Wednesday, March 30, 2011

بە بۆنەی ١٠-ی خاکەلێوە: ڕاگەیاندنی سەرلەشکر هومایوونی


ڕاگەیاندنی سەرلەشکر هومایوونی


ئەم بەڵگەیە یەکەمجار لە پەیام [ژمارە ٦ نەورۆزی ١٩٩٨] دا وەک بەڵگەیەکی گرینگی میژوویی بڵاو کراوەتەوە. بەڕێز کاک ئەنوەری سوڵتانی ئەو بەڵگەیەی داوە بە "پەیام" بێ ئەوەی بە دوای ئەوەوە بووبێ نێوی خۆی باس بکا. بەڕێزی ڕوونکردنەوەیەکی لە سەر نووسیوە و وەریگێڕاوەتە سەر زمانی کوردی. لێرە دا ڕوونکردنەوە و وەرگێڕانەکە بەو جۆرەی لە "پەیام " دا بڵاو بووەتەوە دەخوێننەوە.

ژمارە ٦ نەورۆز ١٩٩٨ پەیام بنکەی ڕاگەیاندن و بڵاوکردنەوەی ڕەسەن

بەڵگەیەکی مێژوویی

ئەوەی لێرە دا دەکەوێتە بەرچاوی خوێنەر، وەرگێڕاوی ڕاگەیاندنێکی سوپای ئێرانییە لە مەڕ ئیعدامی پێشەوا قازی و هاوڕێیانی. ڕاگەیاندنەکە، لە سەعات ٨ی بەیانی ڕۆژی ٣٠-٣- ١٩٤٧ واتە چەند سەعاتێک دوای بەڕێوەچوونی حوکمی ئیعدامی پێشەوا و سەیف و سەدری قازی لە لایەن ستادی هێزی [دەوڵەتی ئێران] لە کوردستانە و لە شاری ورمێ دەرچووە و دوای ٥٠ ساڵ نوسخەیەکی فۆتۆکۆپی کراوی لە لایەن کاک " آ.ش" ەوە بە دیاری نێردراوە بۆ ئێمە.
بۆچوون و هەڵوێستی پیاوکوژانی سوپای ئێرانی لە مەر ئەو سێ قارەمانە و ، سووکایەتیکردنیان بە داخوازی و مافی ڕەوای گەلەکەمان، شتێکی چاوەروانکراوە. ئەوانەی کە حوکمی ئیعدامی گەورە پیاوانی کورد بەڕێوە دەبەن، ئاشکرایە هەوڵی کوشتنی (کەسایەتی) شیان دەدەن و گاڵتە بە داخوازییەکانی گەلیش دەکەن. ئێمە ڕاگەیاندنەکە وەک بەڵگەیەکی مێژوویی سەیر دەکەین و لە گەڵ سپاسی کاک آ.ش. وا لێرە دا بڵاوی دەکەینەوە. یادی هەر سێ شەهیدی گەلی کورد بە خێر بێت!


ستادی هێز[ی دەوڵەتی ئێران] لە ڕەزائییە [ورمی]
روکنی دووهەم ژمارە ١٩١٢٥
بەرواری ١٠ – ١ – ٢٦ [ ٣٠ – ١٠ – ١٩٤٧ ]
سەعات ٨ [ی بەیانی ]
نیشانەی شێر و هەتاوی سوور

ڕاگەیاندن

لە کۆتاییەکانی ساڵی ١٣٢٠ دا [١٩٤١ی زایینی]. محەمەدی قازی، ئەبولقاسمی سەدری قازی [و] محەمەدحوسێنی سەیفی قازی لە مەهاباد، دەستیان دایە زنجیرەیەک هەڵخلاندن و چالاکی دژ بە ئاسایش و هێمنایەتی ناوچە و بەرە بەرە،کاری پیاوکوژانەی خۆیان پەرە پێ دا، کە بوو بە هۆی هەندێ ڕووداوی جێگەی داخ – وەک هێرش کردنە سەر شارەوانی* مەهاباد و کوشتنی پێنج پاسەوان، تاڵان کردنی شارەوانی و لە ناو بردنی بەڵگە و دەستاوێژی پیاوکوژییەکانی خۆیان، کوشتنی "مەحموودیان' تاجری مەهابادی و " قازی زادە"ی سەرۆکی [دائیرەی] ئامار، کە هەموویان بوونە قوربانی خواست و زێدەخوازی ئەوان، هەر وەها تاڵانی گوندەکان و ڕووداوی دیکەی ناوچەکە.
محەمەدی قازی بە هاوکاریی برای خۆی، سەدری قازی کە (بە ڕواڵەت نوێنەری [خەڵکی] مەهاباد [ لە مەجلیسی شووڕای میللی ئێران]، بەڵام لە ئەسڵدا، ماک و بەڕێوەبەری سەرەکی نەقشەی گڵاوی دابەش کردنی بەشێک لە ئێران بوو )، هەر وەها سەیفی قازی بۆ بەڕێوەبردنی ئامانجی ناپیرۆز و گڵاوی خۆیان هەموو سەرۆکانی ئیداراتی دەوڵەتییان لە مەهاباد وەدەر نا و لە ڕۆژی [٢٤ی ئازەری [ساڵی] ١٣٢٤ [ ١٥ ی دێسامبری ١٩٤٥] ** دا ئاڵای سێ ڕەنگی شێرو هەتاوی ئێرانیان لە سەر بینا دەوڵەتییەکان هێنایە خوارەوە و ئاڵایەکیان بە ناوی ئاڵای کوردستان هەڵکرد.
محەمەدی قازی لە ڕۆژی دووهەمی [مانگی] بەهمەنی ١٣٢٤ [ ٢٢-ی جانیوەری ١٩٤٦] دا، خۆی بە سەرەک کۆماری کوردستان ناساند و تاقمێک خەڵکی خەیانەتکار و پێشینە خراپی بە ناوی وەزیری دەوڵەتی خودموختاری کوردستان لە سەر ئیش و کار دانا،کە هەموویان هاوکاری خۆی بوون. ئینجا بۆ بەربەرەکانی هێزی دەوڵەت، تاقمێکی چەکداری لە کۆمەڵانی خەڵکی مەهاباد و بارزانی پێک هێنا و ژمارەیەکی بەرچاوی چەک و تەقەمەنی بە نێو دانیشتوان و عەشیرەکاندا دابەش کرد و ڕەوانەی سەقز و سەردەشتی کردن.[ئەوەش] بوە هۆی زۆر ڕووداوی خوێناوی هەر چەندە هێزی [دەوڵەت لە] کوردستان، چەند جار داوای ئیتاعەتی لێ کردن هیچ سوودێکی نەبەخشی و هەر وەها بەڕێوەبەرانی بەڕێزی دەوڵەت لە تاران گەلێک هەوڵیان دا لەو بیرە نابەجێیە دووریان بخەنەوە، بەڵام کەلکی نەبوو و هەمان رێبازی خۆیان درێژە پێ دا. دانیشتوان[ی شار] و خەڵکی عەشیرەتیان هان دەدا بۆ ئەوەی بەربەرەکانی هێزەکان[ی دەوڵەت] بکەن و بە نووسینیش، فەرمانی هێرش بردنە سەر تاقمی سەربازانی [دەولەت]یان دەر دەکرد. بەڵام بەختەوەرانە، عەشیرەتەکان بە بیری گڵاوی ئەوانیان زانی و گوێیان نەدانێ، ئینجا تاقمی هێزە سەربازییەکان درێژەیان بە چوونە پێشی خۆیان دا و هەموو پیلانی خەیانەتکارانەیان دەست بەجێ بێ سوود مایەوە، لە ئاکامدا ئەم عونسورە خەیانەتکارانە دەست بە سەر کران و کەوتنە بەر پەنجەی دادگەریی، [ئینجا] دەوسییەیان نێررایە "دادگای عەسکەریی سەردەمی شەڕ" و هەر سێ کەسیان بە ئیعدام مەحکوم کران. دادگای پێداچوونەوە (تجدید نظر)، و هەر وەها ئەعلا حەزرەتی هومایونی شاهەنشا، [حوکمەکەیان] پەسند کرد و لە سەعات ٦ [ی بەیانی] ڕۆژی دەهەمی [مانگی] فەروەردین
[٣٠ مارچی ١٩٤٦]دا، حوکمەکە، بەڕیوە چوو.

فەرماندەی لەشکری چوارەم و هێزی [دەوڵەتی ئێران لە] کوردستان

سەرلەشکر هومایوونی

چاپخانەی شێر و خورشیدی ڕەزائییە [ورمێ]

تێبینی حەسەنی قازی: * وەرگێڕ " شهربانی" کە مەبەست ئیدارەی پۆلیسە بە " شارەوانی " وەرگێڕاوە. ئەگەڕچی ئەو مانایە دروستە، بەڵام لە زمانی کوردیی لە باشووری کوردستان " شارەوانی" بە مانای " شارەداری" لە ڕۆژهەڵات و باکووری کوردستان دا بەکار دەهێندرێ.** ئەو بەروارەی هومایوونی بۆ هەڵکرانی ئاڵای کوردستان باسی لێوە کردووە هەڵەیە. ٢٦ی ئازەر [سەرماوەز] ی ١٣٢٤/ ١٧ی دیسامبری ١٩٤٥ دروستە

Tuesday, March 29, 2011

بە بۆنەی ١٠-ی خاکەلێوە: "محاکەمە"ی پێشەوا، سەدری قازی و سەیفی قازی



ئەبولقاسمی سەدری قازی، پێشەوا قازی محەمەد و محەمەد حوسێنی سەیفی قازی ئەو کاتانەی لە زیندان دا بوون

نەوشیرەوان مستەفا ئەمین لە کتێبی " حکومەتی کوردستان ریبەندانی ١٣٢٤ - سەرماوەزی ١٣٢٥ کورد لە گەمەی سۆڤێتی دا دەنووسێ:
تاوانەکانی بە پاڵ قازی و سەرانی حکومەت ئەدرا بریتی بون لە : پۆشینی بەرگی جەنەڕاڵی، سەرۆکایەتی جمهوریەتی کوردستان، گۆڕینی ڕەنگی ئاڵای ئێران،لابردنی نیشانەی شێر و خورشید، چون بۆ باکۆ و، کۆبونەوە لە گەڵ جەنەڕاڵەکانی بێگانە، کوشتنی ئەفسەر و سەربازی ئێرانی، بەڵێندانی بەخشینی نەوت بە بێگانە... هەر وەها نامەی دەسخەت و، ڕونوسی نوطقەکانی ناو کۆبونەوە گشتییەکان
لە بەفرانباری ١٣٢٥ دا هەر ٣ قازی بە ئیعدام حوکم دران. حوکمی ئێعدامی قازییەکان لەو کاتە دا بە بڵاو نەکراوەیی هێڵرایەوە. قازییەکان داوایان کرد مەسەلەکەیان بخرێتە بەر دەم " دادگاە تجدید نظر" بۆ چاو پیاگێڕانەوەی. لەو ماوەیە دا هەوڵێکی زۆریان دا بۆ ئەوەی موحاکەمە ببرێتە تاران. بەڵام ستادی ئەڕتەش سور بو لە سەر ئەوەی هەر لە مەهاباد بکرێتەوە.
ڕۆژی ٧ی بەفرانباری ١٣٢٦ ئەندامانی "دادگاە تجدید نظر" گەیشتنە مەهاباد. ئەمجارەیان دادگا بە سەرۆکایەتی سەرهەنگ عطاء و دادستانی سەرهەنگ نکوزاد بو. دادگا دو پارێزەری بۆ قازییەکان دانا بو: سەروان صلح جو و، سەوان نبوی. ئەو "تاوانانە"ی لە " دادگاه بدوی صحرایی" بە پاڵ قازی محمد درا بون و ، لە سەری بە ئیعدام حوکم درا بو، بریتی بون لە: ڕاپەڕینی چەکدار دژی حکومەتی ناوەندی، بەستنی ڕێککەوتنی نەوت لە گەڵ بێگانە، سوکایەتی کردن بە ئەڕتەش و حکومەتی مەرکەزی، فەرمانی کوشتن و سوتاندنی ماڵی فەرمانبەرانی حکومەت... ئەو تاوانانەی بە پاڵ سیف و صدریش درابون، شتێکیان کەم نەبو، لە وانەی بە پاڵ قازی درابون
هەیئەتی دادگا لە گەڵ ستادی ئەڕتەش بەردەوام بە بێتەل پێوەندی تەلگرافی هەبو. پرسی پێ ئەکرد و فەرمانی لێ وەرئەگرت. ئەمیش حوکمی ئیعدامی : محمد قاضی،محمد حسین خانی سیفی قاضی ، صدری قاضی دایەوە. کاتێ کە ستادی ئەڕتەش ئاگادار کرا لەوەی دادگا حوکمی ئێعدامی داون، ستادی ئەڕتەش فەرمانی دا بە فەرمانداری نیظامی مەهاباد لە ماوەی ٢٤ سەعات دا حوکمەکە جێبەجێ بکات
ڕووداوەکانی ناو دادگا لە گۆڤار و ڕۆژنامەکانی ئەو سەردەمەی تاران دا بە یەک شێوە و زمان بڵاو کراونەتەوە . پێ ئەچێ کاربەدەستانی ئەڕتەش ، بەوجۆرەی خۆیان ویستویانە، ڕاپۆرتەکەیان بو چاپ و بڵاوکردنەوە ئامادە کردبی، بەتایبەتی بو شکاندنی شەخسییەتی قازییەکان کە بوبون بە ڕەمزی خەباتی رزگاریخوازی کورد

تێبینی: ئەم وێنەیە لە کتێبی ویلیام ئیگلتن وەرگیراوە

بە بۆنەی ١٠ی خاکەلێوە: دوو نامەی بڵاو نەکراوەی شەهیدان سەدری قازی و سەیفی قازی


بەبۆنەی ١٠ی خاکەلێوە: دوونامەی بڵاو نەکراوەی شەهیدان سەدری قازی و سەیفی قازی

نامەیەکی شەهید ئەبولقاسمی سەدری قازی بۆ گەوەرتاجی سەدری قازی لە کاتی هاتنەوەی بۆ مەهاباد




فرزندی گوهرتاج صدرقاضی

انشااللە سلامتی را دارید. اینجانب الساعە از طهران وارد مهاباد شدە چۆن مادرت در طهران خواهش کرد خات خدیجە را برایش بطهران بفرستم لازم است فوری مشارالیها را حاضر کردە در خدمت جناب آقای سروان شامبیاتی کە این کاغذ را بشما لطف خواهند کرد بطهران اعزام دارید و خرج و مخارج راه هم بخات خدیجە بدهید
صدرقاضی
امضاء
١٥/ ٩ / ٢٥

ڕۆڵەم گەوەر تاجی سەدری قازی

ئینشائەڵا سڵامەتن. ئەمن هەر ئێستا لە تارانەوە گەیشتوومەتە مەهاباد، لە بەر ئەوەی دایکت لە تاران داوای کرد خات خەجیجی بنێرمە لای لەتارانێ پێویستە دەستبەجێ نێو براو ئامادە بکەن و لە خزمەت جەنابی ئاغای سەروان شامبەیاتی کە ئەم نامەیەتان دەداتێ بینێرن بۆ تارانێ و خەرج و مخاریجی ڕێگاش بدەن بە خات خەجیج.
سەدری قازی
ئیمزا
١٥/ ٩ / ٢٥

تێبینی: ئەوەی سەبارەت بەو نامە کورتەگرینگە بەروارەکەیەتی. بە پێی هێندێک سەرچاوە لەم ڕۆژە دا سەدری قازی لە مزگەوتی هەباس ئاغا لە مەهاباد قسەی کردووە و باسی پێویستی خۆ ڕاگری لە بەرانبەر هاتنی نیرووی حکوومەتی ناوەندی بۆ مەهاباد کردووە. دیارە دوای ئەو بەروارە جارێکی دیکە گەڕاوەتەوە بۆتاران.لە نێوە رۆکی نامەکە ڕا دەردەکەوێ سەدری قازی بە ئێسکۆرتی ئەرتەشییەوە هێنراوەتەوە بۆ مەهاباد و نەی توانیوە چاوی بە ئەندامانی بنەماڵەکەی بکەوێ بۆیە ئەو نامەیەی بۆ کچەکەی نووسیوە. مەبەست لەو خات خەجیجە دەبێ ڕەحمەتی خات خەجیجی خانیس بێ.





نامەی شەهید محەمەدحوسێنی سەیفی قازی بۆ گەوەرتاجی سەدری قازی




گوهرتاج خانم ، خانمە خانم

این است در این موقع کە دارفانی را با کمال ایمان و آرزو وداع میکنم از شما خواهش میکنم جنازە مرا بە خانقاه علیە ببرید و در پهلوی ابوی دفن نمائید و خیلی و صد دخیل غفلت نکنید مرا حلال نمائید. از حسن مواظبت نمائید هم اسم پدری است و جای امید است و در تربیت او خیلی ساعی باشید. از همگی خدا حافظی مینمایم.

محمد حسین سیف قاضی
امضاء
١٠ / ١ / ٢٦


گەوەرتاج خانم، خانمە خانم

ئەوە کە ئێستا بەو پەڕی ئیمان و ئاواتەوە ماڵاوایی لەم دنیا فانییە دەکەم ، داوا دەکەم تەرمی من بەرن بۆ خانەقای بەرز و بە تەنیشت باوکمەوە بینێژن. دەخیل و سەد دەخیل تەنەخی لێ مەکەن و حەڵاڵم کەن . ئاگاتان لە حەسەن بێ، هاوناوی باوکمە و جێگای هومێدە و بۆ پەروەردە کردنی زۆر تێبکۆشن. ماڵاوایی لە هەموو لایەک دەکەم.

محەمەدحوسێنی سەیفی قازی
ئیمزا
١٠/١/ ٢٦

تێبینی:ئەم نامەیەی سەیفی قازی لەگەڵ وەسییەتنامە بۆ هاوسەری کە لە چەند سەرچاوە دا بە وەرگێراوی کوردیشەوە بڵاو کراوەتەوە؛ بەر لەئەوەی لە داری بێدادی بدرێ نووسیویەتی. بە پێی قسەی گەوەرتاجی سەدری قازی ئەو نامەیەی چەندین مانگ لە دوای لە سێدارە درانی قازییە کان بە دەست گەیشتووە و وەک دەزانین قازییەکان لە مەهاباد نێژراون. مەبەست لە خانەقای بەرز، خانەقای شیخی بورهانە کە تەرمی سەیفولقوزات لەوێ نێژراوە. مەبەست لە حەسەن،نووسەری ئەم دێڕانە برازای سەیفی قازییە کە نێوی پچووکی سەیفولقوزات باوکی شەهید سەیفی قازی لێ نراوە.

Monday, March 28, 2011

بە بۆنەی نیزیک بوونەوە ی ١٠ی خاکەلێوە، گومان لە ڕاستیی کتێبێک



هەتا دەزگای چاپ و بەرهەڤکاری ئەم کتێبە ئەسڵی ئەم سەنەدە بە زمانی ماک واتە زمانی فارسی بڵاو نەکەنەوە ڕه‌سه‌ن بوونی وەک دەقی بەرگریکردنی ڕێبەرانی کۆمار لە دادگەی نیزامی ئێران جێگای باوەر نییەو نابێ پشتی پێ ببسترێ.

حەسەنی قازی ‌

له‌ ساڵی 2001 ده‌زگای چاپ و بڵاوکردنه‌وه‌ی مۆکریانی له‌ هەولێر ئەم کتێبەی کە لەسەرەوە رووبەرگەکەی دەبینن به‌ ناوی " سه‌رۆک کۆماری کوردستان له‌ به‌رده‌م دادگای ئێراندا" بڵاو کردەوە. ئەو کتێبە هەر لە ساڵی ٢٠٠١ دووجار چاپ کراوە.به‌رهه‌ڤکار کاک بەدرەدینی ساڵح لە پێشەکییەکی کورت دا کە بۆ ئەو کتێبەی نووسیوە دەڵێ ئه‌و ده‌قه‌ له‌ لایه‌ن که‌سێکه‌وه‌ به‌ ناوی سه‌روان کیومرث صالح ڕا نووسراوه‌ که‌هه‌واڵده‌ری گۆڤارێکی سه‌ر به‌ ئه‌رته‌شی شاهه‌نشایی بووه‌ و بۆ خۆی له‌ دادگه‌یه‌که‌دا ئاماده‌ بووه‌. له‌و ده‌قه‌ دا له‌ که‌یفه‌رخواز نامه‌ دا 12 "تاوان" وه‌پاڵ قازیی محه‌مه‌د ، 3 "تاوان" وه‌پاڵ محمه‌د حوسێنی سه‌یفی قازی جێگری سه‌رۆککۆمار و وه‌زیری به‌رگری و 4 "تاوان" وه‌پاڵ ئه‌بولقاسمی سه‌دری قازی نوێنه‌ری مەهاباد له‌ خولی چارده‌هه‌می مه‌جلیسی شوورای میللی ئێران و نوێنه‌ری قازی محه‌مه‌د له‌ تاران دراوە.‌
له‌ هیچ کوێێ کتێبه‌که‌ دا ڕچه‌یه‌ک له‌ ده‌قی فارسی ماک نابیندرێ، هه‌موو بابه‌ته‌که‌ "وه‌رگێردراوه‌ته‌" سه‌ر کوردی ناوه‌ڕاست. کاتێک من ئه‌و کتێبه‌م ده‌ست که‌وت و خوێندمه‌وه‌ زۆر زوو هه‌ستم پێکرد ده‌بێ ساخته‌کارییه‌کی تێدا کرابێ و له‌ چه‌ند هه‌ڵکه‌وتی به‌شداری له‌ به‌رنامه‌ی تێلێڤیزیۆنی دا سه‌رنجی خوێنه‌وه‌رانم بۆ دڕدۆنگ بوونی خۆم له‌و کتێبه‌ ڕاکێشا و لە دمەتەقەیکیش دا کە بەزمانی ئینگلیسیی لە بلۆگی ڕۆژنامەی واشنتن پۆست سەبارەت بە مێژووی کۆماری کوردستان لە مانگی سێپتامبری ساڵی ٢٠٠٦ دا بەڕێوە چوو بە دوورو درێژی بۆچوونی خۆم و ساختەبوونی ئەو کتێبەم وەکوو دەقی بەرگریکردنی قازییەکان هێنا گۆڕێ.
له‌ یه‌که‌م خاڵی که‌یفه‌رخوازی به‌ دژی سه‌دری قازی ئه‌و تاوانبار کراوه‌ به‌ " نووسینی شێعرێکی حه‌ماسی گه‌رم بۆ مه‌لا مسته‌فای بارزانی و به‌و شێعره‌ به‌ خێرهێنان و پێهه‌ڵگوتنی وه‌کو ڕه‌مزی پیرۆزی گه‌لی کورد". وه‌کوو شاگردێکی میژووی کۆماری کوردستان من قه‌ت نه‌مبیستبوو سه‌دری قازی شێعری گوتبێ،به‌ڵام بۆ ئه‌وه‌ی له‌وباره‌یه‌وه‌ به‌ ته‌واوی دڵنیا بم پێوه‌ندیم کرد به‌ کچی سه‌دری قازی و خوارزایه‌کی که‌ هه‌ردووکیان خوێنده‌وارییان هه‌یه‌ و به‌سه‌رهاته‌کانی ئه‌و سه‌روبه‌ندییان له‌ بیره‌ و زۆر له‌ نیزیکه‌وه‌ له‌ ژیان و چالاکییه‌کانی سه‌دری قازی ئاگادار بوون. ئه‌وان هه‌ر دووکیان له‌ سه‌ر ئه‌و ڕاستییه‌ شه‌هاده‌ت ده‌ده‌ن که‌ سه‌دری قازی قه‌تی شێعر نه‌گوتووه.‌له‌ ڕوانگه‌ی ئه‌ده‌بییه‌وه‌ ئه‌و نووسراوه‌یه‌ی که‌ وه‌کوو شێعری سه‌دری قازی به‌ نێو کراوه‌ زۆر لاوازه‌،وشه‌ و زاراوەی ئه‌وتۆی تێدایه‌ که‌ لەوان ساڵان له‌ نووسینی کوردی دا ده‌کار نه‌کراون و،ده‌ربڕینی هێندێک ووشەی کەله‌ که‌سێکی وه‌ک سه‌دری قازی ناوه‌شێته‌وه و لە جێدا ئەو نووسراوەیە هیچ چێژی شێعری لێ وەرناگیرێ. ‌
له‌و خاڵە ڕا گه‌یشتمه‌ ئه‌و قەناعەتەی کەگشت کتێبه‌که‌ بە مەبەستی سیاسی ڕۆژ هه‌ڵبه‌سترا بێ و ئەو شک و گومانەی من هەتا هەموو دەقی بەڵگەکە بە زمانی فارسی دەرنەکەوێ هەر دەمێنێتەوە. وەک لە سەرەوە باس کرا ئەو دڕدۆنگ بوونەی من و کەسانی دیکە لە ڕەسانەیەتی ئەو بەڵگەیە پێشتریش هاتووەتە گۆڕێ و لە دیمانەیەک دا لە گەڵ ماڵپەڕی دیمانە [31.08.2006]، کە بەداخەوە ئێستا چالاکی نەماوە کاک به‌دره‌دین ساڵحی بەرهەڤکاری ئەو کتێبە باسی چۆنیه‌تی وه‌ده‌ست هێنانی به‌ڵگه‌که‌ ده‌کا،به‌ڵام سه‌باره‌ت به‌و شێعره‌ی که‌ وه‌پاڵ سه‌دری قازی دراوه‌ بێده‌نگه‌.لە لاپەڕەی ١٣ی ئەو کتێبە دا هاتووە" "ئەو شێعرەی کە ئەبولقاسم سەدری قازی پێ تاوانبار کرا هەر بە کوردی لە ژمارە (٦٦)ی ماهنامە – مسلسل ١٥٣ دا بڵاو کراوەتەوە، بەڵام تێکەڵیی هەندێ وشە و هەڵەی چاپی ئەویش، چونکە سەروان کیۆمەرس ساڵح کوردی نەزانیوە و دیارە ئەوەی تایپیشی کردووە هەر کوردی نەزانیوە، تا بتوانن فۆنەتیکی شێعرەکە بە جوانی بنووسنەوە و چاپی بکەن..... ئەمەش دەقی ئەو شێعرەیە کە بووە بەندی یەکەمی تاوانبار بوون[!!!] و لە سێدارە دانی سەدری قازی:" لەو قسانە ڕا دەردەکەوێ ئەو شێعرە بەو جۆرەی دەستی بەرهەڤکار کەوتووە لەم کتێبە دا چاپ نەکراوە و تەنانەت ئەگەر ئەوەش بسەلمێنین کە کیومرث صالح ئەو شێعرەی وەک شێعری سەدری قازی بڵاو کردبێتەوە ئەوەی لەم کتێبە دا هاتووە دەستی تێوەردراوە، چونکە لە دەقی شێعرەکە دا کە لە خوارەوە دەیبینن بەرهەڤکار لە هیچ کوێ دیاری نەکردووە کام " وووشە" یان "هەڵەی تایپی" ساخ کردووەتەوە.
بەو پەڕێ تێڕامان و سەرسووڕمانەوە ده‌بێ بڵێم، سه‌ره‌ڕای ئه‌و دڕدۆنگییه‌ جیدییانه‌ نه‌ ئه‌و نووسه‌رانه‌ی که‌ له‌ مێژووی کۆماری کوردستان ئاگادارن و، نه‌ هیچکام لە دوولاباڵی دێمۆکڕات بە ڕەسمی شک و گومانی خۆیان سه‌باره‌ت به‌و به‌ڵگه‌یه‌ ده‌رنه‌بڕیوه‌. پێویستە به‌رهه‌ڤکار و ده‌زگای بڵاو که‌ره‌وه‌ی ئه‌و کتێبه‌ بۆ ئەوەی تەمی ساختەکاری لە سەر خۆیان بڕەوێننەوە ده‌قی ئه‌سڵی ئه‌و سه‌نه‌ده‌ی له‌لایانه‌ وه‌کوو خۆی بڵاو بکه‌نه‌وه‌. ئه‌و ده‌می سیاسه‌تی ڕێژیمی تێکته‌پیوی سه‌لته‌نه‌تی ئێران به‌ دژی ڕێبه‌رانی کۆماری کوردستان باشتر ڕوون ده‌بێته‌وه.

٨ی خاکەلێوەی ٢٠١١



Sunday, March 27, 2011

بە بۆنەی نیزیکبوونەوەی ١٠ی خاکە لێوە، نامەیەکی نەمر ڕەحمانی ئووەیسی



دزییه‌کانی سه‌رله‌شکر هومایوونی له‌ کوردستان دوای هه‌ڵوه‌شانی کۆمار

حه‌سه‌نی قازی

نه‌مر ڕه‌حمانی ئووه‌یسی که‌ یه‌كێک له‌ کاربه‌ده‌ستانی حکوومه‌تی میللی کوردستان بووه‌ له‌ دوایین نامه‌ی خۆی دا ‌ بۆ لێکۆله‌ره‌وه‌ی کورد سه‌ید محه‌مه‌دی سه‌مه‌دی ‌‌ (له‌ به‌رواری 20/1/1368ی هه‌تاوی)، په‌رده‌ له‌ سه‌ر دوو ڕووداوی سه‌رده‌می هه‌ڵوه‌شانی کۆماری کوردستان لاده‌دا، یه‌كێکیان سووتاندنی سه‌نه‌د وبه‌ڵگه‌ی کۆماره‌ به‌ مه‌به‌ستی پاراستنی ژیانی کاربه‌ده‌ستان و دووه‌م له‌قاو دانی دزی سه‌رله‌شکر هومایوونی. له‌به‌ر گرینگی نێوه‌رۆکی ئه‌و نامه‌یه‌، ئه‌وه‌ لێره‌دا وه‌رگێڕدراوه‌
کوردییه‌که‌ی ده‌خوێننه‌وە

کاتێک که‌ئازه‌ربایجانی ڕۆژهه‌ڵات و حکوومه‌تی ‌ئازه‌ربایجان له‌ مانگی سه‌رماوه‌زی 1325- ی هه‌تاوی هه‌ڵوه‌شا و ئیدی به‌ لێبڕاوی ده‌رکه‌وت ‌ نیرووی حکوومه‌تی نێوه‌ندی به‌ زوویی و به‌و په‌ڕییه‌وه‌ تا دووه‌می ڕێبه‌ندانی 1325 ته‌واو ساڵێک دوای ساڵڕۆژی دامه‌زرانی حکوومه‌تی جمهوری کوردستان له‌ مه‌هاباد دێنه‌ نێو ئه‌و شاره‌ خۆشه‌ویسته‌ و نیشتمانی ئازیزمان و هیچ که‌س و کاربه‌ده‌ستێک له‌ فکری ئه‌وه‌ دا نه‌بوو سه‌باره‌ت به‌و سه‌نه‌د و به‌ڵگه‌ سیاسی و ئانکێت و کاغه‌زی داوخوازی ئه‌ندامه‌تی له‌ کۆمه‌ڵه‌ی ژ.ک. و حیزبی دێمۆکڕات بڕیارێک بدا، ئه‌من به‌ ده‌ستپێشخه‌ری خۆم له‌ ئیداره‌ی ڕادیۆی مه‌هاباده‌وه‌ به‌ بێ ئه‌وه‌ی شه‌هید پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د ڕوحیشی له‌و بابه‌ته‌ ئاگادار بووبێ به‌ ناوی وی ته‌له‌فونم کرد بۆ ئاغای مه‌لا قادری موده‌ریسی ئه‌ندامی کۆمیته‌ی نێوه‌ندی حیزب و به‌رپرسی کۆمیته‌ی ئه‌ستان تا پێی بڵێم فه‌رمانێک له‌ لایه‌ن پێشه‌واوه‌ دراوه‌ ( وه‌ک باسم کرد پێشه‌وا خۆی ئاگای لێ نه‌بوو) که‌ هه‌رچی خێراتر و به‌ بێ ئه‌وه‌ی ‌ ته‌نانه‌ت بۆ نان خواردنیش بچێته‌وه‌ ماڵێ گشت سه‌نه‌د و به‌ڵگه‌، ئه‌و داوخوازینامانه‌ی بۆ ئه‌ندامه‌تی پڕکراونه‌ته‌وه‌ و وێنه‌ی داوخوازکاران و ئه‌و نوسخانه‌ی کارتی ئه‌ندامه‌تی که‌ ئارشیڤ کراون، ده‌فته‌ری ئاسته‌ کردنی ناو، ونوسخه‌ی هه‌موو نامه‌ی هاتوو و ناردراو بسووتێنن و له‌ ناویان به‌رن. ده‌ستوور بده‌ن به‌ شاره‌کانی نه‌غه‌ده‌، ورمێ، شنۆ، خانێ، سه‌رده‌شت، بۆکان، میاندواو،تیکانته‌په‌، ساینقه‌ڵای هه‌وشار، سه‌ڵماس و ... ناوچه‌کانی دیکه‌ و مه‌ئموور بنێرنه‌ ئه‌وێ تا ده‌ستبه‌جێ هه‌موو جۆره‌ سه‌نه‌د و به‌ڵگه‌یه‌کی به‌رده‌ست تا دوایین په‌ڕی بسووتێنن و هه‌تا هه‌مووی له‌ نێو نه‌به‌ن نەچنەوە ماڵەکانیان.ئەندامانی دیکه‌ی کۆمیته‌ی نێوه‌ندیش ئاگادار بکه‌ن و ئه‌م ده‌ستووره‌یان پێ ڕاگه‌یێنن تا به‌و شێوه‌یه‌ هه‌موو به‌ڵگه‌کانی کۆمیتەی نێوه‌ندیی حیزب بسووتێنن بۆ ئه‌وه‌ی هیچ شتێک به‌ده‌سته‌وه‌ نه‌بێ که‌ کاربه‌ده‌ستانی له‌شکری و سیاسی حکوومه‌تی نێوه‌ندیی ئێران به‌ پاڵپشتی ئه‌وان ئه‌و که‌سانه‌ی ده‌ناسرێنه‌وه‌ ئێعدام بکه‌ن یان بۆ ماوه‌ی دوورو درێژ له‌ زیندان دا رایان بگرن
ئاغای موده‌ریسی له‌ شوێنی کاری خۆی نه‌بوو و چووبووه‌وه‌ ماڵێ که‌ به‌ ناچاری ئه‌و فه‌رمانه‌م دیسان به‌ ناوی پێشه‌وا هێنا گۆڕێ و ئه‌وه‌شم لێ زیاد کرد‌ له‌ ته‌ورێزێ له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی به‌ڵگه‌کان له‌ ناو نه‌بردرابوون خه‌ڵکێکی زۆریان ئێعدام کردووه‌و له‌ کوردستانیش هه‌ر ئاوا ده‌که‌ن،جا بۆیه‌ سووتاندنی هه‌موو جۆره‌ سه‌نه‌د و به‌ڵگه‌یه‌ک پێویسته‌ و ده‌بێ خێرا ئاغای موده‌ریسی ببیننه‌وه‌ و ده‌ستووره‌که‌ی پێ ڕابگه‌یێنن، ده‌ستووره‌که‌م دا به‌ ئاغای حوسێنی مکاییلی به‌رپرسی چاپخانه‌ی ڕۆژنامه‌ی کوردستان و بۆ خۆشم ده‌ستم کرد به‌ سووتاندنی ماکی گشت ئه‌و ووتار و نووسراوانه‌ی لە ژمارەکانی ڕابردوو دا چاپ کرابوون و، هه‌ر وه‌ها هه‌موو جۆره‌ نامه‌یه‌ک و ده‌ستووره‌که‌ به‌ خێرایی جێ به‌جێ کرا به‌ شێوه‌یه‌ک که‌ کاتێک پێشه‌وا سه‌ری شه‌وێ ته‌شریفیان هات بۆ ئیداره‌ی ڕادیۆ و کۆمیته‌ی نێوه‌ندی،به‌ زانینی ئه‌وه‌ی که‌ به‌ڵگه‌کان سووتێندراون واقی وڕما و پرسیاری کرد چ که‌سێک بیری له‌وه‌ کردووه‌ته‌وه‌ و ئه‌و ده‌ستپێشخه‌رییه‌ی کردووه‌، ئه‌من بۆ خۆم له‌ به‌ر سه‌رقاڵی زۆری فکری هه‌ر فکریشم بۆ ئه‌وه‌ نه‌چوو،ده‌ستوور بده‌م کارێکی ئاوا پێویست بکرێ. کاتێک پێیان گوت ئێوه‌ به‌ڕێزتان خۆتان ئه‌و ده‌ستووره‌تان دابوو،فه‌رمووی: نا، ئه‌من نه‌م گوتووه، به‌ڵام کارێکی زۆر په‌سند و پێویست بووه‌ و ئه‌و فکر و کرده‌وه‌یه‌ شایانی ته‌قدیره‌.ئاخره‌که‌ی‌ ئه‌و ده‌ستووره‌ له‌ لایه‌ن خودالێخۆشبوو حوسێنی مکاییلی به‌ ئاغای موده‌ریسی ڕاگه‌یێندرا و ئه‌ویش نوێنه‌ری نارد ب شاره‌کانی باسکراو و نه‌خشه‌که‌ی من سه‌ری گرت و به‌وشێوه‌یه‌ پێشم به‌ ئیعدام کرانی خه‌ڵکێکی زۆر گرت به‌ ده‌ستی جه‌لادانی قین له‌ دڵ، کورسیخواز و مرۆڤکوژی حکوومه‌تی نێوه‌ندی و ته‌نانه‌ت تاقه‌ په‌ڕێکیشیان به‌ڵگه‌ ده‌ست نه‌که‌وت
هه‌ر وه‌ها هه‌ر له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی به‌ هاتنه‌وه‌ی نیروو حکوومه‌تی شا ده‌ستووری دابوو که‌ ده‌ستبه‌جێ کاره‌مه‌ندانی ئیداره‌کان ڕوو له‌ ئیداره‌کان بکه‌نه‌وه‌ و وه‌ک ڕابردوو ( وه‌ک زه‌مانی به‌ر له‌ دامه‌زرانی حکوومه‌تی کوردستان) بچنه‌وه‌ سه‌ر ئه‌و کارو پیشه‌یه‌ی که‌ به‌ر له‌ ساڵی 1324 بوویانه‌ و ده‌ست به‌ کار بکه‌نه‌وه‌.ئه‌منیش چوومه‌وه‌ ئیداره‌که‌ی خۆم واته‌ ئیداره‌ی دارایی و بووم به‌ سه‌رۆکی داییره‌ی داهات واته‌ ماڵیاتی ڕاسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆ و جگه‌ له‌وه‌ بوومه‌ سه‌رۆکی به‌شی له‌ به‌ر کار نانیش و ده‌ستم به‌ کار کرده‌وه‌.له‌و سه‌روبه‌نده‌ دا نامه‌یه‌ک له‌و سپایه‌ی ڕا که‌ هاتبووه‌وه‌ نێو کوردستان به‌ ئیداره‌ی دارایی گه‌یشت که‌ تێیدا داوا کرابوو نوێنه‌ڕێک له‌ لایه‌ن داراییه‌وه‌ بنێردرێ بۆ چاوه‌دێری به‌ سه‌ر خه‌رج و مه‌سرووفاتی ئه‌ڕته‌ش دا و ئیداره‌ی داراییش حوکمێکی نووسی به‌ نێوی من و ئه‌و کاره‌یان به‌ من ئه‌سپارد. دوای دوومانگ به‌ڵگه‌یه‌کی ساخته‌ی خه‌رجێکیان بۆ ئیمزا کردن دا به‌ من که‌ به‌ پێی وی به‌ بڕی 187000 رێاڵ له‌ خه‌ڵکی حه‌سه‌نلووی نه‌غه‌ده‌ی سندووس کا و گیا و گۆشت کڕدرابوو،بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و دراوه‌ بچێ له‌ گیرفانی ئاغایانی فه‌رمانده‌ی سپا و فه‌رمانده‌ی هه‌نگی 5- ی سواره‌ی لورستان که‌ ناردرابوون بۆ کوردستان و‌ له‌ نه‌غه‌ده‌ له‌ گه‌ڵ هێزی کوردی بارزانی به‌ ڕێبه‌ریی مه‌لا مسته‌فای بارزانی ده‌ شه‌ڕ دابوون.له‌ کاتێک دا ده‌و هه‌لومه‌رجی دا ته‌نانه‌ت یه‌کێک له‌ خاوه‌نموڵک و لادێیه‌کانیش، چ ده‌گا به‌ سه‌گ و ڕه‌شه‌ووڵاغ و مه‌ڕو ماڵات له‌و دێیه‌ دا نه‌مابوون تا کاو ئالیک و گۆشت و شتی دیکه‌ بفرۆشن، به‌ڵکوو سه‌نه‌ده‌که‌ به‌ته‌واوی هه‌ڵبه‌ستراو و ساخته‌ بوو، بۆیه‌ ئیمزام نه‌کرد، تا نیزیکه‌ی مانگێک هه‌ر فشاریان بۆ هێنام و دوایه‌ که‌ دیتیان ئیمزای ناکه‌م هه‌ڕه‌شه‌یان لێ کردم که‌ تاوانبارت ده‌که‌ین به‌ دانی زانیاری نیزامی به‌ مه‌لا مسته‌فا و ئیعدامت ده‌که‌ین.دواجار پێکێشی ئه‌وان و مل نه‌دانی من بووبه‌ هۆی ئه‌وه‌ی تا فه‌رمانده‌ی هه‌نگی 5-ی لورستان به‌ ڕاشکاوی لای من بیدرکێنێ که‌ به‌ گیانی منداڵه‌کانم و به‌ پاگونی سه‌ر شان و به‌ شه‌ڕه‌فم گشت ئه‌و پاره‌یه‌ به‌ سه‌رله‌شکر هومایوونی ده‌گا و دینارێکیش به‌ من ناگا که‌ وا بوو ئیمزای که‌ و ئه‌وه‌ له‌ کاتێک دا بوو که‌‌ له‌ دوو به‌ری دێی حه‌سه‌نلوو شه‌ڕێکی توند هه‌ڵئاییسا بوو که‌ فه‌رمانده‌ی هه‌نگی نێو شه‌ڕ (فه‌ر مانده‌ی هه‌نگی 5- ی لورستان) جەبهه‌ی به‌ جێ هێشتبوو بۆ ئیمزای چاوه‌دێری دارایی ( ئووه‌یسی واته‌ من ) له‌ پای سه‌نه‌ده‌که‌ هاتبووه‌ مه‌هاباد و له‌و ناوه‌ دا سه‌رگورد که‌ڵاشی جێگری فه‌رمانده‌ی هه‌نگی 5، هه‌ر وه‌ها سه‌روان قه‌ره‌باغی (برای پچووکتری ئه‌ڕته‌شبود قه‌ره‌باغی دوایین سه‌رۆکی ستادی هاوبه‌شی ڕێژیمی پێشوو) له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی تۆپی هێزه‌کانی بارزانی پێکابووی کووژرابوون له‌ گه‌ڵ ژماره‌یه‌ک ده‌ره‌جه‌دار و که‌سی نیزامی‌ و ئاغای سه‌رهه‌نگ ئه‌نساری فه‌رمانده‌ی هه‌نگی 5 – ی لورستانیش هاتبووه‌ مه‌هاباد به‌ دوای من دا بۆ ئه‌وه‌ی به‌ڵگه‌که‌م پێ ئیمزا کا، به‌ڵام تێیدا سه‌رنه‌که‌وت و ئاخره‌که‌ی خستیانمه‌ زیندان و دوای 20 ڕۆژ دادگه‌ به‌ری دام، به‌ڵام له‌ پاشمله‌ی من دا و له‌و 20 ڕۆژه‌ی که‌ له‌ زیندان دا بووم که‌سێکی دیکه‌یان کرد بوو به‌ چاوه‌دێری دارایی ئه‌ڕته‌ش و ئه‌ویش به‌ڵگه‌که‌ی ئیمزا کرد


سەرلەشکر حاجیعەلی ڕەزمئارا




سەرلەشکر فەزڵوڵای هومایوونی

دوای ئه‌وه‌ی که‌ ئه‌من له‌ زیندان به‌ر بووم سه‌رگوردێک بۆ وه‌رگرتنی به‌شی سپه‌هبود ڕه‌زم ئارا سه‌رۆکی گشتی ستادی هاوبه‌شی ئه‌ڕته‌ش ناردرابوو بۆ مه‌هاباد و سه‌رگورد نه‌وایی جێگری فه‌رمانده‌ی پادگانی مه‌هاباد که‌ به‌ زۆری له‌ ماڵی ئامۆزام – میرزا فه‌تتاحی سوڵتانیان – که‌ دیواری به‌ ته‌نیشت دیواری ماڵی ئیمه‌وه‌ بوو، ماڵی دانابوو. ئه‌و سه‌رگورده‌ی که‌ له‌ لایه‌ن ڕه‌زم ئاراوه‌ ناردرابوو کوڕی پووری نه‌وایی بوو و له‌ مه‌هاباد میوانی سه‌رگورد نه‌وایی بوو..... ڕۆژێک سه‌رگورد نه‌وایی خزمه‌تکاره‌که‌ی خۆی نارده‌ ماڵی من و داوای کردبوو بچمه‌ ماڵیان و که‌ چووم سه‌رگوردێکی دیکه‌شی لێ بوو،ئه‌منی پێ ناساند و گوتی ئێستا کاتی تۆڵه‌ کردنه‌وه‌یه‌ و به‌ڕاشکاوی گوتی بۆیه‌ هاتووه‌ تا له‌و شتانه‌ی دزراون به‌شی تیمسار ڕه‌زم ئارا له‌ تیمسار هومایوونی وه‌ربگرێ ده‌نا له‌ سه‌ر کار لای ده‌ده‌ن.سه‌رگورد نه‌وایی داوای لێکردم لیسته‌یه‌کیان له‌و شتانه‌ی هومایوونی به‌ بێ قانوونی ده‌ستی به‌ سه‌ر دا گرتوون بده‌مێ.له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌من هیچ دڵنیا نه‌بووم له‌وه‌ی که‌ ناوی من نایه‌ته‌ گۆڕێ له‌ پێشدا هیچم نه‌گوت، به‌ڵام هه‌ر دووکیان به‌ قورئان سوێندیان خوارد که‌ نه‌ به‌ زمان، نه‌ به‌ قه‌ڵه‌م و نه‌ به‌ ئیشاره‌ و نه‌ ڕاسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆ نێوی من نادرکێنن. ئاخره‌که‌ی به‌ پێی ئه‌و زانیارییانه‌ی هه‌مبوو لیسته‌یه‌کم ئاماده‌ کرد له‌و که‌لوپه‌ل و شتانه‌ی وه‌کوو چه‌ک و چۆڵ به‌ ڕێگه‌ی قاچاغچییان دا ناردبوویه‌ عێراق و فرۆشتبووی و برینج و قه‌ند و شه‌کر و جلوبه‌رگ و که‌وش و پارچه‌ و کاغه‌زی سپی ڕۆژنامه‌ و فه‌ڕش و مافووره‌ و زۆر شتی دیکه‌ی حکوومه‌تی کوردستان که‌ ناردبوویه‌ عێراق و یان ته‌ورێز و به‌ قازانجی گیرفانی خۆی فرۆشتبوونی و به‌ نرخی ئه‌وی ده‌مێ ده‌بوو به‌ نیزیکه‌ی پانزده‌ میلیۆن تمه‌ن ( ڕه‌نگه‌ ئێستا ببێته‌ 3 میلیارد تمه‌ن) و دامنێ. گۆیا نوێنه‌ری نێوبراو داوای پێنج میلیۆن تمه‌نی کرد بوو له‌ هومایوونی بۆ به‌شی تیمسار ڕه‌زم ئاڕا و ئه‌ویش هه‌ر پێنجسه‌د هه‌زار تمه‌نی دا بوو و زیاتری نه‌دابوو و ئه‌وه‌ش ببووه‌ هۆی تووڕه‌یی ڕه‌زم ئارا و جا بۆیه‌ ده‌ستووریان دا بوو به‌ ڕۆژنامه‌کانی سه‌ر به‌ خۆیان له‌ تاران تا بنووسن مه‌لا مسته‌فا ده‌ هه‌زار لیره‌ی زێڕی به‌رتیل داوه‌ به‌ هومایوونی تا به‌بێ تێکهه‌ڵچوون به‌ره‌و شووڕه‌وی بچێ. له‌ کاتێکدا ئه‌و قسه‌یه‌ به‌ته‌واوی هه‌ڵبه‌سترا بوو، به‌ڵکوو ڕاستییه‌که‌ی ئه‌وه‌ بوو ئه‌ڕته‌ش نه‌ی ده‌وێرا جوابه‌ جه‌نگه‌ی بگا. ڕه‌زم ئارا ئه‌وه‌ی ساز کرد بوو تا بیانوویه‌کی ده‌ست که‌وێ بۆ ته‌نبێ کردنی هومایوونی و ترساندنی بۆ ئه‌وه‌ی پاشماوه‌ی 5 میلیۆن تمه‌نه‌ به‌رتیله‌که‌ی لێ بستێنێ و که‌ ئه‌ویش نه‌ی دا و ئاخره‌که‌ی ئه‌و میداڵی زولفه‌قارییان که‌ دا بوو به‌ هومایوونی به‌ ڕه‌سمی لێیان ئه‌ستانده‌وه‌ و دوای سێ مانگان له‌ سه‌رفه‌رمانده‌یی له‌شکریان لادا و وه‌ک کادری ئیداری له‌ پله‌ی پشکنێر دا ڕاگوێزرا بۆ وه‌زاره‌تی جه‌نگ و چوارمانگ دواتر که‌ هێشتا له‌ هه‌ڕه‌تی گه‌نجێتی دا بوو ( نیزیکه‌ی 42 ساڵ ) خانه‌ نشینیان کرد و به‌و شێوه‌یه‌ تۆڵه‌ی کوشتاره‌کانی مه‌هاباد، سه‌قز و بۆکان و هه‌ر وه‌ها زیندانی کرانی خۆمم ئاوا لێکرده‌وه‌، به‌ بێ ئه‌وه‌ی بزانێ چلۆن له‌ سه‌ر کار لادراوه‌ و مه‌هابادییه‌ک تۆڵه‌ی لێ ئه‌ستاندووه‌ته‌وه‌.
ئه‌و ته‌نبێ کردنه‌ی سه‌رله‌شکر هومایوونی ئه‌ویش له‌و هه‌لومه‌رجی زه‌مانی و مه‌کانی دا و پێشگرتن له‌ بڵاو بوونه‌وه‌ی هۆیه‌که‌ی و دوورخرانه‌وه‌ی من له‌ مه‌هاباده‌وه‌ بۆ تاران شتی سه‌رنجڕاکێشن. ئاخره‌که‌ی دوای ئه‌وه‌ی دادگه‌ بڕیاری ئازاد بوونی دام له‌ تاران مامه‌وه‌ و دڕێژه‌م دا به‌ کار کردن له‌ دارایی دا....
دڵسۆزی ڕاسته‌قینه‌ی به‌ڕێزتان – ڕه‌حمانی ئووه‌یسی
شه‌وی 20 /1 / 1368
ئیمزا "

سه‌رچاوه‌: نگاهی به‌ تاریخ مهاباد، سید محمد صمدی، انتشارات رهرو مهاباد، 1373 لل 161-165 ‌

Friday, March 25, 2011

باسی کوردستان لە ڕۆژنامەی آذربایجان دا 7

حەسەنی قازی

ڕۆژنامه‌ی "آذربایجان" که‌له‌ خولی دووه‌می خۆی دا وه‌ک ئۆرگانی نێوه‌ندی فیرقه‌ی دێمۆکڕاتی ئازه‌ربایجان بڵاو کراوه‌ته‌وه‌،لە هەر بابەتێک دا کە باسی کۆماری کوردستان و گه‌لی کوردی کرد بێ به‌ ڕێز و حورمه‌ته‌وه‌ لێیان دواوه‌ و ناکۆکییه‌کانی دوولایه‌نه‌، به‌تایبه‌تی له‌ ناوچه‌ی باکووریی کۆماری کوردستان نه‌ له‌ ژماره‌کانی ڕۆژنامه‌ی آذربایجان و نه‌ له‌ ئی ڕۆژنامه‌ی کوردستان دا ڕه‌نگیان ‌داوه‌ته‌وه‌. به‌ پێچه‌وانه‌ زۆر نموونه‌ی ئه‌رێنی هاوکاری و هاوته‌بایی له‌ نێوان حکوومه‌تی نیشتمانی ئازه‌ربایجان و کۆماری کوردستان له‌ لاپه‌ڕه‌کانی ئازه‌ربایجان دا ده‌بینین. ڕۆژنامه‌ی آذربایجان له‌ ژماره‌ی 195 دا (جومعه‌ 20ی بانه‌مه‌ڕی 1325ی هه‌تاوی)، له‌ لاپه‌ڕه‌ی یه‌که‌م دا خه‌به‌رێکی چاوڕاکێشی سه‌باره‌ت به‌ دۆستایه‌تی و هاوکاری ئه‌و دوو نه‌ته‌وه‌یه‌ بڵاو کردووه‌ته‌وه‌

کرد ملتی ایله‌ آذربایجان ملتی آراسیندا اولان صمیمیت

سه‌رده‌شت ده‌ مرکزی قوشونین هجومی نتیجه‌سینده‌ کرد سلاحدارلاری ایله‌ چارپیشما عمله‌ گلمیشدی و اونون نتیجه‌سینده‌ 28 نفر اسیر دوتولمیشدی. بونلاردان 17 نفری آذربایجانلی اولدیغی ایچون کردستان پیشواسی جناب قاضی محمه‌دین دستوری ایله‌ آذربایجان ملی حکومتینه‌ تحویل قئریلمیشدر. بیر مختضر تحقیقاتدان صونرا اونلارین 14 نفری مرخص اولوب دولت طرفیندن وسائل فراهم ایدیدیکدن صونرا ئوز ییئرلرینه‌ گیده‌جکلر.اوچ نفری ده‌ یارالی اولدیغی ایچون مریضخانه‌ ده‌ معالجە آلتیندادیلا ر

سەمیمییەتی نێوان نەتەوەی کورد و نەتەوەی ئازەربایجان

لە سەردەشتێ لە ئاکامی هێرشی هێزەکانی ناوەندی بۆ سەر پێشمەرگەی کورد تێکهەڵچوون ڕوویدا و لە ئاکام دا ٣٨ کەس له‌ هێزەکانی حکوومەتی نێوەندی بە یەخسیر گیران. لە بەر ئەوەی لە نێو ئەوانە دا ١٧ کەسیان ئازەربایجانی بوون بە فەرمانی پێشەوای کوردستان جەنابی قازیی محەمەد ئەوانە ڕادەستی حکوومەتی میللی ئازەربایجان کران. دوای لێکۆڵینەوەیەکی کورت 14 کەس لەوانە مەرەخەس کران و هه‌ر که‌ له‌ لایه‌ن دەوڵەتەوە وەسیلەیان بۆ ئامادە بکرێ،ده‌چنه‌وه‌ شوێنەکانی خۆیان و ٣ کەسیشیان لە بەر ئەوەی بریندار ببوون ئێستا لە نەخۆشخانە کەوتوون و تیمار دەکرێن

ئه‌و نموونەیە نیشان ده‌دا که‌ سه‌رۆکایه‌تی کۆماری کوردستان چه‌ند له‌ ئاست سۆز و به‌ڵێنی دوولایه‌نه‌ وه‌فادار بووه‌. ئه‌من له‌ ساڵانی 1340کانی هه‌تاوی بنه‌ماڵه‌ی یه‌کێک له‌و ئه‌فسه‌ره‌ ئێرانییانه‌م ‌ناسی که‌ له‌ جه‌بهه‌ی سه‌رده‌شت گیرا بوو،هاوسه‌ری ئه‌و ئه‌فسه‌ره‌ زۆرجار له‌ زمان مێرده‌که‌یه‌وه‌ دەی‌گێڕاوه‌ که‌ کورده‌کان زۆر ئینسانانه‌ له‌گه‌ڵیان جووڵاونه‌ته‌وه‌

Friday, March 18, 2011

كوڕی گه‌وره‌ی دیپڵۆماتی ئه‌مریكایی ڕیچارد ئیگڵتن باسی ویلیا‌م ئیگڵتنی باوکی دەکا بۆ هەفتەنامەی باس



كوڕی گه‌وره‌ی دیپڵۆماتی ئه‌مریكایی ڕیچارد ئیگڵتن باسی ویلیا‌م ئیگڵتنی باوکی دەکا بۆ هەفتەنامەی " باس"

05/03/2011
هه‌ولێر/دیمانه‌:(باس)-
ڕۆژی 27/1 دیپڵۆمات و باڵوێزی ئه‌مریکایی له‌ وڵاتانی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ویلیا‌م ئیگڵتن كه‌ دۆستی دێرینی كورد بوو، له‌ ویلایه‌تی نیو مه‌كسیكۆ كۆچی دوایی كرد. ریچاردی كوڕه‌ گه‌وره‌ی كه‌ ئێسته‌ له‌ هه‌رێمی كوردستانه‌، له‌ دیدارێكی (باس)دا ئاماژه‌ به‌ كار و ڕۆڵه‌كانی باوكی ده‌دات له‌ ناوچه‌كه‌ و هه‌ڵوێسته‌كانی باوكی به‌رامبه‌ر كورد ده‌گێڕێته‌وه‌.
ڕیچارد ئیگڵتن له‌باره‌ی پرسه‌ و سه‌ره‌خۆشییه‌كانی شه‌قامی كوردی به‌رامبه‌ر مردنی باوكی گوتی "ئه‌و زانیارییه‌م هه‌یه‌ كه‌ باوكم پێوه‌ندییه‌كی زۆر باشی هه‌بووه‌ له‌گه‌ڵ كورد، بۆیه‌ خه‌مخۆریی كوردانم بۆ مردنی باوكم به‌لاوه‌ شتێكی چاوه‌ڕوان نه‌كراو نه‌بوو، برووسكه‌ی زۆری په‌ژاره‌ی كوردانم به‌م بۆنه‌یه‌وه‌ پێگه‌یشت".
ڕیچارد له‌ ئاماژه‌یه‌كدا بۆ دواین دیداری باوكی پێش ئه‌وه‌ی كۆچی دوایی بكات، ده‌ڵێ "چه‌ند ڕۆژێك پێش كۆچی دوایی باوكم، سه‌ردانم كرد و قسه‌م له‌گه‌ڵ كرد، باسی ئه‌وه‌م كرد ئه‌و ماوه‌یه‌ سه‌ردانی كوردستانم كردووه‌، زۆر تامه‌زرۆ بووم تا باسی هه‌رێمی كوردستانی بۆ بگێڕمه‌وه‌".
زیاتر له‌باره‌ی دوا دیداری باوكی و باسی كوردانه‌وه‌ قسه‌ی كرد و ئاماژه‌ی به‌وه‌ دا "كه‌ چوومه‌ لای زۆر بێ تاقه‌ت بوو و چاوه‌كانی بۆ هه‌ڵنه‌ده‌هات، به‌ڵام كه‌ ناوی كوردستانم بۆ هێنا، چاوه‌كانی هه‌ڵێنا و چاوه‌ڕێی قسه‌ی زیاتر بوو له‌باره‌ی كوردستانه‌وه‌ بۆی بگێڕمه‌وه‌. داوای هه‌واڵی كوردانی لێ ده‌كردم".
ڕیچارد به‌ گاڵته‌یه‌كه‌وه‌ مێژووی ناسینی كوردی گێڕایه‌وه‌ و گوتی "ئه‌و كاته‌ی بۆ یه‌كه‌م جارم بوو (ماستاو)ی كوردی بخۆمه‌وه‌، كوردم وه‌ك نه‌ته‌وه‌یه‌ك ناسی. كه‌ ساڵی 1954 له‌ لوبنان له‌دایك بووم، پاش شه‌ش مانگ باوكم ئێمه‌ی له‌گه‌ڵ خۆی هێنایه‌ شاری كه‌ركووك و له‌وێ ده‌ژیاین. ئه‌وكات باوكم كۆنسوڵی گشتیی ئەمریكا بوو له‌و شاره‌، زوو زوو ده‌چووه‌ بارزان و ناوچه‌ی دزه‌ییاتی، بۆ ئه‌وه‌ی زانیاریی زیاتر له‌سه‌ر هۆز و پێكهاته‌ و ناوچه‌كانی كوردستان و كولتوور و نه‌ریتیان په‌یدا بكات، بۆیه‌ من هه‌ستێكی تایبه‌تم بۆ په‌یدا بوو به‌رامبه‌ر ئه‌و ناوچه‌یه‌ و كاری لە سەر کردم. دواتر باوكم بوو به‌ كۆنسوڵی ئه‌مریكا له‌ ته‌ورێز و ئه‌و كاتیش هه‌ر له‌گه‌ڵیدا بووم، له‌ ته‌مه‌نی پێنج ساڵیشدا من زۆرترین چانسم هه‌بوو له‌نێو برا و خوشكه‌كانمدا، بۆ یه‌كه‌م جاریش له‌ ژیانی خۆمدا شه‌وێكی هاوین له‌ شاری مه‌هاباد له‌ژێر سێبه‌ری ئه‌ستێره‌كان نوستم".
هه‌روه‌ها ده‌ڵێ "من یه‌كه‌م مۆسیقای زیندوو له‌ ژیانمدا گوێبیست بووبووم، مووزیكی كوردی بووه‌، كه‌ له‌ مەهاباد چوومە شاییەک و له‌بیرم ماوه‌ كه‌ پێویستم به‌وه‌ نه‌بوو ووشه‌كانی گۆرانییه‌كان تێبگه‌م، چونكه‌ مووزیكی كوردی جۆرێكه‌ خۆی قسه‌ت له‌گه‌ڵ ده‌كا و به‌ بیستنی له‌ په‌یامه‌كه‌ی تێده‌گه‌ی، وای لێهات حه‌زم له‌ مووزیكی كوردی كرد و له‌ ئاهه‌نگێكدا سه‌نتوورم ژه‌نی و مووزیكزانه‌ كورده‌كه‌ ڕێگه‌ی پێدام بیژه‌نم، به‌وه‌ش زۆر دڵم خۆش بوو. ئه‌مه‌ش بووه‌ هۆی ئه‌وه‌ی له‌ كاتی گه‌وره‌بووندا فێری موزیك ببم و تا وام لێهات ئامادەکاری مووزیكی كوردیم كرد و ئا‌لبۆمی سیدیم بۆ گۆرانیبێژان دروست كردووه‌، له‌مانه‌ش ئا‌لبۆمی مووزیكم بۆ مه‌زهه‌ری خالقی و ناسری ره‌زازی دروست كردووه‌".
یادگارییه‌كی تری خۆی به‌م شێوه‌یه‌ له‌گه‌ڵ كوردان گێڕایه‌وه‌ "كاتێك له‌ ئێران ڕۆیشتین، كوڕێكی كوردی شیعه‌ی ئێران به‌ناوی عه‌لی كه‌ له‌گه‌ڵمان ده‌ژیا، هاته‌ بریتانیا له‌گه‌ڵمان، ئه‌وكات ته‌مه‌نی عه‌لی نزیكه‌ی 17 بۆ 18 ساڵ ده‌بوو، ئه‌و خۆی نه‌یده‌زانی ته‌مه‌نی چه‌نده‌، چونكه‌ له‌ حكوومه‌ت ناوی تۆمار نه‌كرابوو و ناسنامه‌ی نه‌بوو، من له‌گه‌ڵ عه‌لی هاوڕێ بووم، ئه‌گه‌رچی ئه‌و زۆر له‌ من گه‌وره‌تر بوو، هه‌ر له‌ ڕێگه‌ی ئه‌ویشه‌وه‌ هونه‌رمه‌ندی ئه‌مریکایی و جیهانی ئێلڤیس پرێسلی (پادشای ڕاکئەندڕۆڵ)م ناسی. چونكه‌ ئه‌و حه‌زی له‌ گۆرانیی ڕۆژئاوایی بوو. به‌م جۆره‌ هونه‌رمه‌ندێكی ووڵاتی خۆمم له‌ ڕێگه‌ی كوردێكه‌وه‌ ناسی".
هه‌روه‌ها له‌باره‌ی دایكیه‌وه‌ ده‌ڵێ "دایكم هاووڵاتییه‌كی نیوه‌ فه‌ڕانسەیی و نیوه‌ ئه‌مریکایی یە ، بۆی گێڕاومه‌وه‌ كه‌ ساڵی 1954 و 1955 ژنانی كورد له‌ كه‌ركووك كراوه‌تر بوون له‌ ژنانی عه‌ره‌ب، ئه‌وان سه‌رپۆشیان له‌سه‌ر نه‌ده‌كرد و له‌گه‌ڵ پیاوان داده‌نیشتن بۆ نانخواردن و شانازیی زۆریان به‌خۆ ده‌كرد، به‌پێچه‌وانه‌ی ژنانی عه‌ره‌ب كه‌ له‌ هه‌مان شاردا زۆر داخراو بوون و هه‌مووی سه‌رپۆش و جلی ڕه‌شیان له‌به‌ر ده‌كرد".
ڕیچارد یادگارییه‌كی سه‌رنجڕاكێشی خۆی له‌گه‌ڵ باوكی ده‌گێڕێته‌وه‌ كاتێك ساڵی 2002 له‌ ڕێگه‌ی سووریاوه‌ سه‌ردانی هه‌رێمی كوردستان ده‌كه‌ن و ده‌ڵێ "به‌ ڕێگه‌ی قامیشلۆوه‌ هاتین و به‌ سواری به‌له‌مێكی بچووك به‌ره‌و خاكی كوردستان په‌ڕینه‌وه‌، كه‌ گه‌یشتینه‌ كه‌ناره‌كانی زاخۆ تووشی سه‌رسوڕمانێكی گه‌وره‌ هاتم كه‌ بینیم خه‌ڵكانێكی یه‌كجار زۆر له‌ پێشوازیماندان، له‌ كاتێكدا ئێمه‌ به‌ به‌له‌مێكی زۆر بچووك ده‌په‌ڕینه‌وه‌، له‌و كاته‌دا وا هه‌ستم كرد خه‌ڵكه‌كه‌ پێشوازیی له‌ جەیمس بۆند ده‌كرد! ژماره‌یه‌كی زۆری پێشمه‌رگه‌ و ئۆتۆمبێلی سه‌ربازی له‌وێ وه‌ستابوون، مافووری سووریان له‌ هه‌موو شوێنێك ڕاخستبوو، ئه‌مه‌ش مانای ئه‌وه‌ی ده‌گه‌یاند كه‌ باوكم خه‌ڵكێكی زۆری كوردی ده‌ناسی و كه‌سایه‌تییه‌كی ناسراو بوو له‌و ناوچه‌یه‌".
ویلیا‌م ئیگڵتن دوو كتێبی له‌باره‌ی كورده‌وه‌ داناوه‌، یه‌كه‌میان به‌ناوی "كۆماری كوردی1946" و ئه‌وی تر به‌ناوی "ناساندنێکی مافوورەی كوردی و چندراوه‌كانی تر".
ڕیچارد له‌باره‌ی كتێبی یه‌كه‌می باوكیه‌وه‌ گوتی : "باوكم له‌ كتێبه‌كه‌ی كۆماری مه‌هاباد به‌ هیچ شێوه‌یه‌ك ئاماژه‌ی به‌وه‌ نه‌داوه‌ كه‌ ئه‌و كۆماره‌ له‌ دژی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئه‌مه‌ریكا دامه‌زرابێت. به‌ڵكوو كه‌ هاته‌ ئێره‌ بووه‌ هاوڕێی كوردان".
له‌باره‌ی كتێبی دووه‌می ئیگڵتنیشه‌وه‌ له‌باره‌ی مافوورەی كوردی و چندراوه‌كانی دیکە گوتی: "باوكم ویستی به‌ ڕێگه‌یه‌كی تره‌وه‌ خزمه‌تێك پێشكێشی كوردان بكا، ساڵی 1987 له‌ به‌غدا ئه‌و كتێبه‌ی ته‌واو كرد، تێیدا باسی ڕۆڵی ژنی كورد و ده‌ستڕه‌نگینی و كاره‌مه‌ییان ده‌كا، باسی هۆزه‌كان و پێكهاته‌ كوردییه‌كانی كوردستانی عێراق ده‌كا، باسی مێژوو و جوگرافیای ئه‌و ناوچانه‌ ده‌كا. به‌ڵام ده‌بێ ئه‌وه‌ش بڵێم كه‌ باوكم و منیش حه‌زی له‌ مافوورە و لاكێشی كوردی بو، منیش هەر وا. من له‌ ماڵه‌كه‌ی خۆمدا مافوورەی كوردیم داناوه‌. باوكم ده‌یزانی ڕۆژێك له‌گه‌ڵ پێشكه‌وتنی تێکنۆلۆژی مافووره‌ ده‌مرێ ، بۆیه‌ به‌ گێڕانه‌وه‌ی ئه‌و كتێبه‌ مێژووی مافووره‌ دەپارێزرێ".
ڕیچارد كه‌ ساڵی 2002 له‌گه‌ڵ باوكیدا هاته‌ هه‌رێمی كوردستان، به‌نیازی دروستكردنی فیلمێكی دیكیۆمێنتاری هاتبوو، له‌مباره‌یه‌وه‌ گوتی "ویستم فیلمێك له‌ژێر ناوی خه‌ونی ئازادیی كوردان دروست بكه‌م، ئه‌وه‌بوو به‌شی یه‌كه‌مم لێ دروست كرد، به‌ڵام فیلمه‌كه‌ زۆر ره‌سمی ده‌رنه‌چوو، تێیدا زیاتر خه‌ڵكی ئاسایی ده‌رده‌كه‌ون و رای منی تێدا نه‌بوو، بۆیه‌ له‌ كۆتاییدا ناچار مام ناونیشانه‌كه‌ی بۆ (شێتێك له‌ عێراق) بگۆڕم، كه‌ مه‌به‌ستم خۆم بووم، ئه‌مه‌ش به‌هۆی ئه‌وه‌ی كاره‌كه‌م ڕۆژ به‌ ڕۆژ زه‌حمه‌تتر ده‌بوو، دوای ته‌واوبوونیشی فیلمه‌كه‌م له‌ كا‌ناڵی ئارته‌ی فەڕانسەیی بڵاو كرده‌وه‌ و ئه‌وانیش له‌سه‌ریان نووسیبوو كوڕی دیپلۆماتكارێكی ئەمریکایی فیلمێكی بەڵگەیی له‌سه‌ر كوردانی عێراق به‌ناوی شێتێكی ئەمریکایی له‌ عێراق دروست كردووه‌".
ئیگڵتتن (1926-2011) بۆ ماوه‌ی 42 ساڵ له‌ خزمه‌تگوزاریی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا له‌ ئێثپانیا و سووریا و عێراق و ئێران و مۆریتانیا و له‌نده‌ن و یه‌مه‌ن و جه‌زائیر و لیبی و لوبنان كاری كردووه‌، له‌ ساڵی 2003شدا بۆ ماوه‌یه‌كی كورت وه‌ك ڕاوێژكاری تایبه‌تی حكوومه‌تی ئه‌مریكا بۆ هه‌رێمى كوردستان و كه‌ركووك ده‌ست به‌كار بووه‌. ریچارد له‌باره‌ی خوێندنه‌وه‌ی باوكی بۆ پرسی كورد ده‌ڵێ "پرسی كورد زۆر ئاڵۆزه‌ و سه‌ره‌داوی زۆری تێدایه‌، پێوه‌ندیی زۆر و عه‌شایه‌ر و مێژوو و كولتوور و جوگرافیای ئاڵۆز و پێكهاته‌ی جیاوازی زۆری تێدایه‌".
ریچارد ئاماژه‌ به‌هه‌ردوو ته‌ریقه‌تی نه‌قشبه‌ندی و قادری ده‌دا له‌ كوردستان و ده‌ڵێ "رۆبێرتی برام پێش ئه‌وه‌ی بمرێ، مریدی شێخ نازمی نه‌قشبه‌ندی بوو له‌ ناوچه‌ی هه‌ورامان! منیش له‌ ته‌مه‌نی 12 ساڵیه‌وه‌ له‌باره‌ی ته‌ریقه‌تی شێخه‌كانی كوردستانه‌وه‌ شتم خوێندووه‌ته‌وه‌". گوتیشی "سۆفیی راسته‌قینه‌ باشترین مرۆڤن".
كوڕه‌ گه‌وره‌ی ئیگڵتن ئاماژه‌ی به‌وه‌ دا كه‌ ئێسته‌ له‌گه‌ڵ خێزانه‌كه‌یدا خه‌ریكی كۆكردنه‌وه‌ و به‌چاپ گه‌یاندنی دوایین كتێبی باوكیانن له‌باره‌ی كورده‌وه‌ و ده‌ڵێ "ده‌ستنووسه‌كانی ئه‌و كتێبه‌ی باوكم كۆ ده‌كه‌ینه‌وه‌، كه‌ تێیدا بیروڕاكانی خۆی به‌رامبه‌ر كورد نووسیوه‌ته‌وه‌ و به‌ناوی (بۆ هاوڕێ كورده‌كانم) بڵاوی ده‌كه‌ینه‌وه‌ و وەریدەگێڕینە سەر زمانی کوردیش ".
ئه‌وه‌شی گوت كه‌ باوكی له‌ 2003دا دڵخۆش بوو به‌ ڕووخانی سه‌دام، چونكه‌ ده‌یزانی به‌م هۆیه‌وه‌ چانسێك بۆ كوردان دێته‌ پێشه‌وه‌ كه‌ خۆیانی تێدا بدۆزنه‌وه‌، له‌ هه‌مان كاتدا ئیگڵتن له‌گه‌ڵ هه‌ندێك له‌ سیاسه‌ته‌كانی ئه‌مه‌ریكا ناكۆك بوو.
ریچارد له‌باره‌ی باوكیه‌وه‌ ئه‌وه‌شی گوت "باوكم كه‌مترین ووشه‌ی به‌كار ده‌هێنا له‌ قسه‌كردن، پێی ده‌گوتم گاڵته‌ی زۆر مه‌كه‌، چونكه‌ هه‌ندێك كه‌س به‌ گاڵته‌ لێت وه‌رناگرن، ئه‌وه‌ی له‌ ژووری لێدوانی رۆژنامه‌وانیشدا ڕوو ده‌دا جیاوازه‌ له‌وه‌ی له‌سه‌ر رۆژنامه‌ ده‌خوێندرێته‌وه‌ و له‌وانه‌یه‌ خه‌ڵك خوێندنه‌وه‌ی جیاواز بۆ قسه‌كان بکەن".
وا بڕیاره‌ نوێنه‌رایه‌تیی ئه‌مریكا له‌ هه‌رێمی كوردستان هۆڵێك به‌ناوی ویلیا‌م ئیگڵتنەوە‌ بكاته‌وه‌، له‌مباره‌وه‌ ریچارد گوتی "هیوادارم هۆڵه‌كه‌ بكرێته‌ سێنترێکی چالاكیی هونه‌ری و كولتووری".
له‌ كۆتاییشدا ئاماژه‌ی به‌ دوایین ئامۆژگارییه‌كانی باوكی دا بۆ ئه‌و و گوتی "ئامۆژگاریی ده‌كردم به‌وه‌ی كه‌م قسه‌ بكه‌م. به‌ هه‌ستیارییه‌وه‌ بۆچوونه‌كانم ده‌ربڕم. لوتبه‌رز و له‌خۆبایی نه‌بم. ڕاستگۆ و به‌ڕێز بم به‌رامبه‌ر خه‌ڵكی و ئازاری كه‌س نه‌ده‌م".


* بژاردەیەک لە هاوپرسەکی هەفتەنامەی "باس" لە گەڵ ڕیچارد ئیگلتن. ئەم سەرباسە لە لایەن ڕوانگەوە داندراوە
سەرچاوە : ماڵپەڕی هەفتەنامەی باس

Friday, March 11, 2011

بە بۆنەی کۆچی دوایی غەنیی بلووریان


پێشوازی خەڵک لە غەنیی بلووریان لە مەهاباد کاتی بەربوونی لە زیندان

بە بۆنەی کۆچی دوایی غەنیی بلووریان

تێبینی: نیزیکەی ٣٤ ساڵ لەمەوبەر ئەو بانگەوازەم لە لایەن کۆمەڵەی خوێندکارانی کوردستان لە دەرەوەی ووڵات(ئاکسا)وە گەڵاڵە کرد و لە نێو کۆڕو کۆمەڵی خوێندکارانی ئێرانی لە دەرەوەی وولات (کۆنفێدراسیۆن) بڵاومان کردەوە بۆ ڕاکێشانی پشتیوانیان بۆ بەشداری لە کەمپەینی داوای ئازادیی بۆ غەنیی بلووریان.
پێشتریش لە لەندەن – ئەمنێستی بریتانیا لە مانگی نۆڤامبری ساڵی ١٩٧٤ بلووریانی وەک زیندانی سیاسی مانگ وەخۆ کرد و یارمەتی ماڵی کرد بە ئەندامانی بنەماڵەکەی لە دەرەوەی زێندان. باشم لەبیرە کاربەدەسێکی ئەمنستی ئەنترناسیۆناڵ جارێک ئەو یارمەتییەی گەیاند بە دەست بەڕێز یۆنسی بلووریان برای ڕەحمەتی غەنیی بلووریان لە لەندەن.
کۆپی ئەو دەقە و بانگەوازی ئەمنێستی م بۆ داوخوازی بەربوونی غەنی بلووریان لە ساڵی ١٩٩٦ لە سوێد لە بەردەست کۆکەرەوەی بیرەوەرییەکانی غەنیی بلووریان، حامیدی گەوهەری نا و لە پاشکۆی کتێبی ئاڵەکۆک دا چاپ کراون. ئەو دەقەم بە زمانی فارسی نووسیبوو و لێرەدا وەرگێڕاوی کوردییەکەی دەخوێننەوە.زانیارییەکان لە مەڕ پێشینەی خەباتی غەنی بلووریان بەشێکی بەپێی لێکۆڵینەوەی خۆم و بەشێکی لە ڕێبەڕایەتی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان (ئێران) کە ئەو دەمی لە بەغدا بوو وەرگیراوە.

حەسەنی قازی

بۆ ئازادیی غەنیی بلووریان، ڕۆڵەی شۆرشگێڕی گەلی کورد لە زیندانی شای جەلاد، با یەکگرتووانە تێبکۆشین

غەنیی بلوویان لە ساڵی ١٣٠٣ی هەتاوی لە مەهاباد هاتە دنیاوە. باوکی غەنی تاجر بوو و لە تافی لاوێنی غەنی دا بنەماڵەکەی لە ڕووی داراییەوە دەستڕۆیشوو بوون. غەنی هەر لە تەمەنی مێردمنداڵییەوە ڕوحییەکی سەرکێشی هەبوو و لە مەترسی نەدەپرینگایەوە.لەسەردەمی دامەزرانی کۆماری مەهاباد لە ئامادەیی دەیخوێند و لە یەکەم تیاتری کوردی دا کە لە سەروبەندی کۆمار دا پێک هاتبوو ،لە درامایەک دا کە بە ناوی "دایکی نیشتمان" پیشان درا دەوڕێکی سەرەکی گێڕا. ئەو درامایە هێمایەک بوو بۆ دابەشکرانی کوردستان و داگیرکرانی مافی نەتەوەیی کوردەکان و خەبات بۆ ئەستاندنەوەی ئەو مافانە. لە مانگی ٤ی ساڵی ١٩٤٦ ژمارەیەک لە لاوانی کورد بۆ پەروەردەی عەسکەری لە لایەن کۆمارەوە ناردران بۆ ئازەربایجانی شووڕەوی و غەنێ ش یەكێک لەو خوێندکارانە بوو. لە دوای شکانی ناکاو و هاسانی کۆمار، ئەو لاوانەی لە مەدرەسەی نیزامی باکۆ دەیانخوێند، بڕیاریان دا بگەڕێنەوە ئێران و کاتێک بەرپرسانی مەدرەسەی نێزامی ئەو داوخوازەیان نەپەژراند دەستیان کرد بە مان گرتن. غەنی یەکێک لەو کەسانە بوو کە پرۆتێست و خوڕاگری خوێندکارەکانی بەڕێوە دەبرد. ئەوان دواجار توانیان داوخوازەکەیان وەدی بهێنن و زۆربەیان گەڕانەوە بۆ ئێران، ژمارەیەک لەوانە بۆ ماوەیەک لە ئێران زیندانی کران و دواتر بەردران.
غەنی بلووریان یەکێک لەو کەسانەیە کە لە زیندووکردنەوەی چالاکی سیاسی لە کوردستانی ئێران لە دوای شکانی کۆماری مەهاباد، دەوڕێکی بەرچاوی گێڕاوە. یەکەم بڵاوکراوەی نهێنی دوای شکان واتە " ڕێگا" بە هاوکاری وی بڵاو کرایەوە. لەو سەروبەندە دا لە هێندێک لە ناوچەی کوردستانی ئێران چالاکی سیاسی و دژی ڕێژیم بە ناوی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان و لە هاوکاریی تەواوی سیاسی لە گەڵ حیزبی توودەی ئێران ئەنجام دەدرا.
دوای گەڕانەوە لە شوورەوی غەنی هاوکات لە گەڵ درێژەدان بە خوێندن و کار کردن، بە شێوەیەکی شێلگیرانە دەستی کرد بە کاری ڕێکخراوی و چالاکیی سیاسی و لە بیروڕا گۆڕینەوە و یارمەتی دانی ڕێکخراوی تێکۆشەرانی کورد لە عێراقیش چالاکانە بەشدار بوو. غەنی بۆ جاری یەکەم کاتێک لە گەڵ دوو هاوڕێی خۆی دەیانەویست بەنهێنی لە سنووری شووڕەوی بپەڕنەوە گێران. دوای بەر بوون لە زیندان دیسان دەستی کردەوە بە چالاکی و دوای کۆدەتای ٢٨-ی گەلاوێژی ١٣٣٢ لە کاتێک دا لە گەڵ هاوڕێیەکی لە مەهاباد کتێبفرۆشییەکی دانابوو لە بەر پێویستی چالاکییەکانی و بۆخۆ پاراستن لە هێرشی دیژبانەکانی " سەرهەنگ خواجە نووری" و " ڕوکنی دووهەمی ئەڕتەش" خۆی شاردەوە و لەو ماوەیە دا توانی چەند ژمارە لە ڕۆژنامەی کوردستان چاپ و بڵاو بکاتەوە. تا ئەوەی کە لە ساڵی ١٣٣٥ دیسان گیراوە و ئەوجار ٣ ساڵی لە زیندان دا تێپەڕ کرد.یەک دوو سێ ساڵ لە دوای کەشفی ڕێکخراوی ئەفسەریی حیزبی توودە،حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان پێوەندی خۆی لە گەڵ پاشماوەی ڕێبەڕایەتی هەڵوەشاوی نێوخۆی ئێرانی حیزبی توودە پساند و ئەو تەشکیلاتە بەگشتی چەند ساڵ خۆی لەوەپاراست کە پۆلیس بیدۆزێتەوە. خۆڕاگری و پایەداری چەند کەس لە تێکۆشەران لە زیندان دا، لەوانە غەنی بلووریان پێشی بەوە گرت پۆلیس و ڕوکنی دووهەمی ئەڕتەش بتوانن خەباتکارانی کورد تێکەوە پێچن، سەرەڕای ئەوەی لەو ساڵە ڕيسانە دا زۆر کەس گیران و چۆک دادانی پەیتا پەیتا لە ئارا دا بوو.
غەنی بلووریانیان بۆ جاری سێهەم لە ١٠ی مانگی خەزەڵوەری ١٣٣٨ لە مەهاباد گرت. ئەوە لە بارودۆخێک دا بوو کە ساواک بۆ ناوزڕاندنی غەنی دەستی کردبوو بە بانگەشەی ژاراوی.
گیرانی غەنی بانگەشەی چەپەڵی ساواک و دەستنێژە ناوچەییەکانی پووچەڵ کردوە. خۆڕاگری غەنی و چەند کەسی دیکە لە تێکۆشەرانی کورد لە ژێر ئەشکەنجەی دڕندانەی جەلادی وەکوو سەرهەنگ وەزیری، سیاحەتگەر، سەرتیپ ئەمجەدی و ئیتستیوار ساقی بەردەستانی ئەو دەمی سەرۆکی سازمانی ئەمنییەتی شای مرۆڤکوژ، نموونەیەکی بی هاوتای پێبەندی و وەفاداری بە ئەو جۆرە بیروباوەڕانەیە کە سەرچاوەی لە هەلومەرجی بەڕچاو و ئیمان بە بەحەق بوونی سەروەری زۆربەی بێ بەش ئاو دەخواتەوە.


ڕەحیمی قازی و غەنیی بلووریان لە کاتی هاتنەوەی ڕەحیمی قازی لە ئازەربایجانی شووڕەوی بۆ کوردستان دوای ٣٣ساڵ دووری مانگی مارسی ١٩٧٩

برینی ئەشکەنجە بە سەر لەشی غەنی یەوە ئەوەندەقووڵ بوو کە دوای تێپەڕینی ٦ مانگ هێشتا گۆشتەزوون نەبووبوەوە.لەکاتی "لێپرسینەوە" و ئەشکەنجەی زیندانییەکان،بۆ تێکشکاندنی وورە و خۆڕاگری ئەوان بەدنی غەنی یان پێ نیشان دەدان.
چەندین مانگ لە دوای گێرانی ئەو تێکۆشەرانە و دوای ئەشکەنجەی پرزە تاوێن ئەوانیان لە "دادگە"یەکی عەسکەری دەرگا داخراو دا بە تاوانی " حەول دان بۆ لە بەریەک هەڵوەشاندنی وولات و هەبوونی مەڕام و شێوەی ئیشتیراکی" محاکەمە کرد و غەنی و چوار کەسی دیکە حوکمی ئێعدامیان بۆ بڕایەوە. ئەوان ماوەی سێ مانگان
لە ژێرئەو حوکمە دا چاوەڕیی مەرگیان دەکرد، لەبەر هەلومەرجی سیاسی ڕۆژ و ئەو ئاڵوگۆڕانەی کە ئەوسەروبەندی لە عێراق و لە کوردستانی عێڕاق لە گۆڕێ دا بوو ترس و خۆفی زۆری ڕێژیم لەو وەزعە و، هەر وەها کەمپەینێکی ئێعتیرازی بەربڵاو کە لە شارەکانی کوردستانی عێڕاق و بەتایبەتی لە سلێمانی وەڕێ کەوتبوو، ڕێژیم ناچار ما " دادگە"ی پێداچوونەوە پێک بهێنێ و حوکمی زیندانییەکان بکا بە زیندانی هەمیشەیی.هەر لەو سەروبەندە، لە پاییزی ساڵی ١٣٣٩ دا پێنج کەس لە تێکۆشەرانی ئازەربایجانی، ئەییووبی کەڵانتەری و هاوڕێیانی لە تەورێزێ تیرەباران کران. غەنی لەو سێ مانگەی دا کە لە ژێر حوکمی ئێعدام دا بووە وەسییەتنامەیەکی بە زمانی کوردی نووسیوە، کە بەڵگەی وورەی کۆڵنەدارانەی ڕۆڵەیەکی ڕاستەقینەی خەڵکی زەحمەتکیش و بە هیچ دانەنانی مردنە لە ڕێبازی ئاوات و ئامانجەکانی ئەوان دا.
دوای بڕانەوەی حوکم، غەنیی بلووریان و زۆربەی زیندانییە کوردەکانیان گواستەوە بۆ بەندی ٣ی زیندانی قەسری قاجار. لەو ماوەیە دا غەنی نموونەیەک بوو لە خۆڕاگری و بەرخوەدان و هەمیشەبە لێبڕاوی لە گەڵ زیندانەوان و کەسانی کەمچیکڵدانە دەجووڵاوە . ئەگەر کەسێک روخساری بە بڕیار و وورەی بەرزی غەنی لە پشت میلەکانی زیندان دیتبێ، کارتێکەری کەسایەتی ئیلهامدەری وی هەمیشە لەسەری دەمێنێتەوە. بە دەم خۆڕاگرییەکانی ناو زیندان لە ساڵی ١٣٤١ی هەتاوی غەنییان گواستەوە بۆ زیندانی بەرازجان و تا ساڵی ١٣٤٥ لەوێیان ڕاگرت و دیسان جارێکی دیکە ڕایانگوێستەوە بۆ بەندی ٤-ی زیندانی قەسر لە تاران. لە ساڵی ١٣٤٨ دیسان بردیانەوە بەرازجان و لەوێوە ڕایانگوێست بۆ زیندانی عادل ئاباد لە شیراز. غەنی لە زیندان دا ووشەنامەیەکی کوردی ئامادە کردووە.
وەزعی تەندروستی غەنی لە زیندانێ زۆر خراپە و ئەوە چەندین ساڵە بە دەست برینی گەدەوە دەناڵێنێ. ڕێکخراوی ئەمنێستی ئەنترناسیۆناڵ لە مانگی نۆڤامبری ساڵی ١٩٧٤غەنیی بلووریانی وەک زیندانی مانگ هەڵبژارد. سەڕەڕای حەولەکانی ئەمنێستی رێژیمی خوێنخۆرەوەی پەهلەوی هێشتا هیچ زانیارییەکی سەبارەت بە چارەنووسی وی لە بەر دەست ئەو رێکخراوەیە نەناوە.
بە پێی نەریتی درەوشاوەی کۆنفێدراسیۆنی جیهانیی خوێندکارانی ئێرانی هەموو ساڵێ مانگی خەزەڵوەر (نۆڤامبر) تەرخان کراوە بۆ بەرگری لە زیندانییە سیاسییەکان و بنەماڵەکانیان. لە هەلومەرجی ئێستا دا کە بزووتنەوەی پێشکەوتووی خوێندکاریی ئێران لە دەرەوەی ووڵات دابڕ دابڕ بووە و ڕێکخراوی جۆر بە جۆری هەیە، سەڕەرای ئەوە بەرگری لە خەباتی شۆڕشگێڕانی یەخسیری ڕێژیمی دڕندەی پەهلەوی و حەول دان بۆ بەردرانی ئەو زیندانیانە با وەکوو چەندبەرەکی ناوخۆیی دەبێ بەرەوپێش بچێ.
ئێمە لە گشت پارچەکانی پێشکەوتووی بزووتنەوەی خوێندکاریی ئێران لە دەرەوەی ووڵات داوا دەکەین ویستی ئازادیی هاوڕێ غەنیی بلووریان بخەنە ڕۆژەوی بەربەرەکانی بەرگری لە زیندانییە سیاسییەکان.
ئێستا ١٨ ساڵە غەنیی بلووریان ئەو ڕۆڵە دلێرەی گەلی کورد و هەموو زەحمەتکێشانی ئێران لە زیندانەکانی شا دا یەخسیر کراوە و لە سەر یەک ٢١ ساڵ لە ژیانی خولقێنەری خۆی لە پشت میلەی زیندانەکانی رێژیمی دڕندەی پەهلەوی تێپەڕاندووە. ئێستا غەنی لە زیندان ڕووبەڕووی مردنی تەدریجییە. ئێمە داوا لە هەموو ئینسانە ئازادیخوازەکان دەکەین بۆ ئازادیی غەنی لە زیندان هەموو دەرفەت و دەرەتانی خۆیان وەکار بخەن.

کۆمەڵەی خوێندکارانی کوردستان لەدەرەوەی ووڵات (ئاکسا)
لقی سوێد
نۆڤامبری ١٩٧٧


بانگەوازی ئەمنێستی ئەنترناسیۆناڵ بۆئازادیی غەنیی بلووریان و دیاریکردنی وەک زیندانی مانگ لە نۆڤامبری ١٩٧٤



وێنەی یەکەم بە سپاسەوە لە دیواری ماڵی کاک ئازادی مەستانی لە فەیس بووک خوازراوەتەوە

Monday, March 7, 2011

ووتاری دوکتور ئەمیری حەسەنپوور لە سێمیناری بڵاوکراوەی شهروند بە بۆنەی ڕۆژی جیهانیی زمانی دایکی - تۆڕانتۆ ٢٠ی فێڤرییەی ٢٠١١



سێمیناری مافی ئێتنیسیتەکان و نەتەوایەتییەکانی ئێرانی بە دەستپێشخەری بڵاوکراوەی شهروند

ئێران ووڵاتێکی فرە نەتەوەیە. ئاوڕێک وە مافی نەتەواییەتییەکانی ترک، عەڕەب و کورد، ووتاری عەلیڕەزا ئەسغەرزادە، یۆسفی عەزیزی بەنی تۆروف و ئەمیری حەسەنپوور

ڕاپۆرتی: فەڕەحی تاهیری
وەرگێڕان لە زمانی فارسییەوە: حەسەنی قازی
تێبینی: لێرە دا تەنێ ووتار و ووڵامی بەڕێز دوکتور ئەمیری حەسەنپوور وەرگێڕدراوە.

شهروند بە بۆنەی ٢١ی فێڤرییە ڕۆژی جیهانیی زمانی دایکی، ئەمساڵ کارێکی شایستەی کرد و ڕۆژی یەکشەمۆ ٢٠ی فێڤرییە بە ئامادە بوونی سێ ڕووناکبیر و تێکۆشەری سیاسی سەر بە سێ نەتەوایەتی ترک، کورد و عەڕەبی ئێرانی لە شاری تۆڕانتۆ لە کانادا سێمینارێکی ڕێک خست و بابەتی زۆرداریی نەتەوەیی و مافی نەتەوایەتییەکانی ئێرانی خستە بەر باس.
دوکتور عەلیڕەزا ئەسغەرزادە، یۆسفی عەزیزی بەنی توروف و دوکتور ئەمیری حەسەنپوور لە بەشدارانی ئەو پانێلە بوون. شهروند پێی خۆش بوو کە کەسێک لە ئێتنیکی فارسیش قسە بکا کە بەداخەوە هەڵنەسووڕا
.....وتەدەری دواتر دوکتور ئەمیری حەسەنپوور بوو.دوکتور حەسەنپوور لە مەهاباد لە دایک بووە و لە سەرەتای خوێندن لە زانکۆی تاران تا ئەمڕۆ خەباتی سیاسی و خوێندن و لێکۆڵینەوەی لە یەک جوێ نەکردووەتەوە. ئەو لە ٢٠ ساڵی ڕابردوو، دوای هاتن بۆ کانادا، لە زانکۆکانی ویندسۆر،کۆنکۆردیا و تۆڕانتۆ دەرسی گوتووەتەوە و خەریکی لێکۆڵینەوە بووە و، بەشێک لە کارە ئاکادێمیکەکانی لە بواری ناسیۆنالیزم، بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکان و شۆڕش دا بووە.
دوکتور حەسەنپووریش قسەکانی بە سپاس لە ڕۆژنامەی "شهروند" و دەربڕینی شادی و گەشانەوەی خۆی لە خەباتی خەڵکی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست و باکووری ئەفریقا دەست پێکرد و گوتی" ئەم کات وساتانە زۆرمێژوویین. لە دنیایەک دا دەژین کە پڕە لە غەدر و چەوساندنەوە، برسێتی، قات وقڕی،کوشتار، شەڕی مەزەبی و ڕەگەزی... و ئەمن زۆر خۆشحاڵم کە ژیانم گەیوەتە ئێستا کە ئەم خەباتانە ببینم.
دوکتور حەسەنپوور، لە گەڵ دەربڕینی پێ خۆشبوونی خۆی بۆ بەشداری لە پانێلێک دا لەگەڵ دوو لێکۆڵەرەوە و تێکۆشەری سیاسی ئاگادار و خەباتگێڕ، گوتی: لە ڕوویەکی دیکەوە زۆر خۆشحاڵ نیم کە بۆچی دەبێ کەسێکی کورد، کەسێکی ئازەربایجانی و کەسێکی عەڕەب بێن و سەبارەت بە زۆرداریی نەتەوەیی قسە بکەن. من ئەوە زۆر چاک دەزانم کە ئەو کەسانە دەزانن زۆرداریی نەتەوەیی چییە کە بۆخۆیان تەجروبەیان کردبێ، وەکوو ئەو زۆردارییەی لە ژنان دەکرێ. ژنان زۆر باشتر لە پیاوان دەتوانن لە قووڵایی زۆرداریی بابمەزنی تێبگەن و بکۆڵنەوە و قسەی لێوە بکەن و بە دژی خەبات بکەن. بەڵام زۆرداریی نەتەوەیی دیاردەیەکی سیاسی یە و پێویست ناکا کەسێک کورد بێ و باسی ئەوە بکا. ئەگەر ئەم پانێلە لە ترکییە ڕێک خرابا، دەکرا جۆرێکی دیکە بێ. لە ترکییە کۆمەڵناسی ترک ئیسماعیل بێشیکچی تەواوی ژیانی خۆی تەرخان کردووە بۆ خەبات لە پێناو مافی گەلی کورد و مافی دیاریکردنی چارەنووس،١١٥ساڵ زیندانیان بۆ بڕییەوە کە پازدە ساڵی لە زیندان دا تێپەڕاند و ئێستا بەر دراوە، یان تانەر ئاکچەم کۆمەڵناسێکی ترکی گەنجتر کە هەموو ژیانی ئاکادێمیکی خۆی تەرخان کردووە بۆئەوەی ژێنۆسیدی نەتەوەی هەرمەنی لە ترکییە بە ڕەسمی بناسن، بەڵام لە ئێرانێ بە داخەوە ئێمە کەسایەتی وەک ئەوانمان نییە، کەسانێک کە لە نەتەوایەتی فارس بن و تا ئەو ڕادەیە لە پێناو مافی دیاریکردنی چارەنووسی نەتەوایەتییەکانی ئێران لێکۆڵینەوە و خەباتیان کردبێ.
هەڵبەت بزووتنەوەی کۆمۆنیستی لە مێژ ساڵە مافی دیاریکردنی نەتەوایەتییەکانی ئێرانی بە ڕەسمی ناسیوە بەڵام لێرە قسەی من لە ئاستێکی بەربڵاوتر دایە لە کۆمەڵ دا. ڕەخنە لە ڕێبازێکی سیاسی کە هێشتا لە ئێرانێ دا هەیە و ئەمن نێوی دەنێم بەرنامەی سیاسی میللییەکانی ئێران، بریتین لە توێژاڵکێکی بەربڵاو لە میللییە سکوولارەکانەوە بگرە تا میللی-مەزەبی و تا ڕووناکبیرانی چەپ کە ئێستا بوونەتە ناسیۆنالیست دەگرێتەوە.
ئەمن خۆم باوەڕم بە سنوور نییە، باوەڕم بە سازکردنی دەوڵەتی تازە نییە، باوەڕم بە نیشتمان و ووڵات نییە وپێم وایە بەتایبەتی سنوورەکان دیاردەی دنیای کۆنن. ئاواتی من هەڵگیران و نەمانی هەموو سنوورەکانە. ئەمن زۆر بەوە دڵگرانم کە مرۆڤ بە نەتەوایەتی و قەومی جۆر بە جۆر دابەش کراوە. شانازی بە هیچ نەتەوایەتییەک ناکەم، بە چاوێکی ڕەخنەگرانەش لە ناسیۆنالیسم دەڕوانم چ ئی نەتەوەی زۆردار و چ زۆرلێکراو، ئەگەرچی ناسیۆنالیسمی نەتەوە زۆرلێکراوەکان تۆوێکی دادخوازانەی ڕەوای تێدایە لەبەر ئەوەی کە بەدژی زۆرداریی نەتەوەیی خەبات دەکەن، بەڵام بۆ من ناسیۆنالیسم دیاردەیەکی کۆنە. بەڵام گشت ئەوانە بەو مانایە نییە ئەمن نکووڵی لە هەبوونی نەتەوەکان بکەم، نەتەوەکان و نەتەوایەتییەکان هەن، ناسیۆنالیسم هەیە، سنوور هەیە، ئێستا من خۆم لە ڕووی قانوونییەوە شارۆمەندی کانادام. بەڵام قسەکەی من لێرە دا ئەوەیە کە مرۆڤ زۆر لە مێژە، بەلانی کەمەوە سەد و پەنجا ساڵە، لە ڕووی فکری، زەینی، سۆز و عاتیفی، سیاسی و تیۆری گەیوەتە جێیەک کە دەبێ سنوورەکان نەمێنن. و ئەو سنوورانە کۆسپن لە سەر ڕێگای بەخۆداهاتنی زیاتری مرۆڤایەتی.
باسەکەی من لێرە دا لە مەر دنیابینینی میللییەکان، واتە ناسیۆنالیستە ئێرانییەکانە کە بەشێوەی سەرەکی یانی ناسیۆنالیستە فارسەکان. و کاتێک ئەوە دەڵێم مەبەستم ئەوە نییە بڵێم تەنێ فارسەکان ئەو جۆرە ناسیۆنالیسمەیان هەیە ، کەسێکی وەک ئەحمەدی کەسڕەوی کە خۆی ئازەربایجانی بوو ناسیۆنالیستێکی توندئاژۆی فارس بوو لە ڕادەی پانئێرانیستێک دا. ئەمن ناسیۆنالیسم وەک دیاردەیەکی سیاسی دەبینم نەک ئەوەی بمەوێ فارسەکان بکەمە سێرەی ڕەخنەکانم.
لە ڕوانگەی منەوە زۆرداریی نەتەوەیی یەکێک لە لەمپەرە هەرە گرینگەکانی سەر ڕێی پەرەگرتنی دێمۆکڕاسییە لە ئێران دا. و دێمۆکڕاسی بۆ من تەنێ هەڵبژاردنی ئازاد ، رێژیمی پارلمانی، ئازادیی چاپەمەنی و ئازادیی مەدەنی نییە. لە ڕوانگەی منەوە دێمۆکراسی دەکارکردنی دەستەڵاتی چینێکە، سوڵتەی نیزامێکە و دێمۆکراسی و دیکتاتۆری وەنەبێ نەکرێ بەیەکەوە کۆ بکرێنەوە. هەر دوویان بەیەکەوە دێن. داخودا بۆچوونی میللیەکانی (ئێران) سەبارەت بە زۆرداریی نەتەوەیی چییە؟ دنیا زۆر گۆڕاوە بەڵام بەداخەوە بۆچوونی میللییەکانی ئێران هیچ نەگۆڕاوە، قسە دەکەن و دەلێن ئێمە لە ئێران دا شتێکمان نییە بە نێوی مەسەلەی نەتەوایەتییەکان، بە نێوی مەسەلەی ئێتنیکی. ئێمەی ئێرانی لە جێدا زۆرداریی نەتەوەیی ناکەین. ئێمەی ئێرانی ڕەگەزپەرستیمان نییە. ئێمەی ئێرانی کۆیلەداریمان نییە. یەكێک لە هاوکارانی من چەند ساڵ لەمەوپێش گوتی ئێمەی ئێرانی لە جێدا بزووتنەوەی جووتێریمان نییە، پێم گوت بۆچێ پێی خۆت دەخەیە کەوشی هەزار ساڵ فێئۆدالیسمی ئێران.
ئێمەی ئێرانی ئاریایین، ئێمە عەڕەب نین، ئێمە ترک نین، ئێمە زەرتەشتین، ئێمە نەوەی ئەهوورامەزداین، ئێمەی ئێرانی نەتەوەی باڵاترین، نەتەوەی بژاردەین، ئێمە دەگمەنی مێژوویین... ئەوە ڕوانگەیەکە کە لە زۆر لە نووسراوەکان و هاوپرسەکییەکاندا دەتوانن بیبینن. ئەوە تەنێ خۆ ڕانان و سپاسی خۆ کردن نییە و لە زاراوەی سیاسی دا پێی دەڵێن شۆڤێنیسمی نەتەوەیی. بۆ وێنە کەسێک بە نێوی تولووعی ئازاد لە ڕۆژنامەی "شهروند" لە قسەکردنێک دا لە گەڵ دوکتور پارسا بناو دا دەڵێ:" ئێمە دە نێو ووڵات دا مەسەلەی نەتەوایەتی مان نییە..." لە بڕگەی دواتر دا دەڵێ : هەر وەها مەسەلەی ئێتنیکی شمان نییە، بەڵام ویستی بەحەقی ئێتنیسیتەکان بۆ دابین کردنی هەلومەرجی بەرابەر مان هەیە لە مافی ئینسانی دا بەڵام نەک تا مافی دیاریکردنی چارەنووس." باسی مافی ئینسانی دەکا نەک مافەیلی نەتەوەیی و زمانی، کەسێکی دیکە دیسان لە قسەکانی هەر لە "شهروند" دا کە یەکەمی ئاوریلی ٢٠١٠ دا چاپ کراوە هێندێک شتی نووسیوە لە سەر نووسینەکانی بەڕێزان بەراهەنی و قەرەجەلو. باسی مەسەلەی کیوبێک بۆ ئێمە زۆر گرینگە ئێمە لە کانادا دەژین و مەسەلەی نەتەوەیی هەیە. لە کیوبێک لەو دەساڵانەی دواییدا حەول دراوە ئەو مەسەلەیە بە ڕێگای دێمۆکڕاتیک و هەموو پرسی و وتووێژ و گەنگەشە جێ بە جێ بکرێ. بە ڕواڵەت نووسەری ئەو ووتارە پێی خۆش نییە لە کانادا شتێکی ئاوا هەیە و لە قسەکانی دا دەڵێ بۆ ئەوکاتەی ژەنەڕاڵ دۆگۆل هات بۆ کانادا و گوتی بژی کیوبێکی ئازاد، دەوڵەتی کانادا دەری نەکرد و زۆر شێرو ڕێوی دیکەش دەهێنێتەوە بۆ ئەوەی بڵێ نا کاناداش ئەوەندە دێمۆکڕاتیک نییە و بەوشێوەیە لە نرخی ئەو سیاسەتەی کە ئێستا لە کانادا هەیە و دەیەوێ مەسەلەی نەتەوەیی بە شێوەی دێمۆکڕاتیک جێ بەجێ بکرێ کەم بکاتەوە.شتێکی دیکەش لە گۆواری " مهر ایران" یان "مهرنامە" کە پێم وایە سەر بە بزووتنەوەی کەسکە دەگێڕمەوە لەوێدا ووتارێک چاپ کراوە لە ژێر سەرنووسی " ڕێگای دێمۆکڕاسی بە فێدێرالیسم دا تێناپەڕێ" و لە بەڕیز حەمیدی ئەحمەدی پرسیارێکیان کردووە : بۆچی ئێوە باس کردن لە فێدێرالیسم بە باسێکی ئیدێئۆلۆژیکی چەپ دادەنێن؟ ووڵامەکەی ئەوەیە لە بەر ئەوەی وێژمانی ئێتنیسیتە خوازی لە ئێران وێژمانێکی چەپ ئاژۆیە. باس لە مەڕ نەتەوایەتییەکان، گەلان و قەومە ئێرانییەکان لە دڵی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران و دوایە حیزبی توودە و دواتر سازمانی چریکەکانی فیدایی گەلەوە هاتە دەرێ.... ئێدی پاشماوەی ئەو قسانەتان بۆ ناخوێنمەوە. بەڵام شتێکی کە هەیە ئەوەیە کە مەسەلەی نەتەوەیی، هەبوونی نەتەوە و مافی دیاریکردنی چارەنووس ئەوانە هیچکام سەرچاوەی سۆسیالیستی یان نییە و بەشێکن لە پڕۆژەی دێمۆکڕاسی بورژوازی یان دێمۆکڕاسی لێبێڕاڵی. ئەگەر بمەوێ نموونەتان بۆ باس بکەم هێندێک لە موستەعمەرەکانی ئینگلیستان لە شوێنێک کە ئێستا دەوڵەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکایە، لە ساڵی ١٧٧٦ سەربەخۆیی خۆیان لە ئینگلیستان ڕاگەیاند بە بێ ئەوەی وتووێژ لە گەڵ ئینگلیستان بکەن، نۆروێژ لە ساڵی ١٩٠٥ هێمنانە لە سوێد جوێ بووەوە. چێک و سڵۆڤاکی ساڵی ١٩٩٢ مان وەبیر دێ کە لە یەکدی جوێ بوونەوە. ئەوە خوارووی سوودانیش کە لەو دواییانە دا جوێ بووەوە و ئەوە کاناداش هەیە کە هیوادارم کیوبێکی لێ جوێ نەبێتەوە.
ئەو قسانەی گێرامنەوە دەبێ بە جیدی وەربگیرێن. میللییەکان زۆرجیدین و ڕەپوڕوو هەڵوێستەکانی خۆیان ئاشکرا دەکەن. واتە ئەوەی ئەگەر ئێمە دەستەڵات بە دەستەوە بگرین مافی زمانی و مافی دیاریکردنی چارەنووس و ئەوانەمان ناوێ. پرسیاری من ئەوەیە.دنیا گۆڕاوە ئەگەر بەیانی، دوو بەیانی خەڵکی کوردستان، بەلووچستان، ئازەربایجان، ئەهواز ویستیان هەموو پرسییەک وەڕێخەن و لە ئێران جوێ ببنەوە، ئەگەر ئێوە هەمان ئەڕتەشی شاتان هەبێ دەینێرن بۆ قەتڵی عامی خەڵک، یان وەک سوودان قۆڵی لە سەر دەکێشن کە نەتەوایەتییەکانی ئێران مافی ئەنجامدانی هەمووپرسییان هەیە؟ و ئەوەی کە بەشێک لە پێواژۆی دێمۆکڕاسی ئاب و ئەژدادی ئێوەی میللییەکان لە ئەمریکا و شوێنی دیکە دووسەد، سێسەد ساڵ لەوە پیش ئەمەیان وەکوو مافێک ناسیوە. Unilateral Declaration of Independence " ڕاگەیاندنی یەکلایەنەی سەربەخۆیی" لە ئینترنێت دا بگوگلێنن و بزانن چەندە مەملەکەت سەربەخۆ بوون. ئەوە مافێکە و بە ڕەسمی ناسراوە. ساڵی ١٩٩٥ کە لە کانادا ڕێفراندۆم بوو و ئەمن لە کیوبێک بووم و دەنگم دا، هێندەی نەمابوو کە کیوبێک سەربەخۆ بێ. حکوومەتی ئەو دەمی ژان کریتین داوای لە دادگەی بەرز کرد ووڵامی چەند پرسیارێک بداتەوە: داخودا لە قانوونەکانی کانادا دا بنەمایەک هەیە کە کیوبێک یەکلایەنە یانی بە بێ ڕاوێژ لە گەڵ ئۆتاوا سەربەخۆ ببێ؟ داخودا لە حقووقی نێونەتەوەیی دا دەرەتانی ئەوتۆ هەیە بۆ کیوبێک بۆ جوێبوونەوە. ئەگەر لە ئینترنێت دا Reference re Secession of Quebec بگوگلێنن گشت بەڵگەکانی لەو بارەیەوە تێدایە. ووڵامی دادگەی بەرز دوای سێ ساڵ ڕاوێژ لە گەڵ مافناسان ئەوەبوو زەمینەیەک نییە بۆ ئەوەی کیوبێک سەربەخۆ ببێ چونکە زۆرداری لە نەتەوەی کیوبێک ناکرێ و دەرەتانی دیاریکردنی چارەنووسی هەیە و ووڵاتێکی نیوە سەربەخۆیە. بەشێک لە سەفاڕەتخانەکانی کانادا لە مەڕ کیوبێکن و کیوبێک تێیاندا کاربەدەستی هەیە و ڕاستەوخۆ ئەو کەسانەی بیانەوێ کۆچ بکەن بۆ وێندەرێ وەردەگرن. بەڵگە هێنانەوەی دادگەی بەرز ئەوە بوو کە زۆرداریی لە نەتەوەی کیوبێک ناکرێ بەڵام لە ووڵامەکەی دا دەڵێ ئەگەر لە رێفراندۆمێک دا داوای جوێبوونەوەی کرد دەبێ وتووێژی لە گەڵ بکرێ و نەیگوتووە ئەڕتەش بنێرینە وێندەرێ.
قسەی من ڕووی لە میللییە ئێرانییەکانە. تاکوو ئێستا دێمۆکڕاسی بورژوازی دوو ڕێگای بۆ جێ بە جێکردنی مەسەلەی نەتەوەیی هەبووە: یەکیان کوشتار، ژێنۆسید، تواندنەوە، ڕاگوێستنی بەکۆمەڵ و ، یەکیشیان ڕێگای دێمۆکڕاتیک. داخودا ئێوە ڕێگای سێریلانکا وەبەردەگرن کە دەزانین ساڵی ڕابردوو چییان بە سەر تامیلەکان هێنا یان ڕێگای سوودان؟. تا ئەو جێگەی ئەمن لە قسە کانیان دەخوێنمەوە دنیا بینینیان لە نووسراوەکانیان دا وەبەر گرتنی ڕێگای توندوتیژییە. ئەی چارە چییە؟ بە بۆچوونی من چارە ئەوەیە ئەو کەسانەی پێیان وایە ڕێگای نا توندوتیژی دروستە، چ کۆمۆنیست و چ ناکۆمۆنیست ، خەبات بکەن و حەول بدرێ لە کولتووری سیاسی ئێران دا هەلومەرجێک بێتە پێشێ کە ئەو شتانە قەبووڵ بکرێ: ئێران ووڵاتێکی چەند نەتەوایەتییە، نەتەوایەتییەکان زۆرداریی نەتەوەییان لێدەکرێ، نەتەوایەتییەکان خاوەنی مافی دیاریکردنی چارەنووسی خۆیانن، لە داهاتوو دا زۆرداریی نەتەوەیی نامێنێ، دەبێ نەتەوایەتییەکان هان بدرێن خەباتێکی یەکگرتوو بکەن بە دژی ئەو سیستمەی کە هەیە و ئێرانێکی دیکە ساز بکەن.
شێوەی کاری دروست چییە؟ شێوەی کاری دروست ئەوەیە من وەکوو کوردێک بانگەشە بۆ جوێبوونەوە نەکەم. دەبێ بڵێم لە گەڵ ئەوەشدا کە باوەرم وایە هەموو نەتەوایەتییەکانی ئێران خاوەنی مافی دیاریکردنی چارە نووسی خۆیانن، بەڵام ئەمن دەبێ پێیان بڵێم لەم مافە کەلک وەرنەگرن، خەباتی یەکگرتوو بکەن بۆ ئەوەی ئەو ڕێژیمە بڕووخێ و ئێرانێکی دیکە دروست بکەن کە تێیدا زۆرداریی نەتەوەیی، دینی، ڕەگەزی، جینسی و چەوساندنەوەی چینایەتی نەبێ. ئەمن وەکوو کوردێک دەبێ بانگەشە بکەم بۆ یەکگرتن و فارسەکانیش دەبێ بانگەشە بکەن بۆ جوێبوونەوە بڵێن ئەوانە نەتەوەی زۆرلێکراون، ئێوە مافی خۆتانە لە ئێران جوێ ببنەوە بەڵام وا باشترە کە جوێ نەبنەوە. بۆچی؟ ئەگەر من هەڵوێستی یەکگرتنم نەبێ، هەڵوێستی من هەر دەبێ بە هەڵوێستی ناسیۆنالیسمی کورد.دوکتور ئەسغەرزادە باسی نموونەی ئەوەی کرد کە بەداخەوە لە نێو نەتەوایەتییەکانیش دا شوڤێنیزم هەیە.ئەمن هیچ چارەیەکەم نییە جگە لەوەی بلێم کە خەڵکی کورد و ئازەربایجانییەکان دەبێ لە گەڵ خەڵکی فارس خەباتێکی یەکگرتوو بکەن و ئەو سیستمە هەڵوەشێنن و بیگۆڕن. ئەگەر فارسێکیش مافی دیاریکردنی چارەنووسی نەتەوەکان قەبووڵ نەکا ئەمن گومانم هەیە لە باوەڕی وی بە دێمۆکڕاسی.
ئەمن دەڵێم لە ووڵاتێک دا کە ٢٥ میلیۆن ئازەربایجانی مافی ئەوەی نەبێ بە زمانی دایکی خۆی بخوێنێ باشترە پارچە بێ. (چەپڵەی بەشداران). ڤیرجینیا وڵف ژنێکی ڕۆماننووسی ئینگلیسی بوو کە هەشتا ساڵ لەمەوبەر گوتی " ئەمن وەکوو ژنێک هیچ نیشتمانێکم نییە، نیشتمانێکی کە زۆرداری لە من بکا نیشتمانی من نییە." سەبارەت بە نەتەوایەتییەکانیش هەر وایە. ووڵاتێکی کە بە داری زۆرێ بە میلیۆنان ترک، کورد، عەڕەب و بەلووچ لە مافی سەرەتایی پەروەردە بە زمانی دایکی بێ بەش دەکا چ شانازییەک دەکرێ بە ووڵاتێکی ئاوا بکرێ؟، بە بۆچوونی من لە بەریەک هەڵوەشێ باشترە.



لە ڕوانگەی کۆمۆنیستییەوە ئەو دژوارییە سەرەکییەی کە زۆرداریی نەتەوەیی سازی دەکا بەرتەنگ کردنی دێمۆکڕاسییە بەڵام مەترسی سەرەکی ئەوەیە لە درێژخایەن دا چینی کرێکار و بزووتنەوەی ژنان و بزووتنەوەی خوێندکاریی لەت و کوت دەکا. زۆرداریی نەتەوەیی لە زۆردارییە بە مەترسییەکان و هەموو لایەنەیە، هەر ئەوە نییە کە تەنێ ئازەربایجان لە ئێران جوێ کاتەوە، بەڵکوو بزووتنەوە جۆر بەجۆرەکان لەت و کوت دەکا. دەبێ ئەو مەسەلەیە بە جیدی وەربگرین.خەبات بۆ ئەوەی کە میللییەکان تەنانەت دە چوارچێوەی دێمۆکڕاسی بورژوازیش دا لە جیات ڕێگای توند و تیژی، ڕێگای تەبایی و ڕێگای دێمۆکڕاتیک وەپێش بگرن، خەباتێکی سەختە و دەبێ حەولێکی زۆر بدرێ. زۆرداریی نەتەوەیی زەبەلاحێکە دەبێ ڕووبەڕووی ببینەوە. ئەمن هیوادارم هەموومان بە یەکەوە بتوانین کولتووری سیاسی ئێران بگۆڕین.
******


دوای پشوویەکی کورت بەشی دووەمی پانێلەکە بە پرسیار و ووڵام دەستی پێکرد. ئەو بەشەی کۆبوونەوەکە حەسەنی زێرێهی سەرنووسەری بڵاوکراوەی "شهروند" بەڕێوەی دەبرد. دوای کۆتایی هاتنی قسەکانی دوکتور ئەسغەر زادە، هێندێک لە ئامادەبوان پرۆتێستیان کرد لە بەرئەوەی لە قسەکانی داپێشنیازی کرد ئینگلیسی ببێتە زمانی هاوبەش یان سەتاسەری. دوایە نۆرە گەیشتە دوکتور حەسەنپوور بۆ ئەوەی ووڵامی ئەو پرسیارانەی لێی کرابوون بداتەوە. ئەو لە سەرەتاوە سەبارەت بە زمانی سەرتاسەری داهاتوو لە ئێران گوتی: ئەمن پێم وایە لە ئێرانێکی دێمۆکڕاتیک دا، زمانی فارسی زمانی هاوبەشی یەکەم دەبێ و نەتەوایەتییەکانی ئێران ئازادییەکانی زمانی خۆیان دەبێ.
لە ووڵامی پرسیارێک دا کە گوتبووی نەتەوەی فارس داوخوازی بەکارهێنانی زۆرداریی نەتەوەییە. حەسەنپوور لە ووڵام دا گوتی: نەتەوەی فارس لە چینی جیاواز پێک هاتووە. دوو جینسییەتی ژن و پیاوی هەیە. لادێیی و شارستانی هەیە. ناکرێ بگوترێ کە نەتەوەی فارس گشتیان زۆرداریی لە نەتەوایەتییەکانی دیکە دەکەن.ئەو زۆردارییە لە زەمانی سەردەمی پەهلەوی بەم لایەوە بە شێوەی سەرەکی لە لایەن دەوڵەتە وە بووە. تاکێکی زەحمەتکێشی شیرازی یان کرمانی لە جێدا دەرفەتی زۆرداریی کردن لە کورد یان ئازەربایجانی نییە و، زۆرداریی نەتەوەیی لە هەلومەرجی ئێستا دا پێوەندی پەیدا دەکاتەوە بە دەستەڵاتی سیاسی. قسەی من ئەوە نەبووە کە نەتەوەی فارس هەمووی زۆرداری لە نەتەوایەتییەکانی دیکە دەکەن.
و ئەوەی کە گوتراوە قسەکانی من بۆن و بەرامەی جیاوازیخوایان لێ دێ. بۆمن جێی سەرسوڕمانە چونکە من گوتم وەک کوردێک نابێ باسی جوێبوونەوە بکەم، دەبێ داوای یەکگرتن بکەم بۆ ڕووخاندنی ئەم ڕێژیمە و دروست کردنی ئێرانێکی جیاواز لەوەی ئێستا بەڵام بەداخەوە لە نێو ڕووناکبیرانی فارس دا کەس نییە بێ و ڕەخنە لە ناسیۆنالیسم شۆڤێنیسمی فارس بگرێ.
بەداخەوە لە ڕوانگەی منەوە ئێران ئێستا پارچە کراوە. کوردستان، بەلووچستان، ئازەربایجان و خوزستانێکی کە بە زەبری گوللە و بە زەبری دەستەڵاتی ئەڕتەشی ئیسلامی و سپای ئیسلامی لە ناو دایکی نیشتمان دا ڕایان بگرن لە ڕوانگەی منەوە ئەوە یەکێتی نییە. ئەو ئێرانی داهاتوویەی کە من دەمەوێ ئەوە نییە. ئەوەی هەیە ئێرانی شایانی قاجار، ڕەزا شا، محەمەد ڕەزا شا، خومەینی و خامەنەیی یە. ئەمن باسی یەکگرتنم لە ئاستێکی دیکە دا کرد و دیارە ئەوەش لە گەڵ ڕوانگەی میللییەکان ناگونجێ بەڵام ئەوانیش وەک من دەتوانن فێر بن. منیش لە تافی لاوێنی دا ناسیۆنالیستێکی کورد بووم بەڵام لە ناسیۆنالیسم بە تەواوی جوێ بوومەوە. هێشتا لە مافی نەتەوەی کورد و نەتەوایەتییەکانی دیکەی ئێران بەرگری دەکەم بەڵام لە ڕوانگەی ئەنترناسیونالیستییەوە. ئەمن بۆ دەبێ حورمەت بۆ نیشتمان و سنوور دابنێم، هەموو دنیا نیشتمانی منە. (چەپڵە لێدانی ئامادەبووان).
پرسیارێکی جیدی کردنی ئازەربایجانی ڕۆژئاوا بە ناوچەیەکی قەیراناوی کوردەکان و ترکەکانە. بەداخەوە زۆر بە هاسانی ڕێژیمی فەرمانڕەوا دەتوانێ درێژە بە سوڵتەی خۆی بدا هەر ئەوەندە بەسە شتێکی وەک ڕووداوی نەغەدە بخولقێنێ ئەوەی لە ساڵی یەکەمی شۆڕش دا کرا . کەسێک تەقەیەک بکا، ژمارەیەک ترک، هێندێک کورد بکووژن یان هێندێک کورد، ژمارەیەک ترک بکووژن و ئەوە دەبێ بە یوگوسڵاوی.
دۆستان باس ئەوە نییە کە کەنداوی فارسە یان کەنداوی عەڕەبی، ئەوانە جێی گەنگەشە ولێدوانی ئێمە نین. مەسەلەی زۆر جیدی لە گۆڕێ دایە، مەسەلە چلۆنایەتی ئێستای ئێران و خەڵکی ئێرانە. مەردمی دنیا هەستاونە سەر پێیان، ئێمە تا کەنگێ دەبێ درێژە بدەین بەو شێوە بیرکردنەوانەی زەمانی کۆن؟ بەداخەوە ناسیۆنالیسمی کورد و ناسیۆنالیسمی ئازەربایجانی لە ئازەربایجانی ڕۆژاوا ناکۆکییان لە گەڵ یەکتری هەیە.ئەو ناکۆکییە شتێکی دەستکردە. لە سەروبەندی حکوومەتی نەتەوەیی ئازەربایجان دا، ئەو دژایەتییانە هەبوون بەڵام ئەودەمی هەر دوولا دژایەتییەکانیان بە شێوەی دێمۆکڕاتیک جێ بەجێ کرد. نیزیکەی چل خوێندکاری مەهابادی و بۆکانی لە تەورێز دەیان خوێند. حکوومەتی نەتەوەیی ئازەربایجان لە کۆماری کوردستان پێشوەچووتر بوو. لە ڕووی پەروەردەوە یارمەتی دەکرد بە کوردستان، چاپخانەی دەدا، کاغەزی دەدا، لە ڕوی نیزامییەوە یارمەتی دەکرد. من ئەو مێژوویەم دەوێ. مێژووی یەکێتیی دوو نەتەوەی کورد و ئازەربایجان لە ساڵی ١٣٢٤-١٣٢٥، ئەوەیە مێژوو، ئەویتر مێژووی خانی کورد و ترکە کە حەولیان داوە خەڵک بە گژ یەکتری دا بکەن. مێژووی من ئەو یەک ساڵەیە کە ئەو دوو نەتەوەیە یەکێتییان لە ناو دابوو. ئەمن لە سەردەمی حکوومەتی نەتەوەیی دا تەمەنم سێ ساڵ بوو بەڵام دواتر کە گەورە بووم لە مەهاباد هەمیشە باسی ئەو یەک ساڵە بوو. بابم دەیگوت لەو یەک ساڵە دا هەر کاتێک دەچووین بۆ تەورێز بۆ کاری بازرگانی، خەڵکی تەورێز رێزیان لێ دەگرتین. بە ڕووخانی حکوومەتی ئازەربایجان ئەوە گۆڕا. ئەوە چمان پێ دەڵێ؟ ئەوە یانی ئەوەی کە نەتەوەی ئازەری و نەتەوەی کورد هیچ کێشەیەکیان لە گەڵ یەکتری نییە.گشت ئەو شتانەی کە داخودا سەڵماس کوردە یان ترکە یان ئاسۆری، ئەوانە گشتی بە شێوەی دێمۆکڕاتیک جێ بە جێ دەکرێ. بۆ شێست ساڵ لەوە پێش دەکرا بەڵام ئێستا نەکرێ؟

سه‌رچاوه‌ی بابه‌ت و وێنه‌کان ماڵپه‌ڕی شهروند

http://www.shahrvand.com/?p=12923