Friday, November 27, 2009

هێندێک نووسراوه‌ی دیکه‌ی نه‌مر لودویگ (لویس) ئولسن فاسوم - 1



هێندێک نووسراوه‌ی دیکه‌ی نه‌مر لودویگ (لویس) ئولسن فاسوم – 1

له‌ ژماره‌ی 11ی ساڵی 6ی " کوردستان میشنێری" دا، ئووتی 1915 نووسینێکی فاسوم له‌ ژێر سه‌رنووسی
" شه‌ڕی ئوڕووپایی" بڵاو بووه‌ته‌وه‌ که‌ پێشتر له‌ " ڕوانگه‌" دا خوێندووتانه‌ته‌وه‌. له‌کۆتایی ئه‌و باسه‌دا نووسراوه‌ بابه‌ته‌که‌ "درێژه‌ی هه‌یه‌". به‌ داخه‌وه‌ ئه‌و ده‌می ژماره‌ی 12ی ساڵی 6ی "کوردستان میشنێری، سێپتامبری 1915 مان له‌ به‌ر ده‌ست دانه‌بوو وه‌ری گێڕین و پێشکێشتانی که‌ین. ئێستا به‌ خۆشییه‌وه‌ ئه‌و ژمارانه‌ی له‌ به‌ر ده‌ست دانه‌بوون وه‌گیر که‌وتوون و به‌ره‌ به‌ره‌ هێندێک له‌ نووسینه‌کانی دیکه‌ی نه‌مر "ل.ئو.فاسوم" تان ده‌خه‌ینه‌ به‌رچاو که‌ باسی زۆر لایه‌نی شاراوه‌ی مێژووی ئه‌و سه‌روبه‌ندی ناوچه‌ی موکریان و ده‌وربه‌ریانی تێدایه‌.
له‌ ژماره‌ی 12ی ساڵی 6ی 'کوردستان میشنێری' مانگی سێپتامبری 1915 له‌ درێژه‌ی ئه‌و نووسینه‌ی له‌ ژماره‌ی 11 دا هاتووه‌. فاسوم ئه‌م بابه‌ته‌ی خواره‌وه‌ی بڵاو کردووه‌ته‌وه‌.
حه‌سه‌نی قازی


شه‌ڕ و ده‌نگۆی شه‌ڕ

بۆ به‌یانی ڕا، دوو سواره‌نێزامی ترک که‌ شه‌وێ له‌ لای ئێمه‌ مابوونه‌وه‌ و فه‌رمانیان پێدرابوو به‌ به‌رده‌وامی کێشکی پێگه‌یه‌که‌ی ئێمه‌ بکێشن تا ئه‌و کاته‌ی فه‌رمانی تازه‌یان پێده‌گا، ئیزنیان خواست بچن ئێستره‌کانیان بهێنن و به‌ڵێنیان دا ده‌ستبه‌جێ بگه‌‌ڕێنه‌وه‌. ئێمه‌ ئیزنمان دا بڕۆن، به‌ڵام جارێکی دیکه‌ش ساخته‌بوون و درۆی به‌ڵێنی ترکمان زۆر تاڵتر ته‌جره‌به‌ کرد. ئه‌وان هه‌تا ئه‌وه‌ی که‌ نه‌چووینه‌ لای سه‌رفه‌رمانده‌که‌یان که‌ ئه‌وه‌ش چه‌ندین سه‌عاتی پێچوو نه‌هاتنه‌وه‌، و له‌و ناوه‌دا ده‌سته‌ی تازه‌ و غه‌ریبی کورد هاتنه‌ نێو شاری، و ته‌ماشامان کرد جه‌ماعه‌تێک له‌وانه‌ ئه‌وه‌ خه‌ریکن ده‌رگای ته‌ویله‌ی دراوسێیه‌که‌ی ئێمه‌ ده‌شکێنن، که‌ دوو ئه‌سپ، گایه‌ک و گوێلکێکی ئێمه‌ له‌وێ داکرابوون، زینی ئه‌سپێکمان و زۆر شتی دیکه‌ش ده‌وێ دا بوو. ئه‌من بۆ خۆم لێیان چوومه‌ ده‌رێ و نه‌مهێشت چیدیکه‌ له‌ یه‌کێک له‌ خزمه‌تکاره‌کانمان بده‌ن و هه‌ڕه‌شه‌م لێکردن ئه‌گه‌ر ده‌ستبه‌جێ ده‌ست له‌ شکاندنی ده‌رگاکه‌ هه‌ڵنه‌گرن ده‌چم و له‌ لای کۆنسوولی ترک شکایه‌تیان لێده‌که‌م. ئه‌وان ترسیان ڕێ نیشت و به‌ڵێنیان دا بڕۆن. به‌ڵام بۆ ئه‌وه‌ی پارێزگاری پێویست له‌ ئاست ئه‌وه‌ی که‌ له‌وانه‌ بوو به‌دوای ئه‌وانه‌ دا بێنه‌ سه‌رمان ده‌سته‌به‌رکه‌م چوومه‌ لای کۆنسوولی ترک و سکاڵای خۆم کرد.
له‌وکاته‌ دا که‌ ئه‌من له‌ ماڵێ ده‌ر‌که‌وتبووم ده‌سته‌یه‌کی دیکه‌ی کوردی... سه‌ر به‌ عه‌شیره‌تی دزه‌یی ( Dizdai ) هاتبوونه‌ سه‌رمان و سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی خزمه‌تکاره‌کان حه‌ولیان له‌گه‌ڵ دابوون پێشیان لێ بگرن ده‌رگای ته‌ویله‌که‌یان شکاند بوو و ئه‌وه‌ی تێیدا بوو بردبوویان.
ئه‌من ده‌ستبه‌جێ وه‌دووی پێوشوێنی شته‌ دزراوکانمان که‌وتم و توانیم یه‌کێک له‌ ئه‌سپه‌کان ببینمه‌وه‌ و بی ئه‌ستێنمه‌وه‌. ئه‌وی دیکه‌شیان دۆزراوه‌، به‌ڵام نه‌متوانی لێیان بستێنمه‌وه‌ چونکه‌ پێشکێشی سه‌رفه‌رمانده‌ی ترکیان کردبوو. ئه‌من ئه‌وه‌نده‌ی ده‌موێرا و به‌خۆم ڕاده‌په‌ڕمووم گله‌یی و گازندی خۆم کرد و دواجار له‌ دوای شه‌ش ڕۆژ ئه‌سپه‌که‌ی دیکه‌شم ئه‌ستانده‌وه‌.گایه‌که‌ و گوێلکه‌یه‌یان کوشتبووه‌وه‌ و، جگه‌ له‌وه‌ی که‌ چه‌ند له‌ عه‌سکه‌ره‌کان زیندانی بکرێن و لێیان بدرێ و یه‌کیان ده‌ربکرێ و بنێردرێته‌وه‌ بۆ ڕه‌واندز، هیچی دیکه‌ نه‌ده‌کرا بکرێ.

میاندواو ‌ ته‌واو وێران بووه‌

له‌ میاندواو ئه‌ڕته‌شێکی ئێرانی 1500 که‌سی که‌ 12 تۆپیان هه‌بوو ته‌واو ئاماده‌ و ته‌یار بوون بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی دوژمن. ئه‌وه‌ به‌ مانای شه‌ڕێکی ڕاسته‌قینه‌ له‌ نێوان ئێران و ترکییه‌ دا نه‌بوو، به‌ڵام ته‌نیا تێوه‌گلانێکی تایبه‌تی بوو له‌ لایه‌ن شوجاعوده‌وله‌، حاکمی پێشووی ته‌ورێز و دۆستێکی ڕووسه‌کان له‌ کاتی شه‌ڕ دا.
به‌ره‌ی ترکه‌کان له‌ نزیکه‌ی 800 عه‌سکه‌ر و 10000 کوردیی دڵخواز پێک هاتبوو، ئه‌وان دوو تۆپی خۆیان هه‌بوو و دوو تۆپی دیکه‌ی که‌ له‌ حاکمی شاری ( مه‌به‌ست محه‌مه‌د حوسێن خانی سه‌رداره‌.ح.ق) یان ئه‌ستاندبوو، که‌ له‌ به‌ر دۆستایه‌تی خۆی له‌ گه‌ڵ ڕووسه‌کان زیندانی کرابوو. کورده‌کان به‌ ده‌ستی نۆ شێخان وورژێندرابوون، دنه‌ درابوون بۆ به‌شداری له‌ شه‌ڕێکی پیرۆز دا به‌ دژی کافران" ( مه‌سیحییان). سه‌ربازانی ئێرانی هه‌م له‌ نێو شاری دا و هه‌م تاقه‌ پردێکی که‌ به‌ سه‌ر چۆمی ته‌ته‌هوو دا ڕایه‌ڵ کراوه‌ چاک خۆیان دامه‌زراندبوو و،که‌لوپه‌لی شه‌ڕیان بریتی بوو له‌ 12 تۆپ و ئاته‌شبارێکی خێرا.
له‌ڕووی نه‌فه‌راته‌وه‌ ئێرانییه‌کان زۆر که‌متر بوون، به‌ڵام ته‌قه‌ کردن به‌و ئاته‌شباره‌ خێرایه‌ ترسێکی ته‌واوی له‌ دڵی ترکه‌کان و کورده‌کان دا ساز کردبوو،که‌ چی وای نه‌مابوو هه‌ڵێن، به‌ڵام له‌و کاته‌ دا ژه‌نه‌ڕاڵی ترک هێرشێکی قورسی کرده‌ سه‌ر پرده‌که‌ وه‌کوو ئاخرین ترووسکه‌ی هیوا و، به‌قیمه‌تی له‌ ده‌ست دانی ژماره‌یه‌کی زۆر له‌ عه‌سکه‌ره‌کانی توانی پرده‌که‌ بگرێ. کاتێک ئه‌وه‌ کرا، کورده‌ هه‌ڵاتووه‌کان هاتنه‌وه‌ نێو نه‌به‌رده‌که‌ و چه‌ند سه‌عاتێکی نه‌برد میاندواو داگیر کرا و، 100 که‌س له‌ نێو خیابانه‌کانی شاری دا کووژران و نزیکه‌ی 400 تا 500 که‌سیش، که‌ زۆربه‌یان ژن و منداڵ بوون له‌ چۆمی جه‌غه‌توو دا خنکان، که‌ حه‌ولیان ده‌دا لێی بپه‌رنه‌وه‌ و هه‌ڵێن بۆ مه‌راغه‌.
له‌ میاندواو ڕه‌نگه‌ 200 دووکان هه‌بووبێ و له‌ زۆر ڕووه‌وه‌ به‌ شارێکی پچووکی ده‌وڵه‌مه‌ند داده‌ندرا. نزیکه‌ی 8000 دانیشتووی هه‌بوو، ئه‌و دووکانانه‌ گشتیان تاڵان کران و سووتێندران. به‌ کورتی له‌ ماوه‌ی 3 ڕۆژان دا، میاندواو که‌سی تێدا نه‌ما و، که‌لاوه‌ی ماڵ و دووکانه‌کان دووکه‌ڵی لێ به‌رز ببووه‌وه‌.ئه‌و کاولکارییه‌ی که‌ ترکه‌ نیوه‌ شارستانییه‌کان و کورده‌ دڕنده‌کان له‌وێ کردیان به‌هیچجۆر له‌ گه‌ڵ ئاکاری نه‌ته‌وه‌ شارستانییه‌کان به‌راورد‌ ناکرێ، که‌ به‌لانی که‌مه‌وه‌ هێندێک به‌زه‌یی له‌ ئاست ژنان و منداڵانی بێ دیفاع له‌ خۆیانه‌وه‌ نیشان ده‌ده‌ن. ترکه‌کان و کورده‌کان نه‌ به‌زه‌ییان به‌ هیچ دا دێته‌وه‌ و نه‌ ده‌ست له‌ هیچ ده‌پارێزن.



حاکمه‌که‌ی شاری ئێمه‌ تیره‌باران کرا

حاکمه‌که‌مان، که‌به‌وه‌ تاونبار کرابوو‌ له‌گه‌ڵ ڕووسه‌کان زۆر دۆستانه‌ جووڵاوته‌وه‌، و هه‌ر له‌ به‌ر ئه‌وه‌ ترکه‌کان زیندانیان کردبوو، بردیان بۆ میاندواو، وهیچ ئاکاری زاڵمانه‌ و نائینسانی نه‌ما له‌ گه‌ڵی نه‌که‌ن و ئه‌و ده‌رد و ئازاره‌ی ئه‌و به‌ده‌ست ترکه‌کانه‌وه‌ چێشتی له‌ گێڕانه‌وه‌ نایه‌.دوای مانگێک که‌ ئه‌رته‌شی ترک گه‌یشته‌ مه‌ڕاغه‌ له‌وێ به‌ نه‌خۆشی و نیو ئیفلیج تیره‌بارانیان کرد. له‌ ڕاستیدا که‌س نه‌یده‌زانی تاوانی وی چییه‌ و، پێشیان نه‌گوت له‌ به‌رچی ده‌یکووژن و ، ئه‌گه‌رچی ئه‌و بۆ پاراستنی گیانی خۆی ئاماده‌ بوو هه‌موو سه‌روه‌ت و مڵک و ماڵی خۆیان بداتێ،که‌ ده‌گه‌یشته‌ نیومیلیۆن دۆڵار، به‌وشه‌رته‌ی نه‌یکوژن، به‌ڵام هیچ به‌زه‌ییه‌کیان پێیدا نه‌هه‌تاوه‌:
ترکه‌کان له‌ ته‌ورێزێ


ترکه‌کان که‌ باوه‌ڕییان به‌ سه‌رکه‌وتنی خۆیان هێنابوو و به‌ پشتیوانی موسوڵمانه‌ ئێرانییه‌کان پشت ئه‌ستوور بوون، به‌ره‌و ته‌ورێز چوون، که‌ ڕووسه‌کان به‌ بێ ئه‌وه‌ی شه‌ڕیان له‌گه‌ڵ بکه‌ن چۆلیان کردبوو. هه‌ر به‌ گه‌یشتنی ته‌ورێزێ ترکه‌کان ده‌ستبه‌جێ ده‌ستیان کرد به‌ کرده‌وه‌ی ناقانوونی و ناشارستانی خۆیان. ئه‌وان کۆنسوولخانه‌ی ڕووسییه‌ و بانکی ڕووسییه‌یان ئاور تێبه‌ردا، و به‌ شانازی و خۆشحاڵییه‌کی زۆره‌وه‌ کۆنسوولی ئه‌ڵمانیان له‌ کۆنسوولخانه‌ی ئه‌مریکا هێنا ده‌رێ که‌ له‌وێ خۆی شاردبووه‌وه‌، و بردیان و له‌ کۆنسخانه‌ی ترک دایان نا.
ئیدی خه‌ریکی ئاماده‌کاری بوون بۆ هێرش بردنه‌ سه‌ر ڕووسه‌کان، که‌ له‌ شوێنێک له‌ نێوان ته‌ورێز و چۆمی ئاراس دامه‌زرابوون. ئه‌و ده‌می ژماره‌ی عه‌سکه‌ره‌کانی ترک و داوخوازه‌ کورده‌کان به‌ هه‌ردووکیان له‌وانه‌یه‌ هه‌شت هه‌زار که‌س بووبێ. ئه‌و هێزه‌ دواجار له‌ ته‌ورێزه‌وه‌ به‌ره‌و سۆفیان جووڵا، که‌ له‌وێوه‌ به‌ره‌وئاراسته‌ی سنووری ڕووسییه‌ نزیکه‌ی 20 میله‌ بۆ ئه‌وه‌ی له‌وێ شه‌ڕی هێزی ڕووسه‌کان بکه‌ن.

ترکه‌کان به‌ ته‌واوی تێک شکان

هێزی ترک گه‌یشتنه‌ سۆفیان و له‌وێ بۆ شه‌وێ دامه‌زران، ڕووسه‌کان له‌ هیچ کوێ دیار نه‌بوون، بۆیه‌ شه‌وێ ترکه‌کان به‌ باشی لێی حه‌سانه‌وه‌ و کێشکچییه‌کی زۆر که‌میان به‌خه‌به‌ر بوون. به‌ڵام بۆ به‌یانی زوو که‌ به‌شێکی زۆریان هێشتا هه‌ر له‌ خه‌و دابوون و چه‌ند که‌سێکیان خه‌ریکی چایی خواردنه‌وه‌ بوون، یه‌ک له‌ کێشکچییه‌کان به‌ غاردان هاته‌ لای سه‌رفه‌مانده‌که‌یان و وه‌خه‌به‌ری هێنا و گوتی ڕووسه‌کانی دیتووه‌ و به‌ ڕواڵه‌ت ده‌یانه‌وێ دێیه‌که‌ گه‌مارۆ بده‌ن.ژه‌نه‌ڕاڵه‌ که‌ له‌ تووڕه‌ییان و به‌ حاڵی نیوه‌ سه‌رخۆش ده‌مانچه‌که‌ی هه‌ڵکێشا و ته‌قه‌ی له‌ عه‌سکه‌ره‌که‌ی کرد له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی خه‌وی لێ زڕاندووه‌ و ویستوویه‌ بیترسێنێ. به‌ڵام له‌ کاتێکدا کێشکچییه‌ وه‌فاداره‌که‌ له‌ خوێنی خۆی دا ده‌تلایه‌وه‌ و له‌ به‌ر ئه‌نجام دانی ئه‌رکی خۆی خه‌ریک بوو به‌و برینانه‌ی ژه‌نه‌ڕاڵه‌که‌ی خۆی ده‌به‌ده‌نی کرد بوو گیانی ده‌دا، ڕووسه‌کان به‌ سه‌ریان دادان و نه‌به‌ردێکیان له‌ تر‌که‌کان برده‌وه‌ که‌ ئه‌وه‌نده‌ هه‌موو لایه‌نه‌ و ته‌واو بوو که‌ وه‌ک جوقه‌واریان لێ ببڕێ وابوو.ئه‌وان هه‌موو تۆپه‌کانیان له‌ ده‌ست دا، نزیکه‌ی 500 هه‌زار دۆڵاری که‌ دزیبوویان لێیان ئه‌ستێندراوه‌ و به‌ سه‌دان که‌سیشیان یه‌خسیر کران و، هێندێکیشیان هه‌ڵاتن، فه‌رمانده‌ی گشتی ترکان به‌ خۆی و ده‌ دوازده‌ عه‌سکه‌ری، پێخاوس، نیوه‌ ڕووت، تاڵانکراو و چه‌ککراو خۆی گه‌یانده‌وه‌ سابڵاغێ. به‌ ده‌م هه‌ڵاتنه‌وه‌، ئێرانییه‌کان له‌ ڕێگایه‌ ئه‌وه‌ی پێیان ببوو لێیان ئه‌ستاندبوون و ڕووتیان کردبوونه‌وه‌.
هه‌ر هه‌مان ڕۆژ کۆنسوولی ئه‌ڵمانیش له‌ ته‌ورێزه‌وه‌ گه‌یشته‌ سابڵاغێ به ده‌م هه‌ڵاتنیه‌وه‌ بۆمووسڵ. ئه‌و ڕۆژێکیان نانی له‌ گه‌ڵ ئێمه‌ خوارد و ، له‌ هه‌موو ڕوویکه‌وه‌ وه‌ پیاوێکی تێگه‌یشتوو، له‌ سه‌ره‌خۆ و له‌ خوداترس ده‌چوو. ئێمه‌ ئه‌و سه‌رلێدانه‌ کورته‌ی ئه‌ومان زۆر پێ خۆش بوو و هاتنی بۆ لای ئێمه‌ هه‌ڵکه‌وتی ئێمه‌ی به‌هێز کرد بۆ ئه‌وه‌ی چیدی تاڵان نه‌کرین و ده‌ست له‌ کارو بارمان وه‌ر نه‌درێ. ( مه‌به‌ست له‌ ویلهێلم لیتن، کۆنسولی ئه‌ڵمانه‌، که‌ بیره‌وه‌رییه‌کانی به‌ نێوی " خاطرات لیتن" له‌ لایه‌ن په‌رویزی سه‌دری یه‌وه‌ کراوه‌ته‌ فارسی و له‌ ساڵی 1386ی هه‌تاوی له‌ تاران بڵاو کراوه‌ته‌وه‌. ح.ق.)

ئاگاداری له‌ مه‌سیحییه‌ بوومییه‌کان

له‌ شاره‌که‌ی ئێمه‌ دا [ سابڵاغ] نزیکه‌ی 120 مه‌سیحی هه‌ن و ئه‌گه‌ر ئێمه‌ لێره‌ نه‌بووبایه‌‌ین بۆ به‌رگری لێکردنیان و گله‌یی و گازنده‌ کردن له‌ لایه‌ن ئه‌وانه‌وه‌ که‌ هه‌موو ڕۆژێ له‌گه‌ڵ کوژران و تاڵان ڕووبه‌ڕوو ده‌بوون، هه‌موویان تاڵان ده‌کران و ده‌کووژران. ئه‌و تاڵان و جاڕز کرد‌نه‌یان به‌ به‌رده‌وامی نه‌خشه‌ی بۆ ده‌کێشرا. ئێمه‌ هه‌ر وه‌ها دوو پۆلیسیشمان له‌ به‌ر کارنا که‌ شه‌و و ڕۆژ ئاگادارییان لێ بکه‌ن و کێشکیان بکێشن. به‌ بێ ئاماده‌ بوونی ئه‌و پۆلیسانه‌ هیچ ڕێوڕه‌سمی ناشتن یان دۆعا و پاڕانه‌وه‌یه‌ک به‌ڕێوه‌ نه‌ده‌چوو.جگه‌ له‌ چه‌ند که‌سێکیان نه‌بێ ئه‌وانی دی هه‌موویان له‌ ماڵه‌کانی خۆیان دا مابوونه‌وه‌، چه‌ند که‌سێک له‌وانیشمان هێنا نێو پێگه‌که‌ی خۆمان بۆ ئه‌وه‌ی بیان پارێزین. یه‌کێکیان هێشتا لێره‌ له‌ لای ئێمه‌ ماوه‌.
ئه‌و مه‌سیحییه‌ خۆجێییانه‌ش له‌ هه‌موو جۆره‌ پشتیوانییه‌ک بێ به‌ش بوون و ئه‌گه‌ر ئێمه‌ نه‌مان توانی با هێندێک دراو قه‌رز که‌ین بۆ یارمه‌تیدانیان هه‌موویان له‌ برسان ده‌مردن. ئێمه‌ نزیکه‌ی 50 دۆڵارمان بۆ کێشک لێ کێشانیان خه‌رج کردووه‌ و نزیکه‌ی 200 دۆڵاریش بۆ به‌ڕێچوون و بۆ ئه‌وه‌ی له‌ برسان نه‌مرن. ئه‌وه‌ ڕێنوێنی و بانگه‌وازی خوڵای بوو بۆ ئه‌وه‌ی ئێمه‌ ده‌فریایان بێین و، به‌ خۆشییه‌وه‌ ئه‌و ئه‌رکه‌ی خۆمان ڕاپه‌ڕاندووه‌. نه‌مان هێشتووه‌ بکووژرێن و به‌ته‌نێمان نه‌هێشتوونه‌ته‌وه‌.چۆنمان ده‌توانی به‌ ته‌نێیان بهێڵینه‌وه‌ و خۆیان تێ نه‌گه‌یێنین؟ ئه‌وان هه‌موویان خه‌ڵکی خۆمانن و، ئه‌من که‌شیشیانم. له‌ کاتی ئاوا دا که‌سێکی ده‌ستنێژ و به‌کرێگیراو هه‌ڵدێ و خۆی له‌ داماوان ناگه‌یێنێ. ده‌بڵا خوڵا یارمه‌تیمان دا قه‌ت نه‌بینه‌ ده‌ستنێژ و به‌کریگیراو.

په‌نابه‌رانی شه‌ڕ

هێندێک مه‌سیحی له‌ میاندواو هه‌بوون. هێندێکیان هه‌ڵاتن، هێندێکیان کووژران و، هێندێکیان له‌ ده‌ورو به‌ر خۆیان شارده‌وه‌ و دوایه‌ گه‌ڕانه‌وه‌ ئه‌وێ. ئه‌وانه‌ی به‌ره‌و ئێره‌ هاتن ده‌بوو ئاگادارییان لێ بکرێ و، ئه‌وانه‌ خۆیان شاردبووه‌وه‌ و گه‌ڕانه‌وه‌ ماڵه‌کانیان ده‌بوو بهێندرێنه‌ ئێره‌ به‌رله‌وه‌ی بکووژرێن. چونکه‌ ئه‌گه‌ر پێی زاندرابا ئه‌وان مه‌سیحین ده‌کووژران. هێندێک له‌وان خۆیان له‌ گه‌وره‌مان بێ به‌ری کرد بۆ ئه‌وه‌ی ژیانی خۆیان بپارێزن، خوڵا به‌زه‌یی پێیان دا هاته‌وه و، ئه‌وه‌ش زۆر دژوار بوو که‌ مه‌سیحی و موسوڵمان له‌ یه‌ک بکرێنه‌وه‌. چونکه‌، ئه‌وان له‌ ترسی مردن حاشایان له‌ پێبه‌ندی خۆیان به‌ مه‌سیحییه‌ت کردبوو، به‌ڵام به‌ سه‌دانیش ئازایانه‌ گوتبوویان مه‌سیحین و ژیانی خۆیان به‌خت کردبوو و حاشایان له‌ مه‌سیح نه‌کردبوو. له‌ نووسینی دادێ دا هێندێک له‌و نموونانه‌تان بۆ باس ده‌که‌م.
دڵسۆزتان له‌ پێناو ڕزگاری کورده‌کان
ل.ئو،فاسوم ‌


وێنه‌کان
1- ئه‌م وێنه‌ی فاسوم ئی ئاڵبومی بنه‌ماڵه‌که‌یه‌تی و به‌سپاسه‌وه‌ له‌لایه‌ن کچی نه‌مر فاسوم یایEsther Holte بۆ ڕوانگه‌ نێردراوه‌. به‌ ئه‌گه‌ری زۆر ئه‌و وێنه‌ی فاسوم له‌ دیوی کاری له‌ "سابڵاغ" هه‌ڵگیراوه‌. هه‌بوونی چرای نه‌وتی و هه‌ر وه‌ها نه‌خشه‌ی سه‌ر دیوار که‌ به‌خه‌تی "عه‌ڕه‌بی – فارسی" یه‌ ئه‌و بووچوونه‌ به‌هێزتر ده‌کا.

2- کۆپی وێنه‌ی محه‌مه‌د حوسێن خانی سه‌رداری موکری له‌ گه‌ڵ باییزپاشای مه‌نگوڕ و سێمانی مامه‌ش به‌ سپاسه‌وه‌ له‌لایه‌ن به‌ڕێز موهه‌ندیس خه‌لیلی پێشنمازه‌وه‌ به‌ ده‌ست من گه‌یشتووه‌

3- ئه‌و وێنه‌ و ئه‌و شه‌رحه‌ی له‌مه‌ڕ ژیانی محه‌مه‌د حوسێن خانی سه‌رداری موکری نووسراوه‌، وه‌ک له‌ بن وێنه‌ و شه‌رحه‌که‌ی نووسراوه‌ به‌ڕێز جه‌عفه‌ری قزڵجی ئاماده‌ی کردووه‌ و به‌سپاسه‌وه‌ له‌لایه‌ن به‌ڕێز مامۆستا ئه‌نوه‌ری سوڵتانی به‌ده‌ست من گه‌یشتووه‌. به‌داخه‌وه‌ ئه‌و زانیارییه‌ له‌هه‌ڵه‌ به‌دوور نییه‌، چونکه‌ وه‌ک ده‌زانین سه‌ردار به‌ ساڵان به‌ر له‌ ده‌ستپێکردنی بزووتنه‌وه‌ی شێخ مه‌حموودی نه‌مرکووژراوه‌ و ئه‌وده‌می "حیزبی هیوا " ناوی له‌ کووله‌که‌ی ته‌ڕیش دا نه‌بووه‌.

Sunday, November 22, 2009

ده‌ستچنێکی نامه‌کانی هێنری ئا.مولێر له‌ سابڵاغه‌وه‌ 5




ده‌ستچنێکی نامه‌کانی هێنری ئا،مولێر له‌ سابڵاغه‌وه‌ (5)
سه‌ردانی که‌رێم ئاغای " قوم قه‌ڵایێ"

حه‌سه‌نی قازی


جه‌نابی هێنری ئا. مولێر‌ له به‌شێک له‌ نامه‌یه‌کی که‌ له‌‌ ژماره‌ی 1ی ساڵی 27ی "لووتێران ئۆریانت میشن"، ژانڤییه‌ی 1935 دا بڵاو کراوه‌ته‌وه ده‌نووسی:‌

" سابڵاغ، ئێران، 21ی ئۆکتۆبری 1934
دۆستانی خۆشه‌ویست. ئێستا ئێواره‌ی یه‌کشه‌مۆیه‌ و ئه‌من به‌ ئاواته‌وه‌ بووم بتوانم گوێ له‌ ڕێوڕه‌سمێکی کلیسایی ئوڕووپایی، یان له‌وه‌ش باشتر ئی ئه‌مریکایی بگرم! ته‌نانه‌ت کتێبێکی باشیشم له‌ به‌ر ده‌ست نایه‌ له‌ گه‌ڵ حاڵ و هه‌وای ئه‌مشه‌وم بگونجێ. تازه‌ سه‌رئێشه‌ و هه‌ڵامه‌تێکی خراپم له‌ کۆڵ بووه‌ته‌وه‌ هه‌رچۆنێک بێ زۆر به‌ که‌یف نیم. ئه‌مرۆ ژماره‌ی ئه‌و که‌سانه‌ی هاتبوونه‌ کلیسا که‌متر بوو، ئه‌و هه‌رمه‌نیانه‌ هیچ گوێ ناده‌نه‌ ئه‌و قسانه‌ی به‌ فارسی بۆیان ده‌کرێ. کورده‌کان و موسوڵمانه‌کانی دیکه‌ش به‌ جۆرێک سڵ ده‌که‌نه‌وه‌ نه‌وه‌ک بانگیان که‌ن و لێپرسینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ بکه‌ن که‌ ئاوا ئازادانه‌ هامووشۆی "بێگانان" ده‌که‌ن. پۆلیسی ناوچه‌یی هه‌ڵسوکه‌وتیان له‌گه‌ڵمان دۆستانه‌یه‌. هه‌تا ئه‌و سیاسه‌ته‌ دژی- بێگانه‌یه‌ هه‌بێ و ئازادی له‌ کارو باری دینی دا زۆر هه‌موولایه‌نتر ده‌سته‌به‌ر نه‌کرێ،ئێمه‌ ده‌رفه‌تێکی باشترمان نابێ بۆ ئه‌وه‌ی کاری بانگه‌شه‌ی ئینجیلی خۆمان بکه‌ین،تا ئه‌و کاته‌ ناکرێ چاوه‌ڕوان بین خه‌ڵک به‌ پانه‌وه‌ بێن بۆ ڕێوڕه‌سمی نزا و پاڕانه‌وه‌مان.
ئاغا سه‌دره‌دین ئه‌و سه‌رله‌به‌یانییه‌ به‌ زمانی فارسی مه‌وعیزه‌ی کرد. ده‌قه‌که‌ بریتی بوو له‌ کرده‌وه‌ی سێیه‌م، چیرۆکی پیتر و یوحه‌نا که‌ کابرای ئیفلیج‌ له‌ به‌رده‌رگای ڕووگه‌ چاک ده‌که‌نه‌وه‌. به‌ دووی ئه‌وه‌دا سروودی کریسمه‌س به‌ فارسی خوێندرایه‌وه‌ که‌ منداڵه‌کانی مه‌دره‌سه‌ی یه‌کشه‌مۆیان ئه‌و حه‌وتوویه‌ فێری بوون. له‌ ده‌رسی دینی ڕۆژانه‌ دا له‌ نێوان 9 تا دوازده‌ منداڵ به‌شداری ده‌که‌ن، واته‌ دوای سه‌عات 4ی ئێوارێ که‌ مه‌دره‌سه‌ی ده‌وڵه‌تی داده‌خرێ.ئێمه‌ له‌ هه‌موو کۆبوونه‌وه‌یه‌کی نزا و پاڕانه‌وه‌ دا سرووده‌کانی کریسمه‌س ناڵێین ( ئه‌گه‌ر چی ئه‌وان له‌ هه‌موویان باشتر ده‌زانین)، به‌ڵام منداڵه‌کان زۆریان پێ خۆشبوو دایکوبابیان ئه‌و ده‌ستکه‌وته‌ تازه‌یه‌یان لێ ببیستن ،واته‌ له‌به‌رکردنی ده‌قی سروودی کریسمه‌س به‌ فارسی. دوای سروود خوێندنه‌وه‌ ئه‌من به‌کوردی و به‌ کورتی باسی کوڕی ده‌ستبڵاوم بۆ کردن و زۆر به‌ دوور و درێژی ئه‌و چیرۆکه‌م بۆ شی کردنه‌وه‌. دوای ته‌واو بوونی ڕێوڕه‌سمی نزا و پاڕانه‌وه‌ ده‌رسی ئاسایی مه‌دره‌سه‌ی یه‌کشه‌مۆیان ده‌ستی پێکرد.
ئه‌مساڵ حه‌وتووی دوویه‌می ئۆکتۆبر حه‌وتووی فیرده‌وسی بوو،‌ ڕێزلێنان له‌ شاعیری گه‌وره‌ی فارس که‌ هه‌زار ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ژیاوه‌. له‌ شاری مه‌شه‌د بۆ وه‌بیرهێناوه‌ و ڕێزلێنانی کۆته‌ڵێکی گه‌وره‌یان داچه‌قاندووه‌، هه‌ر وه‌ها نه‌خۆشخانه‌یه‌کی مه‌زنیشیان ، له‌وێ ساز کردووه‌ که‌ نزیکی 700 ته‌ختی هه‌یه‌، ئه‌وه‌ش به‌و بۆنه‌یه‌وه‌ کرایه‌وه‌ و له‌ نزیک مه‌رقه‌دی ئیمام ڕه‌زایه‌، دیاره‌ خه‌رجی ئه‌و نه‌خۆشخانه‌یه‌ به‌ ڕێگای ئه‌و داهاته‌ی له‌ سه‌ردانی به‌هه‌زاران زیاره‌تکاری شیعه‌ ده‌ست ده‌که‌وێ که‌ هه‌موو ساڵێ ڕوو له‌و شاره‌ پیرۆزه‌ ده‌که‌ن.له‌ نزیک بینای وه‌بیرهێنانه‌وه‌ی فیرده‌وسی نێرسێکی هه‌رمه‌نی که‌ له‌ نه‌خۆشخانه‌ی ئه‌مریکایی کرماشان په‌روه‌رده‌ ده‌بینێ بڵێتێکی یانه‌سیبی 20000 تمه‌نی برده‌وه‌، به‌ڵام ئه‌و ده‌می، له‌ به‌ر نه‌خۆشی تیفۆئید له‌ سه‌ر لێوی گۆڕ بوو.
............. سادور، منداڵه‌ بێ دایوبابه‌که‌مان له‌ ڕه‌زائییه‌وه‌ گه‌ڕاوه‌، بۆ ئه‌وه‌ی بچێته‌مه‌دره‌سه‌ی نیزامی چووبووه‌ ئه‌وێ. له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی ده‌بوو 7 ساڵ له‌وێ بمێنێته‌وه‌، وای پێ باشتر بوو جارێ ڕاوه‌ستێ هه‌تا بانگ ده‌کرێ بۆ خزمه‌تی سه‌ربازی ئاسایی. ئاغا سه‌دره‌دین هه‌موو ڕۆژێ نان له‌ گه‌ڵ من ده‌خوا، بریا لێره‌ بایه‌ی و له‌ ده‌وری " سه‌فره‌ی نانخواردن" دا گوێت له‌ فارسییه‌که‌ی ئێمه‌ بووبا. دیاره‌ ئه‌وه‌ یارمه‌تی ده‌کابه‌ من بۆ فێر بوونی وشه‌ی زیاتر و ، زیاتر له‌ به‌ر ئه‌وه‌ش جاری وایه‌ به‌ چه‌ند حه‌وتووی دڕێژ ئه‌من چ ده‌رفه‌تێکم بۆ هه‌ڵ ناکه‌وێ به‌ زمانی خۆم قسه‌ بکه‌م. حه‌وتووی ڕابردوو سینه‌مایه‌کی گه‌ڕۆک هاتبووه‌ شاری.ئه‌من نه‌چووم بیبینم. ئه‌مڕۆ ئاخر کاڵه‌کی به‌تام و شیرینی 28 پۆندیم ته‌واو کرد. ترێی ئه‌مساڵیش زۆر خۆشن.زیاتر له‌ گاڵۆنێکم ڕوبی باینجانی ساز کرد له‌ ته‌ماته‌کانی باغچه‌ی خانووبه‌ره‌ی خۆمان. حه‌وتووی ڕابردوو چه‌ندین ده‌رزه‌نم شیرنی زه‌نجه‌فیلی پێشت، له‌ ژووری خه‌وتنم دا له‌ کوڕه‌که‌م شه‌مسه‌دینم شاردنه‌وه‌، به‌ڵام دوایه‌ بۆم ده‌رکه‌وت چ جێژنێکم بۆ ئه‌و مشکه‌ جاڕزکه‌ره‌ ساز کردووه‌. داخودا که‌سێک نییه‌ بێ و مره‌بایه‌کی کووله‌که‌ له‌ حاسڵاتی باغچه‌ی خۆمان ساز کا؟ ئێستا هه‌نجیر و هه‌ناری تازه‌ش له‌ بازاری ده‌ست ده‌که‌وێ. سه‌نه‌م، ژنی خزمه‌تکاره‌که‌م، 15ی مانگ [ئۆکتۆبر] لێره‌وه‌ له‌ گه‌ڵ کوڕه‌که‌ی پاولۆس چوو بۆ نه‌خۆشخانه‌ی ته‌ورێز که‌ ئێسکی چه‌نگه‌ی زۆر پیس چڵکی کردبوو.

9ی نۆڤامبری 1934

ئه‌گه‌ر که‌سێک پێی گوتبایه‌م که‌ ئه‌وه‌ 19 ڕۆژه‌ ئه‌من دوایین نامه‌ی حه‌وتووانه‌ی خۆم بۆ ماڵێ نووسیوه‌، نکووڵیم لێده‌کرد. به‌ڵام ئه‌وه‌ ڕاستییه‌کی به‌ په‌ژاره‌یه‌ چونکه‌ ئه‌من ڕوونووسی ئاخر نامه‌ی که‌ نووسیومه‌ له‌ به‌ر ده‌ستم دایه‌. له‌و ده‌مییه‌وه‌ زۆرشت ڕوویانداوه‌ و ئه‌من به‌جۆرێک له‌ خۆم ده‌بوورم ، ئه‌گه‌رچی نازانم ئێوه‌ش له‌ که‌مته‌رخه‌می من ده‌بوورن یان نا.ئێستا‌ مالاریاکه‌م زۆری لێ پیس کردووم، لێره‌ دا جارێکی دیکه‌ش چه‌ند ئاماژه‌یه‌کی کورت به‌ باری له‌شساخی خۆم ده‌که‌م. دوای چه‌ندین حه‌وتوو بناوبیر بوونه‌وه‌ له‌پڕ چه‌ق و تا دایگرتمه‌وه‌ و بۆ ماوه‌ی چوار ڕۆژ له‌ 31ی ئۆکتۆبره‌وه‌ تا 3ی نۆڤامبر هه‌ڵده‌له‌رزیم. هیچکه‌س به‌رگه‌ی حاڵێکی شڕی وا ناگرێ و ئه‌من به‌ ده‌م چه‌ق و تاوه‌ داوام له‌ دوکتور یۆناتان ( وێنه‌تان) کرد چه‌ند ده‌رزییه‌کی ئارامکه‌ره‌وه‌م لێدا . ئه‌و چوار ده‌رزی له‌ باسکم دا، و له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ڕۆژانه‌ ده‌ هه‌تا پازده‌ ده‌نک [حه‌ب]یش ده‌خۆم ئێستا که‌ڕ بووم و هیچ نابیسم چونکه‌ ده‌رزی ئارامکه‌ره‌وه‌ بۆ ماوه‌ی کاتی شوێن ده‌کاته‌ سه‌ر په‌رده‌ی گوێ.ئه‌من هیوادارم به‌ زوویی هه‌ستمه‌وه‌ و ئه‌و میکڕۆبه‌ ناخۆشانه‌م له‌ کۆڵ ببنه‌وه‌ وله‌ سیستمی به‌ده‌نم ده‌رکه‌ون.
ڕۆژی 2ی نۆڤامبر، له‌ گه‌ڵ ئاغا سه‌دره‌دین چووینه‌ قوم قه‌ڵا، به‌ سواری دوو سه‌عاته‌ ڕێیه‌. له‌م شاره‌دا هه‌ر فایتوونێک هه‌یه‌، و به‌ سواری ئه‌سپ چوون هه‌میشه‌ش خراپ نییه‌. له‌ 'قوم قه‌ڵا' یه‌کسه‌ر چووینه‌ ماڵی که‌ریم ئاغا و له‌وێ چه‌ندێک له‌ کوڕه‌کانی پێشوازییه‌کی زۆر گه‌رمیان لێکردین. به‌ڵام به‌ر له‌وه‌ی مجوعمه‌ی پڕ له‌ پڵاو و گۆشتمان له‌ به‌ر ده‌م دانێن ئه‌من دیسان هه‌موو له‌شم چه‌ق و له‌زر دایگرت وه‌ک ئه‌وه‌ی‌ ئازاری سه‌رودڵم له‌ گه‌ڵ بێ. داوای لێبوردنم لێکردن چوومه‌ ماڵی دارتاشه‌ هه‌رمه‌نییه‌که‌ له‌و جێیه‌یه‌ی که‌ ئێمه‌ به‌ ئاسایی ڕێوڕه‌سمی نزا و پاڕانه‌وه‌ی لێ به‌ڕێوه‌ ده‌به‌ین و له‌وێ له‌ نێو تۆپه‌ڵه‌ کایه‌کی گه‌وره‌ خۆم به‌ ئه‌رزی دادا ولێی ڕاکشام، ڕه‌نگه‌ زیاتر له‌به‌ر ئه‌و تایه‌ی دایگرتبووم، فکرم هه‌ڵی گرتم بۆ که‌مپێکی تووریستی له‌ Oregon که‌ له‌ ساڵی 1923 چووبوومه‌ ئه‌وێ و له‌وێ له‌ سه‌ر تۆپه‌ڵه‌ کایه‌ک نووستم تا ئه‌وه‌ی له‌ سه‌ر ئه‌رزی شێدار بنووم و بۆ به‌یانییه‌که‌ی ڕا به‌ ده‌نگی ده‌رزه‌نێک قاز و قورینگی مل درێژی سپی خه‌به‌رم بووه‌وه‌ که‌ ده‌وره‌یان دابووم و به‌ چاویان تێ بڕیبووم و هه‌رکه‌ خۆم ڕاتڵه‌کاند بێرو به‌وێدا له‌ شه‌قه‌ی باڵانیان دا و لێم دوورکه‌وتنه‌وه‌. به‌ڵام له‌ کوردستان نه‌خۆش بی و له‌ سه‌ر تۆپه‌ڵه‌ کایه‌ک لێێ که‌وتبی مرۆ پێویستی به‌وه‌نییه‌ مریشک کورکه‌ کورکی به‌سه‌ر دابکه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی بزانێ له‌ کوێیه‌!
ئه‌و مانگه‌ هه‌مووی ئه‌من زۆر سه‌رم قاڵ بوو به‌ چاوه‌دێری کردن به‌ سه‌ر ساز کردنی ڕێپێڵگه‌یه‌ک و به‌ردتێگرتنی پیاده‌ڕۆی به‌رده‌م خیابانێ دا. ئه‌وه‌ کارێک بوو ئێمه‌ زۆر پێمان خۆش نه‌بوو بیکه‌ین به‌ڵام ئیداره‌ی شارداری هه‌موو خاوه‌ن موڵکی سه‌رخیابانێ ناچار ده‌کا به‌رنامه‌ی باشترکردنی دیمه‌نی خیابانێ ڕه‌چاو که‌ن.ته‌نانه‌ت شاری هه‌ره‌ کۆنیش ئێستا ئه‌و گۆڕانانه‌یان تێدا ده‌کرێ که‌ له‌وانه‌یه‌ مرۆ بتوانێ بڵێ‌ شا ڕه‌زاخانی په‌هله‌وی، له‌ ڕاستیدا خه‌ریکی هه‌ڵته‌کاندنی گۆچانی جادوویی یه‌.میسیۆنه‌که‌ی ئێمه‌ خاوه‌نی گه‌وره‌ترین خانووبه‌ره‌ی سه‌ر خیابانێ یه‌. ئه‌گه‌رچی به‌ ڕاکێشانی خیابان ئێمه‌ چه‌ند یاردی چوارگۆشه‌ی باشی باغچه‌ی مڵکه‌که‌مان له‌ کیس دا، به‌ڵام به‌گشتی نرخی مڵکه‌که‌مان چووه‌ته‌ سه‌رێ. سێ به‌ننا و ده‌ تا دوازده‌ فه‌عله‌م له‌ به‌ر کار نابوو و هه‌موو ڕۆژێ کاریان ده‌کرد. حه‌قده‌ستی هه‌ر به‌ننایه‌ی به‌ شێوه‌ی مامنێونجی


ئه‌م وێنه‌یه‌ له‌ ئاڵبۆمی تایبه‌تی سه‌رتیپ سه‌یفی ئه‌فشاری قاسملوو وه‌رگیراوه‌ و وێنه‌ی ئه‌و خیابان کێشانه‌ یه‌ که‌ جه‌نابی هێنری ئا. مولێر له‌ نامه‌که‌یدا ئاماژه‌ی پێکردووه‌


ڕۆژانه‌ هه‌شتا سێنت تا دۆڵارێکه‌، و فه‌عله‌کانیش ڕۆژێ به‌ پازده‌ تا بیست و پێنج سێنت کار ده‌که‌ن. له‌ گشت ئه‌و ماوه‌یه‌ش دا هیچ ئاشپه‌زم نه‌بوو و ده‌بوو ئه‌و ڕۆژانه‌ به‌ خواردنی سووپ و نان و ماست خۆمان ڕازی که‌ین.بریا ئێمه‌ش وه‌ک میسیۆنێرییه‌کانی ته‌ورێز توانیبامان چێژ له‌ ڕۆنی که‌ره‌یه‌کی باش وه‌ربگرین. نه‌بوونی ئاشپه‌ز زۆری ته‌نگه‌تاو کردووم، به‌ڵام ئه‌وان زۆر پیسکێرن و هه‌رچییه‌کی ده‌ستیان بیگاتێ ده‌ی دزن. ئه‌من پێوه‌م که‌سێک به‌ نێوی پێترۆس که‌ خه‌ڵکی "ته‌غیاباد" ه‌ به‌ ئاشپه‌ز ڕابگرم که‌ کاتی خۆی له‌ به‌غدا چه‌ندین ساڵ چێشتی بۆ هێندێک جه‌ماعه‌تی ئینگلیسی لێناوه‌.دڵنیام پێترۆس ئه‌و پێشنیازه‌ی زۆر پێ خۆش ده‌بێ که‌ ده‌رفه‌تی ئه‌وه‌ی هه‌بێ بۆ زستانێ بێته‌ شاری، له‌ جیات ئه‌وه‌ی سه‌رتاسه‌ری زستانێ [له‌ ته‌غیاباد] به‌ ده‌وری کورسییه‌وه‌ دانیشێ.
ئه‌گه‌رچی ئه‌و هه‌رمه‌نییه‌، به‌ڵام ته‌پڵی کوردی زۆر چاک ده‌ژه‌نێ و گۆرانی کوردی زۆر خۆشیش ده‌زانێ. ئه‌وه‌ خه‌ریکم‌ کاروباره‌کانم ڕاده‌په‌ڕێنم و کاری پیاده‌ڕۆیه‌که‌یش گه‌یشتووه‌ته‌ ئه‌وه‌ی بتوانم بچم بۆ ته‌غیاباد ( که‌ هێندێک له‌ باشترین دۆسته‌کانی فاسوم له‌وێ ده‌ژین) بۆ چه‌ند کۆبوونه‌وه‌یه‌کی بانگه‌شه‌ی ئینجیلی و، پێترۆسیش له‌ گه‌ڵ خۆم بهێنم. چاوه‌ڕێ بکه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی هێشتا له‌منه‌وه‌ نامه‌ی زیاترتان به‌ ده‌ست بگا.... ئه‌وین و خۆشه‌ویستی بۆ هه‌مووتان.
هێنری

Monday, November 16, 2009

ده‌ستچنێکی نامه‌کانی هێنری ئا.موڵیر له‌ سابڵاغه‌وه‌ 4



ده‌ستچنێکی نامه‌کانی هێنری ئا.موڵیر له‌ سابڵاغه‌وه‌ ( 4)
حه‌سه‌نی قازی

له‌ ژماره‌ی 1ی، ساڵی 26ی ' لووتێران ئۆریانت میشن' ژانڤییه‌ی 1934 پاشماوه‌ی گه‌شتی هێنری ئا. مولێر و هاوڕێیه‌کانی بۆ نێو مامه‌شان، مه‌نگوڕان، گه‌ورکان و سه‌رده‌شت بڵاو کراوه‌ته‌وه‌

پشت به‌ خوڵای ، به‌ره‌و پێشه‌وه‌

چه‌ند منداڵه‌ شوانێکمان نارد بچن و ئاغا ببیننه‌وه‌. دا پیره‌یه‌ک که‌ مالاریا لێی کۆن کردبوو و بڕستی لێ بڕیبوو له‌به‌ر دوکتور پاڕاوه‌ هێندێک ده‌رمانی بداتێ، به‌ڵام دوکتور هه‌تا ئاغا نه‌‌گاته‌وه‌ داوخوازییه‌کی به‌ جێ نه‌هێنا. له‌وێ پێیان گوتین هیچ نانیان نییه‌ جا بۆیه‌ ئێمه‌ بۆ ئه‌وه‌ی برسێتی خۆمان بشکێنین هه‌ر به‌ خواردنه‌وه‌ی دۆیه‌کی خه‌ستی ترش ڕازی بووین. که‌م خۆراکی، له‌ به‌رزاییه‌کی نزیکه‌ی 10000 فیتی دابوون، سه‌رباقی گه‌نه‌ی مه‌ڕی، بۆن و به‌رامه‌ی توندی بزنان و، سی سه‌گێکی که‌ هه‌ر به‌ له‌رانه‌وه‌ی گه‌ڵای دارێک ئه‌وه‌نده‌ی پێیان کرابا ده‌وه‌ڕێن، هه‌موو ده‌ستیان دابووه‌ ده‌ست یه‌ک بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و شه‌وه‌ خه‌وێکی که‌ممان بچێ ده‌چاوییه‌وه‌.دیاره‌ نابێ له‌ به‌ر گۆڕه‌وییه‌ که‌سکه‌کانی دوکتور بووبێێ، چونکه‌ هێشتا هه‌وا تاریک بوو که‌ یه‌کێک له‌ ئه‌سپه‌کان قه‌پێکی باشی به‌ لاقی دوکتور دا کرد. دیاره‌ ئه‌وه‌ ئیدی بۆ قورمیش کردنی سه‌عاتی بۆ ئه‌وه‌ی پێی وه‌خه‌به‌ر بێن هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌.به‌ره‌و کانیاوێکی سارد چووین و ئاوژه‌نی سه‌ری به‌یانیمان تێدا کرد. ئاغا زۆر داوای لێبوردنی لێکردین له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی له‌وزه‌ی دانییه‌ به‌ باشی میوانداریمان لێ بکا. به‌هارێ نزیکه‌ی گشت ماڵاته‌که‌ی له‌برسان مندارببوونه‌وه‌ و، ئێستا ئاردیان لێ ته‌واو ببوو‌ و هێشتاش خه‌له‌ و خه‌رمانی تازه‌ هه‌ڵنه‌گیرابوو‌. ئه‌وان ئه‌و "نانی جۆ" یه‌ی بوویان له‌ پێشیان داناین که‌ دوکتور کاکران نموونه‌یه‌کی له‌گه‌ڵ خۆی هه‌ڵگرت. دیاره‌ ئه‌گه‌ر ئه‌و نانه‌ له‌ پێستی داری سازکرابا به‌ دڵنیاییه‌وه‌ جووین و هه‌زم کردنی زۆر هاسانتر ده‌بوو. جارێکیان میسیۆنێرییه‌ک گوتبووی: " ئێمه‌ نه‌ک هه‌ر ده‌بێ بۆ نانی ڕۆژانه‌مان شوکرانه‌ بژێر بین، به‌ڵام ئه‌گه‌ر پێویست بکا ته‌نه‌نات ده‌بێ بۆ هه‌بوونی په‌رده‌یه‌کی دیکه‌ له‌ گه‌ده‌مان دا بپاڕێینه‌وه‌!" به‌ ده‌م ڕێوه‌ ئیسوپرووسکی به‌ هه‌زاران ماڵاتمان دی که‌ له‌ ماوه‌ی به‌هاری ڕابردوو له‌سه‌رتاسه‌ری کوردستان دا ته‌له‌ف ببوون له‌به‌ر زستانی دره‌نگ وه‌خت کاتێک که‌ 'کا و گیا و جۆ' له‌ دانگه‌یان بڕابوو [ ئه‌وه‌ هه‌ر ئه‌و زستانه‌یه‌ که‌ سه‌یفولقوزات باسی لێوه‌ کردووه‌. ح.ق]. ئه‌و کوردانه‌، له‌ عه‌شیره‌تی گه‌ورک بوون، نه‌خوێنده‌وار و نه‌دار به‌ڵام هه‌تا بڵێی ڕێزی خۆیان له‌به‌ر بوو. کاتێک ده‌ڕۆیشتین پیاوێکی پیر ده‌سته‌ ناتوانایه‌کانی هه‌ڵێنا و له‌ به‌ڕێ کردن دا پێی گوتین " خوداو ده‌گه‌ڵ بێ " [ ئه‌م ڕسته‌یه‌ی به‌ کوردی نووسیوه‌. ح،ق.]
هه‌ر ڕێبوارێکی به‌ ئێرانێ دا تێبپه‌ڕێ به‌شی خۆی له‌ زانیاری هه‌ڵه‌ که‌ ده‌بێته‌ هۆی جاڕز بوونی مرۆ، پێ ده‌بڕێ. دوایه‌ بۆمان ده‌رکه‌وت ئێمه‌ مه‌ودای سه‌رده‌شتمان له‌و جێیه‌وه‌ی لێی بووین 12 سه‌عات خراپ حیساب کردبوو. هه‌رکه‌سه‌ی تووشی دێی و لێی ده‌پرسی وڵامێکی جیاوازت ده‌داته‌وه‌؛ یه‌ک گوتی سێ سه‌عاته‌ ڕێیه‌، یه‌کی دی گوتی شه‌ش سه‌عات، ته‌نانه‌ت یه‌کی دیکه‌ پێکێشی ده‌کرد که‌ دوو ڕۆژه‌ ڕێیه‌. له‌ ڕاستیدا هیچ کامیان نه‌یان ده‌زانی سه‌عات چییه‌ و له‌وانه‌یه‌ پێیان وابووبێ ڕۆژێک‌ شه‌ش سه‌عاته‌ بۆ سه‌ردانی دۆستێک له‌ دێیه‌کی قه‌راغ ڕێ. دیاره‌ ئه‌وه‌ له‌ ڕوویه‌ک زیاتره‌وه‌ کارێکی پێشه‌نگانه‌یه‌ و ئه‌من هیوادارم ڕۆژێک خه‌ڵکی دیکه‌ی‌ که‌ ئه‌و بیره‌وه‌رییانه‌ی من ده‌خوێننه‌وه‌ ئه‌و قسا‌نه‌یان که‌متر پێ ناکۆک بێ له‌و زانیاری و نه‌خشه‌ بوومیانه‌ی که‌ به‌ده‌سته‌وه‌ن.
ئێره‌ یه‌ک له‌ دۆڵه‌ هه‌ره‌قووڵه‌کانی ئێرانه‌، نزیکه‌ی دووهێنده‌ی به‌رزایی نیاگارا. له‌ تاوهه‌ڵاتی به‌ری به‌یانی دا ئه‌و ڕووباره‌ی به‌ ته‌ڕکی ته‌نگه‌به‌ری دۆڵه‌که‌ دا ده‌خوشێ وه‌ تاڵه‌ زێو ێک ده‌چێ که‌ به‌ سه‌ر زه‌وی دا قه‌ڵبه‌زی به‌ستووه‌.ئێمه‌ به‌شی خۆمان له‌ تووی شیرن خوارد که‌ به‌ ده‌م ئاژۆتنه‌وه‌ ده‌ستمان ده‌یانگه‌یشتێ و لێمان ده‌کرده‌وه‌.

گای قه‌ڵه‌و

بۆ نیوه‌ڕۆ گه‌یشتینه‌ " گا کوژه" . ئه‌و دێیه‌ که‌ تازه‌ دروست کراوه‌، خانووه‌کانی وه‌ک ئه‌وانی دیکه‌ وایه‌ و، له‌ قه‌دی شاخی سازکراوه‌ به‌ شێوه‌یه‌کی ئاوا که‌ سه‌ربانی ماڵێک ده‌بێته‌ هه‌یوانی ئه‌و خانووه‌ی به‌رزتره‌. ئه‌و شێوازه‌ له‌ خانوو سازکردنه‌ خه‌تی ته‌له‌فون و ده‌ستوێڕاگه‌یشتنی خۆماڵی کوردیش پێک ده‌هێنێ و ده‌کرێ به‌هاسانی برینج، ڕۆن، مریشکێکی زیندوو، یان تاقه‌ که‌وچکێکی که‌ له‌ دێیه‌که‌دا بۆ میوانی به‌وه‌ج له‌به‌رچاو گیراوه‌ پێیدا ده‌ستاوده‌ست بکا. ئه‌وه‌ش به‌و ڕێگایه‌دا هه‌ر دراوسێیه‌ی به‌ مست له‌ دیواره‌که‌ی ده‌دا یان به‌ کونێکی پچووک ڕا که‌ به‌ره‌و ماڵی دراوسێ کراوه‌ته‌وه‌ قسه‌ ده‌کا یان له‌ سه‌ربانییه‌وه‌ هه‌را ده‌کا تا ئه‌وه‌ی په‌یامی مه‌به‌ست ده‌گه‌یێنێ یان ئه‌و شته‌ی داوای ده‌کا ده‌گاتێ. ئه‌وه‌ زۆر هاسانه‌، و زۆر چاک هه‌ڵده‌سووڕێ.له‌ زۆر ڕووه‌وه‌ ئه‌و سه‌رۆکه‌ جه‌نگاوه‌رانه‌ به‌ شێوه‌ی ژیان، داب و شوێن، و نه‌ریتی خۆیان وه‌ ئێندیانه‌ ئه‌مریکاییه‌کانی خۆمان ده‌چن. ئاغای ئه‌و دێیه‌ تا ڕاده‌یه‌ک به‌ شه‌رمه‌وه‌ بۆی گێڕاینه‌وه‌، هه‌ر له‌و شوێنه‌ کاتێک خه‌ریکی ڕاو بووه‌ له‌ بن ده‌وه‌نێک دا شتێکی ڕه‌شی دیوه‌ و پێی وابووه‌‌ ورچێکی ڕه‌شی گه‌وره‌یه‌ و گرم ته‌قه‌ی لێکردووه‌ و دوایه‌ زانیویه‌ ئه‌وه‌ گا قه‌ڵه‌وه‌که‌ی خۆیه‌تی ئه‌نگاوتوویه‌ بۆیه‌ ئه‌و نێوه‌ له‌م دێیه‌ نراوه‌.
ئێمه‌ له‌ بن چارداخێک دا نانمان خوارد و حه‌ساینه‌وه‌. خه‌ڵکی ئه‌و ناوچه‌یه‌ له‌ جیات شه‌کر شتێک به‌ کار ده‌هێنن که‌ پێی ده‌ڵێن " گه‌زۆ" [ گه‌زۆی به‌ کوردی نووسیوه‌. ح.ق.] گه‌زۆ له‌ ئاونگی شیرنی گه‌ڵای داربه‌ڕوو ساز ده‌کرێ .دوای ماوه‌یه‌ک " ئاو تێوه‌گه‌ڕان" شێوه‌ی کڵۆ قه‌ندی پچووک به‌خۆیه‌وه‌ ده‌گرێ، گه‌ڵاکان دوای ویشک بوونه‌وه‌ ده‌هاڕدرێن. ئه‌وه‌ تاڕاده‌یه‌ک وه‌ک جۆره‌یه‌ک شه‌کری مه‌یله‌و که‌سکی زووری لێ دێ و ته‌واو ئیشتیای مرۆی بۆ ده‌چێ. به‌ساڵانی زۆر له‌مه‌وپێش ئاغای ئه‌و دێیه‌ هێندێک چاپه‌مه‌نی عیسایی له‌ شوێنێکی دیکه‌ کڕیبوو، به‌ڵام ئه‌وه‌ی سه‌باره‌ت به‌ نێوه‌رۆکی ئه‌وان له‌ بیری دا مابوو له‌ گه‌ڵ نه‌ریتگه‌لی ئیسلامی تێکه‌ڵی کردبوو. ئه‌و به‌خۆشییه‌وه‌ ئینجیله‌کانی لوقا و یوحه‌نای به‌ جوێی وه‌رگرت. ئاغایه‌کی دیکه‌ش که‌ له‌وێ میوان بوو به‌شی خۆی درایێ.
بۆ سه‌عات سێی دوای نیوه‌ڕو دیسان هاتینه‌وه‌ سه‌ر چۆمه‌ سه‌رکێشه‌که‌، که‌س ئاماده‌ نه‌بوو یه‌که‌م که‌س بێ لێی بپه‌ڕێته‌وه‌. به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به‌وێدا ڕێگای سه‌رده‌شت نزیکتر ده‌بووه‌وه‌ و ئێمه‌ دامان نابوو بۆ ئێوارێ له‌وێ بین ده‌بوو له‌ چۆمه‌که‌ ده‌ین. ئێمه‌ وامان پێ باشتر بوو له‌ پێشدا ئه‌سپه‌کان به‌ باروبه‌ندیله‌کانمانه‌وه‌ له‌چۆمی نه‌ده‌ن له‌ ترسی له‌ کیس دانی ئه‌و ده‌رمان و چاپه‌مه‌نییه‌ به‌نرخانه‌ی پێمان بوون، جا چ ده‌گا به‌ نوێن و بانه‌که‌مان.
یه‌که‌م که‌سی که وێرای‌ بپه‌ڕێته‌وه‌ بۆخۆم بووم و کاتی په‌ڕینه‌وه‌ی ئه‌وانیدی وێنه‌م گرتن. ڕۆژێک ئێمه‌ حه‌وجێمان به‌ کۆداکێکی سینه‌مایی ده‌بێ. تاوپه‌ڕان گه‌یشتینه‌ "باسکه‌دوو"، که‌ ده‌کرێ نێوی لێبنێن ده‌روازه‌ی سه‌رده‌شت، شوێنێکی پچووک که‌ به‌ قه‌د پاڵی شاخییه‌وه‌ دروست کراوه‌ و به‌رزایی هه‌زار فیته‌ و ده‌ڕوانێته‌ دۆلی چۆمی که‌ڵوێ به‌ لای ڕۆژهه‌ڵات دا.

به‌خێر بێن بۆ سه‌رده‌شت

له‌ ڕۆژی پێنجه‌می ده‌رکه‌وتنمان له‌ ماڵێ ( سابڵاغ) گه‌یشتینه‌ سه‌رده‌شتێ. به‌ کورتی ئه‌وه‌ شارێکه‌ له‌ سه‌ر کوتێکی سنووری نێوان ئێران - عێراق هه‌ڵکه‌وتووه‌، چه‌ندین هه‌زار دانیشتووی هه‌یه‌ و، له‌و ماوانه‌ی دوایی دا له‌ گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ده‌ور و به‌ری قاییم کراوه‌ دووجار به‌ده‌ست کورده‌ پژده‌رییه‌کان سووتێندراوه‌ و تاڵان کراوه‌.چما بێگانه‌ به‌ بێ پاسه‌وانی نیزامی بۆیان هه‌یه‌ بێنه‌ نێو شاری ؟! بۆیه‌ ده‌ستبه‌جێ ئێمه‌یان بۆ لێپرسینه‌وه‌ برده‌ قه‌رارگای فه‌رمانده‌ری نیزامی، ئه‌فسه‌رێک لێمان هاته‌ پێشێ و داوای پاسپۆرته‌کانی لێ کردین.له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا فه‌رمانده‌ره‌که‌ خۆی، پیاوێکی زۆر له‌ سه‌ردڵان بوو و ده‌ستبه‌جێ به‌خێرهاتنی کردین و دڵنیایی پێ داین‌. هێنده‌ی پێ نه‌چوو پێی گوتین له‌ مه‌دره‌سه‌ی ئه‌مریکایی له‌ ته‌ورێز خوێندکار بووه‌ و له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی زۆر به‌دفه‌ڕ بووه‌ له‌وێ ده‌رکراوه‌.چاوه‌کانی هێشتا ڕچه‌یه‌کی به‌دفه‌ڕایه‌تی پێوه‌ دیار بوو، پێی گوتین ئه‌و خۆشی سه‌ربازه‌کانی ده‌ر ده‌کا بێتوو ئه‌و به‌دفه‌ڕییه‌ی بۆخۆی کردوویه‌تی بیکه‌ن. ئه‌و زۆرێک له‌ میسیۆنێرییه‌ ئه‌مریکاییه‌کانی به‌ شه‌خسه‌ ده‌ناسی. ئه‌مریکاییه‌کان میراتێکی ده‌وڵه‌مه‌ندیان له‌ ئێران له‌ دوای خۆیانه‌وه‌ به‌جێ هێشتووه‌ و بۆ ئه‌وه‌ش ئێمه‌ هه‌ر ده‌بێ سپاسی خوڵای بکه‌ین و شوکرانه‌ی ببژێرین.


ژماره‌یه‌ک له‌ ئه‌فسه‌رانی ئێرانی له‌ سه‌رده‌شت له‌ ساڵی 1308ی هه‌تاوی. ڕه‌نگه‌ ئه‌وه‌ هه‌ر ئه‌و ئه‌فسه‌ره‌ ئێرانییانه‌ بن که‌ هێنری ئا. مولێر باسیان ده‌کا. ئه‌م وێنه‌یه‌ له‌ ئاڵبۆمی سه‌رتیپ سه‌یفی ئه‌فشاری قاسملوو وه‌رگیراوه‌

خه‌به‌ری ئه‌وه‌ی که‌ دوکتورێکی ئه‌مریکایی گه‌یوه‌ته‌ شاری زۆر به‌ خێرایی بڵاو بووه‌وه‌. داب و شوێنی ئێرانی ناچاری کردین‌ بچین و سه‌ر له‌ هه‌موو کاربه‌ده‌ستانی شاره‌که‌ بده‌ین و ئه‌وانیش وڵامی سه‌ردانی ئێمه‌ بده‌نه‌وه‌ و بێنه‌ لامان،له‌و ‌چاوپێکه‌وتنانه‌ دا هه‌ر پیاڵه‌چایی بوو و فڕمان ده‌کرد. چه‌ند که‌سێک له‌ دۆستانی سابڵاغی هاتنه‌ سه‌ردانمان، خه‌به‌ر و باسی خزم و که‌سوکاری خۆیان و "دنیای ده‌ره‌وه‌" یان لێ پرسین.ئه‌وان ئاماده‌یی خۆیان ده‌ربڕی بۆ جێبه‌جێکردنی هه‌ر پێداویستییه‌کی که‌ له‌وانه‌بوو‌ هه‌مان بێ. چه‌ندین ئێرانی مه‌سیحی (موسوڵمانی پێشوو) هاتنه‌ لامان و داوای دوایین چاپه‌مه‌نیان لێکردین. ئێمه‌ هه‌موو ڕۆژه‌که‌ له‌و دیوه‌ چکۆڵه‌یه‌ی به‌کرێمان گرتبوو و وه‌ک ده‌رمانگه‌، دیوی چاوه‌ڕوانی و نێوه‌ندی کاری ئینجیلی به‌کارمان ده‌هێنا، سه‌رمان قاڵ بوو. لێره‌ دا ده‌بێ هێندێک زیاتر باسی هاووڵاتییه‌ ئه‌مریکاییه‌که‌مان ئاغای وێست Mr. West تان بۆ بکه‌م. هه‌ر که‌ گه‌یشتینێ ئه‌و داوای کرد ته‌خته‌ سه‌فه‌رییه‌کی بۆ په‌یدا که‌ین چونکه‌ "چه‌ق و تا" پرزه‌ی لێ بڕیوه‌ و ده‌بێ لێی بکه‌وێ. تین و تای هه‌ر زۆرتر ده‌بوو و ڕۆژی دووه‌م دوکتور ترسی ئه‌وه‌ی هه‌بوو تووشی نه‌خۆشی که‌وتوویی بووبێ. سه‌رله‌به‌یانی یه‌کشه‌مۆ دوکتور گوتی به‌ داخه‌وه‌ ئاغای وێست تووشی ئه‌و نه‌خۆشییه‌ هاتووه‌ و ئێمه‌ ده‌ستبه‌جێ ده‌بێ به‌ره‌و ماڵ ببینه‌وه، چونکه‌ له‌و هه‌لومه‌رجه‌ دا نه‌ نه‌خۆشه‌که‌ و نه‌ دوکتور ده‌یانتوانی مانگێک‌ بمێننه‌وه‌.

ئێره‌ به‌ڕاستی شوێنێکه‌ بۆ کار کردنی دوکتوران!

دۆستانی خۆشه‌ویست، دیاره‌ مرۆ له‌ هه‌ر کوێیه‌کی بێ ساغ و سڵامه‌تی له‌ش شتێکی باشه‌، به‌ تایبه‌تی له‌ ئێران. دیاره‌ کاتێک مرۆ نه‌خۆش بێ، هیچ جێیه‌ک وه‌ک ماڵی خۆی. لێره‌ ده‌ست که‌وتنی ماشێنێک بۆ ئه‌وه‌ی ئاغای وێست ی پێ ببه‌ینه‌وه‌ هه‌ڵناسوورێ. ئه‌ی فڕۆکه‌یه‌ک چی؟ به‌ سه‌دان دۆڵاری تێده‌چێ بۆ ئه‌وه‌ی مرۆ فڕۆکه‌یه‌ک له‌ تارانه‌وه‌ به‌ کرێ بگرێ، سه‌رباقی ئه‌وه‌ش لێره‌ که‌سی مه‌ده‌نی ناتوانن خه‌تی پێوه‌ندی نیزامی به‌ کار بهێنن. بێتوو فڕۆکه‌ش ده‌ست بکه‌وێ داخودا له‌م هه‌ڵدێرانه‌دا جێیه‌ک بۆ دابه‌زین و هه‌ڵنیشتنی په‌یدا ده‌بێ؟ داخودا ده‌توانین نه‌خۆشه‌که‌ بۆ مه‌ودای 50 میل له‌ سه‌ر داربه‌ستێکی ته‌قوله‌ق ڕاگوێزین. له‌ نێو خۆمان دا باسی گشت ئه‌و پشکانه‌مان کرد.بۆ وێنه‌ که‌یسی برامان پفیفێر Pfeifer وه‌ بیر بهێننه‌وه‌، ئه‌گه‌ر ده‌ستبه‌جێ ده‌رفه‌تێکی باشی ده‌رمانی له‌ به‌رده‌ست دا بووبا، ئه‌و ئاوا زوو نه‌ ده‌بووه‌ قوربانی ئه‌و‌ مالاریایه‌ نگریسه‌.چه‌ندین ساڵ له‌مه‌وپێش یه‌کێک له‌ باشترین کرێکارانی ئینجیلی له‌ ورمێ له‌ گه‌شتێک دا نه‌خۆش که‌وت، به‌ په‌له‌ گه‌یاندراوه‌ ماڵێ و برا بۆ نه‌خۆشخانه‌، به‌ڵام له‌ پێگه‌که‌ماندا لێره‌ مرد.چه‌ند که‌س له‌ ئێوه‌ له‌ قووڵایی دڵه‌وه‌ بیرتان له‌و ڕاستیه‌ کردووه‌ته‌وه‌ که‌ دوکتورێک بۆ کرێکارانی خۆشتان پێویسته‌؟ ئه‌و گه‌شتانه‌ ئه‌وه‌نده‌ زۆر بوون وه‌ک ئه‌وه‌ وایه‌ مرۆ گه‌یبێته‌ لووتکه‌ی وڵاتی ئی نه‌ هیچکه‌س . به‌ڵام ئێمه‌ درێژه‌ ده‌ده‌ین به‌ ئه‌وه‌ی بوێرین شه‌ڕی خێر نه‌خوازان بکه‌ین.
له‌و گه‌شته‌ دا دوکتور زیاتر له‌ سه‌د نه‌خۆشی موداوا کرد. چه‌ندین عه‌مه‌لی جه‌ڕاحی چکۆڵه‌ی به‌ڕێوه‌برد و ڕه‌چه‌ته‌ی بۆ ژماره‌یه‌کی له‌وه‌ش زیاتر نووسی. به‌ڕاستیش بۆ من زۆر خۆش بوو به‌ زمانی خۆیان قسه‌ له‌ گه‌ڵ ئه‌و خه‌ڵکه‌ بکه‌م. ئه‌گه‌رچی ئه‌وان سه‌ر به‌ عه‌شیره‌تی جیاواز بوون به‌ڵام کوردیی موکری کلیلی گشت له‌هجه‌کانی ئه‌و شوێنانه‌یه‌ که‌ ئێمه‌ سه‌رمان لێدان. له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی دوکتور کاکران به‌ ترکی، فارسی، و سریانی، جگه‌ له‌ ئینگلیسی و ئه‌ڵمانی قسه‌ ده‌کا، هه‌موو جارێ داوای یارمه‌تی لێده‌کردم بۆ قسه‌ وه‌رگێڕان له‌ گه‌ڵ ئه‌و کوردانه‌ی که‌ هیچ فارسییان نه‌ده‌زانی. ئێستا قسه‌‌کردنی ئاسایی به‌ کوردی بۆ من هاسان بووه‌ به‌ڵام له‌ کاتی قسه‌ کردن له‌ گه‌ڵ چینی مه‌لایان دا له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و وشه‌ و زارا‌وه‌یانه‌ی به‌کاری ده‌هێنن زۆری عه‌ڕه‌بین و ڕسته‌به‌ندی ئیسلامیان لێ ده‌بارێ ده‌بێ پشت به‌ یاریده‌ده‌ر ئینجیلییه‌که‌م ببه‌ستم.
مه‌به‌ستی دوکتور له‌و گه‌شته‌ بۆ هه‌موان ئاشکرا بوو، زیاتر له‌ به‌ر بوونی وی، ئه‌من چ دوودڵ نه‌بووم له‌وه‌ی به‌ ئازادانه‌ باشترین ئه‌ده‌بییات و چاپه‌مه‌نی خۆمان له‌وانه‌ ئینجیله‌کان بده‌م به‌ فه‌رمانده‌ر، فه‌رماندار، به‌ڕێوه‌به‌ری مه‌دره‌سه‌، کاربه‌ده‌ستانی گومرک، و ئه‌وانه‌ی دیکه‌ی که‌ زیاتر سه‌ر به‌ چینی خوێنده‌وار بوون. هه‌موو ده‌رگاکان به‌ڕووی دوکتور دا ده‌کرێنه‌وه‌و ئه‌و ده‌توانێ په‌یامی پێویست به‌ خه‌ڵک بگه‌یێنێ، خه‌ڵکی ئه‌وتۆی که‌ به‌که‌سری شانی ده‌زانن ته‌نانه‌ت وڵامی سڵاویشمان بده‌نه‌وه‌. بۆ وێنه‌ داخودا ئه‌وه‌ باش نییه‌ مرۆ ببیستێ دوکتورێکی عیسایی ڕاسته‌وڕاست به‌ سه‌ر مه‌لایه‌کی پایه‌به‌رز دا بگوڕێنێ و پێی بڵێ: " ئه‌تۆ نابێ له‌وه‌ دڵپه‌شێو بی داخودا شه‌ڕاب نه‌خۆشی سیفلیسه‌که‌ت خراپتر ده‌کا یان نا، له‌ گه‌ڵ خوڵای خۆت ڕاست به‌ و به‌ خاوێنی بژی." (" من گشت ئه‌وانه‌م له‌ تافی لاوێتیمه‌وه‌ ڕاگرتووه‌") " هێنری، داده‌ی ده‌قی ئه‌و وه‌عزه‌ی سه‌ر شاخیم بده‌یه‌، سووچ و گوناح چییه‌، و بڵاڤۆکێک له‌ سه‌ر خواردنه‌وه‌ی ئه‌ڵکۆڵ. فه‌رموو کاکی مه‌لا، ئه‌وانه‌ بگره‌ و بیانخوێنه‌وه‌ و بڕۆ ئه‌وه‌ی پێت ده‌ڵێن بیکه‌".
سه‌باره‌ت به‌ چوونی سه‌رده‌شت ئه‌من ده‌بێ بڵێم به‌ ڕاستی به‌خێریان هێناین، و ژماره‌یه‌کمان له‌ دۆستانی نوێ زیاد کرد. له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی دوکتورمان له‌ گه‌ڵ بوو کاربه‌ده‌ستان ده‌ستیان وه‌به‌ر نه‌هێناین و گه‌شتی ئاوایان پێ باش بوو. به‌ لێبڕاوی داوایان لێکردین له‌وێ پێگه‌یه‌کی ڕێکوپێک و هه‌میشه‌یی دامه‌زرێنین و، چه‌ندین کوردی پژده‌ریش ئی به‌ری عێڕاقی سنوور تکایان لێکردین سه‌ر له‌ ئه‌وانیش بده‌ین.

په‌له‌ کردن بۆ گه‌یشتن به‌ نه‌خۆشخانه‌

نه‌خۆشه‌که‌مان که‌ تیفۆئید دایگرتبوو ئه‌وه‌نده‌ی هێز ده‌به‌ر دا مابوو خۆی له‌ سه‌ر ئه‌سپ ڕابگرێ.بۆیه‌ ئێمه‌ سه‌عات 3:30 دوای نیوه‌رۆ له‌ گه‌ڵ پۆلیسی نیزامی که‌ ئێسکۆرتیان ده‌کردین به‌ره‌و ماڵێ (سابڵاغ) وه‌رێ که‌وتین. هه‌موو کاربه‌ده‌ستانی سه‌رده‌شت هاتبوون بۆ به‌ڕێکردنمان.‌ ده‌مانه‌ویست حه‌وتوویه‌ک زیاتر بمێنینه‌وه‌، به‌ڵام ئه‌و جاره‌یان ئه‌وه‌ نه‌کرا. بۆ شه‌وێ‌، له‌ ته‌نیشت چۆمی که‌ڵوێ له‌ پردی وه‌تمان ئاوا چادرمان هه‌ڵدا. ڕۆژی دووشه‌مۆ: یازده‌ سه‌عات به‌ سه‌ر زینی ئه‌سپانه‌وه‌ بووین، له‌ ڕێیه‌ ئێرانییه‌کی نیوه‌ مردوومان دیتوه‌ که‌ چه‌نه‌گه‌ی شکا بوو ، قوربانی جه‌رده‌یه‌کی کوردی پژده‌ری بوو. ئه‌و قوربانییه‌ چاره‌ ڕه‌شه‌مان سواری ئه‌سپی خۆمان کرد و ڕێی نیوه‌ڕۆژێک هێنامان به‌ره‌و شاری. دراومان دا به‌ ئه‌فسه‌رێک ‌ ئه‌سپێک په‌یدا کا و ده‌ستبه‌جێ ئه‌و پیاوه‌ که‌ له‌ سه‌ر مردن بوو بنێرێ بۆ سابڵاغێ و له‌وێ دوکتور کاکران حه‌ول ده‌دا گیچ له‌ چه‌نه‌ی بگرێ و بیهێنێته‌وه‌ جێ. کابرای ئه‌فسه‌ر دراوه‌که‌ی "خوارد" [ هێنری مولێر نووسیویه‌: The officer ‘ate’ the money ] و ئه‌و پیاوه‌ کۆڵه‌واره‌ به‌ چه‌نه‌یه‌کی چڵکردووی زامداراوه‌ حه‌وتوویه‌ک دوای ئه‌وه‌ی دوکتور کاکران سابڵاغی به‌جێهێشتبوو گه‌یشته‌ ئه‌وێ. شه‌وداهابوو و ئێمه‌ هێشتا نه‌گه‌یشتبووینه‌وه‌ سابڵاغێ. کاروانێکی تاک بۆ شه‌وێ له‌وێ چادری هه‌ڵدابوو و ئێمه‌ بیرمان لێکرده‌وه‌ لای ئه‌وان لاده‌ین. به‌ڵام هه‌ر که‌ خه‌ریک بووین لێیان نزیک ببینه‌وه‌ پیرێژنێکی ده‌م هه‌راشمان لێ وه‌ده‌ر که‌وت و به‌ سه‌ر خزمه‌تکاره‌کانمان دا گوڕاندی: " نه‌ نان، نه‌ گیا، نه‌ هیچ، و ته‌نانه‌ت کوتێکیشمان نییه‌ بۆ سه‌ی کافر."‌ سه‌عات 9ی شه‌وێ گه‌یشتینه‌ " گوێچکه‌ ده‌رێ" بێ ئه‌وه‌ی شێومان هه‌بێ، هه‌موو شه‌وه‌که‌ بایه‌کی توند هه‌ڵی کردبوو.نانی به‌یانیشمان هه‌ر نه‌خوارد و وه‌ڕێکه‌وتین به‌و‌ هیوایه‌ی دوای ماوه‌یه‌کی کورت له‌ چاییخانه‌یه‌کی سه‌ر ڕێیه‌ لاده‌ین. دووسه‌عات و نیو به‌ سواری بێ ئه‌وه‌ی شه‌وی پێشوو هیچمان خواردبێ، فکری لێ بکه‌وێ ئه‌وه‌ بۆ ئینسانێکی ئیشتیای له‌ به‌رچایی بێ چۆن ڕاده‌برێ! لێره‌ ئاغای وێست سه‌عاتێک حه‌ساوه‌ و به‌و هه‌لومه‌رجه‌ی تێیدا بوو له‌ هه‌موومان ئازاتر بوو. لای نیوه‌ڕۆیه‌، ئێمه‌ وه‌سه‌ر شاخی به‌رزی لای باشووری سابڵاغ که‌وتین، و شاره‌که‌مان له‌ بن پێ دابوو، له‌وێوه‌ دیمه‌نی ده‌ریاچه‌ی گه‌وره‌ی خوێی ورمێش سی میلێک به‌ره‌و باکوور لێمانه‌وه‌ دیار بوو.

دیسان له‌ ماڵێ

هه‌ر چۆنێک بوو به‌ سڵامه‌تی گه‌یشتینه‌وه‌ ماڵێ. ببوره‌ سه‌باره‌ت به‌و گه‌شته‌ زیاتر باسی " خۆم" کردووه‌، چونکه‌ هیوا دار بووم ئێوه‌ بکرێ بزانن که‌ دوکتور کاکران چۆن باسی ئه‌و سه‌فه‌ره‌ ده‌کا. دوکتور کاکران له‌ هه‌موان زیاتر به‌وه‌ فرووسماو بوو که‌ ئێمه‌ ده‌رگای کوردانمان به‌ڕوو دا کراوه‌ته‌وه‌‌. ئه‌و پێی گوتم: " مولێر، ئه‌تۆ کارێکی زۆر گه‌وره‌ت به‌ ده‌سته‌وه‌یه‌!" ئه‌و گه‌شته‌ بۆ دوکتور ده‌ستکه‌وتێکی دارایی نه‌بوو ( میسیۆنه‌کان قه‌ت به‌ دووی ئه‌وه‌ دا نین)، به‌ڵکوو ده‌رفه‌تێک بوو بۆ ئه‌وه‌ی خزمه‌تی خۆی پێشکێش بکا.ئێمه‌ش به‌ نۆره‌ی خۆمان 250 کتێب، چاپکراو و بڵاڤۆکمان بڵاو کرده‌وه‌، له‌وانه‌15 به‌رگ ئینجیل، چه‌ندین ده‌قی مه‌زموور‌، سێ ده‌قی چاخی نوێ، په‌نجاوپێنج مه‌وعیزه‌ی سه‌رشاخی، به‌ نۆ ڕۆژان ، و گه‌ڕان به‌ ڕووبه‌رێکی نزیک150 میلی دا. له‌ سابڵاغێ دوکتور زۆر عه‌مه‌لی جه‌ڕاحی دیکه‌ی کرد و چاوی له‌ نه‌خۆشی دیکه‌ کرد. بۆ ئاغای وێست: وڕێنه‌، کیسه‌ی سه‌هۆڵ و ماشێنێک بۆ ئه‌وه‌ی بیگه‌یێنێته‌ نه‌خۆشخانه‌ ( له‌ ورمێ) که‌ به‌زه‌حمه‌ت به‌رگه‌ی هێرشی چه‌ق و تایه‌کی 25 ڕۆژانه‌ی گرت. بۆ منیش: ئه‌سپێ پشکنین، حه‌مامێکی گه‌رم ، خواردنێکی باشتر و نوێن و بانێکی خاوێن.

ئێمزا: هێنری ئا. مولێر

Wednesday, November 4, 2009

ده‌ستچنێکی نامه‌کانی هێنری ئا. موڵێر له‌ سابڵاغه‌وه‌ 3



ده‌ستچنێکی نامه‌کانی هێنری ئا. موڵێر له‌ سابڵاغه‌وه‌ ( 3 )
سه‌ردانی قه‌ره‌نی ئاغای مامه‌ش

حه‌سه‌نی قازی



له‌ ژماره‌ی 6ی ساڵی 25ی " لووتێران ئۆریانت میشن "، مانگی نۆڤامبری ساڵی 1933 ڕاپۆرتێکی درێژی جه‌نابی هێنری ئا. مولێر که‌ له‌ سابڵاغه‌وه‌ ناردوویه بڵاو بووه‌ته‌وه‌.له‌و نووسراوه‌یه‌ دا هێنری ئا.مولێر ‌باسی گه‌شتی خۆی و دوکتور کاکران ده‌کا به‌ ناوچه‌ی جۆر به‌جۆری هه‌رێمی موکریان دا و له‌وانه‌ سه‌ردانی په‌سوێ و دیده‌نی له‌ قه‌ره‌نی ئاغای مامه‌ش . دوکتور کاکران‌‌ وه‌چی سێیه‌می ئه‌و بنه‌ماڵه‌یه‌ له‌‌ میسیۆنێرییه‌کانی پرێسبێتێری ‌ له‌ ورمێ بووه‌ڕاپۆرتی جه‌نابی هێنری ئا. مولێر ( 17 – 25 ی ژووییه‌ی 1933 )

دوکتور کاکران که‌ سه‌ر به‌ میسیۆنی ئه‌مریکایی یه‌ له‌ ورمێ ، و جه‌ڕاحێکی پسپۆڕ و کارامه‌یه‌ و له‌ وه‌چی سێیه‌می میسیۆنێرییه‌کانی ئه‌و‌ بنه‌ماڵه‌یه‌یه‌‌ له‌ ئێران، بانگه‌وازی من په‌ژراند بۆ ئه‌وه‌ی گه‌شتێکم له‌ گه‌ڵ بکا به‌ کوردستان دا. ئه‌من هه‌ستم به‌ شانازی و خۆشحالێیه‌کی زۆر کرد‌ ئه‌و دوکتوره‌ لێهاتوویه‌ هاوڕێی سه‌فه‌رمان بوو؛ به‌ تایبه‌تی له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی‌ ئامانجی گه‌شته‌که‌مان چوونه‌ ناوچه‌ی چیایی و خۆڕسکی ته‌نیشت سنووری عێڕاق تا ده‌گاته‌ دۆڵی چۆمی که‌ڵوێ بوو که‌ زیاتر له‌ ده‌ساڵه‌ هیچ میسیۆنێرییه‌ک پێی تێ نه‌ناوه‌. ئێمه‌ نه‌خشه‌مان ئه‌وه‌ بوو به‌ڵای ڕۆژئاوا دا یه‌کسه‌ر تا په‌سوێ بچین ،و له‌وێوه‌ به‌ره‌و خوارووی ڕۆژهه‌ڵات تا ده‌گاته‌ سه‌رده‌شت و له‌وێوه‌ بگه‌ڕێینه‌وه‌ سابڵاغێ و به‌ ته‌خمین گه‌شته‌که‌مان ده‌بوو به‌150 میل ئه‌سپ ئاژۆتن. له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی‌ قه‌ت به‌ ده‌ستی به‌تاڵ ناچینه‌ نێو ئه‌و خه‌ڵکه‌، ده‌بێ زۆر که‌س له‌وان پێیان وابێ‌ ئێمه‌ چ برسی لایه‌نی مه‌عنه‌وی نین له‌ سه‌فه‌ره‌کانمان دا .ئه‌و جاره‌یان هه‌ر له‌ به‌ر ئه‌وه‌ نه‌چووین مه‌وعیزه‌ بکه‌ین و بانگه‌شه‌ بکه‌ین بۆ ئینجیلی شانشین، به‌ڵکوو بۆ ئه‌وه‌ش چووین " هه‌موو جۆره‌ ناسازی و نه‌خۆشییه‌ک که‌ به‌ نێو خه‌ڵکدا بڵاو بووه‌ته‌وه‌ چاره‌ بکه‌ین" و ئاهێکیان به‌ به‌ر دا بهێنینه‌وه‌. ئه‌من به‌ دڵێکی خۆش و ڕوحێکی شاد ئه‌سپی خۆم داژۆت و له‌ گه‌ڵ هاوڕێکانم به‌ره‌و پێش ده‌چووین. ئێمه‌ له‌ نزیک یه‌ک له‌ سه‌رچاوه‌کانی چۆمی سابڵاغه‌که‌مان به‌ خواره‌که‌و پێچه‌که‌، به‌ قه‌دی لای ڕۆژهه‌ڵاتی چیای دێبۆکر دا، که‌ 8000 فیت به‌رزه‌ وه‌سه‌رکه‌وتین. له‌ به‌رزایی هه‌ر شاخێکی ئه‌و ناوچه‌یه‌ دا کانی ئاوی سارد هه‌ڵده‌قوڵێن و به‌ دۆڵ و ده‌ران دا ده‌خوشێن و شۆڕ ده‌بنه‌وه‌ و به‌ره‌و ڕووبار و چۆماوی هه‌ژاو ڕێگا ده‌رده‌که‌ن. بیست میل به‌ لای دۆڵی لاجان دا ترۆپکی به‌رف داپۆشیو ده‌بیندرێن وه‌ک زۆر له‌و دیمه‌نانه‌ی که‌ سنووری عێراق ( مێزۆپۆتامیا) ده‌پارێزن. مژێکی ته‌نک دۆڵه‌که‌ی داگرتووه‌ و داوێنی چیاکان له‌ تراویلکه‌ی شه‌پۆلی گه‌رما دا له‌ به‌رچاو بزرن.
‌ له‌ چیا هاتینه‌ خوارێ
شاخه‌ که‌ ئه‌وه‌نده‌ نشێوی زۆر بوو ئێمه‌ که‌ ئه‌سپه‌کانمان داژۆت، جاڵه‌بوونه‌وه‌ی تاوێره‌ به‌ردێک وای ده‌کرد خۆیان له‌ سه‌ر نه‌گرین. ئێمه‌ له‌ نزیک دێی لگبن لامان دا ، مه‌له‌مان کرد و سه‌رخه‌وێکمان شکاند، ئه‌و دێیه‌ی که‌ له‌و دواییانه‌دا سێ ئاغا له‌ سه‌ر چه‌ند په‌ڵه‌ زه‌وی و تووتن یه‌کتریان کوشتبوو. له‌ کاتێکدا خه‌ریک بوو ئاوی چای بکوڵێ، نان و په‌نیریان بۆ هێناین ، و چه‌ند پیاوی گه‌ڕاوه‌ هاتنه‌ لامان. ئه‌و به‌ڕێزانه‌ کوردی مه‌نگوڕ بوون و هاتنی ئێمه‌یان زۆر پێ خۆش بوو بۆیه‌ نه‌یانهێشت بنووین و ده‌ قسانیان گرتین. ئه‌و دوو سه‌عاته‌ی له‌وێ لامان دا زۆر خێرا تێپه‌ڕی. بابه‌تی سه‌ره‌کی قسه‌کردنمان له‌ سه‌ر یه‌ک له‌و بڵاوکراوه‌ فارسییانه‌‌ بوو که‌ پێمان بوو، ئه‌وه‌ کاریکاتۆرێکی زۆر سرنجڕاکێشی تێدا کێشرابووه‌وه‌ پیاوێکی پیری ڕۆژهه‌ڵاتی نیشان ده‌دا که‌ جلوبه‌رگێکی شڕی ده‌ به‌ر دابوو و حه‌ولی ده‌دا له‌ دارێکی مردوو سێو لێکاته‌وه‌، له‌ کاتێکدا فارسێکی مۆدێڕنی که‌ جلوبه‌رگێکی قۆزی ده‌به‌ر دا بوو حه‌ولی ده‌دا پێش به‌و پیاوه‌ پیره‌ شڕپۆشه‌ بگرێ. سه‌رنووسی بابه‌ته‌که‌ش ئه‌وه‌ بوو: "داری خراپ و میوه‌ی چاک."
....... یه‌كێک له‌ پیاوه‌کان که‌ ئه‌و کاریکاتۆره‌ی زۆر پێ جوان بوو لێی پرسین داخودا ئینجیله‌که‌مان کاریکاتۆری دیکه‌ی ئاوای تێدایه‌؟ به‌ دڵنیاییه‌وه‌ گوتمان به‌ڵێ.....
ڕووداوێکی جێی سرنج

ئه‌م وێنه‌یه‌ له‌ ئاڵبۆمی سه‌رتیپ سه‌یفی ئه‌فشاری قاسملوو وه‌رگیراوه‌ که‌ چه‌ند ساڵ به‌ر له‌ سه‌فه‌ری هێنری ئا.مولێر بۆ ناوچه‌ی مامه‌ش و مه‌نگوڕایه‌تی هه‌ڵگیراوه‌. له‌م وێنه‌یه‌ دا قه‌ره‌نی ئاغای مامه‌ش یش ده‌بینین


له‌ سه‌عات 6ی ده‌مه‌و ئێوارێ گه‌یشتینه‌ په‌سوێ، دێی سه‌رۆک عه‌شیره‌تی گه‌وره‌ی مامه‌ش قه‌ره‌نی ئاغا، که‌ سه‌رده‌مێک سه‌رۆکی ڕێگران بوو و له‌گه‌ڵ ترکه‌کان و کوردی دیکه‌ که‌وت بۆ کوشتوبڕ و تاڵانی عیساییه‌کانی ورمێ.ئه‌و قه‌ره‌نی ئاغایه‌ هه‌ر ئه‌و که‌سه‌یه‌ که‌ میسیۆنێری یه‌ ئه‌مریکاییه‌کان به‌ سه‌رکه‌وتووییه‌وه‌ توانیان پێملی که‌ن بۆ به‌ردانی هه‌زار عیسایی خۆجێیی. په‌سوێ دێیه‌کی ڕووته‌نی بێ دار و خانووه‌کانی گڵێنه‌ن و ماڵی ئاغا له‌سه‌ر ته‌پۆڵکه‌یه‌ک به‌ بڵیندایی 75 فیت هه‌ڵکه‌وتووه‌. هه‌ر به‌ گه‌یشتنی به‌ر ده‌رگای ئه‌و کۆشکه‌ کوردییه‌ نه‌مان توانی باوه‌ر به‌ چاوی خۆمان بکه‌ین به‌وه‌ی ده‌یبینین. دۆستێکی خێرخواز به‌وه‌ ڕازی نه‌ببوو ‌ به‌ ئاغای گه‌وره‌ بسه‌لمێنێ که‌ ماشێنێکی مۆدێڕن ده‌توانێ بگاته‌ دێیه‌که‌ی به‌ڵکوو ده‌شتوانێ تا به‌ر ده‌رگای ماڵه‌که‌ی له‌ ته‌پۆڵکه‌که‌ وه‌سه‌ر که‌وێ. هه‌ر که‌ ماشێنه‌که‌ خه‌ریک بوو بگاته‌ سه‌ر ته‌پۆڵکه‌که‌ شتێکی بۆهاته‌ پێشێ و سێ جار سه‌رمه‌قولاتی لێ دا و که‌وته‌ سه‌ربه‌یانی یه‌کێک‌ له‌ماڵه‌کان له‌خواره‌وه، و بووه‌ هۆی بریندار بوونی شوفێره‌که‌ و سه‌ربازێک. به‌ر له‌وه‌ی که‌ سه‌رۆکی گه‌وره‌ ئێمه‌ به‌ خێرهاتن بکا، دوکتور کاکران گه‌یشته‌ سه‌ر برینداره‌کان و خه‌ریکی ده‌رمان کردنی برینه‌کانیان بوو. له‌و ڕۆژه‌ دا دوو موعجیزه‌ ڕوویان دا، یه‌کیان ئه‌وه‌ بوو له‌و ڕووداوه‌ دا که‌س نه‌مرد و ئه‌وی دیکه‌شیان ئه‌وه‌ بوو‌ دوکتورێک ده‌ستبه‌جێ له‌ شوێنی ڕووداوه‌که‌ ئاماده‌ بوو، ئه‌ویش له‌ جێیه‌کی ئاوا که‌ چاوه‌ڕوانی بۆ ئاگاداری لێکردنی ته‌واوی ده‌رمانی به‌ سه‌دان میل دوور بو


وێنه‌یه‌کی کۆنی دێی په‌سوێ

زۆر باشیان میوانداری لێ کردین وه‌ک له‌ ماڵی خۆمان بین وابوو، له‌گه‌ڵ ئه‌و ئاغاوه‌ته‌ی له‌وێ بوون به‌ ده‌وری یه‌کترییه‌وه‌ دانیشتین و زۆر به‌گه‌رمه‌ دواین. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌من ساڵی پێشووش [ له‌ قه‌ره‌نی ئاغا] میوان ببووم، پێی گوتم له‌ چاو پار کوردییه‌که‌م باشتر بووه‌. دیاره‌ موجامه‌له‌ (ته‌عاروف) ئه‌وه‌یه‌ هه‌ر هیچ نه‌ڵێن، و‌ وه‌ک که‌سێکت وه‌ربگرن که‌ به‌ زمانی خۆیان قسه‌ ده‌کا.)چه‌ندین ئه‌فسه‌ری گه‌نجی ئێرانی که‌ له‌مه‌جلیسه‌ که‌دا بوون قاقا به‌ کوردییه‌که‌ی من پێ ده‌که‌نین، " بیرکردنه‌وه‌ له‌وه‌ی که‌ ئه‌مریکاییه‌ک ئه‌و زه‌حمه‌ته‌ی وه‌به‌رخۆی ناوه‌ ‌ زمانی کورده‌کان فێربێ!" _ که‌ ئه‌وان له‌ قووڵایی دڵه‌وه‌ نه‌فره‌ت له‌ زمانی کورده‌کان ده‌که‌ن، له‌ چاو ئه‌وان دا دوایین ئاواتێک بوو که‌ ده‌بێ ئینسان له‌ ڕووی کوره‌ی زه‌وی دا هه‌یبێ. دوای ئه‌وه‌ی به‌ پڵاو و گۆشتی مریشک شێوێکی
حیسابییان داینێ که‌ له‌ سه‌ر سینی کانزا که هه‌ر یه‌که‌ی 36 ئینچ ئه‌ستوور بوون (مه‌به‌ست مجۆعمه‌یه‌.ح.ق) بۆیان هێناین، کاتی خه‌وتن بوو. به‌ هه‌رچوارمان دوو لێفه‌مان وه‌به‌ر که‌وت و له‌نێوخۆماندا رێک که‌وتین به‌ نۆره‌ به‌ خۆمانیان داده‌ین. زۆر ماندووبووین و گورج خه‌ومان لێ که‌وت.
نزیک سه‌عات 2:30 دوای نیوه‌شه‌و ئه‌من له‌ پڕ به‌ شۆقی فانۆسێک له‌ سه‌ر ده‌موچاوم وه‌خه‌به‌ر هاتم. ئه‌وه‌ش سه‌رفه‌رمانده‌ی نیزامی خانێ بووه‌ که‌ هاتبوو بزانێ کێ کووژراوه‌ و کووژراوه‌کان له‌ کوێن.پێی وابوو ئه‌منی په‌شۆکاندووه‌، بۆیه‌ داوای لێبوردنی کرد و به‌ نێوی خۆم بانگی کردم و ده‌ستبه‌جێ ئه‌منی ناسییه‌وه‌.ئه‌و خه‌به‌رێکی وای پێگه‌یشتبوو که‌ له‌ ڕووداوی ماشێن وه‌رگه‌ڕانه‌که‌دا سه‌رباز کووژراون و هاتبووه‌ له‌وه‌ بکۆڵێته‌وه‌.
پێداویستی به‌ دوکتوری عیسایی هه‌یه‌
بۆ به‌یانی دوکتور کاکران چه‌ندین سه‌عاتی ته‌رخان کرد بۆ دیتنی نه‌خۆشان، دانی ده‌رمان و ئامۆژگاری دیکه‌. مالاریا و نه‌خۆشی چاو نه‌خۆشیی هه‌ره‌ زۆر بوون و هێندێکانیش پیداویستییان به‌ عه‌مه‌لی جه‌ڕاحی هه‌بوو که‌ دوکتور داوای لێکردن بێن بۆ ورمێ. ئێمه‌ نزیکه‌ی سه‌عاتێک به‌ نێو کۆخ و قوڵیتان دا بۆ نه‌خۆشان گه‌ڕایین چونکه‌ زۆریان ده‌ترسان له‌وه‌ی له‌ ماڵی ئاغاکه‌یان نزیک ببنه‌وه‌.دوکتور له‌وێ چه‌ند نه‌خۆشییه‌کی جێی به‌زه‌یی دۆزییه‌وه‌ که‌ پێویستیان به‌ عه‌مه‌لی جه‌ڕاحی هه‌بوو و چ وێنه‌ده‌چوو قه‌ت بۆیان هه‌ڵسووڕێ سه‌فه‌ر بکه‌ن و خۆیان پێ بگه‌یێندرێته‌ نه‌خۆشخانه‌. خوێنه‌ره‌وه‌ی خۆشه‌ویست، بۆ زۆرێک له‌وخه‌ڵکه‌ هه‌ژاری داگرتووه‌ی چیایی پێشنیازی ئه‌وه‌ی خۆیان بێنه‌ ‌نه‌خۆشخانه‌، وه‌ک ئه‌وه‌ وایه‌ دوکتورێکی ئوڕووپایی سه‌ر له‌ ئێوه‌ بدا و پێتان بڵێ بۆ ته‌داوی وه‌رنه‌ له‌نده‌ن یان وین.به‌ قووڵی بیری لێبکه‌نه‌وه‌، وه‌رنه‌ سه‌ر چۆکان و له‌ به‌ر باریته‌عالا بپاڕێنه‌وه‌ که‌ دوکتورێکی جه‌ڕاحی تایبه‌تی بۆ کاری گه‌وره‌تان لێره‌ په‌یدا بێ، وه‌بزانن خۆتان نه‌خۆشن و به‌ ده‌م ئێش و ژانه‌وه‌ ده‌ناڵێنن. ئه‌من ته‌نانه‌ت قه‌ت نامه‌وێ برا و خوشکی خۆشم له‌قووڵایی ئه‌و ده‌رد و کول و چاره‌ڕه‌شییه‌ ئینسانییه‌ی لێره‌ هه‌یه‌ نزیک ببنه‌وه. به‌ڵام پێمخۆشه‌ عیساییه‌ ئه‌مریکاییه‌ خۆشه‌ویسته‌کانمان له‌و بارودۆخه‌ تێبگه‌ن. ئه‌من ئه‌وه‌ ده‌ڵێم سه‌ره‌ڕای گرژی و سه‌ختی زۆر، چونکه‌ له‌ ڕاستیدا به‌ میلیۆنان له‌ دنیای له‌مێژینه‌ی ئه‌مریکا [ له‌ چاو خه‌ڵکی ئێره‌] له‌ حه‌وت ته‌به‌قه‌ی ئاسمانان دا ده‌ژین.
سابڵاغ نێوه‌ندی خۆزایی ئه‌و خاکه‌ مه‌زنه‌یه‌‌ و نه‌خۆشه‌کانی شوێنی ده‌ور وبه‌ر ده‌کرێ بێنه‌ لای ئێمه‌. ئه‌گه‌ر ئێمه‌ دوکتورێکمان هه‌بووبایه‌ ده‌یتوانی جار وبار به‌م ناوچانه‌ی ئێره‌ دا بگه‌ڕێ و بۆ حه‌وتوویه‌ک و دوان خه‌ڵک ته‌داوی کا.ئه‌وان به‌ ڕاستی له‌وه‌ تێناگه‌ن بۆچی دوکتور دژی مێش و مه‌گه‌ز، جاڵجاڵووکه‌، تۆز و خۆڵ، پینه‌و په‌ڕۆێ چڵکن، و ئاوی گه‌ماره‌. خاوێنی و پارێزگاری له‌ قامووسی وشه‌ی خه‌ڵکی ڕۆژهه‌ڵات دا نییه‌. دوکتور ده‌توانێ بڵێ "باشه‌،" " ئه‌من به‌ هاسانی ده‌توانم ئه‌م و ئه‌وت بۆ ببڕم و لێی که‌مه‌وه‌ به‌ڵام ئه‌تۆ جێ برینه‌که‌ت خاوێن ڕاناگری و پێی ده‌مری." یه‌ک ده‌نگ وڵام ده‌ده‌نه‌وه‌ " خوڵا گه‌وره‌یه‌، ئه‌تۆ گه‌وره‌ی، به‌ دڵنیاییه‌وه‌ ئینشاڵا نامرین." جا ئه‌وان ژیان و مردنیان وه‌ک ڕدێن سپی زه‌مانی کۆن وایه‌.
برسێتی بۆ فێر بوون و زانین
لێره‌ کوڕانی ئاغا و چه‌ند کوڕی خوداپێداوی دیکه له‌ لای مه‌لاکان به‌ شێوه‌ی تایبه‌تی ده‌رس ده‌خوێنن. ئه‌من حه‌سره‌تی دۆستایه‌تی له‌گه‌ڵ ئه‌و کوڕه‌ باشه‌ گه‌نجانه‌ ده‌خۆم چونکه‌ ئه‌وان له‌ پاشه‌ ڕۆژ دا ده‌بنه‌ ئاغای دێیه‌که‌. سه‌ره‌ڕای تۆڕه‌بوون و به‌ سه‌رداگوڕاندنی مامۆستایه‌کی پیر،کوڕه‌کان ( که‌ ته‌مه‌نیان له‌ نێوان 10 و 16 ساڵان دا بوو) ده‌رس و مه‌شقی خۆیان به‌ جێهێشت و شه‌ڕی ئه‌وه‌یان بوو یه‌کیان له‌وی دیکه‌ین زووتر خۆی بگه‌یێنێته‌ لای من که‌ خه‌ریک بووم لاپه‌ڕه‌کانی کتێبێکی سرنجڕاکیشی چیرۆکی میسیۆنێری، ژیانی عیسا، و پاولی پیرۆزم هه‌ڵده‌داوه‌. هه‌رکامێکیان به‌ ده‌نگی به‌رزتر و خێراتر فارسی به‌ موسیقایه‌کی تایبه‌تییه‌وه‌ ده‌خوێنده‌وه‌. یه‌کێک له‌وکتێبانه‌م دا به‌ کوڕه‌ ئاغایه‌ک.... هه‌تا ئێمه‌ نه‌ڕۆیشتین ئه‌و کوڕانه‌ ئێمه‌یان به‌ جێ نه‌هێشت و نه‌چوونه‌وه‌ سه‌ر ده‌رس و مه‌شقی خۆیان. ئه‌وان ئێره‌ییان پێ ده‌بردم‌ ئه‌و هه‌موو شته‌ ده‌زانم و چاوه‌ڕوانن‌ دیسان سه‌ریان لێ بده‌مه‌وه‌. به‌گه‌رمی ماڵاواییمان لێکردن و په‌سوێ مان به‌جێهێشت.
بۆ نانی نیوه‌ڕۆ له‌ شنۆ زه‌نگ له‌ ماڵی سێ برای باشی ته‌مه‌ن نێونجی لامان دا که‌ خزمی نزیکی گه‌وره‌ی په‌سوێن، له‌کاتێکدا ئه‌وان ده‌ستووریان دا نان، ڕۆنی که‌ره‌، هیڵکه‌ و دۆیه‌کی ترشی خه‌ستمان بۆ ئاماده‌که‌ن، له‌ گه‌ڵ ئاغای وێست ‌ به‌ هه‌لمان زانی له‌ جۆگه‌ی ئاشی که‌ له‌ نزیک ماڵی ئاغا بوو ئاوێک به‌ خۆمان داکه‌ین. پله‌ی گه‌رما له‌ سێبه‌ر له‌ سه‌ره‌وه‌ی سه‌د بوو و سه‌رخه‌و شکاندن له‌و ماڵه‌ی که‌ دیواری ئه‌ستووری گڵێنه‌ی هه‌بوو حه‌سانه‌وه‌یه‌کی خۆش بوو
ده‌روێزه‌گه‌ر و چاو له‌ ده‌ست نین
ئه‌وان زۆر سپاسیان لێکردم بۆ ئه‌وه‌ی حاڵی ئه‌و نه‌خۆشه‌م لێ پرسین که‌ سێزده‌ مانگ له‌وه‌پێش کاتێک له‌ گه‌ڵ دوکتور لام هاتین بۆ ئێره‌ ته‌ماشای کردبوو.دوکتور کاکران پێی گوتن نه‌خۆشه‌که‌یان ده‌بێ ده‌ستبه‌جێ عه‌مه‌لییات بکرێ که‌ زیاتر له‌ ساڵێک بوو تووشی وه‌ره‌م هاتبوو. گوتیان باشه‌ به‌ڵام " ئه‌مڕۆ بحه‌سێنه‌وه‌، سبه‌ینێ عه‌مه‌لیاتی بکه‌." دوکتور گوتی ئه‌وه‌ نابێ ده‌بێ هه‌ر ئه‌وڕۆ ده‌ست به‌ کار بم. دوایه‌ گوتیان : " ئه‌م ژنه‌ خزمی ئاغای گه‌وره‌یه‌ و ئێمه‌ ده‌بێ له‌ پێشدا بچین و ئیزن له‌وی وه‌ربگرین." که‌ دیتیان دوکتور کاکران واده‌نوێنێ‌ کیفی که‌لوپه‌له‌کانی داخاته‌وه‌ و چاو له‌ نه‌خۆشه‌که‌ نه‌کا، ئه‌و جار له‌ به‌ر چاوی ئێمه‌ ده‌ستیان کرد به‌ سرته‌ له‌ گه‌ڵ یه‌کتری. له‌ پڕ ئه‌وی گه‌ڕاوه‌تره‌که‌یان ئه‌منی بانگ کرده‌ ده‌ره‌وه‌. ئه‌و له‌ لای من درکاندی ڕاستی ئه‌وه‌یه‌‌ ئه‌وان هیچ دراوی نه‌غدیان به‌ده‌سته‌وه‌ نییه‌ حه‌قده‌ستی دوکتوری لێ بده‌ن و ناردوویانه‌ دراویان بۆبێ. ئه‌و بۆخۆی زۆر شه‌رمی ده‌کرد ئه‌وه‌ به‌ دوکتور بڵێ و به‌شێوه‌ی ئه‌رێیی که‌رامه‌تیان ناچاریان ده‌کا له‌ پێشدا حه‌ق ده‌ستی کاره‌که‌ بده‌ن. ( جا بزانه‌ که‌سایه‌تی ئه‌و کوردانه‌ چه‌نده‌ جیاوازه‌ له‌ دراوسێیه‌ ئێرانی و ترکه‌کانیان.) دیاره‌ ئه‌وه‌ زۆر هاسانتره‌ مرۆ سه‌روکاری له‌ گه‌ڵ موشته‌رییه‌ک ‌بێ که‌ پێکێشی ده‌کا پێشاوپێش دراو بدا، تا ئه‌و که‌سه‌ی که‌ چاوه‌ڕوانی باشترین خزمه‌ت ده‌کا به‌ڵام هیچ دراوێکیش بۆ ئه‌و کاره‌ نادا. له‌و ماوه‌یه‌ی دا که‌ دوکتور نه‌خۆشه‌که‌ی عه‌مه‌لییات ده‌کرد ئه‌من له‌ گه‌ڵ ئاغاکان دانیشتبووم و باسی مه‌به‌ستی سه‌ره‌کی سه‌ردانه‌که‌ی خۆمانم بۆ ده‌کردن. دوکتور شه‌فای پێیه‌ بۆ له‌ش و منیش بۆ روح و ڕه‌وان.ڕابی فرانزا که‌ له‌گه‌ڵمان بوو چیرۆکی خێرخوازی باشی بۆ خوێندنه‌وه. نوسخه‌یه‌ک له‌ ئینجیلی لۆقا و چاپکراوی دیکه‌ی دانێ. "ئێمه‌ پێشتر قه‌ت به‌و لایه‌نه‌ی مه‌سیحییه‌تمان نه‌ده‌زانی. داخودا له‌هیچ کوێیه‌کی دیکه‌ ئینسانی وه‌ک ئه‌مریکاییه‌کان هه‌ن؟" ئێمه‌ تا ڕاده‌یه‌ک بێ ئه‌ده‌بانه‌ ئه‌وانمان به‌جێهێشت و ماڵاواییمان لێکردن‌
ئاو شتی چاکه‌
ئێستا ئێمه‌ له‌ ده‌شتی بێ داروده‌وه‌نی لاجانێ بووین، که‌ له‌وێ چۆمی که‌ڵوێ وێشک هه‌ڵاتووه‌‌ و له‌ خوارتر پێی ده‌ڵێن زێی چکۆڵه‌ و ده‌ڕژێته‌ چۆمی ده‌جله‌ و ئاخره‌که‌ی ده‌گاته‌وه‌ که‌نداوی فارس. گشت دوای نیوه‌ڕۆکه‌ گه‌رما ئه‌وه‌نده‌ بڕستی لێ بڕیبووین‌ به‌ده‌م ئاژۆتنه‌وه‌ زۆر که‌م به‌یه‌که‌وه‌ قسه‌مان ده‌کرد. ته‌ماشا کردنی لووتکه‌ شاخه‌کانی به‌ به‌فر داپۆشراو به‌ لای ڕاستمانه‌وه‌ ئه‌وه‌نده‌ی دیکه‌ش هه‌ستی تونێتی ده‌ورووژاندین. ده‌نگی خوشینی چومی که‌ له‌ پێشمان بوو زۆر خۆش بوو و هه‌ر که له‌‌ کناری چۆمی نزیک بووینه‌وه‌ خزمه‌تکاره‌کانمان دۆش دامابوون و نه‌یان ده‌زانی چۆن و له‌ کوێ له‌و ڕووباره‌ پڕ ته‌وژمه‌ ده‌ین و لێی بپه‌ڕێینه‌وه‌.له‌و شوێنه‌ چۆمه‌که‌ پانایی نزیک سه‌د فیت و قووڵایی چوار فیت ده‌بوو. هه‌ر چۆنێک بوو ده‌بوو له‌ چۆمی ده‌ین و خۆمان بگه‌یێنینه‌ ئه‌و به‌ری. له‌ ئه‌سپه‌کانمان دابه‌زین، جلوبه‌رگمان داکه‌ندن و خۆمان تێ هاویشت. به‌ پێی تیۆرییه‌کی کۆن ئه‌گه‌ر‌ مرۆ به‌ده‌ستان شتێکی قورس له‌ سه‌ر سه‌ری ڕاگرێ ده‌توانێ له‌ هه‌موو چۆمێکی خوڕێن بپه‌ڕێتوه‌ ئه‌من دووبه‌ردی گه‌وره‌م هه‌ڵگرتن و به‌ ئیحتیاته‌وه‌ خۆم به‌ ئاوێ دادا. کاتێک گه‌یشتبوومه‌ نێوه‌ڕاست ئه‌و چۆمه‌ سه‌رهه‌ژێنه‌، هه‌ستم کرد شتێکی تیژ وه‌ گوێزینگی پێم که‌وت. ئه‌وه‌ به‌س بوو بۆ ئه‌وه‌ی له‌نگه‌رم تێک چێ و تیوری کۆن و به‌رده‌کانم له‌ بیر بکه‌م. هه‌رچۆنێک بوو ناچار بووم به‌ره‌و پێشه‌وه‌ بچم ،به‌ باسکه‌ی هه‌ره‌ خێرا خۆم بگه‌ینمه‌ ئه‌و به‌ری چۆمی. دیاره‌ هاوڕێکانیشم وه‌نه‌بێ حاڵیان له‌ من خۆشتر بووبێ ( ببووره‌ بۆ ئه‌و تێهه‌ڵکێشه‌، ته‌نێ ئه‌مریکاییه‌کان ده‌توانن به‌ گاڵته‌ باسی ته‌جره‌به‌یه‌کی ئه‌وتو بکه‌ن.) وڵاغه‌ بارهه‌ڵگره‌کانمان که‌" هه‌ستی ئه‌سپانه" یان باشتر بوو،به‌ باشی دڕیان به‌ ئاوه‌که‌ دا و له‌و به‌ری گژو گیای به‌رز تۆڵه‌ی بۆ کردنه‌وه‌.له‌ کاتێکدا ئه‌سپه‌کان خه‌ریکی له‌وه‌ڕین بوون، ئێمه‌ به‌ په‌له‌ که‌فمان له‌ ده‌موچاومان هه‌ڵسوو و له‌ کاتێک دا لاقمان هه‌ر ده‌نێو ئاو ده‌بوو به‌ ده‌ستێک ئاوێنه‌مان پێ بوو و به‌ده‌ستێکی دی رووی خۆمان ده‌تاشی. دوکتور کاکران گوتی: " بڵێی ئه‌گه‌ر ئێستا خه‌ڵکی سه‌ر به‌ کلیسا له‌ ئه‌مریکا ئێمه‌ میسیۆنێرییه‌کان به‌وحاڵه‌ ببینن چ بڵێن ؟" ئه‌من ئێستا پێتان ده‌ڵێم،
ئێمه‌ که‌ به‌گشتی هێندێک هاتبووینه‌وه‌ سه‌رخۆ به‌ڵام هه‌ر ماندوو بووین نزیکه‌ی میلێک به‌ شوێنپێی گاڕانان دا ڕۆیشتین هه‌تا گه‌یشتینه‌ دێی ڕكاوێ بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌وی شه‌وێ له‌وێ لاده‌ین. ڕۆژ ئاوا ببوو به‌ره‌و نه‌ینه‌وای کۆن و سێبه‌ری ترۆپکی کێوه‌کان زۆر به‌رزتر و زۆر ڕژدتری ده‌نواند له‌ ئاسمانی تاوپه‌ڕان دا، __ ئه‌وه‌ هه‌تا بڵێی دیمه‌نێکی دڵڕفێن بوو و ئارامی ده‌دا به‌ مرۆ. بڵێی سه‌رله‌نگۆری ژیانیش هه‌ر ئاوا بێ ؟
ده‌مار گرژ نین
هه‌ر که‌ گه‌یشتینه‌ ڕکاوێ نزیکه‌ی هه‌زار مه‌ڕ و ڕه‌شه‌ وڵاغ بۆ حاوانه‌وه‌ی شه‌وێ له‌ چیایانه‌وه‌ ده‌هاتنه‌وه‌؛ و له‌نێو تۆز وخۆڵ و هه‌را دا ژنانی کورد گۆچانی درێژ به‌ ده‌سته‌وه‌ هه‌رکامه‌یان خه‌ریک بوون حه‌یوانی خۆیان له‌ ڕانه‌ مه‌ڕه‌که‌ جوێ ده‌کرده‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بیانبه‌به‌ ئاغه‌ڵی خۆیان. بزنی برسی جاڕزکه‌ر له‌ باروبه‌ندیلی ئێمه‌ ورووکابوون و ده‌یانخوارد به‌ڵام په‌یدا بوونی به‌ وه‌ختی ئاغا وه‌زعه‌که‌ی گۆڕی و ئێمه‌ی برد بۆ سه‌ر بانی مزگه‌وتی دێیه‌که‌ که‌ ته‌خت بوو وبه‌شێوه‌یه‌کی نارێکوپێک به‌رز کرابووه‌وه‌. ئه‌من ئه‌وه‌م‌ پێ به‌ ودمێکی چاک بوو چونکه‌ هیچ موسوڵمانێکی ڕاسته‌قینه‌ " بێدینی، گڵاو" نابا و له‌ سه‌ربانی شوێنی پارانه‌وه‌یدا داینامه‌زرێنێ. له‌ سایه‌ی ئه‌و میوانداری لێکردنه‌ له‌ سه‌ربانی مزگه‌وتێ ئیمه‌ له‌ سه‌گی بێوێنه‌،باڕه‌ی مه‌ڕ، کێچ و چاوتێپرێنی خه‌ڵکی ده‌سته‌وه‌ستان و به‌سته‌زمانی دێیه‌که‌ ڕزگارمان بوو. ئێمه‌ وامان دانابوو ده‌ستبه‌جێ لێی بنووین و خۆمان بۆ خواردنی به‌رچاییه‌کی چاک ئاماده‌ که‌ین، به‌ڵام خانه‌ خوێیه‌که‌مان هاته‌ سه‌ربانی، له‌ ته‌نیشتمان هه‌ڵترووشکا به‌ خۆی و یازده‌ پیاوی به‌خۆوه‌ و ته‌وه‌زه‌لییه‌وه‌، هه‌ڵبه‌ت ئاشکرایه‌ که‌ ده‌بوو یه‌کێکمان قسه‌یان له‌گه‌ڵ بکا. ئه‌وه‌شمان ڕاپه‌ڕاند به‌وه‌ی که‌ هه‌ر کامه‌مان به‌ نۆره‌ بنووین _ وابزانم له‌ مه‌به‌ستم تێ بگه‌ی. دوایه‌ بۆ نانی شه‌وێ به‌ گۆشتی مریشک و پڵاو میواندارییان لێکردین. نزیکه‌ی سه‌عات 10ی شه‌وێ خزمه‌تکاران که‌ مجوعمه‌ی گه‌وره‌یان له‌ سه‌ر سه‌ریان دا نابوو به‌ نێردیوانه‌ له‌رزۆکه‌که‌ دا وه‌سه‌ربانی که‌وتن و له‌ پێشیان داناین. ئێمه‌ زۆر له‌وه‌ ماندووتر بووین بتوانین به‌ ڕێکو پێکی شێوه‌که‌ بخۆین. ئاغای وێست هه‌ر هه‌ڵیش نه‌ستا و ئێمه‌ش دوای نانخواردن داوامان کرد چای مان نه‌ده‌نێ و له‌ په‌شه‌به‌ندی که‌ به‌شل وشه‌وێقی ئاماده‌ کرا بوون خزاین، دیاره‌ چ پێویستی به‌ لایلایی بۆ کردنمان نه‌بوو، چونکه‌ مێشووله‌ به‌ دڵئاواڵه‌ییه‌وه‌ ئه‌وه‌یان ده‌کرد. دووه‌م ڕۆژی سه‌فه‌ره‌‌ خۆشه‌که‌مان ئاوا کۆتایی هات،
قانوونی میوان به‌خێرهێنان
ده‌رجه‌ی هه‌وا ‌ له‌ سه‌عات 4ی شه‌وێ له‌ 110 وه‌ داكشا بۆ 60 و 50 ده‌رجه‌ ساردی کرد و به‌ر له‌وه‌ی ڕۆژ بێته‌وه‌ ئێمه‌ له‌ سه‌رمان هه‌ڵده‌رزین سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی په‌تووی خوریشمان به‌ خۆمان دادابوو بای سارد له‌ به‌رزایه‌ به‌فر داگرتووه‌کانه‌وه‌ تێی هه‌ڵکردبوو. له‌ تاو هه‌ڵاتێ، ئێمه‌ خۆمان کۆ کرده‌وه‌ بۆ ڕۆژێکی دیکه‌ی که‌ به‌ڕێوه‌ بوو. له‌و کاته‌ی دا که‌ به‌رچایمان ده‌کرد له‌ پڕ دیتمان ئاغای شنۆزه‌نگ که‌ به‌‌ پڕتاو به‌ سواری ده‌هات لێمان په‌یدا بوو وگوتی: ئاغای گه‌وره‌ خه‌به‌ری عه‌مه‌له‌ جه‌ڕاحییه‌که‌ی پێ گه‌یشتووه‌، ده‌ستبه‌جێ بۆ خۆی هات و ئه‌وه‌ ئه‌منی که‌ نیوی شه‌وێ به‌‌ سواری هاتووم به‌ دوو دا ناردوون بۆ ئه‌وه‌ی بتان گێڕمه‌وه‌. ئێمه‌ ده‌بێ میوانداریتان لێ بکه‌ین، قه‌درتان بگرین، به‌ هیچ جۆر نابێ بڕۆن و له‌گه‌ڵم نه‌یه‌نه‌وه‌. داب و شوێنی کوردستان شتی ئاوا هه‌ڵناگرێ!" نزیکه‌ی سه‌عاتێک پێکێشی وی و نابێ و ناکرێی ئێمه‌ له‌وانه‌ بوو بگاته‌ نوخته‌ی به‌ مه‌ترسی له‌ دڵ گرانهاتنی خانه‌ خوێیه‌ پێشوویه‌که‌مان. ئه‌وه‌ میوان به‌خێرهێنانی کوردی ئه‌وپه‌ڕی خۆی و بێ سنوور بوو. زه‌مان و وه‌خت بۆ ئه‌وان چ نرخی نییه‌. کاتێک دوکتور به‌ دڵنزمییه‌وه‌ پێی گوت ‌ئه‌و به‌رنامه‌ی دیکه‌ی هه‌یه‌ و زیاتر له‌ سه‌د نه‌خۆشی نه‌خۆشخانه‌که‌ی چاوه‌ڕوانی ده‌که‌ن، ئاغای شنو زه‌نگ گوتی:" جا چبوو با حه‌وتوویه‌کی دیکه‌ش چاوه‌ڕێ بن ". له‌ ساڵانی پێشوو دا وه‌دوادانه‌وه‌ی به‌خێرهێنان و میواندارییه‌کی ئه‌وتۆ زۆر جار ده‌گه‌یشته‌ پێشگرتن و ڕووتکردنی میوانان له‌ سه‌ر ڕێگا له‌ لایه‌ن خانه‌ خوێوه‌. له‌ نێو عه‌ڕه‌بان دا وه‌دوادانه‌وه‌یه‌کی ئه‌وتۆ وه‌ک ڕاگه‌یاندنی شه‌ڕ وایه‌. ئه‌وه‌ش فه‌لسه‌فه‌یه‌کی سه‌یر و سه‌مه‌ره‌یه‌! به‌ڵام ئه‌و ئاغا نییه‌ت باشه‌، غازی نه‌بوو، به‌ پێچه‌وانه‌ دراوی بۆ دوکتور هێنابوو. " ئه‌گه‌ر له‌ گه‌ڵم بێنه‌وه‌ و میوانمان بن پێنچ تمه‌ن، و ئه‌گه‌ریش نه‌یه‌نه‌وه‌ و بڕۆن سێ تمه‌نتان ده‌ده‌مێ." ئێمه‌ پشکی سێ تمه‌نه‌که‌مان هه‌ڵبژارد.
ده‌رفه‌تێکی باش
ئێسکێکی سیلاوی له‌ باسکی ئاغا ژنی دێیه‌که‌‌ دا هه‌بوو و ئاغا به‌ڵێنی دا به‌ دوکتور و گفتی خۆشی پاراست که‌ ده‌یهێنێ بۆ عه‌مه‌لییات بۆ میسیۆنه‌که‌ی ئێمه‌. ئه‌وه‌ زۆر هه‌ستی مرۆی ده‌بزوواند ده‌ت دی خه‌ڵکی کوێر و ئیفلیجیش دێن، و پێیان وابوو ئه‌و دوکتوره‌ گه‌وره‌ ئه‌مریکاییه‌ به‌ دڵنیاییه‌وه‌ ده‌توانێ چاره‌یان بکا. له‌وکه‌سانه‌ی له‌ده‌ورمان کۆببوونه‌وه‌ ته‌نێ چه‌ندکه‌سێکیان خوێنده‌وارییان هه‌بوو و هێندێک بڵاوکراوه‌م دانێ. مه‌لای ئه‌و دێیه‌ چه‌ندین ساڵ له‌مه‌وبه‌رکۆچی دوایی کردبوو، بۆیه‌ وه‌زعی مزگه‌وته‌که‌ ئاوا شه‌ق و شڕ بوو. ئاغای دێیه‌که‌ که‌ له‌و ده‌مییه‌وه‌ سه‌رمان لێدان تا ئێستا چه‌ندین جار له‌ شاری بووه‌ته‌ میوانی من، زۆری حه‌ز لێ بوو له‌ سه‌ر مه‌سیحییه‌ت بزانێ و به‌ تایبه‌تی زۆری پێ خۆش بوو گوێی لێ بێ ‌ ئینجیل به‌ زمانی خۆی بۆی بخوێندرێته‌وه‌‌. له‌ماوه‌ی ئه‌و دوو حه‌وتوویه‌ی دا که‌ له‌ شاری بوو دۆستایه‌تییه‌کی گه‌رممان له‌ نێودا ساز بوو و ئه‌و له‌به‌رم ده‌پاڕاوه‌ دیسان بچمه‌وه‌ دێیه‌که‌ی و ماوه‌یه‌کی درێژتر له‌وێ بمێنمه‌وه‌. سه‌باره‌ت به‌ مه‌لاکان ده‌یگوت: " هیچ مه‌لایه‌ک به‌کارو زه‌حمه‌تی خۆی نان په‌یدا ناکا چونکه‌ خه‌ڵک له‌ نه‌زانی و تاریکایی دا ڕاده‌گرێ بۆ ئه‌وه‌ی نانی ئه‌وان وه‌ده‌ست بهێنێ". هه‌ر بۆیه‌ش ئه‌و له‌ دێیه‌که‌ی دا به‌ دوای مردنی مه‌لای پێشوو دا چ مه‌لای تازه‌ی ڕانه‌ده‌گرت.ئێستا ماده‌په‌رستی جێی ئیمان ده‌گرێته‌وه‌.......
ڕۆژی سێیه‌م ئێمه‌ به‌ ڕێپێڵگه‌ی ته‌نگه‌ر به‌ر و ته‌بیعه‌تی خۆڕسک دا، به‌ به‌رزایی و به‌ نێو دۆڵ و ده‌ره‌ی قووڵ و باریک دا درێژه‌مان به‌ گه‌شته‌که‌مان دا. ئێمه‌ به‌ دیتنی ئه‌و هه‌موو چاوه‌خانووه‌ په‌ڕپووتانه‌ی که‌ له‌و به‌ری چۆمی به‌ دووی یه‌کدی دا ڕیز ببوون سه‌رمان سووڕما و، وا وێده‌چوو زۆریان چۆل بن و که‌سیان تێدا نه‌ژی. بۆ ئێمه‌ کاری وه‌رزێکی ته‌واو هه‌یه‌، ئه‌گه‌ر مرۆ هه‌رجارێکیش بێ سه‌ری دێیه‌ک بدا، که‌ دیاره‌ ئه‌وه‌ش سیاسه‌تێکی میسیۆنێری لاوازه‌.
وه‌ فریا هاتن
بۆ نیوه‌ڕۆیه‌ گه‌یشتینه‌ به‌ستام به‌گ که‌ پۆستی عه‌سکه‌ریشی لێیه‌. خانووه‌کانی گڵێنه‌ و په‌ڕپووت و خه‌ڵکه‌که‌ی برسی وه‌به‌رچاو ده‌هاتن و ڕه‌نگیان زه‌رد هه‌ڵگه‌ڕابوو و دیار بوو مالاریا دایگرتوون. له‌وێ خواردنی تایبه‌تیمان شیری داغی بزن و هاروێ بوو. ئه‌وه‌نده‌ نانه‌ی هه‌بوو بۆ ئێمه‌ نه‌ده‌بوو به‌ نانی ڕۆژانه‌مان. نزیکه‌ی ده‌رزه‌نێک کوردی مه‌نگوڕی گه‌نج له‌وێ گوێیان دایه‌ باسێکی خۆمانه‌ و ناڕه‌سمی سه‌باره‌ت به‌ دین. دواتر، یه‌ک له‌وان بێ ئه‌وه‌ی چاوه‌ڕوان بم ده‌ستی به‌ قسان کرد و به‌ ئه‌وانی دیکه‌ی ده‌گوت‌ ئه‌وانه‌ پیاوی به‌ئیمان و دۆعا خوێنن چونکه‌ له‌ کاتی دیوار ڕاکێشان به‌ ده‌وری خانووبه‌ره‌که‌ماندا کاری بۆ من کردبوو و پێی گوتن ئه‌و پیاوه‌ ڕێگه‌ی نه‌ده‌دا که‌س ڕۆژی یه‌کشه‌مۆیان کار بکا چونکه‌ هه‌ر نوێژی ده‌کرد ( مولێر به‌ کوردی وشه‌ی 'نوێژ' ی نووسیوه‌.ح.ق.) دیاره‌ ئه‌و مه‌به‌ستی له‌ دروستکردنی دیواره‌ گه‌وره‌که‌ی پاره‌که‌مان بوو که‌ بۆ دروستکردنی سه‌د کرێکارمان ده‌به‌ر کار نابوو. دوکتور ده‌ستبه‌جێ وه‌فریای ئاغایه‌کی گه‌نجی دیکه‌ هات که‌ له‌به‌ر ده‌ردی مالاریا حه‌جمینی لێ بڕابوو.
هه‌ر ئه‌و دوای نیوه‌ڕۆیه‌ زوو گه‌یشتینه‌ ئه‌و شوێنه‌ی که‌ له‌ ناوچه‌ دا به‌ جه‌نگه‌ڵ (وشه‌ی جه‌نگه‌ڵی به‌ کوردی نووسیوه‌.ح.ق.) به‌ نێوبانگه‌.له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی نزیکه‌ی گشت ئێران بێ دارو ده‌وه‌نه‌ و شاخه‌کانی ڕووته‌نن، ئه‌م "جه‌نگه‌ڵ" ه‌ له‌ سه‌ر لێوی شاعیرانه‌ و باسی لێوه‌ ده‌که‌ن. بازاڕی سابڵاغی ئێمه‌ دارو ڕه‌ژی خۆی لێره‌وه‌ دابین ده‌کا. گوێنی، ناره‌وه‌ن، دارهه‌رمێی وه‌حشی، و جۆره‌ی وه‌حشی داری سێوی ترش، و چه‌ندین داری جۆربه‌جۆری دیکه‌ی کورته‌ڵه‌ش لێره‌ ده‌ڕوێن. ئێستا ئێمه‌ ده‌هاتینه‌ نێو ته‌بیعه‌تێکی خۆڕسکتر، چۆم خێراتر ده‌خوشی، خواره‌که‌ و پێچه‌که‌ی زیاتر بوو و شاخه‌ گه‌ردنکه‌شه‌کان به‌رزتر ده‌بوون. لێره‌ نه‌مان ده‌توانی به‌ نه‌رمه‌غار بڕۆین چونکه‌ به‌ردو چێوی جاڵه وه‌‌بوو ڕێگه‌ی لێ ده‌گرتین. ئێمه‌ به‌ دۆڵی ته‌نگ و باریک دا ده‌رباز بووین ، به‌ سه‌ر که‌نداڵی چۆمی دا که‌ نزیکه‌ی سێسه‌د فیت له‌ ته‌ڕکی ئاوه‌که‌وه‌ به‌رز بوو، زۆر به‌ وریایی ئه‌سپه‌کانمان داژۆت. ئێره‌ جێی بزنه‌ کێوییانه‌، هه‌ر وه‌ها ئاسک، ورچ، پڵنگ، و ڕێوی. هه‌ڵبه‌ت گورگیش زۆر و بێ ئه‌ژمارن.
ڕێگه‌ بڕین
ئه‌و شوێنه‌ی ده‌بوو بیبینه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بۆ شه‌وێ بۆ حه‌سانه‌وه‌ لێی لاده‌ین سه‌لماندی جیاوازییه‌کی نییه‌ له‌ گه‌ڵ ئه‌و ڕێگایه‌ی که‌ ئێمه‌ هه‌موو دوای نێوه‌ڕۆیه‌ پێیدا هاتبووین. چه‌ند که‌سێکی که‌ خه‌رێکی دارسووتاندن و ڕه‌ژی دروست کردن بوون ڕێنوێنییان کردین بچینه‌ " نزیکترین" دێ، که‌ له‌وێوه‌ سه‌عاته‌ ڕێیه‌ک بوو. دواتر ئێمه‌ بیستمانه‌وه‌ ‌ ئه‌و خه‌ڵووز چێکه‌رانه‌ وایان زانیوه‌ ئێمه‌ پیاوی حکوومه‌تین و بۆ چاوه‌ دێری هاتووین ؛ و به‌ فێڵ کردن له‌ ئێمه‌ و دوورخستنه‌وه‌مان له‌ دێیه‌که‌یان و به‌و درۆیه‌ی له‌گه‌ڵیان کردین خزمه‌تی به‌که‌لکی دوکتورێکی گه‌وره‌یان له‌ کیس خۆیان دا. دره‌نگانێک گه‌یشتینه‌ دێیه‌که‌، به‌ڵام بۆمان ده‌رکه‌وت چۆله‌ و که‌سی تێدا ناژی. تاو له‌ مێژ بوو په‌ڕیبوو، به‌ڵام له‌ به‌ر برسێتی و سڵامه‌تی خۆمان هه‌رچۆنێک بوو به‌ره‌و ئاورێک چووین که‌ چه‌ندین سه‌د فیت له‌ ژوورتر داییسا و بڵێسه‌ی ده‌ده‌دا. ده‌رزه‌نێک ، سه‌ گورگی زلی، دڕ که‌ دیار بوو سه‌گی شوانن پێمان ده‌وڕین وئاوا به‌ پیلمانه‌وه‌ هاتن. له‌هه‌موو شوێنێک مه‌ڕ و بزن تێکیان داویشت و خۆیان به‌ ده‌وه‌نان دا ده‌کرد. له‌وێ بارو به‌ندیلمان داگرت و له‌ به‌ر ڕووناکایی هۆبه‌که‌ دا ته‌خته‌ سه‌فه‌رییه‌کانمان کرده‌وه‌.سێ یان چوار ژنی که‌ڵه‌گه‌تی تۆکمه‌ له‌ تاوڵه‌ ڕه‌شه‌کانیان هاتنه‌ ده‌رێ و به‌ ده‌نگی گێراو وبه‌رز به‌خێرهاتنیان کردین و له‌ گه‌ڵ هه‌رقسه‌یه‌کی ده‌یان کرد ده‌ستی ڕاستی خۆیان له‌ سه‌ر چاویان داده‌نا " یاره‌ببی به‌خێرن، سه‌رچاوی ده‌مه‌ هاتن!" ئێمه‌ پرسیمان کوا مه‌زن و ئاغایان له‌ کوێیه‌؟: وڵامیان داینه‌وه‌: " وه‌ڵڵا ئێره‌ چ پیاوی لێ نییه‌." دیاره‌ هیچ ژنێکی ئێرانی قه‌ت قسه‌یه‌کی ئه‌وتۆ ناکا، به‌ڵام ئه‌و خه‌ڵکه‌ زه‌حمه‌تکێشه‌ چیایی یه‌ له‌ قسه‌ کردن و ئاکاریان دا ئازادن و له‌ باری ئه‌خلاقییه‌وه‌ خاوێن و پاکن. ئه‌و ژنانه‌ ئیدی چبڕ چادری ئیسلامی به‌کار ناهێنن وه‌ک ئه‌وه‌ی ژنان له‌ شاری ده‌یکه‌ین
(زیاتر دواتر.)

Tuesday, November 3, 2009

به‌شی شه‌شه‌می فیلمی به‌ڵگه‌یی میسیۆنی کوردستان



به‌شی شه‌شه‌می فیلمی به‌ڵگه‌یی میسیۆنی کوردستان
ئێستا ده‌کرێ له‌ ماڵپه‌ڕی تێلێڤیزیۆنی ئاموزشتی سکوڵا دا به‌شی شه‌شه‌می فیلمی به‌ڵگه‌یی میسیۆنی کوردستان ته‌ماشا بکه‌ن. له‌م به‌شه‌دا ژیان و چالاکییه‌کانی یای ئاگوستا گودهارت که‌ به‌ ساڵانی دور ودرێژ دڵپاکانه‌ خزمه‌تی به‌ گه‌لی کورد کرد ده‌ناسێندرێ
دوای چوونه‌ نێو ماڵپه‌ڕی سکوڵا
On the street videos
Country:Iran
Language:Kurdish
KurdistanMission06
http://www.scola.org/Scola/Default.aspx