‌که‌،به‌ڵام ئه‌گه‌ر ده‌ستێوه‌ردانی ئاگادارانه‌ له‌ زمان دا بکرێ و به‌ ڕێگه‌ی ئامرازی ڕاگه‌یێنه‌ری نووسراو، وه‌کوو گۆڤار و ڕۆژنامه‌ و ڕاگه‌یێنه‌ری بیستنی و دیتنی (ڕادیۆ و تێلێڤیزیۆن) زاراوه‌ و ده‌سته‌ واژه‌ وه‌باو که‌ون، دوای ماوه‌یه‌ک ئه‌وانه‌ ده‌که‌ونه‌ سه‌ر زاری خه‌ڵک و کوردیش ده‌ڵێ: " قسه‌ که‌وته‌ زارێکی، ده‌که‌وێته‌ شارێکی".

دوو وشه‌ی که‌ لێره‌دا ده‌کرێ هێمایان پێبکرێ " شاره‌داری " و "شاره‌دار"ن که‌ ئێستا به‌ ئاوایه‌کی به‌ربڵاو له‌ باکووری کوردستان دا ده‌کارده‌هێندرێن و جوان دیاره‌ به‌ڕێگه‌ی ئامرازی ڕاگه‌یێنه‌ری گشتی، به‌تایبه‌تی تێلێڤیزیۆن که‌وتوونه‌ته‌ سه‌ر زمانی خه‌ڵک و بنه‌چه‌کیان له‌ شێوازی کرمانجی ژووروو دا نییه‌ و له‌ شێوه‌ی ده‌کارکرانی ئه‌و چه‌مکانه‌ له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان وه‌رگیراون. دیاره‌ له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستانیش ئه‌و دوو بێژه‌یه‌ به‌دراوسێتی له‌ زمانی فارسییه‌وه‌ که‌وتوونه‌ته‌وه‌. له‌ باشووری کوردستان بۆ چه‌مکی یه‌که‌م " شاره‌وانی" و بۆ وشه‌ی دوویه‌م " سه‌رۆکی شاره‌وانی" ده‌کار ده‌کرێ و بێژه‌ی "شاره‌وان" ده‌کارناهێندرێ

وه‌ک ده‌ڵێن "قسه‌ قسه‌ی لێ ده‌بێته‌وه‌"، پاشگری"وان" و " دار" له‌ هه‌موو شێوازه‌کانی کوردی دا به‌ به‌ربڵاوی ده‌کار ده‌کرێن، به‌ڵام ئه‌گه‌ر تێخوێندنه‌وه‌ی واتای "وان" له‌به‌رچاو بگرین،لایه‌نی چاوبه‌سه‌ره‌وه‌ بوون و ئاگاداری لێکردنی لێ تێده‌گه‌یشترێ و ساز کردنی وشه‌ی لێکدراو له‌" نێوی زات+ پاشگری وان"له‌ گه‌ڵ بۆچوونی زمانی ته‌واو یه‌ک ده‌گرێته‌وه‌ به‌ڵام ئه‌گه‌ر بێژه‌یه‌ک له‌ "نێوی مه‌عنا+ پاشگری وان" دابڕێژرێ سه‌لماندنی وه‌نه‌بێ هاسان بێ. له‌و بێژانه‌ی خواره‌وه‌ ورد ببنه‌وه‌:
گاوان (گا+وان)، شوان (شو +وان)، نێچیره‌وان ( نێچیر+ه‌ + وان)، قه‌له‌وان
(قه‌ل + ه‌+وان)، باغه‌وان (باغ +ه‌+وان)، ساره‌وان ( سار+ه‌+وان) ، که‌ڵه‌وان (که‌ڵ + ه‌+وان)، مه‌له‌وان (مه‌له‌+وان)، شاخه‌وان ( شاخ+ه‌+وان)
واتای نوێ له‌لێکدرانی نێوی زات وپاشگری وان ، مانای خۆی به‌ خۆیه‌وه یه‌‌تی، گاوان که‌سێکه‌ ئاگای له‌ گاڕان ده‌بێ، شوان ئاگاداری له‌ شو> چو > چێو ده‌کا، نێچیره‌وان ده‌چێته‌ ڕاوێ ، قه‌له‌وان له‌ به‌ر قه‌لانه‌ و تا دوایی وئه‌گه‌ر ناوکه‌ به‌ ڤاوێل کۆتایی بێ یه‌کسه‌ر به‌ پاشگری وانه‌وه‌ ده‌نووسێ و مانای نوێ دروست ده‌کا و ئه‌گه‌ر به‌ کۆنسۆنانت ته‌واوبێ ده‌نگی /ئه‌/ ده‌که‌وێته‌ نێوان ناوه‌که‌ و پاشگری وان وه‌کوو که‌ڵه‌وان و شاخه‌وان
به‌ڵام ئه‌گه‌ر پاشگری وان بخرێته‌ سه‌ر ناوی مه‌عنا و بێژه‌ی تازه‌ی لێ دابڕێژرێ سه‌لماندنی به‌ پێی بۆچوونی زمانی هاسان نییه‌، بۆ وێنه‌ زمانه‌وان و زمانه‌وانی که‌هێندێکان له‌ بری لینگویست و لینگویستیکس ی ئینگلیزی ده‌کاری ده‌که‌ن.
له‌ زمانی فارسی دا هاوتا و هاومانای پاشگری "وان" ی کوردی " بان " ه‌ و له‌ زمانی فارسی دا "شهرداری " [شه‌هر داری] و "شهربانی " [شه‌هربانی] بۆ ناساندنی دوو دامه‌زراوه‌ی جیاواز داڕێژراون له‌ بری به‌له‌دیده‌ و دراوغه.له‌ ده‌کارکردنی باشووری کوردستان دا شاره‌داری و شاره‌وانی بۆ ئاماژه‌ کردن به‌ یه‌ک دامه‌زراوه‌ن، گه‌لۆ ناکرێ له‌ باشووری کوردستان له‌ بری شاره‌وانی وه‌کوو باکوور شاره‌داری به‌ کاربهێندرێ و شاره‌وانی بۆ ئاماژه‌ به‌ دامه‌زراوه‌یه‌کی دیکه‌ وه‌بره‌وکه‌وێ؟‌

Friday, August 3, 2007

باسی کۆماری کوردستان له‌ بلۆگ پۆستی واشنگتن پۆست دا




دمه‌ ته‌قه‌ی وێبلۆگی واشنگتن پۆست سه‌باره‌ت به‌ کۆماری کوردستان

له‌ مانگی سێپتامبری 2006 له‌ بلۆگ پۆستی ڕۆژنامه‌ی واشنگتۆن پۆست دا دمه‌ته‌قه‌یه‌ک سه‌باره‌ت به‌ مێژووی کۆماری کوردستان به‌ به‌شداری چه‌ند که‌س به‌ڕێوه‌ چوو و جگه‌ له‌ باسی کۆمار بابه‌تی دیکه‌ی له‌مه‌ڕمێژووی سیاسی کوردستانیش هاته‌ گۆڕێ. ئه‌من به‌شدارییه‌کی گه‌رمم له‌و دمه‌ته‌قه‌یه‌دا کرد و هه‌م به‌ نێوی خۆم و هه‌م به‌ نێوی قه‌ڵه‌می "هه‌ژار" له‌و باسه‌ دا به‌شدار بووم.کاتی خۆی ماڵپه‌ڕی "گزینگ" له‌ 6 به‌ش دا هێندێک له‌بابه‌ته‌کانی وه‌رگێڕاوه‌ته‌ سه‌ر زمانی کوردی و بڵاوی کردووه‌ته‌وه‌.
له‌خواره‌وه‌ ئه‌وشتانه‌ی من به‌ ئینگلیسی نووسیومن، جارێکی دیکه‌ بۆ ئاگاداری خوێنه‌ره‌وانی کورد لێره‌دا بڵاو ده‌که‌مه‌وه‌.
بۆدیتنی هه‌موو بابه‌ته‌که‌ به‌ زمانی ئینگلیسی سه‌ری ئه‌م نێونیشانه‌ی خواره‌وه‌ بده‌ن:
http://blog.washingtonpost.com/postglobalinbox/2006/08/republic_of_kurdistan.html

حه‌سه‌نی قازی
ئووتی 2007

(1)
سه‌باره‌ت به‌ دامه‌زرانی کۆماری کوردستان له‌ مهاباد ( 22 ژانڤییه‌ - دیسامبری 1946) زۆر پنکت هه‌نه‌ که‌ ده‌بێ باس بکرێن و شی بکرێنه‌وه‌.
به‌ر له‌ هه‌موو شت ده‌بێ بگوترێ ئه‌و کۆماره‌ له‌ ئاستی نێونه‌ته‌وه‌یی دا به‌ ڕه‌سمی نه‌ناسرابوو. هیچ حکوومه‌تێک له‌ ناوچه‌ دا ئه‌و کۆماره‌ی وه‌کوو ده‌وڵه‌تێکی سه‌روه‌ر نه‌ده‌ناسی.
پنکتی دووه‌م ئه‌وه‌یه‌ به‌پێی ئه‌و به‌ڵگانه‌ی ماونه‌ته‌وه‌ و به‌ پێی بیره‌وه‌ری ئه‌و
که‌سانه‌ی له‌و کۆماره‌ دا به‌شداربوون، ڕاگه‌یاندنی کۆمار کاردانه‌وه‌یه‌ک بووه‌ له‌ به‌رامبه‌ر مه‌به‌ستی حکوومه‌تی نه‌ته‌وه‌یی ئازه‌ربایجان بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و ناوچانه‌ی له‌ بن ده‌سته‌ڵاتداریی کورد دا بوون بکا به‌ به‌شێک له‌ ئیداره‌ی خۆی.
له‌ وتووێژ بۆ وه‌دست خستنی ستاتوسێکی قانوونی بۆ بزووتنه‌وه‌کانی کوردی و ئازه‌ربایجانی دا ده‌سته‌ڵاتدارانی ناوه‌ندی ، لایه‌نی کوردیان وه‌کوو به‌رده‌نگێکی (موخاتیب) سه‌ربه‌خۆ چاو لێ نه‌ده‌کرد.
له‌ گه‌ڵ هێنانه‌ گۆڕی ئه‌و ڕاستیانه‌ش ، ده‌بێ به‌ ڕوونی جه‌خت بکرێته‌وه‌ ته‌جروبه‌ی حوکمی خۆیی کوردان له‌ هێندێک به‌شی ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان
له‌ ساڵانی 41-46 دا یه‌ك له‌ هۆکاره‌ هه‌ره‌ کاریگه‌ره‌کانی بووژانه‌وه‌و ڕاهێزانی
وشیاریی نه‌ته‌وه‌یی کوردی بووه‌ له‌ هه‌موو شوێنێک

حه‌سه‌نی قازی 2ی سێپتامبری 2006

(2)

به‌ر له‌ هه‌مووشت چه‌ند قسه‌یه‌ک له‌ گه‌ڵ ئه‌وانه‌ی که‌ ئاماده‌ نین دمه‌ته‌قه‌یکی به‌ڕیوجێ له‌ سه‌ر مێژووی کورد و کاردانه‌وه‌کانی له‌ سه‌ر بارودۆخی هه‌نووکه‌یی بکه‌ن.
من له‌ دڵه‌وه‌ پێشنیار ده‌که‌م ئێتنیک په‌ره‌سته‌ ترکه‌کان بۆ ده‌مێکی کورتیش بێ حه‌ول بده‌ن ئه‌وه‌ بهێننه‌ به‌رچاوی خۆیان گه‌لۆ ئه‌گه‌ر ئه‌وان له‌ هه‌لومه‌رجی له‌ تابشت نه‌شیاوی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی گه‌وره‌ی وه‌ک کورده‌کان دا ژیابان هه‌ستیان چ ده‌بوو و چ کاردانه‌وه‌یه‌کیان له‌ خۆیانه‌وه‌ ده‌نواند ؟
له‌ قسه‌ و بۆچوونی ئه‌و کوردانه‌ی دا که‌ هێزی پاڵپشتی بۆچوونه‌کانیان ئاوه‌ز و مه‌نتیقه‌ بڕووسکه‌یه‌ک کین و بوغز یان نکووڵی لێکردن و وه‌دوادانه‌وه‌ سه‌باره‌ت به‌ "ئه‌وانیتر" نابیندرێ.
ئێستا ده‌مه‌وێ بگه‌ڕێمه‌وه‌ سه‌ر مێژووی کۆماری کوردستان له‌ ساڵی 1946 دا. به‌و زووانه‌ له‌ 16 ی ئاب (ئاگوست) به‌ بۆنه‌ی ساڵوه‌گه‌ڕی دامه‌زرانی پارتی دێمۆکراتی کوردستان ، له‌ شاری هه‌ولێر ڕێوڕه‌سمێک به‌ڕێوه‌ چوو. به‌ڕێز زاڵمای خه‌لیل زاد سه‌فیری ئه‌مریکا له‌ عێراقیش یه‌ک له‌ میوانانی ئه‌و جێژنه‌ بوو. ئه‌و له‌ پیرۆزبایی خۆیدا گوتی پارتی دێمۆکراتی کوردستان له‌ بناوانه‌وه‌ له‌ به‌غدا دامه‌زراوه‌. هه‌ڵبه‌ت ئه‌و ئاگادارییه‌ ته‌واو نییه‌، چونکوو پارتی دێمۆکراتی کوردستان له‌ مهاباده‌وه‌ دامه‌زرا، له‌و ده‌مه‌ی دا که‌ کۆمار هێشتا نه‌ڕووخابوو ته‌نانه‌ت له‌ کوردستانی عێراقیش لکێکی هه‌بوو که‌ دواتر له‌ گه‌ڵ گرووپه‌کانی دیکه‌ یه‌کی گرته‌وه‌ و بوو به‌ پارتی دێمۆکراتی کورد.
پێوه‌ندییه‌کانی نێوان ئه‌و دووبه‌شه‌ی کوردستان به‌ر له‌ ته‌جروبه‌ی مهاباد و له‌ کاتی هه‌بوونی کۆمار و دوای ڕووخانیشی له‌ هه‌موو بواره‌کانی ژیان دا ئه‌وه‌نده‌ ئاشکرا و به‌ده‌ره‌وه‌ن که‌ هیچکه‌س نابێ زه‌حمه‌تی ئه‌وه‌ وه‌به‌رخۆی بدا بیانشارێته‌وه‌ یان بیانگۆڕێ.
ئه‌من پێم وایه‌ کاتی ئه‌وه‌ هاتووه‌ هه‌موولایه‌ک کارتێکه‌ری ڕاسته‌وخۆی پێشوه‌چوونه‌کانی به‌شه‌کانی کوردستان له‌ سه‌ر یه‌کتری و له‌ ده‌ره‌وه‌ی سنووران ببینن و باسی بکه‌ن.
پرۆفێسۆر یووهان گالتونگ له‌ چاوپێکه‌وتنێکی ئه‌و دوواییانه‌ی خۆی دا مۆدێلی له‌ مێژینه‌ی هه‌بوونی کوردستانێکی ئازادی به‌ بێ ده‌ستتێوه‌ردانی سنووره‌کانی هه‌نووکه‌یی داگرتووه‌ته‌وه‌. پێشووچوونێکی که‌ ده‌توانێ کۆتایی بهێنێ به‌ ده‌رد و ژانی له‌ مێژینه‌ی کوردان و له‌ هه‌مان کات دا له‌ به‌رژه‌وه‌ندی ده‌وڵه‌ته‌کانی هه‌نووکه‌ی هه‌رێم ، واته‌ ترکییه‌،ئێران، عێراق و سوورییه‌ ش دا بێ.

هه‌ژار 2ی سێپتامبری 2006

(3)

هێندێک هه‌ڵه‌ی فاکتی له‌ نووسینه‌که‌ی به‌ڕێز گۆران نۆویکی دا هه‌یه‌. ڕه‌حمه‌تی دوکتور هاشمی شێرازی قه‌ت که‌سایه‌تییه‌کی ده‌ستڕۆیشتوو له‌ ناو حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران دا نه‌بوو، و دوای ڕووخانی کۆمار قه‌ت نه‌چووه‌ ناو ڕیزه‌کانی حدکا.ئه‌و که‌سایه‌تییه‌کی چالاک و جه‌نجاڵی بوو. هیچ به‌ڵگه‌یه‌ک به‌ده‌سته‌وه‌ نییه‌ بیسه‌لمێنێ ده‌ورێکی بووبێ له‌ ناو حدکا دا له‌ کاتی شوڕش به‌ دژی رێژیمی سه‌لته‌نه‌تی.
من له‌و باوه‌ره‌دام کاتیك مرۆ به‌ شێوه‌یه‌کی جیدی قسه‌ له‌ دۆزی کورد بکا هیچ پێویست به‌ داتاشینی رووداو و شتی نه‌بوو ناکا.

هه‌ژار ، 4ی سێپتامبری 2006

-------------------------------------------------------------------------
(4)

خۆشه‌ویست به‌ڕێز گۆران نۆویکی

تکایه‌ مه‌هێڵه‌ هه‌ست و سۆز و به‌سترانه‌وه‌ی ئێتنیکی باڵ به‌ سه‌ر داوه‌رییه‌کانت دا بکێشێ.
مه‌به‌ستت له‌ " رێکخراوه‌یه‌کی ئاریایی " چییه‌ ؟ ئه‌گه‌ر مه‌به‌ستت یه‌کگرتنی " ڕه‌گه‌زی ئاریایی " به‌ دژی ئه‌وانیتره‌، به‌ داخه‌وه‌ ده‌بێ بڵێم خۆمان ده‌خه‌ینه‌ هه‌ڵکه‌وتێکی ئه‌وتۆ وه‌ که‌ شه‌قڵمان لێده‌ن و سه‌ر به‌ ئیدێئۆلۆژییه‌کمان دانێن که‌ ته‌بیعه‌تی ڕه‌گه‌زپه‌ره‌ستانه‌ی خۆی له‌ ئورووپا ده‌رخست. ئێمه‌ لێره‌ دا سه‌رمان به‌ دمه‌ته‌قه‌یه‌کی جیدی یه‌وه‌ خه‌ریکه‌، کورده‌کان به‌ دوای ئه‌وه‌ دا نین گه‌لی ترکی ئازه‌ربایجان یان چ که‌سی دیکه‌ بخه‌نه‌ ژێر ڕکێفی ده‌سته‌ڵاتی خۆیانه‌وه‌، ئه‌وه‌ی له‌ دووی ده‌گه‌ڕێن ئه‌وه‌یه‌ ئه‌وانیتر ڕێزیان لێ بگرن و له‌ ئاشتی و ئێرووی دا له‌ گه‌ڵ ئه‌وانیتر بژین.

هه‌ژار ، 5ی سێپتامبری 2006

(5)

دوکتور ئه‌میری حه‌سه‌نپوور به‌ دروستی هێمای پێده‌کا : " دانانی کوردان به‌ " ئاریایی " ته‌نانه‌ت خراپتریشه‌، ئه‌وه‌ له‌ سیاسه‌تی فاشیستی نه‌بێ زیاتر نییه‌( من به‌وه‌ده‌زانم که‌ زۆر له‌ کوردان ئاگایان له‌ پێوه‌ندییه‌کانی نێوان ئاریانیسم و فاشیسم/نازیسم هه‌یه‌)".
له‌ ڕاستی دا میتۆلۆژی ئاریانیسم وه‌کوو ئامراز و پلاتفۆرمێک به‌کار
ده‌هێندرێ بۆ بڵاو کردنه‌وه‌ی بێز وقێز و پرۆپاگاندای سووکایه‌تی کردن به‌ عه‌ره‌بان و ترکان، و له‌ پێوه‌ندی له‌ گه‌ڵ شۆوێنیزمی فارسیش دا ئامرازێک بووه‌ له‌ ده‌ستیان دا بۆ هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندنی کوردان له‌ مه‌ڕ ڕابردووی " به‌شکۆ"، که‌ فه‌رمانره‌وایانی هاوچه‌رخ ئه‌وانی لێ بێبه‌ش کردووه‌.
دیسکۆرسی ئێتنیک په‌رستی،ڕه‌گه‌زی و ڕه‌گه‌زپه‌رستانه‌ قه‌ت ناتوانێ بۆ دۆزی کورد باش بێ. ته‌نیا به‌دیل بۆچوونێکی ئینسانییه‌
له‌ سه‌ر بناوانی ڕێزی خۆ و " ئه‌وانیتر" گرتن .

هه‌ژار ، 5ی سێپتامبری 2006
(6)

ئه‌وه‌ ئه‌من بووم که‌ نووسیبووم " ڕیکخراوی ئاریایی ". تکایه‌ بیگۆڕن و بیکه‌ن به‌ " ڕێکخراوه‌یه‌کی مۆدیرنی کوردی " سپاس بۆ هه‌ژار بۆ
وه‌بیرهێنانه‌وه‌ی ئه‌مه‌ .

محه‌مه‌د ، سویس ، 6ی سێپتامبری 2006

(7)

به‌ڕێز دوکتور گۆران نۆویکی

" خوێنڕێژی کورد – ترک له‌ نه‌غه‌ده‌" تراژێدییه‌کی یه‌ک لایه‌نه‌ نه‌بوو.هه‌م کورده‌کان و هه‌م ترکه‌ ئازه‌ربایجانییه‌کان تاوانبارن له‌وه‌ی17 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ڕوویدا. هه‌روه‌ک له‌وانه‌یه‌ هه‌ستی پێبکه‌ی ته‌نانه‌ت ئێستاش ته‌ئسیراتی ئه‌و ڕووداوه‌ ماوه‌ته‌وه‌.ئه‌وه‌ی که‌ ئێوه‌ له‌ مه‌ڕ به‌شداری ترکه‌ ئازه‌ربایجانییه‌کان له‌ سیستمی ئێستای ئێران دا ئاماژه‌تان پێکردووه‌ ، تا ئه‌وجێیه‌ی که‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ر به‌سترانه‌وه‌ی ئێتنیکی ئه‌و که‌سانه‌ی ئێوه‌ ناوتان هێناون ڕاسته‌، به‌ڵام ئه‌و به‌سترانه‌وه‌یه‌ به‌ پێویستی به‌ مانای نوێنه‌رایه‌تی کردنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی ترکه‌ ئازه‌ربایجانییه‌کان نییه‌، ئێوه‌ قه‌ت جارێک وشه‌‌یه‌کیشتان له‌ زمان ئه‌و جۆره‌ که‌سانه‌وه‌ نه‌بیستووه‌ به‌ قازانجی بزووتنه‌وه‌ی ناسنامه‌خوازی گه‌لی ترکی ئازه‌ربایجان؛ به‌ پێچه‌وانه‌ له‌ ماوه‌ی ڕاپه‌ڕینی ئه‌و دواییانه‌ دا که‌ زۆرێک له‌ شار و شارۆچکه‌کانی ئازه‌ربایجانی گرته‌وه‌ مانقووته‌کان ( ئه‌و ئازه‌ربایجانیانه‌ی حاشا له‌ ناسنامه‌ی جیاوازی خۆیان ده‌که‌ن) پرۆتێستکارانیان تاوانبار کرد به‌وه‌ی به‌ فیت و هاندانی کۆڕو کۆمه‌ڵی بێگانه‌ ده‌جووڵێنه‌وه‌ و له‌ ده‌ره‌وه‌ ڕا هان ده‌درێن.
زۆربه‌ی هه‌ره‌ زۆری ماڵپه‌ڕ و بلۆگه‌کانی ئازه‌ربایجانی بۆچوونێکی دۆستانه‌یان نییه‌ له‌ ئاست بزووتنه‌وه‌ی کورد، ته‌نانه‌ت وێستگه‌یه‌کی ساتێلایتی ئازه‌ربایجانی به‌ ئاشکرایی درۆ و پرۆپاگاندای ژاراوی به‌ دژی بزووتنه‌وه‌ی کورد هه‌م له‌ باکوور و هه‌م له‌ باشوور و ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان بڵاو ده‌کاته‌وه‌.
ئه‌وان بانگه‌شه‌ی ئیمزا کۆکردنه‌وه‌ ده‌که‌ن به‌ دژی کوردی بوونی به‌شێکی هه‌راو له‌ ئه‌ستانی " ئازه‌ربایجانی ڕۆژئاوا" له‌ ئێران.
به‌ بۆچوونی ئێوه‌ گه‌لۆ هه‌مان زمان و هه‌مان تاکتیک له‌ لایه‌نی کوردییه‌وه‌ کارێکی خولقێنه‌ر و به‌که‌لکه‌ ؟
پێت وانییه‌ که‌ پارتییه‌ سیاسییه‌کان و ڕووناکبیرانی کورد ده‌بێ ئه‌و ئازه‌ربایجانییانه‌ی که‌ به‌ شێوه‌ی دێمۆکراتیک بیر ده‌که‌نه‌وه‌ ته‌شویق بکه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی به‌گژ ئه‌و جۆره‌ شه‌ڕخوازییه‌ ڕه‌گه‌زپه‌رستانه‌یه‌ دا بێنه‌وه‌؟
سه‌رنج ڕاکێش ده‌بێ ئه‌گه‌ر بیر و بۆچوونی خۆتان له‌ مه‌ڕ بابه‌تی پێوه‌ندییه‌کانی نێوان کورده‌کان و ترکه‌کانی ئازه‌ربایجان له‌ ئێرانێ ده‌رببڕن !
بۆ ئاگاداری ئێوه‌ ئێستا له‌ سه‌ر تۆڕی ئینترنێت وێبلۆگێک هه‌یه‌ که‌ حه‌ولی گه‌شه‌ پێدانی دوستایه‌تی و پێوه‌چاران له‌ ناو هه‌ر دوو کۆمه‌ڵگه‌کان دا ده‌دا. ئه‌مه‌ش نێونیشانه‌که‌ی !
به‌ حورمه‌ته‌وه‌، ‌هه‌ژار
www.sayinqella.blogspot.com

....................................................................................
(8)

"پێک هێنانی پێوه‌ندی باش و دۆستانه‌ له‌ گه‌ڵ ئازه‌رییه‌کان" نه‌ک هه‌ر ئه‌رکێکی ئاقڵانه‌یه‌ ، به‌ڵکوو ڕێبازێکی خۆلێنه‌بوێریشه‌ بۆ خۆپاراستن له‌ گرژی و تێکهه‌ڵچوونه‌کانی داهاتوو له‌ نێوان ئه‌و دوو گه‌له‌ دا. ئێستا شه‌پۆلێکی نوێی وشیاریی نه‌ته‌وه‌یی له‌ نێو ترکانی ئازه‌ربایجان دا به‌دی ده‌کرێ، ئه‌گه‌ر ئه‌و وشیارییه‌ "نه‌ته‌وه‌ییه‌" خۆی له‌ شیعه‌ی سیاسی و پان ترکیسم به‌ دوور بگرێ ، هیچ سه‌به‌بێک له‌ گۆرێ دا نییه‌ بۆ ئه‌وه‌ی مل له‌ بزووتنه‌وه‌ی ناسنامه‌خوازی کورد له‌ ئێران بسوێ.
ئێستا قسه‌ڵۆک و هه‌رایه‌کی زۆر سه‌باره‌ت به‌ نێولێکردنی خاک له‌ لایه‌ن هێندێک له‌ کۆڕوکۆمه‌ڵی ئازه‌ربایجانی له‌ هه‌نده‌ران نراوه‌ته‌وه‌، به‌ڵام ئه‌گه‌ر زه‌مینه‌ی له‌یه‌ک تێگه‌یشتن خۆش بکرێ ، گشت بابه‌ته‌کانی که‌ له‌ ناو هه‌ردووک لایه‌ن دا هه‌یه‌ ده‌کرێ له‌ سه‌ر بناوانی ته‌وافوق به‌لایه‌کدا بخرێن و چاره‌ سه‌ر بکرێن.
ئه‌من به‌ڕاستی به‌ داخم که‌ دوکتور نۆویکی ده‌یه‌وێ وا نیشان بدا که‌ ئه‌من ئاگام له‌ جینایه‌ته‌کانی خه‌ڵخاڵی له‌ کوردستان نییه‌، به‌ڵام من پێم خۆشه‌ دڵنیای بکه‌م قه‌ت به‌ بیریشم دا ڕانه‌بردووه‌ که‌ هه‌موو خه‌ڵکی ترکی ئازه‌ربایجانی به‌ تاوانبار بزانم له‌ به‌ر کریاره‌کانی خه‌ڵخاڵی ، هه‌ر له‌ به‌ر به‌سترانه‌وه‌ی ئێتنیکی وی.
تا ئه‌و جێگه‌ی که‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ر خاڵێکی ڕه‌ش له‌ مێژووی پێوه‌ندی کورد – ئازه‌ربایجانی دا ، ده‌مه‌وێ ئه‌و قسه‌یه‌ی که‌ له‌ نووسینێکی پێشوو دا کردبووم دووپاته‌ که‌مه‌وه‌ وبڵێم ، بۆ ئه‌وه‌ی که‌ ساڵی 1979 دا له‌ نه‌غه‌ده‌ ڕوویدا هه‌ردوو لا تاوانبارن.
دوکتور نۆویکی له‌ دوایین نووسینی خۆی له‌م بلۆگه‌ دا ده‌گاته‌ ئه‌و ئاکامه‌" پارتییه‌کوردییه‌کان ده‌بێ کێشه‌کانی ڕابردووی ناو پارتییه‌کان وه‌لانێن ، شووری دوژمنایه‌تی بخه‌نه‌ لایه‌که‌وه‌ و له‌ ڕابردووی تاڵ ده‌رس وه‌رگرن و به‌ره‌و پێش بچن ".
ئه‌من پێم وایه‌ ئه‌وه‌ رێنوێنییه‌کی باشه‌ ، به‌ڵام بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ ئه‌و ده‌بێ راسته‌وڕاست ڕووی ده‌می قسه‌ی خۆی له‌ وان بکا
نه‌ک ئه‌وه‌ی ئه‌ م قه‌ڵه‌مه‌ به‌ گرێدراوی ئه‌وان دابنێ .

هه‌ژار ، 6ی سێپتامبری 2006

(9)

به‌ڕێز دوکتور گۆران نۆویکی !

ئه‌گه‌رچی وابزانم که‌سێک له‌و دمه‌ ته‌قه‌ی ئێستادا سه‌رنجی به‌ڕیزتانی بۆ ئاگاداری دانی هه‌ڵه‌تان له‌ مه‌ڕ ڕه‌حمه‌تی دوکتور هاشمی شیرازی ڕاکێشابوو، به‌ڵام له‌دوایین نووسینتان له‌م بلۆگه‌ دا دیسان حه‌ولتان داوه‌ بنه‌مای قسه‌کانتان له‌ سه‌ر "فاکتی" نه‌بوو دابنێن ئه‌ویش ده‌وری دوکتور شیرازی یه‌ له‌ بزووتنه‌وه‌ی سیاسی کورد دا. هه‌ر وه‌ک لێره‌ دا هێمای پێکرابوو
دوکتور شیرازی قه‌ت که‌سایه‌تییه‌کی رێبه‌ر و سه‌ره‌کی نه‌بوو له‌ بزووتنه‌وه‌ی کورد له‌ ئێران دا. ئه‌وه‌ ڕاسته‌ که‌ ئه‌و پێوه‌ندییه‌کی به‌ربڵاوی هه‌بوو له‌ گه‌ڵ ژماره‌یه‌کی زۆر له‌ کورده‌کان له‌ ناوخۆ و ده‌ره‌وه‌ی کوردستان ، به‌ڵام له‌ زه‌مانی شا دا قه‌ت به‌ ته‌واوی جێگه‌ی باوه‌ڕی بزووتنه‌وه‌ی نهێنی کورد نه‌بوو. له‌ هه‌مان نووسینی ئاماژه‌ پێکراو دا ئێوه‌ فاکتێکی دیکه‌شتان دروست کردووه‌ ئه‌ویش به‌ستنه‌وه‌ی ڕه‌چه‌ڵه‌کی قازی محه‌مه‌د به‌ سنه‌وه‌یه‌، شتێکی که‌ قه‌ت وا نه‌بووه‌ .
به‌ حورمه‌ته‌وه‌، حه‌سه‌نی قازی

حه‌سه‌نی قازی ، 7ی سێپتامبری 2006

(10)

سه‌باره‌ت به‌ مه‌سه‌له‌ی "داگیرکراو" بوونی [ کوردستان ] ڕا و دژه‌ ڕای جۆر به‌ جۆر ده‌کرێ بهێندرێته‌ گۆڕێ ، به‌ڵام به‌ بێ بناوانێکی تێئۆریک و هێنانه‌ گۆڕی خاڵی بۆچوون ، هێنانه‌ گۆڕی، هه‌ر وازی کردن به‌ وشانه‌.
له‌ یه‌كێک له‌ نووسراوه‌کان دا که‌سێک لێره‌ پێشنیاری کردبوو
دمه‌ته‌قه‌کاران کوردستان نه‌به‌ستنه‌وه‌ به‌ هیچ کام له‌ "ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌وه‌کان " ی هه‌نووکه‌یی به‌ڵکوو به‌ هه‌ر کام له‌ به‌شه‌کانی کوردستان بڵێن کوردستانی "داگیرکراو" له‌ لایه‌ن [ترکییه‌، ئێران ، عێراق ، و سوورییه‌ ]وه‌.
به‌پێی پێوانه‌ی عه‌قڵی ئاکامێکیی له‌ بۆچوونێکی ئاواوه‌ ده‌که‌وێته‌وه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ وڵاتێکی داگیرکراو ده‌بێ له‌ ده‌ستی داگیرکه‌رانی ئازاد بکرێ ، به‌ڵام له‌و نووسینه‌ی دا که‌ باسم کرد وتێیدا ئاکادێمیستان ئامۆژگاری کرابوون که‌ زاراوای سیاسی چۆن به‌ کار بهێنن ، چ شیکردنه‌وه‌یه‌ک یان ئیستیدلالێکی تێئۆری بۆ پاساو دانی ئه‌و بۆچوونه‌ به‌دی نه‌ده‌کرا.
بۆ من جێگه‌ی پێزانییه‌ ئه‌گه‌ر دمه‌ته‌قه‌کاران بۆچوونه‌کانی خۆیان له‌وباره‌یه‌وه‌ به‌ ڕوونی بهێننه‌ گۆڕێ.
گه‌لۆ کوردستان وڵاتێکی داگیرکراوه‌ ؟

هه‌ژار ، 11 ی سێپتامبری 2006
(11)

به‌ر له‌ هه‌موو شت پێم خۆشه‌ پێشنیار بکه‌م ئه‌و دمه‌ته‌قه‌یه‌ له‌ سه‌ر مێژووی هاوچه‌رخی کورد بێ،چونکوو باس کردنی میرنشینه‌کان و سیسیله‌کان له‌ ڕابردوو دا و به‌ستنه‌وه‌ی ئه‌وان به‌ کورده‌کانی ئێستا وه‌کوو گه‌ڵێک و کوردستان وه‌کوو خاکێک ڕووناکایی ناخاته‌ سه‌ر دابه‌شبوونی ئێستای وڵاته‌که‌ و ئه‌و بارو دۆخه‌ی تێیدایه‌.
باسێکی ئافرێنه‌رله‌ ڕاستیدا شیکردنه‌وه‌ی سه‌رهه‌ڵدانی ناسیونالیزمه‌ له‌ کوردستانی هه‌نووکه‌یی دا.
ئێس. ماگی به‌ دروستی ده‌ستنیشانی ده‌کا : " ته‌نانه‌ت مێژووی کورد له‌ سه‌ده‌ی ڕابرددو دا بۆ کورده‌کان ڕوون نییه‌" جا ئه‌وه‌ ئه‌گه‌ر وابێ بۆچی ده‌بێ ئێمه‌ له‌ ڕوانگه‌یه‌کی ئێسێنسیالیستییه‌وه‌ بارودۆخی ئێستا شی که‌ینه‌وه‌؟
سه‌باره‌ت به‌ مێژووی کوردستانی سوور، به‌ زمانی ئینگلیسی سه‌رچاوه‌یه‌کی ئه‌وتۆ نییه‌ که‌ ڕووی تێ بکرێ . ئه‌وانه‌ی خواره‌وه‌ چه‌ند سه‌رچاوه‌یه‌کی ده‌گمه‌نن که‌ ده‌کرێ له‌ تۆڕی ئینترنێت دا ببیندرێنه‌وه‌.
1- Kurdistan Autonomous Oblast [ Wikipedea]
2- Red Kurdistan, Jurds in the former Soviet Union
www.geocities.com/Athens/9479/Kurd-sov.html
3- Two maps of Red Kurdistan
4- The Kurds of Azerbaijan
5- Another Sad Story by: Nezzameddin Rzayev in :
www.sayinqella.blogspot.com

ئه‌و سه‌رچاوه‌ی دوایی چاوه‌دێرییه‌کی ئامال بیره‌وه‌ری‌ تازه‌یه‌ له‌ لایه‌ن که‌سێکه‌وه‌ که‌ دایکوباوکی له‌ دانیشتوانی پێشووی "کوردستانی سوور" بوون . ڕزایێڤ بۆ خۆی له‌ ناوچه‌که‌ ده‌رپه‌ڕێندراوه‌ له‌ لایه‌ن ئه‌رته‌شی ئه‌رمه‌نستان له‌ کاتی داگیرکردنی قه‌ره‌باغ دا. به‌ پێی قسه‌ی ڕزایێڤ ئیتر تاقه‌ کوردێکیش له‌و ناوچه‌یه‌ دا به‌دی ناکرێ .
هیچ به‌ڵگه‌یه‌ک به‌ده‌سته‌وه‌ نییه‌ نیشان بدا رێبه‌رانی کۆماری کوردستان له‌ مهاباد له‌ چاره‌نووسی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ له‌ حوکمی خۆیی کورد له‌ کوردستانی سوور ئاگادار بووبن یان لێکۆڵینه‌وه‌ی
له‌ سه‌ر کرابێ. له‌ یه‌كێک له‌ ژماره‌کانی كوردستان ، که‌ له‌ سه‌روبه‌ندی حوکمی خۆیی کوردی به‌ سه‌ر هێندێک به‌شی ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان دا وه‌کوو ئۆرگانی ناوه‌ندی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان بڵاو ده‌کرایه‌وه‌، نووسراوه‌یه‌ک هه‌یه‌ سه‌باره‌ت به‌ سیامه‌ند سیامه‌ندۆف ،ژه‌نه‌ڕالێکی به‌ ڕه‌چه‌ڵه‌ک کوردی سۆڤیه‌ت ، که‌ وه‌کوو قاره‌مانی شه‌ڕ له‌ ماوه‌ی شه‌ڕی دووه‌می جیهانی دا په‌سنی دراوه‌. ‌هێندێک له‌ ئه‌فسه‌ره‌کانی سۆڤیه‌ت که‌ له‌ گه‌ڵ ڕێبه‌رانی کورد له‌ پێوه‌ندی دابوون به‌ ڕه‌چه‌ڵه‌ک کورد بوون له‌وانه‌ سه‌لاحه‌دین کازمۆف که‌ له‌وێ کاکاغایان پێ ده‌گوت . ناوبراو له‌ ساڵانی 70 له‌ ڕووداوێک دا له‌ باکۆ گیانی له‌ ده‌ست دا.
له‌ هێندێک سه‌رچاوه‌ دا باسی ماڵ دانانی هێندێک کوردی سۆڤیه‌تی له‌ مهاباد کراوه‌ له‌ سه‌رده‌می کۆمار دا، به‌ڵام من چ به‌ڵگه‌یه‌کم نه‌دیوه‌ ئه‌و قسه‌یه‌ پشت ڕاست کاته‌وه‌.
به‌ کورتی ، ئه‌وه‌ ئاسته‌مه‌ راست بێ بگوترێ ئاگاداری به‌ربڵاو سه‌باره‌ت به‌ ئه‌زموونی حوکمی کوردی له‌ لاچین و که‌لبه‌جار ئه‌و ده‌می هه‌بووبێ یان چ نیگه‌رانییه‌ک سه‌باره‌ت به‌ ڕووخانی ده‌ربڕا بێ.
حه‌سه‌نی قازی

حه‌سه‌نی قازی 13ی سێپتامبری 2006

(12)

ئیدیعای ئه‌وه‌ی که‌ " کۆماری کوردستان له‌ مهاباد "ده‌ستنێژی یه‌که‌تی سۆڤیه‌ت بووه‌" و " کۆماری کوردستان له‌ مهاباد ڕیشه‌ی زیاتر له‌ یه‌که‌تی سۆڤیه‌ت را ئاوی خواردووه‌ته‌وه‌ تا له‌ له‌ناو دانیشتوانی کورد " نه‌ک هه‌ر سووکایه‌تی کردن به‌ شانازی و که‌رامه‌تی گه‌لی کورده‌ به‌ڵکوو به‌ پێچه‌وانه‌ی هه‌موو فاکته‌ مێژووییه‌کانیشه‌.
ڕاگه‌یاندنی کۆمار به‌ پێچه‌وانه‌ی ویستی یه‌که‌تی سۆڤیه‌ت بوو که‌ ده‌یویست کورده‌کان وه‌کوو به‌شێک له‌ ئیداره‌ی ئازه‌ربایجان بمێننه‌وه‌.
تا ئێستا گشت ئه‌و سه‌رچاوانه‌ی سه‌باره‌ت به‌و ئه‌زموونه ی‌ حوکمی کوردی له‌ هێندێک له‌ ناوچه‌کانی ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان ، نووسراون باسی خۆشه‌ویست بوونی له‌ ناو " دانیشتوانی کورد" دا ده‌که‌ن. ئه‌و وته‌یه‌ی خواره‌وه‌ به‌ڵگه‌ی خۆشه‌ویست بوونی ئه‌و کۆماره‌ له‌ ناو "دانیشتوانی کورد" ه‌ ، ته‌نانه‌ت به‌ ساڵان دوای نه‌مانیشی . " کاتێک ئێمه‌ نه‌خۆش ده‌که‌وتین ( له‌ تافی منداڵیم دا ) دایکم ده‌یبردینه‌ زیاره‌تی گۆڕی قازییه‌کان بۆ ئه‌وه‌ی چاک ببینه‌وه‌، پێی ده‌گوتین ئه‌وانه‌ شه‌هیدن " ئه‌میر حه‌سه‌نپوور ، له‌ کتێبی کوردستان له‌ سێبه‌ری مێژوو دا، لاپه‌ڕه‌ی 209 ، ساڵی 1997 )
به‌ڕاستی جێی نیگه‌رانییه‌ مرۆ سه‌باره‌ت به‌ مێژووییه‌ک که‌ هێشتا ده‌ بیران دا ماوه‌ ئه‌وه‌نده‌ بێ ئاگا بێ ، به‌ڵام له‌ هه‌مان کاتدا پێکێشی بکا له‌ سه‌ر " شکانی کوردان بۆ دامه‌زراندنی
ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌وه‌ له‌ سه‌ده‌ی پازده‌هه‌م دا" ؟!
گه‌لۆ له‌ سه‌ده‌ی 15 دا له‌ هیچ کوێ " ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌وه‌ " هه‌بووه‌؟

هه‌ژار

هه‌ژار، 13 سێپتامبری 2006

(13)

به‌ڕێز دوکتور ئه‌میر ئه‌مین !

" دمه‌ ته‌قه‌ یان دمه‌ته‌قه‌کردن شیوه‌یه‌کی ڕه‌سمی ئاڵووگۆڕی
بیر وڕای دوولایه‌نه‌ و هه‌ڵوێست ده‌ربڕینه‌ . ئه‌و ڕێسایانه‌ی چوار چێوه‌ی دمه‌ته‌قه‌یه‌ک دیاری ده‌که‌ن ڕێگه‌ ده‌ده‌ن به‌ گرووپان یان تاکوته‌رایان که‌ سه‌باره‌ت به‌ بابه‌تان و جیاوازییه‌کان بدوێن و بڕیار بده‌ن ...... (ویکیپێدیا، ئێنسکلۆپێدیای ئازاد )

هه‌ڵبه‌ت کاتێک که‌سێک خۆی ده‌خاته‌ ناو باس و دمه‌ته‌قه‌یه‌که‌وه‌ چاوه‌ڕێی " بیر و ڕای جیاواز " و په‌ژراندنی پرێنسیپێکی ئاوا ده‌کا، دژایه‌تی ده‌ربڕینی من له‌ گه‌ڵ نووسینی پێشووی به‌ڕێزت له‌ به‌ر ئه‌وه‌ بوو که‌ " کۆماری کوردستان له‌ مهاباد" ت به‌ ده‌ستنێژی یه‌که‌تی سۆڤیه‌ت دانابوو. ئه‌وه‌ تاوانێکه‌ به‌ ساڵان له‌ لایه‌ن ئه‌و لایه‌نانه‌ی که‌ به‌هه‌بوونی ناسنامه‌یه‌کی سیاسی سه‌ربه‌خۆی کورد ناشادن وه‌پاڵ ئه‌و بزووتنه‌وه‌یه‌ ده‌درێ و کاوێژده‌کرێته‌وه‌.
هه‌ڵبه‌ت کۆماری کوردستان زۆر که‌مایه‌سی و که‌مووکووڕی هه‌بووه‌، که‌ ئێوه‌ هێماتان به‌ هێندێکیان کردووه‌ ، و پنکتی دیکه‌ش هه‌ن که‌ ده‌بێ زیاتر ڕوون بکرێنه‌وه‌. به‌ڵام ڕاگه‌یاندنی کۆمار به‌ بێ بیرکردنه‌وه‌ له‌وه‌ی که‌ ده‌توانێ بمێنێته‌وه‌ ، بڕیارێکی سه‌ربه‌خۆی کورده‌کان خۆیان بوو و له‌ ڕاستیدا ئه‌و لایه‌نه‌ به‌ندی دڵی ئه‌و ئه‌زموونه‌یه‌.
ئێوه‌ ڕه‌نگه‌ له‌ ڕه‌وتی ڕووداوه‌کان ئاگادار بن، کاتێک نه‌مر قازی محه‌مه‌د له‌ دوو بۆنه‌ دا بۆ وتووێژ چاوی به‌ سه‌رۆکوه‌زیری فێڵبازی ئێران قه‌وامولسه‌لته‌نه‌ که‌وت ، وه‌ک سه‌رۆکی کۆماری کوردستان وه‌رنه‌‌گیرا ، به‌ڵکوو وه‌کوو ڕێبه‌ری کوردستان ( رهبر کردستان – به‌ فارسی ) پێشوازییان لێکرد. ئه‌وه‌ی ده‌مه‌وێ بیڵێم ئه‌وه‌یه‌ که‌ کۆمار له‌ لایه‌ن هیچ لایه‌که‌وه‌ به‌ ڕه‌سمی نه‌ده‌ناسرا، و یه‌ک له‌ که‌مایه‌سییه‌کانی سه‌ره‌کی لایه‌نی کوردی فریو خواردن به‌ واده‌ و به‌ڵێنی کاربه‌ده‌ستانی حکوومه‌تی ناوه‌ندی له‌ وتو‌وێژه‌کاندا بوو.
ڵه‌و ساڵانه‌ی دوایی دا له‌ ئێران باس و ڵێکدانه‌وه‌ی زۆر سه‌باره‌ت به‌ ئه‌زموونی کۆماری کوردستان کراوه‌. گۆڤارێک به‌ ناوی " چشم انداز ایران " که‌ له‌ تاران به‌ زمانی فارسی بڵاو ده‌بێته‌وه‌، ژماره‌یه‌کی تایبه‌تی ته‌رخان کردووه‌ بۆ باسی مه‌سه‌له‌ کورد( پاییزی 1384 ) . که‌سێک به‌ ناوی ئیحسانی هووشمه‌ند له‌ نووسینێک له‌و گۆڤاره‌ دا " تێڕوانینێکی کۆمه‌ڵناسانه‌ سه‌باره‌ت به‌ پێکهاتنی حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران " حه‌ول ده‌دا که‌ "ڕه‌سه‌ن بوونی" ناسیونالیزمی کورد له‌ به‌راورد کردن له‌ گه‌ڵ ناسیۆنالیزمی ئێرانی بخاته‌ ژێر پرسیاره‌وه‌ و ده‌ڵێ ڕێبه‌رانی کورد له‌و سه‌روبه‌ندی دا به‌رژه‌وه‌ندی نه‌ته‌وه‌یی دنه‌ی نه‌ده‌دان ، به‌ڵکوو زیاتر به‌ دوای ده‌ستکه‌وتی شه‌خسی دابوون. ده‌رزه‌نێک نووسراوه‌ و وتار بۆ به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی قسه‌کانی هووشمه‌ند بڵاو بوونه‌ته‌وه‌. یه‌ک له‌ گرفته‌کانی شی کردنه‌وه‌که‌ی ناوبراو ئه‌وه‌یه‌
که‌ له‌ بناوانه‌وه‌ چاو له‌ ته‌بیعه‌تی سازدروای ناسیۆنالیزم هه‌ڵده‌بوێرێ، شتێکی که‌ ئه‌وانه‌ی له‌ سه‌ر ناسنامه‌ی سیاسی
جوێی کورد ده‌که‌نه‌وه‌ ده‌بێ پێی له‌ سه‌ر دابگرن له‌ جیات ئه‌وه‌ی که‌ خه‌ون به‌ مێژوویه‌کی به‌شکۆی که‌ونارانه‌وه‌ ببینن.

‌هه‌ژار
هه‌ژار 14ی سێپتامبری 2006

(14)

ئه‌من نازانم بۆ ؟ به‌ڵام زۆری پێ تێکده‌چم کاتێک ئاکادێمیستان زۆر له‌ سه‌ر ئه‌و شتانه‌ی وه‌ک فاکت شی ده‌که‌نه‌وه‌ ورد نین دوکتور نۆویکی ده‌نووسێ : " ئه‌من هێمام پێکرد که‌ قازی محه‌مه‌د چاوی به‌ ڕوزڤێلت فه‌رمانده‌ی هێزه‌کانی ئه‌مریکایی له‌ هه‌رێم دا که‌وت".
له‌ ڕاستی دا له‌و سه‌روبه‌ندی دا هیچ سه‌ربازێکی ئه‌مریکایی له‌و هه‌رێمه‌ی دا که‌ ده‌ کۆنترۆڵی ده‌سته‌ڵاتی خۆیی کورد دا بوو، نه‌بوو.کاپیتان ئارچیباڵدڕۆزڤێڵت ئاتاشه‌ی عه‌سکه‌ری ئه‌مریکا بوو له‌تاران. له‌ مانگی ژووییه‌ی ساڵی 1946 به‌ سه‌ردانێک چوو

بۆ ئازه‌ربایجان و مهاباد و چاوی به‌ قازی محه‌مه‌د که‌وت . له‌ ژووییه‌ی 1947 دا نووسینێکی درێژی سه‌باره‌ت به‌ سه‌فه‌ره‌که‌ی بۆ مهاباد له‌ گۆڤاری میدل ئیست دا بڵاو کرده‌وه‌. چه‌ندین ساڵ دواتر ریوایه‌تێکی به‌ ورده‌رێشاڵتری سه‌باره‌ت به‌و سه‌فه‌ره‌ و وتووێژه‌کانی له‌ گه‌ڵ قازی محه‌مه‌د و رێبه‌رانی دیکه‌ی کۆمار له‌ کتێبی بیره‌وه‌رییه‌کانی دا بڵاو کرده‌وه‌ [ مرخی فێربوون ، بیره‌وه‌رییه‌کانی ئه‌فسه‌رێکی سیخوڕی ، ساڵی 1988 ]، دوو به‌ندی ئه‌و کتێبه‌ سه‌باره‌ت به‌ مه‌سه‌له‌ی کورده‌.
ڕه‌نگه‌ بۆ دوکتور نۆویکی جێی سه‌رنج بێ ، ڕوزڤێلت له‌و کتێبه‌ دا باسی ناسیاو بوونی خۆی له‌ گه‌ڵ دوکتور هاشمی شیرازی له‌ تاران ده‌کا.

هه‌ژار ، 14ی سێپتامبری 2006
(15)

رێزی دوولایه‌نه‌ و له‌یه‌کتری گه‌یشتن ته‌نیا ڕێگه‌یه‌ بۆ هاوژینی هێمنانه‌ی کوردان و ترکانی ئازه‌ربایجان !

کۆماری کوردستان له‌ مهاباد ، له‌ خاکی موکریان دامه‌زرا که‌
به‌و شوێنانه‌ی دیکه‌شه‌وه‌ که‌ له‌ ژێر ده‌سته‌ڵاتی حوکمی کوردی دابوون که‌متره‌ له‌ نیوه‌ی هه‌رێمه‌ کوردنشینه‌کان له‌ جو‌غرافیای ئێران دا و هه‌نووکه‌ به‌شێکن له‌ دابه‌شکردنی ده‌وڵه‌تی ئازه‌ربایجانی ڕۆژئاوا. " ئازه‌ربایجانی ڕۆژئاوا " هه‌مووی و به‌ خڕی نه‌ له‌باری ئێتنیکی و نه‌ له‌ باری فه‌رهه‌نگی یه‌وه‌ ناکرێ به‌ کوردی یان ئازه‌ربایجانی دابندرێ. ناوچه‌ی ئه‌وتۆ هه‌ن که‌ به‌ ئاشکرایی کوردین ، وه‌کوو مهاباد، ناوچه‌ی ئاواش هه‌ن که‌ تێکه‌ڵن و ناوچه‌ی ئاواش که‌ به‌ ئاشکرایی ترکی ئازه‌ربایجان نشینن، به‌ پێی ئه‌و ڕاستیانه‌ کاتێک مه‌سه‌له‌ی خاک بکه‌وێته‌ ڕۆژه‌ڤی نۆێنه‌رانی هه‌ڵبژێردراوی هه‌ر دوو گه‌له‌که‌وه‌ ، ئه‌وان ده‌بێ به‌یه‌که‌وه‌ دانیشن و وتووێژ بکه‌ن و به‌ جۆره‌یه‌ک ته‌وافوق بگه‌ن.
نووسینی ئه‌وه‌ی که‌ : " به‌ بێ پشتیوانی ئه‌وان [ واته‌ ترکه‌کانی ئازه‌ربایجان ] ، هه‌بوونی حوکمێکی خۆیی کوردی له‌ هه‌ڕیمه‌که دا ناتوانێ بمێنێته‌وه‌ مه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی ئێمه‌ ده‌ست له‌ زۆربه‌ی هه‌رێمی کوردی [ موکریان] هه‌ڵگرین که‌ له‌ ئازه‌ربایجانی غه‌ربی دا هه‌ڵکه‌وتووه‌" . له‌ ڕوانگه‌یه‌کی کوردییه‌وه‌
به‌یانێکی ئه‌وتۆ زۆر سه‌یره‌ چونکوو هیچکه‌س نابێ چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌ی له‌ کوردان هه‌بێ که‌ ده‌ست له‌ زۆربه‌ی هه‌رێمی کوردی موکریان هه‌ڵگرن. هه‌ر وه‌ک له‌ سه‌ره‌وه‌ دا باس کرا به‌ناوکردنی هه‌نووکه‌یی ئه‌و دابه‌شکردنه‌ ئیدارییه‌ هێمایه‌ک نییه‌ بۆ گرووپێکی تایبه‌تی ئێتنیکی.
هه‌روه‌ک دوکتور ئه‌لتوورانیش له‌و دمه‌ ته‌قه‌یه‌ دا به‌ بیری هێناوه‌ته‌وه‌ ، وێستگه‌یه‌کی تێلێڤیزیۆنی ترکی ئازه‌ربایجانی هه‌یه‌ که‌ له‌ ده‌وڵه‌ته‌یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکاوه‌ به‌رنامه‌ بڵاو ده‌کاته‌وه‌، که‌ به‌ پێچه‌وانه‌ی هه‌موو جۆره‌ پێوانه‌یه‌کی بڵاوکردنه‌وه‌ و به‌ دژی هه‌ر جۆره‌ پرێنسیپی ئه‌خلاقی درۆ و ده‌نگووباسی ساخته‌ سه‌باره‌ت به‌ گه‌لی کورد و رێکخراوه‌ سیاسییه‌ کوردییه‌کان بڵاو ده‌کاته‌وه‌. ئه‌و تێلێڤیزیۆنه‌ زۆر جار هه‌مان نێو و نرتکه‌ و تاوانانه‌ وه‌پاڵ گه‌لی کورد ده‌دا که‌ به‌شێکن له‌ پرۆپاگاندای ڕه‌سمی له‌ ئێران و ترکییه‌ به‌ دژی کوردان.
تا ئێستا هیچ کۆڕ و کۆمه‌ڵ و ڕێکخراوه‌یه‌کی دێمۆکراتیکی ئازه‌ربایجانی به‌ ئاشکرایی دژی ئه‌و شه‌ڕفرۆشییه‌ به‌ کوردان هه‌ڵوێستیان ده‌رنه‌بڕیوه‌، به‌ڵام به‌ دڵنیاییه‌وه‌ ده‌کرێ بگوترێ ئه‌و هه‌وڵه‌ دژی کوردییه‌ نوێنه‌رایه‌تی بۆچوون و هه‌ستی ئازه‌ربایجانیان له‌ ئاست گه‌لی کورد ناکا.
ئه‌رکی ڕووناکبیران و پارتییه‌ سیاسییه‌ کورده‌کان نابێ هه‌ڵوێستێکی کاردانه‌وه‌یی بێ له‌ ئاست ئه‌و پرۆپاگاندا ڕه‌گه‌ز په‌رستانه‌ و هه‌رزانه‌ دا ،به‌ڵکوو ده‌بێ ڕێبازێکی چالاکانه‌ی ڕۆژه‌ڤدانه‌ر بێ بۆ پشتیوانی ئاشکرا له‌ مافی نه‌ته‌وه‌یی و بزووتنه‌وه‌ی ناسنامه‌خوازی ئازه‌ربایجانییه‌کانی باشووری له‌ سه‌ر بناوانی ڕێزی دوولایه‌نه‌ و له‌ یه‌کتر گه‌یشتن و به‌ بێ ده‌ست هه‌ڵگرتن له‌ داوخواز و ڕاسته‌قانی کورد.
ئه‌وه‌ی ئه‌من له‌ مه‌ڕ نه‌غه‌ده‌ نووسیم " گوڕین و تێکدانی مێژوو"
نه‌بووه، ئه‌من ئه‌و خوێنڕشتنه‌ی له‌وێ کرا به‌ شه‌ڕێکی ئێتنیکی دا ده‌نێم که‌ ئاکامه‌که‌ی کوشتنی خه‌ڵکی بێ سووچ و تاوان به‌ ده‌ستی هه‌ر دووک لا بوو ، جا ئه‌نگێزه‌که‌ی هه‌رچی بووبێ. ئه‌و
ڕووداوه‌ خوێناوییه‌ زه‌ربێکی گه‌وره‌ی له‌ بزووتنه‌وه‌ی کورد دا. ئه‌من نازانم گه‌لۆ دوکتور مه‌تین ده‌رفه‌تی ئه‌وه‌ی بووه‌ که‌ ریوایه‌ته‌کانی کوردی و ترکی ئازه‌ربایجانی سه‌باره‌ت به‌ کوشتاری نه‌غه‌ده‌ بخوێنێته‌وه‌ یان نا . ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی کردبێ و کراوه‌ بێ بۆ سه‌لماندنی عه‌قڵی ده‌بێ بگاته‌ ئه‌وه‌ی بڵێ هه‌ر دوو لا خه‌تابار بوون .

هه‌ژار

هه‌ژار ، 15ی سێپتامبری 2006

(16)

دڕدۆنگی سه‌باره‌ت به‌ ڕه‌سه‌نایه‌تی کتێبێک که‌ وه‌کوو ده‌قی
به‌رگری کردنی ڕێبه‌رانی کۆماری کوردستان له‌ دادگه‌ی نیزامی ئێران بڵاو کراوه‌ته‌وه‌

له‌ ساڵی 2001 ده‌زگای چاپ و بڵاوکردنه‌وه‌ی مۆکریانی له‌ هه‌ولێر کتێبێکی بڵاو کرده‌وه‌ به‌ ناوی " سه‌رۆک کۆماری کوردستان له‌ به‌رده‌م دادگای ئێراندا" . به‌رهه‌ڤکاری ئه‌و کتێبه بۆ ئه‌و کتێبه‌ ی نووسیوه‌ ده‌ڵێ ئه‌و ده‌قه‌ له‌ لایه‌ن که‌سێکه‌وه‌ به‌ ناوی سه‌روان کیومرث صالح ڕا نووسراوه‌ که‌هه‌واڵده‌ری گۆڤارێکی سه‌ر به‌ ئه‌رته‌شی شاهه‌نشایی بووه‌ و بۆ خۆی له‌ دادگه‌یه‌که‌دا ئاماده‌ بووه‌. له‌و ده‌قه‌ دا له‌ که‌یفه‌رخواز نامه‌ دا 12 "تاوان" وه‌پاڵ قازی محه‌مه‌د ، 3 "تاوان" وه‌پاڵ محمه‌د حوسێنی سه‌یفی قازی جێگری سه‌رۆککۆمار و وه‌زیری به‌رگری و 4 "تاوان" وه‌پاڵ ئه‌بولقاسمی سه‌دری قازی نوێنه‌ری مهاباد له‌ خولی چارده‌هه‌می مه‌جلیسی شوورای میللی ئێران و نوێنه‌ری قازی محه‌مه‌د له‌ تاران دراوه‌.
له‌ هیچ کوێێ کتێبه‌که‌ دا ڕچه‌یه‌ک له‌ ده‌قی فارسی ماک نابیندرێ، هه‌موو بابه‌ته‌که‌ "وه‌رگێردراوه‌ته‌" سه‌ر کوردی ناوه‌ڕاست. کاتێک من ئه‌و کتێبه‌م ده‌ست که‌وت و خوێندمه‌وه‌ زۆر زوو هه‌ستم پێکرد ده‌بێ ساخته‌کارییه‌کی تێدا کرابێ و له‌ چه‌ند هه‌ڵکه‌وتی به‌شداری له‌ به‌رنامه‌ی تێلێڤیزیۆنی دا سه‌رنجی خوێنه‌وه‌رانم بۆ دڕدۆنگی لێکردنی خۆم له‌و کتێبه‌ ڕاکێشا.
له‌ یه‌که‌م پنکتی که‌یفه‌ر خوازی به‌ دژی سه‌دری قازی ئه‌و تاوانبار کراوه‌ به‌ " نووسینی شێعرێکی حه‌ماسی گه‌رم بۆ مه‌لا مسته‌فای بارزانی و به‌و شێعره‌ به‌ خێرهێنان و پێهه‌ڵگوتنی وه‌کو ڕه‌مزی پیرۆزی گه‌لی کورد".

وه‌کوو شاگردێکی میژووی کۆماری کوردستان من قه‌ت نه‌مبیستبوو سه‌دری قازی شێعری گوتبێ ، به‌ڵام بۆ ئه‌وه‌ی له‌وباره‌یه‌وه‌ به‌ ته‌واوی دڵنیا بم پێوه‌ندیم کرد به‌ کچی سه‌دری قازی و خوارزایه‌کی که‌ هه‌ردووکیان خوێنده‌وارییان هه‌یه‌ و به‌سه‌رهاته‌کانی ئه‌و سه‌روبه‌ندییان له‌ بیره‌ و زۆر له‌ نزیکه‌وه‌ له‌ ژیان و چالاکییه‌کانی سه‌دری قازی ئاگادار بوون. ئه‌وان هه‌ر دووکیان له‌ سه‌ر ئه‌و ڕاستییه‌ شه‌هاده‌ت ده‌ده‌ن که‌ سه‌دری قازی قه‌تی شێعر نه‌گوتووه‌.
له‌ ڕوانگه‌ی ئه‌ده‌بییه‌وه‌ ئه‌و نووسراوه‌یه‌ی که‌ وه‌کوو شێعری سه‌دری قازی به‌ نێو کراوه‌ زۆر لاوازه‌ ، وشه‌ و زاراوای ئه‌وتۆی تێدایه‌ که‌ له‌و سه‌روبه‌ندی دا له‌ نووسینی کوردی دا ده‌کار نه‌کراون ، و ده‌ربڕینیان ناکرێ له‌ که‌سێکی وه‌ک سه‌دری قازی بوه‌شێته‌وه‌.

له‌و خاڵانه‌ ڕا گه‌یشتمه‌ ئه‌و ئاکامه‌ی که‌ له‌وانه‌یه‌ گشت کتێبه‌که‌ هه‌ڵبه‌ستراو بێ، مه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی به‌رهه‌ڤکار و بڵاوکه‌ره‌وه‌ شیکردنه‌وه‌یه‌کی ئه‌وتۆ به‌ بیروڕای گشتی ڕابگه‌یێنن که‌ جێگه‌ی ڕه‌زامه‌ندی بێ.

له‌ ڕوونکردنه‌وه‌یه‌ک دا که‌ له‌و دواییانه‌دا له‌ لایه‌ن کاک به‌دره‌دین ساڵح له‌ ماڵپه‌ڕی کوردی دیمانه‌ دا بڵاوی کردووه‌ته‌وه‌ [31.08.2006] باسی چۆنیه‌تی وه‌ده‌ست هێنانی به‌ڵگه‌که‌ ده‌کا ، به‌ڵام سه‌باره‌ت به‌و شێعره‌ی که‌ وه‌پاڵ سه‌دری قازی دراوه‌ بێده‌نگه‌. ئێمه‌ هێشتا بۆمان ڕوون نییه‌ گه‌لۆ شێعره‌که‌ له‌ ماکی خۆیدا به‌ کوردی بووه‌ یان نا ؟ یان ئه‌و شێعره‌که‌ی له‌ فارسییه‌وه‌ کردووه‌ته‌ کوردی؟
به‌ واق وڕمانه‌وه‌ ده‌بێ بڵێم، سه‌ره‌ڕای ئه‌و دڕدۆنگییه‌ جیدییانه‌ نه‌ ئه‌و نووسه‌رانه‌ی که‌ له‌ مێژووی کۆماری کوردستان ئاگادارن،و نه‌ حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران شک و گومانی خۆیان سه‌باره‌ت به‌و به‌ڵگه‌یه‌ ده‌رنه‌بڕیوه‌. ئه‌من پێم وایه‌ هه‌م به‌رهه‌ڤکار و هه‌م ده‌زگای بڵاو که‌ره‌وه‌ی ئه‌و کتێبه‌ بۆ ئه‌وه‌ی ڕووناکایی بخه‌نه‌ سه‌ر کاره‌که‌یان،پێویسته‌ ده‌قی ئه‌سڵی ئه‌و سه‌نه‌ده‌ی له‌لایانه‌ وه‌کوو خۆی بڵاو بکه‌نه‌وه‌. ئه‌و ده‌می سیاسه‌تی ڕێژیمی تێکته‌پیوی سه‌لته‌نه‌تی ئێران به‌ دژی ڕێبه‌رانی کۆماری کوردستان باشتر ڕوون ده‌بێته‌وه‌.

حه‌سه‌نی قازی 17ی سێپتامبری 2006

(17)

به‌ڕێز دوکتور ئه‌میر مه‌تین !

یه‌که‌م پنکتی "تاوان" به‌ دژی سه‌دری قازی به‌ پێی ئه‌و کتێبه‌ی باسم کرد [ به‌ کوردی] ئاوایه‌ : " نووسینی شێعرێکی حه‌ماسی گه‌رم بۆ مه‌لا مسته‌فا بارزانی و به‌و شێعره‌ به‌خێرهێنان و پێهه‌ڵگوتنی وه‌کوو ڕه‌مزی پیرۆزی گه‌لی کورد".
وشه‌ی " ڕه‌مز" وشه‌یه‌کی عه‌ڕه‌بی یه‌ ، به‌ به‌ربڵاوی له‌ کوردی ناوه‌ڕاست و فارسی دا به‌ کارده‌هێندرێ ، ده‌کرێ به‌ ئینگلیسی به‌ سیمبل وه‌ربگێڕدرێ، ئه‌گه‌رچی ده‌کرێ به‌ ئینگلیسی وه‌ک "کی" ش وه‌ربگێڕدرێ.
مه‌به‌ستی من له‌ نووسینه‌که‌ی پێشوو دا ناوه‌رۆکی شێعره‌که‌ بوو. وه‌پاڵ دانی ئه‌و شێعره‌ به‌ سه‌دری قازی ، کارێکی وا ده‌کا گشت به‌ڵگه‌که‌ بکه‌وێته‌ ژێر گۆمانی جیدییه‌وه‌.

حه‌سه‌نی قازی 18ی سێپتامبری 2006


(18)

به‌ڕێز ئێس. ماگی
من باسی سه‌رچاوه‌ی نوتقی قازی محه‌مه‌دم کردبوو. ئه‌ویش ڕۆژنامه‌ی کوردستان ئۆرگانی حیزبی دێمۆکراتی کوردستانه‌.
تا ئه‌و جێگه‌یه‌ی من لێم کۆڵیبێته‌وه‌ و بزانم ، ئه‌و ڕۆژنامه‌یه‌ له‌ مهاباد چاپ ده‌کرا و حه‌وتووی دوو یان سێ جار بڵاو ده‌بووه‌وه‌. ئه‌و ڕۆژنامه‌یه‌ به‌ر له‌ هه‌ڵوه‌شانی بزووتنه‌وه‌ هه‌رنه‌‌بێ 113 ژماره‌ی لێ بڵاو کراوه‌ته‌وه‌.له‌ سایه‌ی حه‌ول و خۆماندووکردنی چه‌ند لێکۆڵه‌ره‌وه‌ی کورد 66 ژماره‌ی کوردستان دۆزراوه‌ته‌وه‌ و له‌ ئارشێڤی تایبه‌تی چه‌ند که‌سان دا هه‌یه‌.له‌و دواییانه‌ دا بیستوومه‌ که‌ هێندێکی دیکه‌ له‌ ژماره‌کانی ڕۆژنامه‌ی کوردستان دۆزراونه‌ته‌وه‌ جگه‌ له‌و 66 ژماره‌ی که‌ به‌ده‌سته‌وه‌ن. بیرێکی واهه‌یه‌ که‌ گشت ئه‌و ژمارانه‌ی وا هه‌ن و دۆزراونه‌ته‌وه‌، به‌ سه‌ریه‌که‌وه‌ دیسان چاپ بکرێنه‌وه‌.

حه‌سه‌نی قازی 22ی سێپتامبری 2006

----------------------------------------------------------------------
(19)

ئه‌م کاته‌تان باش !

"به‌سه‌رهاته‌کانی" ئه‌و دادگه‌یه‌ ، که‌ له‌ بڵاوکراوه‌ی راه‌ توده‌ دا بڵاو کراوه‌ته‌وه‌ وه‌رگێڕاوی ئه‌و کتێبه‌یه‌ که‌ له‌ ساڵی 2001 له‌ لایه‌ن ده‌زگای چاپ و بڵاوکردنه‌وه‌ی موکریانی له‌ هه‌ولێر بڵاو کراوه‌ته‌وه‌.
هه‌ر هه‌مان وه‌رگێردراوی فارسی له‌ چه‌ند شوێنی دیکه‌ش دا چاپ کراوه‌.
پرسیارێک له‌ دوکتور مه‌تین ، گه‌لۆ له‌و ده‌قه‌ فارسییه‌ دا که‌ راه‌ توده‌ بڵاوی کردووه‌ته‌وه‌ شێعره‌که‌ هه‌یه‌ یان نا؟

حه‌سه‌نی قازی، 23 ی سێپتامبری 2006
(20)

دوکتور ئه‌میر مه‌تین به‌ته‌واوی خۆی بێ به‌ری ده‌کا له‌ هه‌موو جۆره‌ به‌سترانه‌وه‌یه‌ک به‌ راه‌ توده‌ . ئه‌وه‌ با وابێ ، به‌ڵام ئه‌من پێم وانییه‌ لێره‌ دا که‌س به‌ دوای ئه‌وه‌ دابێ بزانێ به‌سترانه‌وه‌ی سیاسی ئه‌وانه‌ی له‌و دمه‌ته‌قه‌یه‌ دا به‌شداری ده‌که‌ن چییه‌؟
ئه‌وه‌ی لێره‌ دا قسه‌ی له‌سه‌ره‌ پشت به‌ستن به‌ وه‌رگێرانی فارسی ده‌قێکه‌ که‌ به‌ پێی قسه‌ی به‌دره‌دین سالح خۆی له‌ فارسی ڕا وه‌رگێردراوه‌ته‌ سه‌ر زمانی کوردی.
هه‌ر وه‌ک له‌و دمه‌ته‌قانه‌ دا که‌سێکی دیکه‌ش ئاماژه‌ی پێکردبوو،
ئه‌و ده‌قه‌ی راه توده‌ بڵاوی کردووه‌ته‌وه‌ له‌ چه‌ندین ماڵپه‌ری له‌ مه‌ڕ کوردانیش دا بڵاو کراوه‌ته‌وه‌، به‌ڵام هیچ کامیان به‌ بیریان دا ڕانه‌براوه‌ ئیشاره‌ به‌و شێعره‌ هه‌ڵبه‌ستراوه‌ بکه‌ن که‌ ناوی سه‌دری قازی ده‌زڕێنێ.


هه‌ژار ، 25ی سێپتامبری 2006


(21 )

بیرخه‌ره‌وه‌یه‌کی کورت

به‌ بێ بڕووسکه‌یه‌ک شک و گومان ده‌رده‌که‌وێ ئه‌و شێعره‌ی له‌و کتێبه‌ی که‌ له‌لایه‌ن به‌دره‌دین ساڵحه‌وه‌ به‌رهه‌ڤکراوه‌ و پاشان دیسان وه‌رگێردراوه‌ته‌ سه‌ر فارسی وله‌ چه‌ند ماڵپه‌ڕ دا بڵاکروه‌ته‌وه‌ و وه‌پال سه‌دری قازی دراوه‌، نه‌ک هه‌ر هیچ بایه‌خی ئه‌ده‌بی نییه‌، به‌ڵکوو بایه‌خی گشت به‌ڵگه‌که‌ ده‌خاته‌ ژێر پرسیاره‌وه‌.
له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی که‌ هه‌م کاک به‌دره‌دین ساڵح و هه‌م بڵاوکه‌ره‌وه‌که‌ی واته‌ ده‌زگای چاپ و بڵاو کردنه‌وه‌ی موکریانی کاره‌که‌یان لێره‌ و له‌ شوێنی دیکه‌ش دا چالنج کراوه‌، با چاوه‌ڕوان بین بزانین کاردانه‌وه‌ی ئه‌وان چ ده‌بێ. ئه‌گه‌ر ئه‌وان ئه‌و سه‌نه‌ده‌ ئه‌سڵییه‌ی که‌ له‌ به‌ر ده‌ستیان دایه‌ بخه‌نه‌ به‌ر ده‌ستی بیروڕای گشتی ئه‌و ده‌می مه‌سه‌له‌ی ئامانجی "خراپ " یان " باش " ده‌کرێ زیاتر قسه‌ی لێوه‌ بکرێ.

حه‌سه‌نی قازی ، 26ی سێپتامبری 2006

(22)
به‌دره‌دین سالح نووسه‌ری ئه‌و کتێبه‌ نییه‌ . ئه‌و به‌رهه‌ڤکاره‌.
ده‌زگای چاپ و بڵاوکردنه‌وه‌ی موکریانی بڵاوکه‌ره‌وه‌ی کتێبه‌که‌یه‌ و کتێبه‌که‌ له‌ له‌ چاپخانه‌ی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌/هه‌ولێر چاپ کراوه‌.جا بۆیه‌ ئه‌و سێ لایه‌نه‌ هه‌موویان به‌رپرسن له‌ وه‌پاڵ دانی شێعرێکی بێ بایه‌خ به‌ ڕێبه‌رێکی کورد و به‌و شێوه‌یه‌ بیره‌وه‌ری وییان زڕاندووه‌.
له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی که‌ هیچ کام له‌و سه‌رچاوانه‌ی که‌ ده‌قی فارسی ئه‌و به‌ڵگه‌یه‌یان بڵاو کردووه‌ته‌وه‌ ئیدیعای ئه‌وه‌یان نه‌کردووه‌ که‌ ده‌قی فارسی "تاج کیانی" کیومرث صالح یان له‌ به‌رده‌ست دابووه‌ ، بۆیه‌ ده‌کرێ به‌ دڵنیاییه‌وه‌ بگوترێ که‌ ئه‌وه‌ وه‌رگێڕانه‌ له‌ عه‌ینی سه‌رچاوه‌ ڕا، واته‌ وه‌رگێڕانه‌وه‌ی ئه‌و ده‌قه‌ی که‌ به‌دره‌دین ساڵح به‌رهه‌ڤی کردووه‌ بۆ سه‌ر زمانی فارسی.
کاک ئه‌میر مه‌تین ، ده‌توانی ئه‌و ده‌قه‌ی له‌ راه توده‌ دا چاپ کراوه‌ به‌راوه‌رد بکا له‌ گه‌ڵ ئه‌و ده‌قه‌ی له‌ مالپه‌ڕێکی کوردی دا بڵاو بووه‌ته‌وه‌، که‌ ته‌نانه‌ت ناوه‌ی وه‌رگێره‌که‌شی باس کردووه‌.

حه‌سه‌نی قازی ، 26 ی سێپتامبری 2006