بەڵگەیەکی سیاسی گرینگ، نامەی نەمر ڕەحیم سوڵتانیان بۆ کاربەدستانی شووڕەوی

 کەسی یەکەم لە لای چەپەوە نەمر ڕەحیم سوڵتانیان یەک لەچالاکانی زیندووکەرەوەی خەباتی سیاسی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە دوای ڕووخانی جمهووری کوردستان (ئەم وێنەیە بە سپاسەوە لە فەیس بووکی بەڕێز سولەیمان سوڵتانیان وەرگیراوە

بەڵگەیەکی سیاسی گرینگ، نامەی نەمر ڕەحیم سوڵتانیان بۆ کاربەدستانی شووڕەوی

International Institute of Social History- IISS ( ئەنیستیووی نێونەتەوەیی مێژووی کۆمەڵایەتی) لە شاری ئامستردام لە ولاتی هۆڵەند هەڵکەوتووە و بەشێک لە سەنەد وبەڵگەی لەمەڕ چالاکییەکانی فیرقەی دێمۆکڕات ئازەربایجان،حیزبی توودەی ئێران و هتادی بەشێوەی میکڕۆفیلم تێدا پارێزراوە. ئەم نامەیە لە ئاڕشیوی نەتەوەیی ئازەربایجان دا بووە کە ئێستا میکرۆ فیلمەکەی لە دامەزراوی ناوبراو دا پارێزراوە.
نەمر ڕەحیم سوڵتانیان  لەساڵی ١٣٢٨-ی هەتاوی (١٩٤٩-ی زایینی) ئەم نامەیەی بۆ کاربەدستانی شووڕەوی نووسیوە و داوای یارمەتی لێکردوون و پێویستە لە بارودۆخی سیاسی ئەو سەردەمی دا هەڵسەنگێندرێ و بە ڕبەی ئەم ڕۆژگارە داوەری لەسەر نەکرێ. نەمر سارمەدینی سادق وەزیری نووسران و هەبوونی پێوەندییەکی ئەوتۆی بە دوورودرێژی لە کتێبەکەی دا " بەرگری لە دوو سیمای هەڵکەوتووی بزووتنەوەی نەتەوەیی کورد " شی کردووەتەوە و ئەو شرۆڤەیە ڕەسەنایەتی ئەم نامەیە دادەگرێتەوە. لەخوارەوە شرۆڤەی سادق وەزیری، میکرۆفیلمی نامەکە و  نووسینەوە و وەرگێرانی بە کوردی دەخوێننەوە. جێێ ئاماژەیە وێنەیەکی لەمەڕ نەمر رەحیم سوڵتانیان لە لایەن نووسەری ئەم دێڕانەوە لەگەڵ ئەم بابەتە بڵاو دەکرێتەوە.
حەسەن قازی
١٤-ی دیسامبری ٢٠٢٤
"دەستپێکردنەوەی چالاکییەکانی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان

لە بەهار یان هاوینی ١٣٢٦ بوو ڕۆژێک هاوڕێیان ڕەحیم سوڵتانیان و ڕەحیم خەڕازی هاتنە ماڵی ئێمە و لە ماوەی دیدارەکەدا گوتیان لە دوای ڕووخانی جمهووری مەهاباد و ئێعدامی سەرانی ئەو جمهوورییە و گیران و زیندانی کرانی زۆر خەڵکی دیکە لە تێکۆشەرانی ئەو حیزبە، ئێمە ژمارەیەک لە لاوانی مەهابادی کە پێشینەی چالاکی سیاسیمان هەبوو لە دەوری یەکدی کۆبووینەوە و لێبڕاین جارێکی دیکە حیزب زیندوو کەینەوە و نەهێڵین خەڵک لەوە زیاتر نائومێد و سەرلێشێواو بن. ئێمە داواتان لێدەکەین لەو بارەیەوە یارمەتیمان بدەن و سەبارەت بە رێکخستنی تازە و شێوەی چالاکی و بانگەشە ڕێنوێنیمان بکەن و بە کورتی لەو ڕێگا دژوار بەڵام پڕ لە شانازییەیدا کە وەبەرمان گرتووە رێنوێنیمان بکەن........
ڕەنگە دوو سێ حەوتوو یان مانگێک لەدوای ئەو دیدارە جارێکی دیکە بەیەکەوە هاتنەوە تاران بۆ لای من و گوتیان نامەیەکمان بۆ ژێنێرالیسم ستالین نووسیوە و تێیدا داوای ئیزنمان کردووە لە بەڕێزیان کە هەنگاو هەڵێنینەوە بۆ ڕێکخستنەوەی تەشکیلاتی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان و دەمانەوێ ئەو نامەیە بۆ بەڕێزیان بنێرین و ئیزنی لێ بخوازین. گوتم من بە داخەوە قەت هیچ پێوەندی و تێکەڵاوییەکم لەگەڵ مەئموور و سیاسەتمەدارەکانی شوورەوی نەبووە و لەو بارەیەوە هیچ کارێکم لە دەست نایە. گوتیان ئێمە خۆمان کەسێک دەناسین کە دەتوانێ هەڵگری ئەو نامەیە و داوخوازی ئێمە بێ داوات لێ دەکەین لەگەڵ ئێمە وەرنە لای ئەو کەسە تا بە ئامادەیی ئێوە نامەکەی بدەینێ و ئەو بزانێ کە ئێوە لەگەڵ ئێمەن. دوای بڕێک ڕامان پێشنیارەکەیانم پەژراند قەراریان دانا کە فڵان ڕۆژ و فڵان سەعات من خۆم ئامادەکەم و بێن بە دوومدا و بەیەکەوە بچینە لای کەسە ناسیاوەکەیان. لە ڕۆژ و سەعاتی دیاریکراودا هەر سێکمان چووینە خیابانی هیدایەت و لە نیوەی خیابانەکە و بە لای باشووریدا ئەوان لە دەرگای ئاپارتومانێکی پچووکیان دا. جەوانێک کە بە ڕواڵەت و سەروسەکوتی ڕا هیچ جیاوازییەکی لەتەک ئێرانییەکاندا نەبوو دەرگای ئاپارتومانەکەی کردەوە و ئێمەی بەخێرهاتن کرد بۆ ناو ئاپارتومانەکە کە زۆر پەڕپووت بوو و کەلوپەل و موبلی ناویشی زۆر ئاسایی بوون و لەگەڵ وەزعی ماڵەکە دەگونجان. ئەوان ئەو کەسەیان وەک وانیا بە من ناساند و گوتیان زۆر لە مێژە لە تەورێزەوە ئەو دەناسن و لە دوای چاکوچۆنی ئاسایی و ناساندنی من بابەتەکەیان لەگەڵ هێنا گۆڕێ و نامەکەیان دایە کە بەخەتێکی نەستەعلیقی زۆر جوان نووسرا بوو و ناوەرۆکەکەی هەر وەک باسم کرد داوخواز و وەرگرتنی ئیزن بوو بۆ زیندوو کردنەوەی چالاکی لە کوردستان. ئەویش بەڵێنی دا کە نامەکە بگەیێنێتە مەقسەد و لە ماوەی ئەو نیو سەعاتەی لەوێ بووین خانەخوێ بە چایی میوانداری لێ کردین و هیچ باسی کاروباری سیاسی نەکرد و ماڵئاواییمان لێ کرد و بەجێمان هێشت. ئەمن بە هاوڕێیانم گوت پێم وا نییە ئەو کەسە لە ڕووی سیاسییەوە شتێکی بە دەست بێ و یان سەڵاحییەتێکی هەبێ هەرچۆنێک بێ چونکە جگە لەوە ڕێگایەکی دیکەتان نەبوو بۆ ئەوەی ئەو داوخوازینامەیە بنێرن ئەمن قبووڵم کرد لەگەڵ ئێوە بێم و بیبینم بەڵام لە سەر ئەو باوەڕەم ئێوە دواتر نابێ لەگەڵ کەسی ئەوتۆ دە پێوەندی دابن چونکە جگە لەوەی کە دەتوانێ ئەوە کێشە و مەترسییەکتان بۆ ساز کا و پێوە بن، هیچ قازانجێکتان لەو جۆرە پێوەندییانە دەست ناکەوێ. هەر چۆنێک بێ تا دەورو بەری ١٥-ی ڕێبەندان [کاتی تەقە لە شا لە زانکۆی تاران . وەرگێڕ] جار جار یەک لەو هاوڕێیانە یان هەردووکیان بەیەکەوە دەهاتنە لام و کاروباری تەشکیلاتی و هتادیان لەگەڵ دەهێنامە گۆڕێ و ئەمنیش بۆچوونەکانی خۆم بە وردە ڕیشاڵ بۆ باس دەکردن. وەبیرم دێ جارێک هاوڕێ سوڵتانیان لەگەڵ کەسێکی دیکە هات بۆ دیدەنی من و گوتی ئەو کەسە ئاغای تاج زادە و دادڕەسی جێگرەوەی دادگەی مەهاباد و جێنشینی پشکنێرە و دۆستایەتی لەگەڵ ئێمە هەیە و لە ڕووی سیاسیشەوە لە ئێمە نزیکە دوای قسە کردن زانیم ئازەربایجانی یە و بیروڕای چەپی هەیە.
[سەرچاوە: بەرگری لە دووسیمای هەڵکەوتووی بزووتنەوەی نەتەوەیی کورد، یاد زیندووان قازیی محەمەد و ئێحسان نووری پاشا و بەسەرهاتی هەڵبژاردنی خولی حەڤدەهەمی مەجلیسی شووڕای میللی ئێران. لاپەڕەی 104,103,102. دەقی کوردی، وەشانخانەی ٤٩ کتێب، سوێد، دیسامبری ٢٠٢١]





رحیم سلطانیان                                                                       تاریخ  ٤.١٢. ٢٨

  مهاباد                                                                                  شمارە

پیشوایان آزادی جهان
با تقدیم احترامات فائقە  با تقدیم سە برگ از خلاصە چگونگی اوضاع و احوال فعلی  کردستان  قسمت  غضب شدە از طرف ایران را ملاحظە  میفرمائید . اینجانب ... تاکنون با همکاری صمیمانە رفقا کە مشغول انجام وظیفە در راە آزادی ملت کرد  بودەایم  و با انتظار بە امید پیروزی آیندە کە از آن ماست – و با ایمان باینکە ... – اتحاد شوروی  کە رهبر و نجات دهندە ملل ضعیف بودە است و از ملتیکە برای بدست آوردن آزادی مبارزە مینماید پشتیبانی میکند اینک خلاصە اوضاع و احوال خود را عرض و بنام آزادی استدعا مینماید کە بە این ملت کە برای مبارزە و نجات از زیر یوغ امپریالیستها در راە آزادی مبارزە مینماید  کمک هایرا کە لازم دارد بنمائید.
 اینک ... ... بطور خلاصە بعرض رسانیدە انتظار و امید قبول و اجرای آنرا دارم و باوجود اینکە تاکنون مکرر توسط نمایندە آن رهبران عرض شدە آن رهبران آزادی و عدالت  استاد معلم و منجی کلیە ملل آزادیخواه  جهان و ما میباشید از ما بیشتر اطلاع داشتە و بیشتر از ما از چگونگی و کمک بکنید در حال حاضر با توجە بە اوضاع جهان وضع جغرافی ) و در حالیکە امپریالیست آمریکا و غیرە با نهایت شدت مشغول کار و عملیات مخصوصا مابین عشایر میباشند  واقف هستید لذا بطور خلاصە باندازە فهم خود استدعادارد در درجە اول کمک مالی و احتیاج مبرم داشتە کە تحت رهبری شما بمبارزە ادامە دادە و در درجە دوم  رهبری دقیق و کافی از نزدیک در درجە سوم کمک سیاسی ... بقیە کمک باندازە مناسب کە از ما میخواهید از قبیل سیاسی یا پارتیزانی یا انقلابی در خاتمە جسارتا بعرض رسانیدە در حال و احوال و چگونگی و ضعیت  فعلی و وضع جغرافیائی خاک ... .... و کە نظر داشتن عملیات و اقداماتیکە دولت فعلی و اربابش میکنند و وضع حاضر جهان جلب توجە و بذل مساعدت فوری را دارد و البتە تاکنون مکررا اوضاع و احوال و مرام و نیت خود را بە نمایندە شما اطلاع و عرض نمودە کە مرام ما همان مرام اتحاد شوروی و پیروی از سیاست آن و سعی ما آزادی ملت کرد از زیر اسارت و اتحاد و یگانگی با دولت اتحاد شوروی و فداکاری  در راە رهبری در راە رهبر کبیر مارشال ستالین معلم و استاد و منجی و نجات بخش ملت ضعیف  پایندە باد اتحاد جماهیر شوروی پایندە و زندە جاوید باد ژنرالیسموس ستالین. -
و البتە از وضعیت و فشاریکە بررفقای ما تاکنون  وارد شدە و در حال حاضر وارد خواهد شد اطلاع دارید کە بعضی بە پای دار بعضی بحبس بعضی بە تبعید محکوم و بعضی هم اکنون در سایر ولایات فراری هستند اطلاع دارید و همچنین از این فشار کە روز بروز سخت تر بر سر ما فرود میآید آگاە هستید و همچنین از این محدودیت ها کە دائما در هر جا برای ما موجود مینمایند با خبر هستید لذا اولا تقاضامند است کە باین اوضاع امر خاتمە دهید  و ... نمایندەگان فعالیت ما را فورا معلوم بفرمائید و ما تا چە اندازە و تا چە میزان و بچە ... فعالیت نمودە و تا چە حد میتوانید کمک بما بنمائید.

امضاء
١٢/٤/ ٢٨


تشکیلات                                 وسایل ارتباط
هیئت مرکزی            ١٥نفر        ماشین باری                 ١٠ کامیون
علی البدل و معاونین ١٥ نفر        ماشین سواری              ٧  کامیون
هیئت محلی شهر     ٧ نفر        مامور ارتباط مرکز و
                                            شهرستانها      ٣٠ نفربا تجهیزات بی سیم
علی البدل        ٧ نفر        مامور ارتباط عشایری ١٠٠ نفر با  تجهیزات بی سیم
هیئت ١٧ شهرستان  ١٣٩ نفر  مامور ارتباط بە تبریز     ١٠ نفر
                                         نمایندە در تبریز         ٥ نفر با تجهیزات بی سیم

معاونین  ١٣٩ نفر            مامور ارتباط بە عراق      ١٥ نفر با تجهیزات بی سیم
هیئت ٥٠ ایل عشایری ٣٥٠ نفر  مامور ارتباط بە ترکیە  ١٥ نفر با تجهیزات بی سیم
معاونین علی البدل  ٣٥٠ نفر  مامورین تبلیغات و مطبوعات   ٢٠٠ نفر و ماشین عکاسی و ... 
                                      
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
عملیات در کلیە نقاط کە ... نوشتە شدە ممکن و میسر است البتە با نقشە کە از طرف کارشناس تهیە بشود

============================================================
وەرگێڕانی کوردی


ڕەحیم سوڵتانیان                                                                                                تاریخ ١٢-٤-١٣٢٨

                                                                                                                        (٣-ی ژووییەی ١٩٤٩)

مەهاباد                                                                                                                        ژمارە

پێشەوایانی ئازادی جیهان

لەگەڵ پێشکێش کردنی ڕێز وحورمەتی زۆر، سێ لاپەڕە لە کورتەی بارودۆخی هەنووکەیی کوردستان، ئەو بەشەی لە لایەن ئێرانەوە دەستی بەسەردا گیراوە مولاحەزە دەفەرموون.

ئەم موخلیسە ... تا ئێستا بە هاوکاری دڵپاکانەی هاوڕێیان کە خەریکی ڕاپەڕاندنی ئەرکمان بووین لە پێناو ئازادیی نەتەوەی کورد و بە چاوەڕوانی بە هیوای سەرکەوتنی داهاتوو کە هەر نەسیبی ئێمەیە – و بە ئیمان بەوەیکە ...- یەکێتی سۆڤیەت کە ڕێبەر و ڕزگارکەری نەتەوە لاوازەکان بووە و پشتیوانبی لە نەتەوەیەک دەکا کە بۆ وەدەستهێنانی ئازادی خەبات دەکا، ئێستا کورتەی بارودۆخی خۆمانتان بە عەرز دەگەیێنین  و بە ناوی ئازادی داوا دەکەین یارمەتی پێویست بکەن بەم نەتەوەیە بۆ خەبات و ڕزگاری لە ژێر کەڵەوەی ئیمپریالیستەکان و لە پێناو  ئازادی دا.

هەنووکە  بەکورتی ... ... عەرز دەکەین و چاوەڕوانی پەسند کردن و بەڕێوە بردنیانین و لەگەڵ ئەوەشدا کە تاکوو ئێستا [داوخوازەکانمان] پەیتاپەیتا بە ڕێگای نوێنەری ڕێبەران بە عەرزتان گەیشتووە  واتە ئێوە ڕێبەرانی ئازادی و دادپەروەری و مامۆستا و ئامۆژگار و ڕزگاریدەری هەموو نەتەوە ئازادیخوازەکانی جیهان و ئێمەن و، لە ئێمە زیاتر ئاگادارن و یارمەتی بکەن لە حاڵی حازر دا و بە لەبەر چاو گرتنی بارودۆخی جیهان و هەڵکەوتی جوغڕافیایی و لەکاتیكدا کە ئەمریکای ئەمپریالیست و ئی دیکە بەو پەڕی تواناوە خەریکی کار و هەڵسووڕانن، بەتایبەتی دەنێو عەشیرەتەکان‌دا و ئێوە ئاگاتان لەوە هەیە، بۆیە بە کورتی لە قەدەر تێگەیشتنی خۆم داوخواز ئەوەیە لەپلەی یەکەم دا حەوجێی دەستبەجێمان بە یارمەتی ماڵی هەیە کە لە ژێر ڕێبەرایەتی ئێوەدا درێژە بە خەبات بدەین و لە پلەی دووەم دا ڕێبەرایەتی ورد و پێویست لە نزیکەوە لە پلەی سێیەم‌دا ڕێبەرایەتی سیاسی... پاشماوەی یارمەتی بە ڕادەی گونجاو کە لە ئێمەتان دەوێ وەکوو [یارمەتی] سیاسی یا پارتیزانی یا شۆڕشگێڕانە لە کۆتایی‌دا بەخۆمان دەپەڕمووین بە عەرزتان بگەیێنین لە بارودۆخ و چۆنیەتی وەزعی ئێستا و وەزعی جوغڕافیایی خاک .... ... و بە لە بەرچاو گرتنی ئەو کردەوە و هەنگاوانەی کە دەوڵەتی هەنووکە و ئاغاکەی دەیکەن و وەزعی ئێستای دنیا داوای سەرنجدانی ئێوە و دانی یارمەتی دەستبەجێ دەکەین و هەڵبەت تا ئێستا پەیتا پەیتا وەزع و هەلومەرج و مەڕام و نییەتی خۆمان بە ئاگاداری نوێنەری ئێوە گەیاندووە و عەرزمان کردوون کە مەڕامی ئێمە هەمان مەڕامی یەکێتی سۆڤیەت و پێڕەوی لە سیاسەتەکانیەتی و حەولی ئێمە ئازادیی نەتەوەی کوردە لە ژێر یەخسیری و، یەکگرتن و یەکێتی لەگەڵ دەوڵەتی یەکێتی سۆڤییەتی و فیداکارییە لە پێناو رێبەرایەتی بە ڕێبازی ڕێبەری مەزن مارشاڵ ستالین ئامۆژگار و مامۆستا و ڕەزگایدەری نەتەوەی لاواز.پایەدار بێ یەکێتی کۆمارەکانی سۆڤییەت پایەدار بێ و هەتاهەتایە بژی ژەنەڕالیسموس ستالین. – و هەلبەت لە حاڵ و وەزعی ئێمە و ئەو گوشارەی کە تا ئێستا لە هاوڕێیانی ئێمە کراوە و ئێستاش دەکرێ ئاگادارن کە هێندێکیان لە سێ دارە دران هێندێک لە زیندان دان و هێندێکیش دوور خرانەوە بۆ تاراوگە مەحکووم کراون و هێندێکیشیان ئێستا هەڵاتوون بۆ ویلایەتەکانی دیکە. ئێوە ئاگاتان لەوەیە و هەر وەها لەو زەخت و گوشارەی کە ڕۆژ بە ڕۆژ سەختتر دێتە سەر ئێمە ئاگادارن و، هەروەها لەو بەرتەنگییانەی کە بەردەوام بۆ ئێمە دێنە گۆڕێ خەبەرتان هەیە، بۆیە داوا دەکەین کۆتایی بێنن بەو بارودۆخە و ... نوێنەران چالاکی ئێمە دەست بە جێ ئاگادار بفەرموون کە تا چ ئەندازە و تا چە میزانێک و بە چ --- چالاکی بکرێ و تا چەندە دەتوانن یارمەتی بە ئێمە بکەن.

ئیمزا
١٢/ ٤/ ٢٨

 [ ٣ / ٧ / ١٩٤٩]

تەشکیلات                                                                         ئامرازی پێوەندی

هەیئەتی ناوەندی             ١٥کەس             ماشینی باری                            ١٠ کامیۆن
ئەندامی بەدەڵ و جێگران   ١٥ کەس             ماشێنی سواری                          ٧   کامیۆن
هەیئەتی ناوچەیی شار     ٧  کەس              مەئمووری پێوەندی ناوەند و شارەکان        ٣٠ کەس  بە جیهازی بێ سیم
ئەندامی بەدەڵ               ٧  کەس           مەئمووری پێوەندی ناوەند وعەشیرەت           ١٠٠ کەس  بە   """""
هەیئەتی ١٧ شارستان  ١٣١ کەس                مەئمووری پێوەندی ناوەند و تەورێز           ١٠ کەس بە  """""
جێگرەکان                    ١٣٩ کەس               نوێنەر لە تەورێز                                  ٥     کەس  """"""""
هەیئەتی ٥٠ خێڵی
عەشیرەتی                ٣٥٠ کەس            مەئمووری پێوەندی لەگەڵ عێڕاق             ١٥ کەس    """""""
جێگرەکان،ئەندامی بەدەڵ ٣٥٠ کەس         مەئمووری پێوەندی لەگەڵ تورکیا              ١٥ کەس     """""
                                                        مەئموورانی تەبلیغات و دەنگوباس و            ٢٠٠ کەس و مەکینەی عەکاسی
                                                               چاپەمەنی                                   ٥٠٠  کەس
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
عەمەلیات لە گشت ئەو ناوچانەی کە .... نووسراوە مومکین و مەیسەرە هەڵبەت بەنەخشەیەک کە لە لایەن
پسپۆڕەوە ئامادە بکرێ           

Rawêj Sunday 8 December 2024 at 19.00 hours CET

ئاوڕدانەوەیەک لەو خوێندکارانەی وا جمهووری کوردستان بۆ پەروەرە ناردبوونی ...

Rawêj, Monday 25 November 2024 at 20:00 hours CET

چەند تێ بینییەک لە سەر بیرەوەرییەکانی نووری شاوەیس. دوکتور ڕەحیمی قازی

پێشەنگ ، ژمارە ١١، ساڵی ٤  ئازاری ١٩٨٦

چەند تێ بینییەک لە سەر بیرەوەرییەکانی نووری شاوەیس

د. ڕەحیمی قازی

   بەر لە هەموو شتێک بە پێویستی دەزانم پێ تان ڕابگەیەنم کە بە ووردی و قووڵی نووسراوەکانی ناو گۆڤارەکەتانم موتاڵا کرد و بە تەواوی هاتمە سەر ئەو باوەڕەی کە " پێشەنگ" لە هەل و مەرجی ئێستا دا  هەڵویستێکی دروست و باشی ڕەچاو کردووە، زۆر بە نرخ و باڵایە، لە ناحیەی سیاسی و ئیدلۆژی و پەیڕەو و باوەڕەوە زۆر پێشکەوتووە لە حاست زمان و ئەدەبەوە سەر ڕاست و تێگەیەنەر و ساکار و پۆختە و هەر وەها جێگەی شانازییە کە بەشێکی نووسراوەکانی بە تیپی لاتینی چاپ دەکرێن و لەو ڕووەوە لە تەواوی بەشەکانی کوردستان خوێندەوارانی کورد ئەتوانن سوودی لێ وەربگرن....
  لە یەکەمین جارا هاتمە سەر ئەو بڕوایە کە بە نووسینی ئەو چەند دێڕەی سەرەوە کۆتایی بە نامەکەم بهێنم.. بەڵام بیرم کردەوە کە ئەگەر لەو نامەیە دا بیروڕای خۆم لە سەر ڕێزە مەسەلەیەکی مێژوویی کە پەیوەندییان هەیە بە بیرەوەرییەکانی مامۆستا نووری شاوەیسەوە دەرنەبڕم نامەکەم کەم و کووڕی دەبێ. سەرباقی ئەوەش لە مەڕ ئەو سەردەمەی خەباتی گەلەکەمان بۆ ڕزگاری و سەربەخۆیی نەتەوایەتی نێزیکەی ٣٠ سی ساڵە لێکۆڵینەوەی زانستیم بەڕێوە بردووە و چەند کتێب و نووسراوەیەکی زۆری زانستیم لە چاپ داوە و سەرچاوەی تەواوی نووسراوەکانیشم بەڵگە و سەنەدی ئارشیڤن.
١- مامۆستا ئەنووسێ کە بارزانییەکان کە چوونە یەکێتیی سۆڤێت (٣٠٠) کەس بوون. لە ڕاستی دا ژمارەی  بارزانییەکان ٤٩٩ کەس بوون پیرە مێردێکی کوردی تورکیەشیان لەگەڵ خۆ هێنابوو  کە وەک بەڵەدچی لە چۆمی (ئاراز) بیانپەڕێنێتەوە و بە وییەوە ببوونە ٥٠٠ کەس. [ لە دوای پیاچوونەوە بۆمان دەرکەوت  کە نووسینی "٣٠٠" لە بری " ٥٠٠ " هەڵەی چاپخانە بووە و هەر کاتی خۆی لە بەشە عەرەبییەکە دا کە ڕۆژنامەی گەل بڵاوی  دەکردەوە و هەر وەها لە کاتی چاپکردنی بیرەوەرییەکان لە شێوەی کتێب بە زمانی عەڕەبی چارەسەری ئەو هەڵەیە کراوە.
-پێشەنگ-]
٢- مامۆستا ئەنووسێ کە " مەلا مستەفا ناڕەزایی دەر دەبڕی بەرامبەر بە پارتی کۆمۆنیستی ئازەربێجان بە تایبەتی بەرامبەر سکرتێرەکەی بابرۆف بوو ( دروستەکەی باغراوفە) هەر وەها ئەنووسێ کە مەلا مستەفا باغراوف و بێریای تاوانبار ئەکرد بەوەی کە بە کرێ گیراوی عێراقن.. و یا ئەڵێ کە باغراوف ئەیویست کوردستان ببێتەپارچەیەک لە ئازەربایجانی ئێران. هەر لە پاش ئەمانە ئەنووسێ" بەڵام مەلا مستەفا کەوتبووە نێوان باغراوف و قازی محەمەد و ئەم دەیەویست مەسەلەکە هێمن بکاتەوە (لاپەڕەی ١٠ ژمارە ٥)
   بەر لە هەموو شتێ ئەوانەی کە ناشارەزان لە بەسەرهاتەکانی ئەو سەردەمە بە خوێندنەوەی ئەم قسانە ڕەنگە وایان بۆ دەرکەوێت کە لە یەکیەتی سۆڤییەەت پێشوازێکی باشیان  لە پەناهێنەرەکانی بارزانی نەکردووە. ئەوە لە ئینساف و ڕاستەقینە بە دوورە. من خۆم یەکێک بووم لە وانە کە لە پێشواز و جێ بە جێ کردن و دابین کرانی بارزانییەکان دا بەشداریم کردووە. بارزانییەکان پاش قەدەرێک مانەوە لە چەند قەزایەکی ئازەربایجانی، لە قەراغ شاری باکۆ  لە ویلایەکی تایبەتی گەورە لە یەک جێ نیشتەجێ کران. مامۆستا و دوکتۆر و دەرمان خانە و کتێب خانە و سینەما و ... خزمەتیان دەکردن. لە حاست خواردن و پۆشاکەوە ئەوی پێویست بێ لە ئیختیاریان دا دانابوون و پتر لە بیست مامۆستا دەرسیان پێ دەگوتن.
   بەڵام مەلا مستەفا داوای لە بەرپرسانی سۆڤیەت دەکرد کە چەک و ئەسلەحەی قورسی بخەنە ئیختیاری یەوە کە بچێ بە گژ هۆردووی ئێران و عێڕاق دا.... تەبیعی یە کە ئەمە داوخوازێکی وا نەبوو کە لەو سەردەمە دا بە جێ بگەیەندرێ. جا مەلا مستەفاش خۆی تووڕە دەکرد و ناڕەزایی دەردەبڕی. نووسینی ئەوەش کە باغراوف  و بیریا، بە قسەی مەلا مستەفا، بەکرێ گیراوی عێڕاقن، بەر لە هەموو شتێک شەخسیەتی مەلا مستەفا ئەهێنێتە خوارێ و نەدەبوو قسەی وا لە چاپ بدرێ.
   ئەوەش کە گۆیا باغراوف دەیەویست کوردستان ببێتە پارچەیەک لە ئازەربایجانی ئێران  بە تەواوی لە ڕاستە قینە بە دوورە. هەر بێ ئەوەش بە گوێرەی دابەشکرانی جوغرافیایی ئێران بەشێکی گەورەی کوردستان خراوەتە سەر ئازەربایجانی ڕۆژئاوا (ئەیالەتی چوار) کە ناوەندەکەی شاری ورمێ یە. جیا لەوانە مەسەلەیەک لە گۆڕێدا نەبوو کە مەلا مستەفا ئەهوەنی بکاتەوە و بکرێ بە وەکیل. یەکیەتی سۆڤیەت ئەو کاتەش و لە هەموو کاتێکی تریش دا پشتیوانی لە بزووتنەوەی ڕزگاری نەتەوایەتی گەلی کورد کردووە و دەیکات.
٣- مامۆستا دەنووسێ (ئەو ماوەیەش) "لێرە دا کاتی  پەنابردنی بارزانییەکان بۆ یەکیەتی سۆڤیەتە" ژ.ک ئێران نیازیان هەبوو پارتی دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێران دابمەزرێنن. مەلا مستەفاش داوا کرابوو کە لەوێدا بەشدار بێ" ، بەڵام مەلا مستەفا دژی ڕەحیمی قازی بوو لە بەر ئەوە نەچوو). ( لاپەڕەی ١٠ ژمارەی ٥) . مەعلووم نیە ئامانج لە ژ.ک ی ئێران چی یە؟  پاش دامەزرانی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێران لە ساڵی ١٩٤٥ دا ئیتر کۆمەڵەی  ژ.ک نەما و تەواوی ئەندامەکانی بوون بە ئەندامی حیزبی دێمۆکڕات.
    لێرە دا مەسەلەکە بەم جۆرەیە: کاتێک بارزانیەکان لە قەراغ شاری باکۆ لە یەک جێ وەخڕ هاتن و کاروباری ژیانیان  لە هەموو ڕوویەکەوە بە ڕێک و پێکی بوو، لەگەڵ مەلا مستەفا هاتینە سەر ئەم بڕیارە  کە بە ئامانجی بەڕێوە بردنی  کاروباری تەشکیلاتی و سیاسی و کۆمەڵایەتی و سەرۆکایەتی  کردنی بە ڕێ و جێ بە سەر پڕۆپاگاندا کە بریتی بوو لە ڕۆژنامە و ووتار نووسین و شارەزا کردنی بارزانییەکان لە چلۆنایەتی جیهانی و هتد، ئۆرگانێکی سەرۆکایەتی سیاسی پێک بێنین. ئەوە بوو کە کۆمیتەی ناوەندی دەرەوەی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستانی  ئێران مان پێک هێنا. مەلا مستەفا  بە سەرۆکی کۆمیتەی ناوەندی و ئەمنیش بە یاریدەدەری سەرۆک و بەرپرسی پڕۆپاگندە دیاری کرام. میرحاج و شێخ سولەیمانی برازای مەلا مستەفاش لە ڕێزەی ئەندامانی کۆمیتەی ناوەندی بوون. هەتا ئەو کاتەی کە بارزانییەکان ڕانەگوێزرابوون  بۆ کۆماری ئۆزبەکستان بە یەکەوە تێدەکۆشاین، ڕۆژنامەمان دەردەچوواند و وتارمان دەدا و هەموو حەفتەیەک جارێک  بە سەرۆکایەتی مەلا مستەفا کۆبوونەوەمان دەبوو. ئیتر نازانم مامۆستا شاوەیس لە سەر چ ئەساسێکی نووسیویە مەلا مستەفا ئامادە نەبوو؟ هیچ ئەساس و بناوانێکی نەبووە کە مەلا مستەفا لە دژی من بێت. ڕاستە  لە ساڵەکانی دوایی کاتێک مەلا مستەفا  لە مۆسکۆ نیشتەجێ بوو، چەند کەسێکی لەو کوردانەی کە دەرحەق بە یەکێتی سۆڤیەت نەمەک بە حەرام  دەرچوون و ئێمە ناچار بووین لە ڕێزەی خۆمان یان وەدەرخەین کەوتنە حەول و تەقەلا بۆ پێک هێنانی  ناکۆکی و ناتەبایی لە نێوان مەلا مستەفا و ئەمن دا و دەنگ و باس و شاپەی جیاواز جیاوازی دوور لە ڕاستەقینەیان بڵاو دەکردەوە. بەو بۆنەیەوە چەند دانیشتنمان پێک هێنا و بۆمان ڕوون بۆوە  کە بۆ ناتەبایی و ناکۆکی  نێوانمان هیچ ئەساسێک نیە. چەند نامەیەکی مەلا مستەفام لە لایە کە لە مەسکەو ڕا بۆی ناردووم و بە خەتی خۆی نووسیویە و لە هەمووی ئەو نامانە دا بە ئاشکرایی وەدەر دەکەوێ کە مەلا مستەفا تا چ ڕادەیەک ڕێزی بۆ داناوم و ڕازی بوونی خۆی لە کاروباری ئەمن دەربڕیوە. ( لە کاتی خۆی دا ئەو نامانە لە کتێبێکی جیاواز دا وەڕوو ئەخەین).
٤- مامۆستا دەنووسێ " لە ساڵی ١٩٤٧ دا کۆنفڕانسی دامەزراندنی پارتی دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێران بەسترا ... و ئەو کاتە مەلا مستەفا و میرحاج و دکتۆر مراد هەموو لە مەهاباد بوون" ( ژمارەی ٥ لاپەڕە ١٠).
لەو ساڵە دا هیچ کۆنفڕانسێکی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێران نەبەستراوە و ئەوەی کە لە سەرەوە باس کرا بە نێوی کۆنفڕانس نەبوو.
   مەلا مستەفا و میرحاج هەتا مانگی ژوئییەی ساڵی ١٩٤٧ لە شەڕی دا بوون لە دژی هۆردووی دەوڵەتە داگیرکەرەکانی ئێران و عێڕاق و تورکیە و لەو ڕۆژە دا پەنایان برد بۆ یەکێتی سۆڤیەت و ئیتر لە مەهاباد نەبوون.  بەڵام  دوکتور مراد ( مرادی ڕەزم ئاوەر) کە لێرە دا ناوی بردراوە، پێوەندییەکی بە مەلا مستەفاوە نەبووە. ناوبراو ئەفسەری حکوومەتی نەتەوایەتی ئازەربایجان بوو، نەک هی هێزی پێشمەرگەی کوردستان ...
٥-  مامۆستا شاوەیس لە بیرەوەرییەکەی دا ڕیزە مەبەستێکی باس کردووە کە بە داخەوە پێ ی پێشەوای نەمری گەلی کورد قازی محەمەد ئەگرێتەوە و بوختانی پێ کراوە و جێگەی گلەییە کە گۆڤاری ( پێشەنگ) بە بێ لێکۆڵینەوە و بە بێ بەڵگە و سەنەدێک  ئەوانەی لە چاپ داوە. ئەویش لەو کاتە دا کە تەواوی هێزە نیشتمانپەروەر و شۆڕشگێڕەکانی گەلی کورد  و ئادەمیزادی پێشکەوتووی جیهان خۆیان  ئامادە دەکەن چل ساڵەی کۆماری مەهاباد وەک جێژن و سەرکەوتنی مێژوویی بزووتنەوەی ڕزگاری نەتەوایەتی گەلی کورد بە یاد بکەن.
   مامۆستا دەنووسێ: " ئەو کوردانەی پەنایان بردبووە بەر ئێران باری کۆمەڵایەتی و ئابوورییان زۆر خراپ بوو... ئێرانییەکان بایەخیان پێ نەدەدان و قازی محەمەد خۆشی یارمەتی کەم دەدان.. من خۆم یەکێک بووم لە وانە کە خۆم ئامادە کرد بوو عێڕاق بە جێ بهێڵم و بڕۆم بۆ مەهاباد تا لە کۆماری مەهاباد خزمەت بکەین، بەڵام هەواڵمان بۆ هاتەوە کە قازی محەمەد حەزی بەو کارە نەدەکرد. لەوە دەچوو لە ئێمە بترسێ کە بکەوێتە ژێر دەستەڵاتی ئێمە " ( ژمارەی ٥ لا ٨).
  بارزانییەکان لە ساڵی ١٩٤٥ بەنایان بۆ ئێران هێنا. ژمارەی چەکداریان چوار هەزار کەس و ژمارەی ژن و منداڵیش نیزیکەی هەزار کەس بوو. بە گوێرەی ئەسپاردەی کۆمیتەی ناوەندی حیزبی دێمۆکڕات ژن و منداڵی بارزانییەکان لە گوندەکانی  دەورو بەری میاندوئاو و مەهاباد و بۆکان و نەغەدە و شنۆ نیشتەجێکران. خانوو و سووتەمەنی و جل و بەرگیان بۆ دابین کرا و هەر خێزانەی چەند سەرێ بزن و مەڕی پێ درا. بە پێ ی ئەسپاردەی قازی محەمەد لە تەواوی شارەکانی کوردستان کە لە ژێر دەسەڵاتی  کۆمیتەی ناوەندی حیزب دا بوون حەفتەی ڕۆژێک بە ڕۆژی یارمەتی  بە هاونیشتمانانی بارزانی دیاری کرا و لە چەند جێگەی دیاری کراوی شار نوێنەرانی حیزب ڕادەوەستان و خەڵکی شار بە گەورە و چکۆڵەوە دەهاتن و ئەوەندەی پێ یان کرا با یارمەتییان دەدا. بە ڕاستی ئەو ڕۆژە وەک جێژنێکی کۆمەڵایەتی و نیشتمانی و هاودەردی لێ هاتبوو. بە چاوی خۆم دەمدی منداڵی بچووک پێڵاو و جل و بەرگیان دەهێنا یان پارەیان دەدا. ژنان بازنە و گوارە و یەخەبەرۆکی زێڕیان دەهێنا کە بۆ بارزانییەکان خەرج بکرێن. لە لایەکی تریشەوە هێزی چەکداری بارزانییەکان هەموو کران بە پێشمەرگە و تێکەڵاوی هێزی پێشمەرگەی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان کران. مەلا مستەفا کرا بە یاریدەدەری سەرۆکی هێزی پێشمەرگە و بۆ ژیان و بەڕێ چوونی خۆی و نیزیکەکانی هەل و مەرجێکی زۆر باش لە مەهاباد بۆ پێک هێنرا.
   بێ جێ نیە لێرە دا ووتارێکی قازی محەمەد وەبیر بخەینەوە لە بابەت بارزانییەکانەوە. قازی محەمەد بە ڕێزی یەکی زۆر گەورەی بۆ بارزانییە قارەمانەکان دا دەنا و لەخۆ بوردن و خەباتی نیشتمان پەروەرانەی بارزانیەکانی هەمیشە وەک نموونەیەک نیشان ئەدا. قازی لە ووتارێکی خۆیدا دەڵێ:
   " کورد نەتەوەیەکە کە هیچ کاتێک لە خەباتی دژی ئیستیعمار و فاشیستەکان دەستی نەگێڕاوەتەوە. تەواوی جیهان دەزانێ کە لە عێڕاق چییان بەسەر کوردان هێناوە و هەر چەند تۆپ و تانک یان بۆ سەر کوردان هان دا نەیانتوانی  هەستی ڕزگاریخوازی ئەم گەلە بکوژێننەوە. شاهیدی زیندووی ئەم ڕاستەقینەیە جەنابی مەلا مستەفای بارزانی و عەشیرەتی قارەمانی بارزانە کە لە سەر بیری پاک و خاوێنی ڕزگاری خوازی  وازیان لە ماڵ و منداڵ و نیشتمانی  خۆیان هێناوە. لە نێو گەلی کورد دا زۆر کەس و کوڕی وا هەن  کە نیشانیانداوە بۆ فیداکاری  لە پێناوی ئازادی لە خۆ بوردوو و نەترسن و لە ڕێگەی دێمۆکڕاسی دا، ماڵ و منداڵیان نایەتە بەرچاو ئەوانە بە نەتەوەی ئێمە و بە هەموو جیهانیان نیشان دا  کە بۆ لەباوەش کردنی یاری خۆشەویست کە ڕزگاری و دێمۆکڕاسی یە باکیان لە هیچ شتێک نیە.ئەو کوردانە پاکی و فیداکاری و پیاوەتی خۆیان بە جیهان نیشان دا. پێشڕەوی ئەوانەش برایانی بارزانین..." ڕۆژنامەی " کوردستان" بەرواری ٣٠ ژوئیەی ساڵی ١٩٤٦.  جیا لە بارزانییەکان لە کوردستانی عێڕاقەوە  نیزیکەی ١٥ کەسی تریش هاتبوونە مەهاباد و ئەوانەش کە هەموویان  ڕووناک بیر و خوێندەوار و دڵسۆز بوون بە نیشتمان، لە کاروباری فەرهەنگی و ئەدەب و ڕۆژنامەنووسی و گوتنی دەرس بە زمانی کوردی بە تەواوی هێزی خۆیانەوە  تێدەکۆشان و دەورێکی باڵایان هەبوو لە پەرەپێدان و بەرەوپێش بردنی  زمان و ئەدەبی کوردی.شەخسی قازی محەمەد بەڕێزییەکی زۆری بۆ ئەو نیشتمان پەروەرانە دادەنا و تەنانەت کاک عوسمان دانش  کە مامۆستا شاوەیس لە چەند جێگەی بیرەوەرییەکەی دا باسی دەکات خۆشەویستی پێشەوا بوو، ئەو لە ماڵی پێشەوایی دەماوە و ببووە یەکێک لە هاوپرسەکانی پێشەوا. ئیتر باسی ئەفسەرە قارەمان و کارزان و و وێچوو و نیشتمان پەروەرەکانی وەک عێزەت عەبدول عەزیز، خیراللە، مستەفا خۆشناو، محەمەد قودسی، نووری ئەحمەد تەها و ... هتد ناکەم کە ببوونە خۆشەویستی هەموو لایەک و هێندەیان بڕوا پێ هەبوو کە لە لایەن حیزب و کۆمارەوە پۆستی هەرە گرینگی هێزی پێشمەرگە  خرابووە ژێر دەسەڵاتی ئەوانەوە.
   مامۆستا شاوەیس دەڵێ: " خۆمان ئامادە کرد بڕۆین بۆ مەهاباد و لە کۆماری مەهاباد خزمەت بکەین، بەڵام هەواڵمان بۆ هاتەوە کە قازی محەمەد حەزی بەو کارە نەدەکرد."
   لە سەرەوە بۆ ڕەددی ئەو بیرە کە بە مانای باوەڕ نەکردنی قازی محەمەد بە کوردەکانی عێڕاقە، چەند نموونەیەکمان نیشان دا. لێرە دا مەسەلەیەکی تر لە گۆڕێ دایە کە کاک شاوەیس بە هیچ چەشنێکی بە لایدا نەچووە.
   بۆ ڕوون کردنەوەی مەسەلەکە و شارەزا کردنی نەوەی ئەوڕۆی گەلەکەمان لەگەڵ بەسەرهاتەکانی ئەو سەردەمە بە پێویستی دەزانم هێندێک بە کورتی لە سەر ئەو مەسەلەیە بدوێم.
   لەو سەردەمە دا، یانی کاتی دامەزرانی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێران و ڕاگەیەندرانی کۆماری نەتەوایەتی و دێمۆکڕاتیکی کوردستان، عێڕاق بە تەواوی کوردستانی داگیر کراوی عێڕاق بە تایبەتی  لە ژێر حوکمات و دەسەڵاتی ئینگلیسیەکان دا بووە. یەکەمین ئەرکی سەرشانی نوێنەرایەتی ئیستیعماری  ئینگلیس لە کوردستانی عێڕاق بریتی بوو لەوەی کە نەهێڵن  بەرەوپێش چوون و سەرکەوتنی شۆڕشی گەلی کورد  لە کوردستانی داگیرکراوی ئێران کار بکاتە سەر کوردستانی عێڕاق و بە هۆی ناردنی خوفیە و دەست پەروەردەکانی  خۆیان بزووتنەوەی دێمۆکڕاتیکی  کوردستانی ئێران لە ڕێگەی ڕاست هەڵە بکەن و بیخەنە ژێر کارتێکردن و دەسەڵاتی خۆیانەوە. خوفییەکانی بەناوبانگی ئینگلیس لە کوردستانی عێڕاق لە وێنەی لاین، ئەدمۆندس ، کۆر، کارۆنیل شمید. دیولی، ستاپینگ، میریس و هتد بۆ ئەرکە کە حەول و تەقەلایەکی هەموو لایەکیان لە قەڵادزە و هەولێر و ڕەواندز و کەرکووک و مووسڵ و سولەیمانی دەست پێ کرد بوو، بۆ یەکەمین جار سەید محەمەد سیدیقی کوڕی سەید تەهایان نارد بۆ مەهاباد، ناوبراو بە سوود وەرگرتن لە نفوزی شێخەکانی نەهری دەیەویست  خۆی بخزێنێتە ناو شۆڕش و بزووتنەوەی گەلی کورد بخاتە ژێر کارتێکەری سیاسەتی ئیستیعماری ئینگلیس، بەڵام کارێکی پێ نەکرا، دیوی ئاوەژووی خۆی وە ڕووخست و لە مەهابادیان وەدەر نا، هەر ئەو پوشووە (مەبەست سیدیقی سەید تەهایە) لە پاشان  لە لایەن نووری سەعیدەوە کرا بە نوێنەری پارلمان لە بەغدا.
   یەکێکی تر لەو خوفیانە کە ئینگلیس ناردبوویانە مەهاباد کابرایەک بوو بە نێوی ڕەسووڵ ناجی هەر بە یارمەتی ئەو هاونیشتمانە  کوردانەی کە لە عێڕاقەوە هاتبوون و لە قووڵای دڵەوە بۆ کۆماری مەهاباد تێدەکۆشان، بە زووترین کات وەڕوو کەوت کە ڕەسووڵ ناجی خوفیەی ئینگلیسە ڕەسووڵ ناجی گیرا و کاتی لێپرسینەوە پێ ی لە زۆر شتان نا کە گرینگییەکی زۆری هەبوو بۆ کۆماری مەهاباد و تێکۆشانی حیزبی دێمۆکڕات. بۆ نموونە  ناوبراو گوتبووی کاربەدەستانی ئینگلیس لە کوردستانی عێڕاق لە وێنەی ستاپینگ، ئێدمۆندس، و لاین پێیان ئەسپاردووە  کە لەگەڵ کاک مامەندی کولیج، گوڵزار خانم، شێخ عەبدوڵای گەیلانی، ڕەشید بەگی حاجی ئاغا و تەها تەبر پێوەند ڕابگرێ و پێیان بڵێت هەتا پێیان دەکرێ خۆیان  لە قازی محەمەد و سەرۆکایەتی شۆڕش نیزیک بکەنەوە. (چەند کەسێک لەمانە تەنانەت بە ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی حیزبیش هەڵبژێردرابوون، بەڵام پاش گیرانی ڕەسووڵ ناجی و وەدەست کەوتنی ڕێزە بەڵگەیەک لە مەڕ خۆفرۆشییان بەشی زۆریان تەنبێ کران و دوورخرانەوە.
  جیا لەمانە ڕێزەیەکیش لە ئەندامانی کۆمەڵی " هیوا"  لە عێڕاق کە کەوتبوونە ژێر کارتێکەری ئیستیعماری ئینگلیس دەهاتنە مەهاباد و حەولیان دەدا جێ پێی خۆیان خۆش کەن و بزووتنەوەی دێمۆکڕاتیکی  گەلی کورد لە ڕێگەی ڕاست هەڵە بکەن.
.. بێ شک لە هەل و مەرجێکی بەو چەشنەدا قازی محەمەد و سەرۆکایەتی حیزب نەیاندەتوانی ووریا بوونی شۆڕشگێڕانەی خۆیان لە دەست بدەن، خۆیان بخەنە نێو گۆمی ئێحساساتی نەتەوایەتییەوە و دەرگای حیزب و شۆرش بە ڕووی هەموو کەسێک دا واڵا بکەنەوە...
   مامۆستا شاوەیس هەر لەو بەشە دا دەنووسێ: " لەوە دەچوو لە ئێمە بترسێ (قازی محەمەد) کە بکەوێتە ژێر دەسەڵاتی ئێمەوە". بەر لە هەموو شتێک مەعلووم نیە ئامانج لەو  " ئێمەیە" چ بێت و کێ بێت؟ لەو سەردەمە دا  لە کوردستانی عێڕاق هیچ ڕێکخراوە و کۆمەڵە و هێز و پارت و حیزبێکی سیاسی ئەوتۆ نەبوو کە لە ناحیەی ئیدیۆلۆژی و بیر و باوەڕەوە یا لە ناحیەی چەک و هێزەوە بتوانێت بزووتنەوەی مەهاباد و شەخسی قازی محەمەد بخاتە ژێر دەسەڵاتی خۆیەوە. ئەو سەردەمە لە کوردستانی عێڕاق لقی حیزبی شیوعی تێدەکۆشی و بێ شک ئامانجی مامۆستا شاوەیس ئەوە نییە. هێزی چەکداری بارزانییەکانیش ئەو سەردەمە تێکەڵاوی هێزی پێشمەرگەی مەهاباد بوون. مەترسییەکی بۆ قازی محەمەد نەبوو.
     لێرە دا ئەو پرسیارەش دێتە گۆڕێ کە ئەگەر بیروڕا و تێکۆشینی مامۆستا شاوەیس و هاوڕێکانی ( یانی ئێمە بە قەولی خۆی) بۆ ڕزگاری و سەربەخۆیی کوردستان بو، بۆچ دەبا قازی محەمەد  لەوە بترسێت؟ مەگەر قازی محەمەد  بۆ ڕزگاری و سەربەخۆیی کوردستان حەول و تەقەلای نەدەدا؟!
    لەو سەردەمە دا هێشتا پارتی دێمۆکڕاتی کوردستانی عێڕاقیش وەک ڕێکخراوەیەکی سیاسی نەهاتبووە گۆڕێ – پارت بۆ خۆی – لە ژێر کارتێکەری مەهاباد دا دامەزرا. مامۆستا شاوەیس پێ ی لەوە ناوە و دەنووسێ: " ئەو کاتە  ئێمە لە ژێر کارتێکردنی بزووتنەوەی کوردستانی ئێران دا بووین". ( ژمارەی شەش، لاپەڕەی ١٠).
هەر وەها مامۆستا شاوەیس باسی ئەو چاپخانەیە دەکات کە هەمزە عەبدوڵا لە مەهابادەوە بردی بۆ سولەیمانی. بەڵام بە داخەوە نانووسێت کە ئەو چاپخانەیە دیاری قازی محەمەد بوو بۆ هێزە نیشتمانپەروەر و دێمۆکڕاتیکەکانی  کوردستانی عێڕاق ئەوە بۆ خۆی نموونەیەک لە بڕوا و بەڕێزی پێشەوا لە هێزە نیشتمانپەروەرەکانی عێڕاق بوو.
٦- دەربارەی ڕۆژەکانی دوایی کۆماری مەهاباد  و تێکۆشین و خەباتی پێشەوا و پێوەند لەگەڵ بارزانییەکان  کاک کەریمی حیسامی لە وەڵامی بیرەوەرییەکانی مامۆستا شاوەیس دا بۆ ڕوونکردنەوەی چەند مەسەلەیەکی باس کردووە کە نامەوێ لێرە دا دووپاتەیان بکەمەوە. بەڵام لەو بەشەشدا هێندێک مەبەست هەن کە پێویستە پتر ڕوونبکرێنەوە.
   بەر لە هەموو شتێک پێویستە ئەوەی بڵێم کە، مەلا مستەفا لەو سەردەمە دا جارێک نا، بەڵکوو دوو جار سەفەری کرد بۆ تاران. جاری یەکەم پاش شەڕەکەی  لای (ساڵح ئاوا)ی نزیک بە سەقز بوو. ئەو دەم سەرۆکی ستادی هۆردووی ئێران  ڕەزم ئارا  لە مەلا مستەفای گێڕابۆوە وەک میوانی ستادی هۆردو بچێت بۆ تارانێ. ئەو سەفەرە بە نهێنی پێک هات و مەلا مستەفا لەو بابەتەوە پرسی بە قازی محەمەد و سەرۆکەکانی تری حیزب نەکرد بوو. جاری دووهەمیش  ئەو کاتە بوو کە کاک کەریم [حیسامی] باسی کردووە یانی هێشتا پێشەوا و سەرۆکەکانی تری کۆماری مەهاباد نەگیرابوون کە مەلا مستەفا چوو بۆ تارانی.....
  لە بیرەوەرییەکانی مامۆستا شاوەیسەوە وا دیار دەکات کە پاش داگیرکرانی سەرلەنوێی مەهاباد و تێکچوونی  کۆماری دێمۆکڕاتیکی  کوردستان  بە تەنیا بارزانییەکان بە چەکداری مانەوە و هێزی پێشمەرگە بە تەواوی تێدا چو، بەڵام ئەوە وا نییە. ڕۆژێک پێش ئەوەی کە هۆردوی ئێران مەهاباد داگیر بکا، یانی لە ڕۆژی ٢٠- ی دیسامبری ١٩٤٦ دا بە گوێرەی پێشنیاری قازی محەمەد  هەرچی چەک و قۆرخانە لە عەمبارەکان دا هەبوو هەموویان لە نێو پێشمەرگەکانی مەهابادی و دێ یەکانی دەورو بەری دا دابەش کرد و (١١٥٠) پێشمەرگە  بە فەرماندەیی  کاک حەمەدی مەولوود لە مەهاباد وەدەرکەوتن و چەند مانگ لەگەڵ بەشە هۆردووەکانی ئێران و سوارەی سەرۆک عەشیرەتە خۆفرۆشەکان لە شەڕ دا بوون. لە لای تەرگەوەڕ و مەرگەوەڕ و مەڵبەندی دەورو بەری ماکۆ  نیزیکەی ١٥٠٠ پێشمەرگەی  کۆماری مەهاباد بە سەرۆکایەتی  کاک زێڕۆی بەهادوڕی چەند مانگ خۆڕاگرییان نیشان دا لە بەرامبەر هۆردووی ئێران دا. لە سەر یەک خۆڕاگری هێزی پێشمەرگەی کۆماری مەهاباد پتر لە حەوت مانگی خایاند و ئەوە لاپەڕەیەکی زێڕینە  لە مێژووی خەباتی قارەمانانەی گەلەکەمان بۆ ڕزگاری و سەربەخۆیی و ئەو وێژراوەیەی نوری شاوەیس کە دەڵێت بە تەنیا بارزانییەکان چەکیان ڕاگرت و شەڕیان کرد ( ژمارەی ٥ لاپەڕەی ٩) بە تەواوی لە ڕاستەقینە بە دوورە.
٧- مامۆستا شاوەیس دەنووسێ: " وەک لە مەلا مستەفام بیست ئەمریکاییەکان پەیمانیان بە قازی محەمەد دابوو ئەگەر شەڕ نەکات و خۆی تەسلیم بکات هیچی لێ ناکەن و لە سێدارەی نادەن. بەڵام ئێمە لەو ماوەیەدا ئەو شتانەمان کپ دەکرد بۆ ئەوەی قازی محەمەد وەک شەخسییەتێکی ئایینی و پێشەوایەکی کورد ڕێزی لێبگیرێت و بمێنێتەوە". ( ژمارە ٥ لا ٩). بەر لە هەموو شتێک دەبێ بڵێم کە تەنیا قسە ناتوانێ ببێتە بەڵگە، جیا لەوە لێرە دا، یانی لەو قسانە دا، لە دژی قازی محەمەد شتێکی وا نییە کە لە لایەن مامۆستا شاوەیس و هاوڕێکانییەوە (دیسان ئێمە) کپ بکرێت  و یا بە قەولی مامۆستا شاوەیس و ەک " سەلبییەتێکی " قازی محەمەد وەبەر چاو بکەوێت.
   سەربەرزی و شانازی بزووتنەوەی دێمۆکڕاتیک و نەتەوایەتی کوردستانی ئێران لە ساڵەکانی ٤٥- ١٩٤٦ – دا ئەوە بوو کە ئەو بزووتنەوەیە بە دژی ئیستیعماری و بە تایبەت  دژی ئیستیعماری ئەمریکی بوو. دروشمی دژی ئیستیعمار لە ژوورووی هەموو مەسەلەیەک داندرابوو. جا لەبەر ئەوە ئەمریکاییەکان بە تەواوی هێزی خۆیانەوە تێدەکۆشین  ئەو بزووتنەوەیە و بە تایبەتی سەرۆکی بزووتنەوە قازی محەمەد بخەنە ژێر کارتێکردنی خۆیانەوە. بۆ ئەوە بەڵگە و سەنەدێکی یەکجار زۆر بە دەستەوە هەن کە بە داخەوە لە تاقە نووسراوەیەک دا ناگونجێ. بەڵام بۆ نموونە چەند بەسەرهاتێکی دەخەینە بەرچاو...
   بەر لە هەموو شتێک فەڕز بکەین قازی محەمەد بە قسەی ئەمریکاییەکان شەڕی نەکرد و بە فێل و فریو دان خستیانە نێو گرتووخانە و لە پاشانیش کەچی لە سێدارەیان دا. ئەی بەڵێن و پەیمانی ئەمریکاییەکان چی لێهات؟ ئەوە لەگەڵ ئەو قسانە کە گۆیا مەلا مستەفا بۆ کاک شاوەیسی گێڕاوەتەوە یەک ناگرن و لە چوارچێوەی مەنتیق دا ناگونجێت...
   بەڵێ ڕووخانی کۆماری مەهاباد و لە نێو بردنی تەواوی شوێنەکانی دێمۆکڕاسی و لە سێدارە دانی سەرۆکەکانی بزووتنەوە هەمووی و هەمووی بە گوێرەی پیلانی ئیستیعماری ئەمریکا نەک هەر جارێک، بەڵکوو گەلێک جار پێشنیاریان بە قازی محەمەد کرد بوو  کە ئەگەر بێتوو لەسەر مەسەلەی کورد بەڕێوەبردنی سیاسەتی دەوڵەتی ئەمریکا بگرێتە ئەستۆ ئامادەن هەموو چەشنە یارمەتییەکی بکەن.
ئەمریکاییەکان  بە باشی هەستیان بەوە کرد بوو کە قازی محەمەد تا چ ڕادەیەک خۆشەویستی گەلی کوردە و بەڕێزی و نفووزی لە نێو کۆمەڵانی گەل دا لە ڕادە بەدەرە، ئەوان نەک هەر کاتی بوونی قازییەکان لە گرتووخانە دا، بەڵکوو چەند جارێکیش پێش ویش کاتی دیتنی قازی ئەو پێشنیارەیان هێنابووە گۆڕێ.
  تەنانەت لە هاوێنی ساڵی ١٩٤٥- دا کاتێک کە تازە حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێران دامەزرابوو کونسولی ئەمریکی لە تەورێز چوو بووە دیتنی قازی محەمەد و لە ڕێڕەوی قسە و باس دا گوتبووی دەوڵەتی ئەمریکا ئامادەیە ماشێنێکی زۆرتان بداتێ. قازی نەمر لە وڵام دا گوتبووی " ئەمن کەری کوردەواری بە ماشینی ئەمریکا ناگۆڕمەوە". ( ئەو قسە کورت و پڕ مانایەی پێشەوا لە گەلێک چاپەمەنی کوردی دا، بە تایبەتی  لە ڕۆژنامەی (ژین) کە لە سولەیمانی دەردەچوو بە درێژی چاپکراوە).
  هەوڵ و تەقەلای ئەمریکاییەکان بۆ کارتێکردن لە قازی محەمەد بە تایبەتی کاتی بوونی قازییەکان لە گرتووخانە دا بە تەواوی وەڕوو کەوت. وەکی مەعلوومە هەر چەند ڕۆژێک پاش گیرانی قازییەکان لە لایەن مەحکەمەی عەسکەری یەوە حوکمی خنکانیان درا، بەڵام لە نهێنی دا ڕاگیرا و پتر لە ٣ سێ مانگ ئەو حوکمە بەجێ نەگەیەندرا. لەو ماوەیە دا چەند جار قازییەکان لە مەهابادەوە بۆ تاران برد و چەند کاربەدەستی ئەمریکی، لەو ڕیزە سەفیری ئەمریکا لە تاران جۆرج ئالەن چاویان بە قازییەکان کەوتبوو و ووت و وێژیان لەگەڵ کرد بوون. ڕۆژنامەی ( آذربایجان) بەو بۆنەیەوە نووسیبووی " گیان لەبەری و ئیرادەی  دانەنواوی قازی محەمەد لە گرتووخانەی تاریکی دوژمن دا گەلێک پتەوتر و قایمتر بوو. قازی بە جۆرج ئالەنی ووتبوو کە گەلی کورد چاوەڕێی هیچ خێرو چاکەیەکی لە دەوڵەتە ئیستیعمارییەکان نیە و بە تەنیا بە پشت ئەستووری بە خەبات ڕزگاری و سەربەخۆیی خۆی بە دەست دەهێنێت".
    کاتێک قازییەکان لە گرتووخانە بوون فەرماندەی هووردوی ئێران لە کوردستان جەنەڕاڵ هومایوونی نزیکەی ٥٠ پەنجا هەزار تمەنی بەرتیل لە کەس و کاری قازییەکان ئەستاندبوو کە، حەول بدات قازییەکان لە مەترسی خنکاندن نەجات بدات.  پاش قەدەرێک پارەکەی گێڕابۆوە و گوتبووی " چارەنووسی قازییەکان بە دەس ئەمریکاییەکانەوەیە. بچنە لای وان و ئەوان دەتوانن حوکمی خنکاندنیان بگۆڕن یا ئازادیان بکەن ... ".
   کاتی مەحاکەمەی قازییەکان کە بەڵگەکانی لە پاشان وەدەس کەوت، سەرۆکی مەحکەمەی عەسکەری مەهاباد بە قازی دەڵێ دوو کەس لە ئەفسەرەکانی ئامادە لە مەهاباد بە وەکیلی خۆی دیاری بکات. قازی محەمەدیش نێوی دوو ئەفسەری دیکە دەبا کە لە تارانێ نیشتەجێ بوون. سەرۆکی مەحکەمە تووڕە دەبێ و دەڵێ: " ئەتۆ بە ئانقەست دەتەوێ ڕێڕەوی مەحکەمە وەدرەنگێ بخەی، بەڵکوو بتەوێ  لە لەندەنەوە وەکیلت بۆ بێت؟ " قازی محەمەدی نەمر لە وەڵاما دەڵێ: " ئەگەر پێوەندێکم  بە لەندەنەوە هەبایە کارم بەو ڕۆژە نەدەگەیشت ..." ئەو قسانە کورت بەڵام زۆر بە مانان. ئەوانە و گەلێک بەڵگە و فاکتی لەو چەشنە  تەنانەت لە نووسراوە و کتێبەکانی  ئەو کۆنەپەرستانەش کە لەمەڕ مێژووی کۆماری مەهاباد نووسیویانە وەبەر چاو دەکەوێت. بە تایبەتی لە کتێبەکەی نەجەف قوڵی پێسیان، سولەیمانی ح، ئیگلتون، ئارچی ڕۆزڤێلت، دێرک کێنان و هتد.
   لە کۆتاییدا دەمەوێ ئەو قسانەی قازی محەمەد بخەمە بەرچاو کە لە وەڵامی نوێنەرانی ئەمریکی لە قوژبنی زیندان گوتبووی: : من دوو ڕوو نیم و چاویشم چاک دەبینێ، ئەمن دەزانم ئێوە چتان لە من دەوێ، بەڵام من بیروباوەڕ و مەسلەکی خۆم ناگۆڕم. من ناتوانم خەیانەت لە نەتەوەکەم بکەم. من و نەتەوەکەم  دەستی برایەتی و دۆستایەتی یەکیەتی سٶڤیەت مان گرتووە. ئەوە وەزیفەی موقەدەسی ئێمەیە...".
بمبورن نامەکەم درێژەی کێشا. بەڵام بەهەویام نرخێکی بچووکی هەبێت بۆ ڕوونکردنەوەی ڕێزە مەبەستێکی مێژووی ڕزگاری نەتەوایەتی گەلی کورد.

 باکۆ – ١٩٨٥




تێبینی: ئەم بابەتە بە قەڵەمی دوکتور ڕەحیم  قازی لە ژمارەی ١١-ی گۆڤاری پێشەنگ (گۆڤاری ڕامیاری و ڕۆشنبیری ڕاگەیاندنی ناوەندی پارتی دێمۆکڕاتی گەلی کوردستان)، ئازاری ١٩٨٦دا بڵاو کراوەتەوە. گرینگی ئەم نووسراوەیە ڕوونکردنەوەیەکی هەرچەند کەمیش بێ سەبارەت بەو حەولەیە کە دەوڵەتی سۆڤیەت دوای تێکچوونی جمهووری کوردستان داویە بۆ یارمەتیکردن بە ساز کردنی " ئۆرگانێکی سەرۆکایەتی سیاسی" لە تاراوگە بە بەشداری مەلا مستەفا و چەندێک لەو کەسانەی لەگەڵی چوون بۆ شووڕەوی و ژمارەیەک لەو کوردانەی ڕۆژهەڵاتی کە جمهووری کوردستان بۆ پەروەردەی نیزامی ناردبوونی بۆ باکۆ. قازی لەم نووسینە دا  لە ڕوانگەی خۆیەوە ئاماژەیەکی کورت دەکا بە کورت خایەن بوونی ئەو حەولە. لەو بارەیەوە نەمر زرار دەرگەڵەییش لە بیرەوەرییەکانی دا باسی لەبارچوونی ئەو دەستپێشخەرییە دەکا.
ڕەحیمی قازی لێرە دا باسی چەند ڕووداوێک دەکا بێ ئەوەی ئاماژە بە هیچ سەرچاوەیەک بکا، لەوانە دیداری ئەمریکاییەکان لە پێشەوا قازیی محەمەد و یارانی ئەو کاتەی کە لە زیندان دا بوون.
حەسەن قازی
نۆڤامبری ٢٠٢٤ 
 

Rawêj,Duşeme 11-î November 2024 at 18:00 hours CET

هەڤپەیڤین لەگەڵ دوکتور هاشم ئەحمەد زادە ڕەخنەگر و توێژەری ئەدەبی " ئاوڕێک لە بیرەوەرییەکانم" ی نەمر کەریم حیسامی. ئەم بەرنامەیە ئێوارەی پێنجشەمە ١٧-ی ئۆکتۆبری ٢٠٢٤ لەبەرنامەی ڕاوێژ تێلێڤیزیۆنی ستێرک بڵاو کراوەتەوە

هەڤپەیڤین لەگەڵ دوکتور هاشم ئەحمەد زادە ڕەخنەگر و توێژەری ئەدەبی " ئاوڕێک لە بیرەوەرییەکانم" ی نەمر کەریم حیسامی. ئەم بەرنامەیە ئێوارەی پێنجشەمە ١٧-ی ئۆکتۆبری ٢٠٢٤ لەبەرنامەی ڕاوێژ تێلێڤیزیۆنی ستێرک بڵاو کراوەتەوە.
حەسەن قازی: بینەرانی خۆشەویست بەخێر بێنەوە بۆ بەرنامەی ڕاوێژ. لە بەرنامەی ئەمجارە دا میوانداری دەکەین لە بەڕێز هاشم ئەحمەدزادە ڕەخنەگر و توێژەری ئەدەبی و هەر وەها مامۆستای زانکۆ. بەڕێزیان زۆر جار پێشتریش لە بەرنامەی ڕاوێژ دا بەشداری کردووە. ئەمشەو بەڕێزیان ئاوڕێک دەداتەوە لە ١١ بەرگ لە کتێبی نەمر کەریم حیسامی تێکۆشەری سیاسی و هەر وەها نووسەر و وەرگێڕ کە لە بەرواری ٦-ی ئۆکتۆبری ساڵی ٢٠٠١ بەرانبەر بە ١٤-ی ڕەزبەری ١٣٨٠-ی هەتاوی لە غەریبایەتی لە شاری ستۆکهۆڵم چاوی وێک نا. ئێمە لەم بەرنامەیە دا لە سەر بیرەوەرییەکانی بەڕێز حیسامی دەدوێین.
زۆر زۆر بە خێرهاتنت دەکەم کاک هاشم. ئەگەر ئیجازەت لە سەر بێ لە سەرەتاوە ئێمە گوێمان لە هێندێک لە قسەکانی کاک کەریم ببێ کە لە بەرنامەیەک دا لە مەد تیڤی بە ناوی " ڕۆنیشتنی ڤەکری" لە سەرەتای دامەزرانی مەد تیڤی دا لە ٥-ی نۆڤامبری ١٩٩٥ کردوویە، ئەو بەرنامەیە لە لایەن کاک میرحەم یگییت و کاک مەحموود نوزهەتزادە بەڕێوەچووە و جگە لە کاک کەریم چەند کەسی دیکەش تێیدا بەشدار بوون. ئێستا با تەماشای ئەو گرتە تێلێڤیزۆنییە بکەین و گوێمان لە قسەکانی کاک کەریم ببێ.
پرسیار: هۆی بێدەنگی لە کوردستانی ئێران چییە؟

حیسامی: وڵامی ئەو پرسە بە بۆچوونی من زۆر هاسان نییە مرۆڤ ڕوونی بکاتەوە یان چارەشی بۆ بدۆزێتەوە. بە تایبەتی بەشی دووەمی بۆ چارە دۆزینەوە. چونکە کەسێکی لە ئوڕووپا بژی و دوور بێ لە وڵات و دە نێو حەڕەکە و بزووتنەوەی سیاسیش دا نەبێ ڕێگا چارە دۆزینەوە تۆزێک زەحمەتە. دەکرێ پیاو شتێک بڵێ بەڵام بەبۆچوونی من  پێم وا نییە بگاتە چارەی ئەسڵی، بەڵام بێدەنگی لە کوردستانی ئێران، ڕاستە وایە، ئەگەر دەنگ و بێدەنگی وا حیساب بکەین کە بزووتنەوەیەک بێ و حەڕەکەیەکی تێکۆشانێکی سیاسی بەرچاو هەبێ ڕاستە، بەڵام لایەکی تریش با لەبەرچاو بگرین ئەو بێدەنگییە لە کوردستانی ڕۆژهەڵات کە پێم وایە وەک ئاورێکی بن خۆڵەمێشە؛ خەڵک ناڕازییە لەو ڕێژیمە، خەڵک بە هەموو جوور ناڕازییە هەم لە باری ئیقتیسادی، هەم لەباری سیاسی بە ڕاستی زەختێکی یەکجار زۆر لە سەر خەڵکە و خەڵک بە ئەنواعی مومکین ئەگەر بۆیان بکرێ ناڕەزایەتی خۆیان دەردەبڕن.
پرسیار: باشە ئەو ناڕازی بوونە بۆ ئۆرگانیزە نابێ، بۆ تەنزیم نابێ؟
حیسامی: دەزانین  لە هیچ کۆمەڵێک دا بە بێ ڕێکخراوێکی خاوەن ئەزموون و ژیر لە خۆڕا ناڕازیی بوونی خەڵک سازمان نادرێ. بە داخەوە وەزعێک کە لە کوردستانی ئێران هەیە ئێستا، هێندێکیش زەختی ڕێژیم و شەڕێکی کە دە پێشدا بووە و مەجبوور بوون هێزەکان کوردستان بەجێ بێڵن و ئەوانە وای لێ هاتووە کە نەکرێ سازمان بدرێ بۆ ئەوەی کە بێجگەلە حەڕەکەی چەکداری، حەڕەکەی سیاسی لە وڵات بکرێ. وەکوو ئیعتیڕاز، وەکوو نووسین، وەکوو مانگرتن وەکوو ئەوانە. لە کوردستانی ئێران دەتوانم بڵێم لە بەشەکانی دیکەش تا ڕادەیەک خەباتی میللەتی کورد پاڵی وە چەکداری داوە، حیسابی لە سەر چەک کردووە، حیسابی لەسەر چەکداری کردووە. وەختێکی چەکدارییەکەش وردە وردە دە بەرانبەر دوژمنی دا تووشی پاشەکشە بووە ئیتر ڕێکخراوی سیاسی کە لە شار و لە دێهات بووبێ و مابێتەوە و بتوانێ بە بێ پێشمەرگە و بە بێ حەڕەکەی چەکداری خۆ نیشان بدا بەداخەوە ئەوە نەبووە.
پرسیار: زۆر ڕۆشبیری بەتوانا هەن لە دەرەوەی ڕێکخراوی سیاسی کار دەکەن. ئێوە لەوبارەیەوە بۆچوونتان چییە؟
حیسامی: پێم وایە پرسیارەکە دەبێ بە دوو جوور وڵامی بدرێتەوە. یەکیان ئەوەیە کە دابڕان لە حیزبە سیاسییەکان بۆ هەموو کەس ئەوانەی دابڕاون و ئەوانەی دوورن لە حیزبە سیاسییەکان وەکی یەک نییە. هەر یەکە هۆ و فاکتۆر و عیلەتی خۆی هەیە.
پرسیار: ئەوان ناحەقن یان حیزبەکان ناحەقن؟
حیسامی: کارم بە کەسی دیکە نییە چۆنە؟ بەڵان ئەوەی مەڕبووت بە من بێ، ئەمن دایان بڕیوم لە حیزب. لە حیزب دەرکراوم. ئەمن بە ئیجازەی حیزبی دێمۆکڕات ساڵی ١٩٨٤ بۆ سەردانی ماڵ و منداڵی خۆم هاتوومەوە ئوڕووپا پاش مانگێک کاغەزێکم بۆ هاتووە کە ئەتوو لە حیزبی دێمۆکڕات دەرکراوی و هەتا لەوێش بووم دەر نەکرا بووم زۆر فەعال بووم بەڵان ئەوەندەیە بڕێکیش دەمتوانی دە نێو حیزب دا بیروڕای خۆم و بیروڕای جیاواز لە بیروڕای کۆمیتەی مەرکەزی دەرببڕم، بنووسم بە برادەران بڵێم. عیلەتەکەشی ئەوەیە دەنووسێ دە کاغەزەکە دا " بە تاوانی لە ژێر پێنانی دیسیپلینی حیزبی لە حیزبی دێمۆکڕات دەرکراوی" ئەوە ئەوەی مەڕبووت بە من بێ.
پرسیار: لە سەر بێدەنگی لە دەرەوەی وڵات؟
حیسامی: ئەوجار لە دەرەوەی وڵات بۆ بێدەنگم. لەدەروەی وڵات لە باری کاری نووسینەوە ئەمن بێدەنگ  نەبووم. پێم وایە لە باری کاری سیاسییەوە کارم بە کاری ئەدەبی نییە، بەڵان لە سەر مەسائیلی سیاسی، لە سەر مەسائیلی تێکۆشانی سیاسی و خەباتی میللەتی کورد زۆرم نووسیوە.مەقاڵاتم نووسیوە و حەتتا لە باری سیاسییەوە ڕەخنە لە بۆچوونی ئەحزابان لە باری سیاسییەوە ئەوەم کردووە، بەڵان لە باری ئەوەی بۆ بێدەنگم لە باری هینەوە پێم وایە جارێکیش وەڵاهی یەک دوو جاریش لەگەڵ ئەو کاک خالیدەی بەحسمان کردووە، ئەمن بۆ خۆم بەحسم کردووە دیارە ئەو، هەموو جارێ دەگەڵ ئەویم بەحس کردووە ئەمن پێم وایە پێکهێنانی ڕێکخراوەیەک لە دەرەوە دە هەلومەرجی ئێستا دا کە دوور بی لە وڵات، پێوەندیت نەبێ لەگەڵ وڵات و ئەوە ئەگەر عەیب نەبێ کارێکی غەڵەتە. بۆ خۆم وای حیساب دەکەم. نەک ئەوەی سەرناکەوێ ئەمن نامەوێ بازاڕێک ساز کەم لێرە. بەڵان دیارە ئەگەر ئیمکان هەبێ و ئەمن لە کوردستان بم  و ئیمکانی وەی لە کوردستان هەبێ و بە ڕاستی دە نێو کوردەکانی دەرەوەش دا ئینسانی وا ببینمەوە ئەمن سابیقەیەکی زۆرم هەیە هەموو برادەران دەناسم، خەڵکی دیکە کە بۆیە دەبن پیاو بتوانێ هاوکاریان لەگەڵ بکا ئەو کارەش نابینم جا لەبەر ئەوەی دانیشتنم ئاوا پێ بە قازانجترە لەوەی

پرسیار: ئێوە لە سەر تەئسیری شەڕی چەکداری لە باکوور  و لە باشوور لەسەر کوردستانی ئێران چۆن بیر دەکەنەوە؟
حیسامی: من پێم وایە ناکرێ وا بە ویشکی موقایەسە بکەین. مومکینە شەڕی چەکداری دەبێ ئێمە شەڕایتی کوردستانی باکوورلەبەڕ چاو بگرین ئی باکوور لەبەر چاو بگرین. ئەوەڵەن ١٥ میلیۆن نفووسە، سابیقەیەکی یەکجار زۆری سەرکوتکردن و لێدان و کوشتن و هەموو شتێکی هەیە کە زوڵمەکە هێندە بەو جوورەی لە بەشی ئێمە نەبووە ئەوە لایەک. ئەو جارەکە هەموو شەڕێکی چەکداری کە لە کوردستان بکرێ مەجبوورە پشتی جەبهەیەکی هەبێ، ئەو پشتی جەبهەیەی لە کوردستانی باکوور خولقاوە یا خولقێندراوە ئەویش فەرقی هەیە. ئەو جارەکە پێوەندی نێوان عێڕاق و ئێران، ئەو شەڕی لەوێ ساز بوو ئەوەش بۆ خۆی ئەو پێوەندییە و پێوەندی حیزبەکان لە هەر دوو بەشەکان لە باشووریش و لە ڕۆژهەڵاتیش بەو دوو حکوومەتەوە ئەویش بۆخۆی تەئسیری کردووە کە تا ڕادەیەکی موستەقیل نەبێ، سەربەخۆ نەبێ ئەو شەڕی چەکداری کە لەوێ کراوە. ئەوانە بۆ خۆیان تەئسیریان هەیە. ئەوانە هەموو کە لێک بدەینەوە ئەو وەختی دەبینین شەڕی چەکداری لە کوردستانی باکوور ئەو وەزعەی پێک هێناوە و دەگەڵ ڕێژیمێکی زۆر دڕندە کە خستوویەتە سەر باری سیاسی و دنیایی و بەو جوورەی و ڕێبەرایەتیش بۆ خۆی تەئسیری هەیە.
پرسیار: لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان خەبات زیاتر لە موکریان و باکووری ڕۆژهەڵات دا چر ببووەوە بە باوەری ئێوە هۆی ئەمە چییە؟
حیسامی: دە پێش هەموو شتێکی دا دەگەڕێتەوە بۆ مەسەلەیەکی تەئریخی. لە باری تەئریخییەوە بزووتنەوە لە کوردستانی ئێران کە دەست پێکراوە لە دەوری شەڕی دووەمی جیهانی و پێکهێنانی کۆماری کوردستان بووە. ئەو سونەتە تەئریخییە خەباتەکەی زیاتر دەنێوەڕاستی کوردستان و تەنانەت لەو دواییانەدا نەگەیشتبووە سنەش هەتا پاش ڕووخانی ڕێژیمی شا و ئەوە. ئەوە لایەکی مەسەلە، لایەکی دیکەش مەزهەب بمانەوێ و نەمانەوێ دەورێکی کاریگەری هەبووە. جنووبی کوردستان بە ڕاستی، ئەو شیعە بۆ خۆی دەورێکی هەبووە و هەر ئەوەش بووەتە باعیس کە  بزووتنەوە نەیتوانیوە تەئسیر بکا زۆر بە وردی بچێتە ناو ئەو مەسەلەیە. پاشان نەک هەر ئەوێ ئەوجارەکە مەنتەقەی شیمالیش هەر وا. مەنتەقەی شیمالیش ئەگەر ئێمە بێنین هەتا سەر نەڕۆیوە بۆ ماکۆ و جەلالی و ئەوانە. دەوێش دا مەحدووییەت هەیە.
پرسیار: پێوەندی شەڕی چەکداریی و فینانسە کردن،  پاڵ دانەوە بەگەل یان یارمەتی دەرەوە؟
حیسامی: بێشک ئەمن پێم وایە شەڕی چەکداری دە پێش هەموو شتێکی دا لە سەر خۆ حیساب بکا و لە سەر میللەت حیساب بکا. فینانسە کردنی لە لایەن میللەتەوە بێ، دەکرێ لە جێی دیکەش ئیستیفادە بکا بەڵام ئەساسەکەی ئەگەر لە سەر پشتی میللەت نەبێ، میللەتەکە وا گۆش نەکرێ، وا تەربییەت نەکرێ کە شەڕی چەکداری بە ئی خۆی بزانێ و بەڕێوەی بەرێ ناتوانێ سەر بکەوێ مەجبوورە دەکەوێتە دەستی بێگانە ئەو وەختی ئیستیقلالی خۆشی لە دەست دەدا.
پرسیار: پێشبینی چ جوورە ڕوداوێک دەکەن لە کوردستانی ئێران، بە کورتی تکایە

حیسامی: ئەمن پێم وایە پێش ئەوەی کە حیزبەکان یەک بگرن و یەک نەگرن دەبێ کارێکی وا بکەن کە کۆمەڵانی خەڵک لە دەورەیان بێ. کۆمەڵانی خەڵک ڕابکێشن. ئەوان هەتا بۆخۆیان بە دوو سێ کەسەوە خۆ بە ڕێبەری هەموو ٧ – ٨  میلیۆن کورد بزانن و هەر ئەوەی بنووسنەوە میللەتی کوردیش پشتیوانییان لێ ناکا. خەڵکی دیکە هەیە بێجگەلە ئەوانە، دەبێ ئەوانە لە دەوری خۆ کۆ بکەنەوە، دەنا ئەوان دوو بە دوو یەک بگرنەوە و یەک نەگرنەوە پێم وا نییە تەئسیرێکی هەبێ.
****
حەسەن قازی: کاک هاشم دیارە بەڕێز کەریم حیسامی لە مانگی مارسی ١٩٨١ هەتا ساڵی ٢٠٠١ یانی بەر لە فەوتی توانیویەتی ١١ بەرگ لە بیرەوەرییەکانی بنووسێ بەڵام پێش ئەوەی ئێمە بچینە سەر ناوەرۆکی بیرەوەرییەکانی و دوایە لە چوارچێوەی ئەو تێڕوانین و خوێندنەوەی ئەدەبییەی ڕا کە بەڕێزت زۆر بە وردی کارت لە سەرکردووە پێش ئەوەی بگەینە وێ پێم خۆشبوو ئەگەر بکرێ هێندێک کاک کەریم بناسێنی. دیارە ئەو بۆ وەچەی پێشووی سیاسی لە سەرتاسەری کوردستان، دەتوانین بڵێین لە هەموو بەشەکانی کوردستان بە ڕادەیەکی زیاتر لە باشوور و ڕۆژهەڵاتی کوردستان ناسراوە، بەڵام وەچەی ئێستا ڕەنگە کەمتر کاک کەریم بناسێ.

دوکتور هاشم ئەحمەدزادە: سەرەتا زۆر سپاس بۆ ئەم دەرفەتە کاک حەسەن و پێم خۆشە پڕ بە دڵ یادی کاک کەریمی حیسامی و هەموو ئەو تێکۆشەرانەی دیکەی ڕێبازی ئازادیی کوردستان و وەدیهێنانی ئامانجی کوردەکان بەرز بنرخێنم و هیوادار بم هەمیشە وەچەی جەدید، نەسلی تازە ئاگای لە خەڵکانی پێش خۆی بێ، لە جیلی پێشوو کە چیان کردووە و بێ هیچ گومانێک کاک کەریم حیسامی لانی کەم، بە پێی ئەو ١١ بەرگ بیرەوەرییەکانی کە نووسیویەتی و ئەمن هیوادارم ئەمڕۆ مەجال هەبێ بە شێوەیەکی گشتی بتوانین هەڵیان سەنگێنین خزمەتێکی گەورەی بە دونیای نووسین و بە دونیای یادداشت کردن و بیرهێنانەوە و هەوڵدان بۆ بیرنەچوونەوەی ڕابردووی کوردان و ئەوەیکە جیلی وان – چونکە ڕوانگەیەکی مێژووخوازانەشی هەیە - ، جیلی پێش وانیش چییان کردووە بۆ کوردان بمێنێتەوە. وەک لە بیرەوەرییەکان بە تایبەتی لە بەرگی یەکەم دا ئێمە دەخوێنینەوە، هەڵبەت لێرە دا دەبێ ڕاستکردنەوەیەک هەبێ، وەک زۆر لایەنی دیکەی کەنگێ لە دایکبوون و کاتی لە دایکبوونی کوردان بەداخەوە هەمیشە تووشی موشکیل دەبین. لە کتێبەکە دا نووسراوە ساڵی ١٣٠٥-ی کۆچی
قازی: بۆ خۆی وای نووسیوە.
ئەحمەد زادە: بەڵێ، هەر بە پێی خودی کتێبەکەش هێندێک ڕووداو نیشان دەدەن کە ئەمە دەبێ بڕێک زووتر بێ مەسەلەن ١٣٠٠ بێ. بۆ وایە جێگای لێکدانەوەیە. بۆ نموونە لە ١٩٩٩ کە خەریکە بەرگەکانی ئاخری کتێبەکەی دەنووسێ قسە لە سەر ئەوە دەکا کە ساڵی داهاتوو ٨٠ ساڵەی بۆ جێژن دەگرن. ئەو دەمی ٨٠ ساڵە دەبی لە ١٩٢٠ لە دایکبووبێ ناتوانێ ١٩٢٦ بێ. یانی ئەگەر ١٣٠٥-ی بکەینە زایینی دەبێتە ١٩٢٦.
قازی: وەک لە سەر کێلی مەزارەکەشی دەبینین لەوێش نووسراوە ١٩٢٠.
ئەحمەدزادە: جا ئەمە شتێکە مرۆڤ دەتوانێ لێی ببکۆڵێتەوە هۆکاری چییە زۆر شتێکی سەیر و سەمەرە نییە بەڵام دەتوانێ وەک دەڵێن مشت نموونەی خەروار بێ تەنانەت جیلی دوای وی و ئێستاش ئەم ڕۆژگاری لەدایکبوون و کات و ساتی لە دایکبوونی کوردان زۆر دەقیق نییە بە زۆر هۆکاری کۆمەڵایەتی و مێژوویی و فەرهەنگی و تەنانەت سیاسی. جا لەو چوارچێوەیە دا ئەگەر ئەمڕۆ ئێمە هەم یادێک لە کاک کەریم بکەینەوە وەکوو تێکۆشەڕێکی کوردایەتی و خەبات و سیاسەت و تێکۆشان و ئاوارەیی و دەربەدەری و بەشێکی زۆری عومری لە کۆتایی ١٩٥٠ کان ڕا، ئەگەر هەڵە نەبم لە ١٩٥٤ دێتە دەرێ و دەورەیەکی زۆر لە ڕۆژهەڵاتی ئوڕووپا، لە ئوڕووپای شەرقی ئەو دەمی دەژی و خەڵکانێکی زۆریش بە حوکمی دەورەیەک لە چالاکی کاک کەریمی کە لە "ڕادیۆی پەیکی ئێران" کاری کردووە دەیناسن. و تایبەتمەندییەکی کاک کەریمیش ئەو دەنگەی بوو کە ڕەنگە لەگەڵ زۆرینەی دەنگەکانی کە مرۆڤ گوێی لێ دەبێ زۆر جیاواز بوو؛ بۆ خۆی دەڵێ، هەر لەو بیرەوەرییانەدا ئاماژە بەوەی دەکا. مەسەلەن لە شوێنێک دانیشتووە قسەی کردووە کابرایەک گوتوویە ئەوە کابرا دەنگ ناخۆشەکەی ڕادیۆ پەیک نییە بێ ئەوەی کە بیناسێ. بە دەنگ ناسیویانەتەوە. خەڵکێکی زۆر ناسیویانە و دوایەش کۆی بەرهەمەکانی جگە لەم ١١ بەرهەمە بیرەوەری کە دەتوانم بڵێم درێژترین بیرەوەری نووسی کوردی یە. یانی ئەگەر سەرجەم حیسابی کەی لە سێ هەزاروچەند سەد لاپەڕەیەک لا دەدا، کە هیچکەس دوو بەرگ، سێ بەرگ، ئەمن چوار بەرگیشم دیتووە بەڵام ١١ بەرگم نەدیتووە. و لە سەردەمانێک دا ئەوانەی بە تەرتیب بڵاو کردووەتەوە. من جوان جوان دێتەوە بیرم  لە ١٩٨٦ ڕا کە ئەوانە دەهاتنە دەرێ من لەو کەسانە بووم کە بەرگ بە بەرگ هەمووم خوێندووتەوە و ئێستا بۆ ئەم بەرنامەیە کە خۆم ئامادە دەکرد خۆشبەختانە ئانڵاینیش هەیە چاوێکم لێ کردنەوە ئینجا بە ڕوانگەیەکی دیکە دەزانم چەندە بەرهەمێکی بە نرخە.
قازی: ئەمن دەمەویست لێرە داوات لێ بکەم پێش ئەوەی بەردەوام بێ پێم خۆش بوو هێندێک لە سەر زەمینەی بنەماڵەیی بدوێی، کە سەر بە بنەماڵەیەکی زەحمەتکێش بووە و زۆر بە دژواری گەورە بووە، ئەو لایەنانەش باس بکەی.
ئەحمەدزادە: ئەمە خاڵێکی یەکجار زۆر گرینگە کاک حەسەن ئەگەر ئێمە هەر بەرگی یەکەمی  بیرەوەرییەکانی بخوێنینەوە کە دەسپێکی سەردەمی مناڵی و  گەورە بوون و ئەوانەی تێدایە دەوێدا بۆ خۆی سیمایەکی زۆر تایبەت لە خۆی و لە هەلومەرجی ئەو دەمی دەداتە دەست ئێمە جا لەو ڕوانگەیەوە پێم خۆشە ئاماژە بەوەش بکەم کە ئێمە لەگەڵ ئەو بیرەوەریانە دەتوانین چی بکەین؟ دەتوانین ئێمە لێکدانەوەیەکی گوتاریانەمان هەبێ ئەوەیکە پێی دەڵێن discourse analysis یانی سەرجەم ئەو کتێبانە وەکوو دیسکۆرسێک بگرین و لێکیان بدەینەوە. ئێمە دەتوانین لە باری دەق/تێکستەوە هەڵیانسەنگێنین. دەتوانین لە باری ناوەرۆکەوە هەڵیانسەنگێنین. دەتوانین لە بواری مێژووییەوە هەڵیانسەنگێنین. دەتوانین لە باری ئەوەیکە کۆ دەقی ئەودەمی، کۆنتێکستی ئەو دەمی چۆن بووە.
قازی: دەگەینە ئەوێ، پێش ئەوەی بگەینە وێ مەبەستم باس کردنی ژیانی خۆی بوو.
ئەحمەدزادە: لە سەر ژیانی خۆی لایەنێکی زۆر باشی ئەوەیە کە دە هەمووی ئەو کتێبەی دا بە پێچەوانەی ئەوەی کە زۆر خەڵک دەڵێن کە زۆر تاریفی خۆی دەکا و چی زۆر بە تەوازوعەوە خۆی دەناسێنێ، مەسەلەن دەڵێ لە بنەماڵەیەکی زەحمەتکێش بووە، بەڵام خۆشبەختییەکەی و بەشێکی زۆر لە کارییێر و کاراکتێری کاک کەریم ئەوە بووە لە بنەماڵەیەکی خوێندەوار بووە بۆ نموونە ئاماژەیەک بەوەی دەکا دەڵێ مامۆستا هێمن لە " لە کوێ ڕا بۆ کوێ " دەڵێ تەنیا کەسێک بوو کە شێخەلئیسلام لەبەری هەڵدەستا، مەبەستی بابێتی میرزا حامید. میرزا حامید یانی خوێندەوار بووە و هەر لە کن بابی فێری خوێندن دەبێ. و ئەو خوێندنە هەڵبەت خوێندنی فارسی بە پێی تایبەتمەندییەکانی ئەو دەمی کاک کەریم کوڕێکی با ئیستیعداد دەبێ و فێر دەبێ و دوای ماوەیەکی هەر لە تەمەنی هەرزەکاری ڕا دەتوانێ بە پێی ئەو زانیارییانەی کە لە سەر زمانی فارسی پەیدای کردووە ڕۆڵی میرزایەتی ببینێ و لە ماڵە ئاغاوەتی گوندە جیاوازەکان لەو دەمی کار بکا و نامەیان بۆ بنووسێ، نامەیان بۆ بخوێنێتەوە دوایە یەک لە، بۆ من بۆ شەخسی من، کە جۆرێک لە ئاسۆسییەیشن و تەداعیش دەکا، هەر چەند ئەمن جیلێک دوای ئەوم، بەڵام ئەم گواستنەوە مەسەلەن دەڵێ لە " بەیرەم" ێ لە دایک بووە، لە بەیرەمی دەورو بەری مەهابادێ، بەڵام بە چەندان جار باس دەکا کە لەو دێیەی بە عارەبانەیەک بۆ دێیەکی دیکە، بۆ ماڵی ئاغایەکی دیکە، بۆ زەوی و زاری کەسێکی دیکە. و هەر ئەوە وێنەیەکی زۆر چاکمان لەو سەردەمی دەداتێ کە هەلومەرجی ژیانی خەڵک چۆن بووە یانی ماڵێک بەستراوەتەوە بە ئاغاوەتی مەنتەقە کە لەو گوندەی ڕا بچێ بۆو گوندەی وە ئەو زەحمەتانەی کە کێشاویەتی. برای دیکەی هەبووە، دوایە ڕەوتی ژیانێتی قۆناغ بە قۆناغ کە دەڕواتە پێشێ زەحمەتکێشی و دوایەش خەباتگێڕی دەبنە دوو دانە بڵێین رۆوی سەرەکی کەسایەتی ئەم  کاک کەریمە. لە تەواوی ئەو بیرەوەرییانە دا تا بەرگی یازدەهەمیش کە دەیخوێنییەوە زۆر کەم دێ کە کاک کەریم وەفادارانە چاو بڵێین لە ڕیشە یان بنج و بناوانی زەحمەتکێشانەی خۆی نەکا بەردەوام ئەوەی دوو پات دەکاتەوە کە ئەمن بۆ کوردایەتی تێدەکۆشم، بۆ وەدیهێنانی ئامانج و خواستی زەحمەتکێشانی کورد. ئەمە جۆرێک لە وەفاداری و زۆر بە شێلگیریی دە هەموو بەرگەکاندا دەیبینین.
قازی: وەک دەزانی لە ڕەخنەگری ئەدەبیی کوردی دا پێشتریش لەو بەرنامەیە دا بەیەکەوە قسەمان کردووە لەو بارەیەوە مەسەلەی ژانری ئەدەبی هێندێک جار جوورەکانی بەوشێوەیە دیار نییە بەڵام کە بگەینە سەر ١١ بەرگەکەی نووسینەکەی کاک کەریم، دیارە بە جیا لە بەرهەمەکانی دیکە وی و بە جیا لە وەرگێڕانەکانی وەک دەزانی هێندێک بەرهەمی کلاسیکی وەرگێڕاوە لە زمانی فارسییەوە. بەڵام لە بەر ئەوەی چالاکێکی سیاسی بووە لە حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێران دا و تەنانەت گەیشتووەتە ڕێبەرایەتی حیزبیش، دەستی ڕاگەیشتووە بە زۆر سەنەد و بەڵگە کە زۆرجار ئەوانەی تێکهەڵکێشی لێکدانەوەکانی خۆی کردووە بۆ وێنە لە سەر ڕووداوێکی تایبەتی و بە تایبەتیش لە ڕووی کرنۆلۆژی و لە ڕووی زەمانییەوە تەئریخیشی دیاری کردووە. جا لەو چوار چێوەیە دا ئەگەر جەنابت بێیە سەر هەڵسەنگاندنی لە ڕووی تێۆرییەوە چۆنی دەقەبڵێنی، ئایا دەڵێین ئەو بەرهەمە بیرەوەرییە، مێژوویە، خۆ نووسینە، بەڕێزت چۆنی دەبینی؟     
 ئەحمەدزادە: ئێمە پێشتریش هەر وەک فەرمووت لەم بەرنامەی جەنابت باسمان کردووە هەرچەند ئەو باسە قەت کۆتایی نایە. یانی پرسی ژانر و سنووری ژانرەکان و پۆلێن کردنیان باسێکی زۆر قووڵ و دوور و درێژە، بەڵام ئێستا ئەگەر بمانەوێ لە کورتی ببڕینەوە بۆ ئەوەی کە بگەینە سەر کتێبەکانی کاک کەریمی، بیرەوەرییەکانی کاک کەریمی بە شێوەیەکی گشتی دەچوار چێوەی ئەوەی کە تێرمێک هەیە بە ئینگلیسی life writing  یانی ژیان نووسینەوە دایە. بەڵام ژیان نووسینەوە یا لایف ڕایتینگ چەند دانە بڵێین ژێر کاتەگۆری هەیە، ساب ژانری هەیە، لێی دەبێتەوە. یەکیان لەوانە کە زۆر گشتییە ئەوەی پێی دەڵێن autobiography؛ ژیاننامە یە، دوایە بیرەوەرییە ئەگەر دیقەت بکەی کاک کەریم نووسیویە: " لە بیرەوەرییەکانم"، بەڵام بیرەوەری من پێشتریش لەگەڵ جەنابت قسەم کرد لە ئینگلیسی دا دوو تێرمی بۆ بەکار دەبەن هەم memoir هەم memories کە ئەگەر وەخت هەبا ئەمن ئەوەم شی دەکردەوە جیاوازییان چییە بە کوردی بە داخەوە بە هەر دووکیان دەلێن بیرەوەری. بەڵام جیاوازییەکی کەم ئەگەر یەک خاڵ بڵێم ئەوەیە کە memoir شتێک کە تۆ تەئکیدی لە سەر دەکەی دەیگێڕییەوە، سازی دەکەیەوە. memory وەبیرهێنانەوەی ڕووداوێکە، بەشێک، بڕگەیەکە لە ژیانی تۆ کە ئێستا تۆ ئاوڕی لێ دەدەیەوە. جا ئەمن پێم وایە نووسینە ١١ بەرگییەکەی کاک کەریمی لە نەوعی دووەمە یانی ساڵانێک دواتر لە دیاسپۆرای سوێدێ دانیشتووە، کە ئەوەش خاڵێکی گرینگە، تێکۆشەرانی کورد لە وڵات سەردەمانی خۆی مەجالی وەیان نەبووە دەو هەلومەرجی جوغڕافیا و سیاسەت و ئەولا و ئەولادا دانیشن بنووسن. بەڵکوو، دەبێ بێنە ساحیلی ئارام  لە وڵاتێک بحەسێنەوە نەترسن یادداشتەکانیان بەو لاو لای دا بڕوا و بنووسن. کاک کەریم یەک لەوانە بەڵام سنووری ئەو نووسراوانە بەتایبەتی لە بارەی کاک کەریمی دا چونکێ دوایە دونیایەک بەڵگە و سەنەد و ئەوانە دێنێ، ئەمەش لە هەلومەرجی تایبەتی ژیانی کاک کەریمێ ڕا دێ. کاک کەریم ئەندامی ڕێبەرایەتی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێران بووە، ساڵانێکی زۆر لە دەرەوە ژیاوە، لە دەرەوە ترس و ئەولا وئەولای نەبووە یادداشتەکانی ڕاگرتووە دوایە پیاوێکی دەقیقیش بووە هەر لەو دەمییەوە یادداشتی هەبووە، کڕۆنیکاڵی هەبووە، بڵێین تەقویمێکی هەبووە نووسیویەتی ئەگەر بخوێنییەوە مەسەلەن دەڵێ بیستی فڵان مانگی ئەوەندە، بە تایبەتی دوایە ئەگەر بێینە سەری شێست و حەوت، شێست و هەشت، سەفەرەکانی لە کوێ ڕا چووە، ڕادمەنشی چ ڕۆژێک دیت، ئەسکەندەری کەنگێ دیت ئەوە نیشان دەدا ئەو دەمی نووسیویەتی، لە بەر دەستی دابووە کە زۆر زۆر گرینگە. وە دوایە جۆرێکیش دابێکی بۆ کوردان دانا، ئەوانەی بە دوای ویدا بە ڕمێن بیرەوەری دەنووسن هەموو لەو دیقەتەی ڕۆژانەی کرۆنیکاڵی کاک کەریمی کەلکیان وەرگرتووە کە زۆر زۆر گرینگە. جا لێرە دا پرسیار دێتە پێشێ ئەوانە مێژوون؟ دەتوانن کەلکی مێژووییان لێ وەرگیرێ، بەڵام هەمیشەش دەڵێ ئەمن مێژوو نانووسم، لە کتێبەکانی دا زۆر جاران دەڵێ من ئەو شتانەی کە بۆخۆم دیتوومە دەیاننووسم. لێرە دا پرسێکی گرینگ ئەوەیە ئەو کەسەی کە دێ دەڵێ ئەو شتانەی بۆخۆم دیومە دەیاننووسم میکانیزم و کارکردی وەی چۆنە؟ مەسەلەن ئێستا ئەمن بێم ژیانی خۆم بنووسم قابیلە هەر ئەو شتانەی کە خۆم دیتوومە بەڵام دوای تێپەڕبوونی ئەو زەمەنە ئەمن ئەوانەم چۆن دێتەوە بیری. ئەوەی من ڕاستە یان ئەوەی یەکی دیکە؟ لێرە دا بەراوەردی ئەوەی کاک کەریم نووسیویەتی لەگەڵ ئەو کەسانەی کە ڕەخنەیان لێ گرتووە و یا لەسەریان نووسیوە کە بە خۆشییەوە یەکێک لە تایبەتمەندییەکان بیرەوەرییەکانی کاک کەریمی ئەوەیە کە دەگەڵە خۆی باسی ساز کردووە. یانی کاک کەریم زۆر بە شێوەیەکی جوان بە باوەڕی من هاتووە لە بەرگی ١١ دا بە دەیان نامەی خەڵکانێک کە بیرەوەرییەکانیان خوێندووەتەوە، ڕایان لە سەری هەبووە، بە ڕاستی جار جار ڕەخنەشیان لێی هەیە زۆر بە دڵ ئاواڵەییەوە چاپ دەکا.
قازی: یەکێک لەوانەش بۆچوونەکانی نەمر مامۆستا جەماڵ نەبەزە.
ئەحمەدزادە: بەڵێ، بەڵێ کە زۆر دوورودرێژە، ٣٥ لاپەڕەیە کە هەموو بەرگەکانی بۆ ناردووە. دوای ساڵەها ئەمانە پێشتر لە بەغدا یەکتریان ناسیوە لە دووکانی بەشێر موشیر.


قازی: لەگەڵ ئەوەشدا کە لە باری فکریشەوە زۆر جیاواز بوون.
ئەحمەزادە: زۆر، زۆر جا هەر لەو ڕوانگەیەوە عەرزت دەکەم. وە دوایە سەیرەکەی ئەوەیە مامۆستا جەماڵ نەبەز کە لەوێ بۆی نووسیوە غەیرەز سێ لاپەڕە یا چوار لاپەڕەی ئەوەڵ کە باسی ئاشنایەتی خۆی و ناسیاوەتی خۆی لەگەڵ کاک کەریمی دەکا لە بەغدایە لە دووکانەکەی نەمر بەشیر موشیر و کوردی ڕۆژهەڵات و ئەوانەی وەبیر دێتەوە، دوایە بۆخۆی بیرەوەری خۆی دەنووسێتەوە یانی ڕوانگەی خۆی لە سەر شتهایەک کە وەکوو پێویست پێوەندییان بە کارەکەی کاک کەریمی نییە بەڵام کاک کەریم بەدڵ ئاواڵەیی بۆی چاپ دەکا. و زۆر کەسی دیکە من ئەگەر هەڵە نەبم لە بەرگی ٥ و ٦ دا  باسی تێبینییەکانی نەمر و زیندە یاد کاک حەمەدەمینی سیڕاجیش لە سەر خۆی دەکا. ئا ئەمە ئاوڕدانەوە بڵێین لە ڕەنگدانەوەی نووسینی تۆ لە کۆمەڵگە دا تایبەتمەندییەکی زۆر باڵکێشی، سەرنجڕاکێشی داوە بە کارەکەی کاک کەریمی کە تۆ لە سەردەمی خۆت دا کە شتێک دەنووسی، شتێک کە لە دونیای کوردی دا زۆر کەمە، یانی تۆ شتێک دەنووسی یا ناخوێندرێتەوە یا ئەگەر دەخوێندرێتەوە دەیبەنە ئاسمانێ بێ ئەوەی کە بیخوێننەوە یان دەیبەنە بن عەرزی خراپ، چاک ئەوە نییە و ئەوە پێم خۆشە لێرە دا ئاماژە بە شتێکیش بکەم  کاک حەسەن لە ڕەوتی قسەکانمان دا پێویستمان دەبێ. قسە کردن لە سەر بیرەوەری بۆ ڕەخنەگرێک دژوارترین جۆری ڕەخنەیە لەبەر چی؟ لەبەر ئەوەیکە بۆ نموونە ئەگەر ڕۆمانێک، شێعرێک، دەقێکی فاکت یانی مێژوویی هەڵسەنگێنین ئێمە لەگەڵ دەقێکی ئابستڕاکتی ڕووت ڕووبەڕووین. وە نییە؟ چاکە، خراپە چییە. بەڵام  کە تۆ لەگەڵ ژیانی کەسێک کە بووەتە دەق ڕووبەڕووی هەڵسەنگاندنی ئایا ئەمە لایەنە لاوازەکانی ژیانی ئەم کەسە کە نوسیویەتەوە دەبینین ئەگەر نووسێبێتەوە یا لایەنە بەهێزەکانی. بێگومان هەر کەسێک، پێکهاتەی ئینسان ئاوایە پێک هاتووە لە چی لە کۆمەڵێک خاڵی لاواز و خاڵی بەهێز من کە بۆخۆم ژیانی خۆم دەنووسمەوە، ڕەنگە هەر وا بێ. ئینسان خۆ ویستە، خۆی خۆش دەوێ، میکانیزمی وەبیرهێنانەوەی ئەو جوورەیە لایەنە بەهێزەکانی دەنووسێ. ئینسانەکانی زۆر چاک کە ژیانی خۆیان دەنووسنەوە هیچ ناترسێن لەوەی بە خاڵە لاوازەکانی خۆشیان ڕابگەن. لێرە دا پێم خۆشە ئاماژە بکەم بە بەرگی یەکەم کە بە باوەڕی من گرینگترینی ١١ بەرگەکانە بۆ ئەو کەسانەی کە دەیخوێننەوە چونکە زۆر خۆمانەیە، زۆر ژیانی شەخسیی خۆی تێدایە تەنانەت سەردانی خەڵک و چوونە ماڵان و هەتا هێندێک یەکەم ناسینەکانی خۆی. مەسەلەن یەکەم جار ژنان دەبینێ کوڕێکی گەنجە ژنان چۆنی چاو لێ دەکەن. ئەوانە بە بوێری دەڵێ. دەڵێ من کە بیرەوەرییەکانی ژان ژاک ڕۆسۆم خوێندەوە گوتم ئەمنیش ئی خۆم دەنووسم. جا باسێکی گەورە لێرە دەکرێتەوە گەلۆ لێرە کوردێکی ئاوارە وڵاتی، دەربەدەری، بێ دەوڵەت لە ئاوارەیی دا دەتوانێ وەکوو کەسێکی دەورەی ڕەوشەنگەری، لە کۆدەقی یا کۆنتێکستی ئەو دەمی فەڕانسە دا بنووسێ؟ ئەوە پرسیارێکە کە بە باوەڕی من جوابەکەی نەرێنی یە، ناتوانێ. بەڵام سەرەڕای ئەوەی ئەگەرچی ئەمە ژیاننامە autobiography   نییە بەڵکوو، بیرەوەرییە و لە بیرەوەریشدا ئەمە بە شێوەیەکی بژاردە یانی هێندێک لە ڕووداوەکانی ژیانی خۆمان کە پتر ئێستا دە زەینمان دایە و پتر ئێستا دەگەڵ خوێندنەوەی ئێستای ئێمە لە ژیان و سیاسەت و ئەوانە دێتەوە دەیاننووسینەوە. ئی کاک کەریمی نموونەی بەرچاوی ئەو جوورە ڕوانینە لە بەسەرهات و ڕووداوەکانی ژیانی هەر کەسێکی یە.
قازی: وەک دەزانین ئەو لە زۆر جێگا بە پاڵپشتی بەڵگە و سەنەد قسە دەکا و یەکێک لەڕووداوە بەرچاوەکانیش بزووتنەوەی چەکدارانەی ٦٧-٦٨ ە لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان کە دیارە لەبەر ئەو زوڵم و زۆر و لە بەر ئەو فشارەی کە لە سەر هێندێک لە تێکۆشەرانی سەر بە حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێران لە باشووری کوردستان هەبووە و ڕێبەڕایەتی ئەو دەمی بزووتنەوەی کورد لە باشوور مەجبووری کردن بێ ئەوەی بۆخۆیان بیانەوێ بۆ پاراستنی خۆیان بێنەوە نێو خاکی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و دەست بکەن بە جۆرێک لە سازمان دان و ئەوانە و بێ ئەوەی بیانەوێ زۆرخێرا تێکهەڵچوون لە گەڵ ژاندارم و مەئموورانی ڕێژیمی شا ڕوویان دا و لە هێندێک جێگای ئەو بیرەوەریانەی بەڕێز حیسامی دا هێندێک لایەنی شاراوەی ئەو بزووتنەوەیەش دەبینین ئەویش نەخشی ئەو کوردانەی کە لە ئوڕووپای ڕۆژهەڵات بوون و تێکەڵی و پێوەندییان لەگەڵ ئەو حەڕەکەتەی ساڵانی ٦٧ و ٦٨. بۆ وێنە بە دوورو درێژی باسی دیداری خۆی دەکا لەگەڵ شەهید سولەیمانی موعینی، لەگەڵ شەهید سمایل شەریفزادە، لەگەڵ نەمر حەمەدەمین سیڕاجی. لەو بارەیەوە ئەو ڕەهەندانەی کە سەرنجی بەڕێزتیان ڕاکێشاوە چۆنە؟
ئەحمەدزادە: من پێم وایە کاک حەسەن لە بواری کۆمەڵایەتییەوە بزووتنەوەی جووتیارانی موکریان، دوایەش یەک لە بڕگە هەرە باشەکانی بیرەوەرییەکانی کاک کەریمی تێشک خستنە سەر شۆڕشی ٦٧- ٦٨ یە، ٤٧-٤٨-ی هەتاوی. بە پێی ناسیاوی خۆی و بە پێی ئەوەی کە ئەو دەمی لە ئوڕووپا ڕا چەند جار لە چوارچێوەی هاوکارییەک دا کە لەگەڵ حیزبی توودەی ئێران دا هەیبووە و تەنانەت چەند جاران ڕادمەنیش دێنێتەوە بەغدایە و لەوێ دەگەڵیان دەبێ، نەمر دوکتور قاسملوو، نەمر کاک حەمەدەمینی سیڕاجی، و ئەو تێکۆشەرانەی کە لەوێش دەبن بۆ نموونە زۆر جوان دەگێڕێتەوە لەگەڵ کاک سمایلی شەریفزادە لە بەغدایە چۆن گەڕاون، چییان کردووە ئەو شتانە، من ئەگەر ئەو دەم دەمخوێندەوە و دیسان چاوم لێکردەوە بە ڕاستی هەستم دەکرد چەندە کارێکی گرینگ و چەندە بڕگەیەکی مێژوویی لە خەباتی کوردی بە گشتی و لە خەباتی حیزبی دێمۆکڕات بە تایبەتی ئەم ٦٧- ٦٨ یە. یانی هەلومەرجێکی قەیراناوی لە باشووری کوردستان لە ئارا دایە، جیا بوونەوەیەک لە پارتیی دێمۆکڕاتی کوردستان ی ئەو دەمی دا ساز بووە، ئەوەی پێی دەڵێن باڵی جەلالی و باڵی مەلایی ساز بووە و زۆر کەس دەزانێ بەڵام لەم ناوە دا کوردەکانی ڕۆژهەڵات کە لەوێ بوونە و کەمیش نەبوونە یانی خۆی لە سەرەوەی سەد کەس داوە و ئەوانە ژیانیان لەوێ چۆن بووە و دوایە کارتێکەری ئەم جیابوونەوەی دوو باڵی پارتیی دێمۆکڕات لە سەر ئەوان چۆن بووە و ئەگەر لە بیریشمان بێ دەیەی ١٩٦٠ کان یەکێک لە سەرەکی ترین ڕووداوەکانی جیهانی کۆمۆنیزم و جیهان بە گشتی لەو دەیەیە دا ڕوودەدا یانی چی، یانی بەری چین لە بەرەی سۆڤیەتی جیا دەبێتەوە، بەرەی مائۆیستی ساز دەبێ، بەرەی سۆڤیەتی ساز دەبێ و ئەوە ڕەنگدانەوەی لە هەموو چەپی دونیایە دا دەبێ بە تایبەتی لە چەپی ئێرانیش دا.
قازی: ئەو بۆچوونەی جەنابت زۆر وردە چونکوو ئەگەر ئێمە ئەدەبییاتی سازمانی ئینقلابی حیزبی توودەی ئێران لە دەرەوەی وڵات بخوێنینەوە و لەگەڵ ئەو بۆچوونانەی کە کاک کەریم لە کتێبەکەی دا باسی کردووە دوو لایەنی مەسەلەکە دەبینین یانی ئەوەمان بۆ ڕوون دەبێتەوە لە بەڕێوەبەرایەتی کۆمیتەی شۆڕشگێڕی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێران دا یەکدەستی نەبووە لە باری فکرییەوە.
ئەحمەدزادە: بێگومان، جا بەخۆشییەوە کاک کەریم  ئەم وردەکاریانە کە دەگێڕێتەوە بۆ نموونە کاک سمایلی شەریفزادە چۆنی بیر کردووەتەوە، کاک حەمەدەمینی سیڕاجی چۆنی بیر کردووەتەوە، کاک دوکتور قاسملوو چۆنی بیر کردووەتەوە، ڕادمەنیش و ئەسکەندەری چۆنیان بیر کردووەتەوە، کێشەی سازمانی ئینقلابی لەگەڵ حیزبی توودەی ئێران، کێ بەر کێی ئەوانە بڵێین ئەو سەنگ و وەزنەی کە ئەوانە هەیانبووە، هەر دووک لا ویستوویانە، بە تایبەتی سازمانی ئینقلابی کە ئەو دەمی تێز و خەتی مەشەکەشی ئەوە بووە " دەوردانی شارەکان لە ڕێگای گوندەکانەوە" و دەست بە نەغد بزووتنەوەیەکی شۆڕشگێڕی بە ئینسانی تێکۆشەری وەکوو کاک سمایلی شەریفزادە و ئەوان کە خوێندەوارن، شت دەزانن و مەجاڵەکەش فەڕاهەمە، تەنانەت کوروشی لاشایی لە ڕێبەرانی سازمانی ئینقلابی لەگەڵ کاک سمایل و کاک عەبدوڵای موعینی جارێک دەڕواتەوە ناوخۆی ڕۆژهەڵاتی کوردستان ئەگەر هەڵە نەبم دوو سێ مانگیان پێ دەچێ.
قازی: سێ مانگ لە جەولەکان دا لەگەڵیان دەبێ.
ئەحمەدزادە: جا سەیرەکەی ئەوەیە لێرە کە وەکوو مێژوو دەیگێڕینەوە کاک کەریمی حیسامی بە ئیعتیباری بۆچوونی ئەو دەمی کە دە نووسینەکەی دا ڕەنگ دەداتەوە دژایەتییەکی زۆر بێ پێچ و پەنای دەگەڵ مائۆئیزم هەیە، تەنانەت لە ڕستەیەک دا زۆر بە ئاشکرا دەڵێ خەتی فکری نگریسی، ناحەزی مائۆئیزم گەیشتبووە چیاکانی کوردستانیش. من بۆ خۆم لام سەیرە.
قازی:بەڵام لە عەینی حاڵیش دا وەختێک کە دەڵێ ئەو پێوەندیانە لەگەڵ حیزبی دێمۆکڕات کراوە بێجگەلە ئەو دیدارەی کە دەڵێ ڕادمەنیش یارمەتییەکی نەغدی کرد دەڵێ ئەو هەموو قەول و قەرارەی کە داندرا بوو و ئەو مادانەشی ڕیز کردووە کە لە سەری ڕێک کەوتبوون دەڵێ حیزبی توودە هیچیانی جێ بەجێ نەکرد.
ئەحمەدزادە: لە بیرەوەرییەکانی دا لە ٥ خاڵ دا دەیان گێڕێتەوە کە لە دانیشتنی ڕادمەنیش و دوکتور قاسملووش لەوێ بووە لەگەڵ کاک سولەیمان و کاک حەمەدەمینی ئەوانە دەگێڕێتەوە بەڵام بۆ من گرینگییەکەی ئەوەیە ئێستا ئێمە دەبینین دیسان بەداخەوە بزووتنەوەی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە باشووری کوردستان جۆرێک لە هەمان قەیرانی هەیە. یانی دوو لا هەیە لە باشووری کوردستان دەبینی ئێران زەخت دەکا، عێڕاق چی، هەلومەرجەکە زۆر گۆڕاوە بەڵام سەیرەکەی ئەوەیە عەینی شت خەریکە دووپاتە دەبێتەوە. یانی کۆمەڵێک شۆڕشگێڕی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لەوێن چ دەکەن چ ناکەن دەڵێی هەمان قالبە و ئەمە لەو ڕوانگەوە گرینگە کە ئەگەر ئێمە ئەودەمی شتێک کە بە باوەڕی من مافی خۆی نەدراوەتێ ئەو شۆڕشگێڕانەی ئەو دەمی کاک کەریمی حیسامی یەک لەوانەی کە باسیان دەکا من لە دوو سێ جێی دیکەش وەنییە کتێبی چکۆڵە چکۆڵە، ئەوەی سازمانی ئینقلابی کە جەنابت کۆت کردووەتەوە
قازی: مامۆستا مەلا محەمەدی خزریش لە بیرەوەرییەکانی دا هێندێک باسی کردووە.
ئەحمەدزادە: بەڵێ وایە. زۆر لە هەموو بیرەوەرییەکان دا بە شکۆ وە باسی ئەوە دەکەن. تەنانەت کاک کەریمی حیسامی بەر لەویش کتێبی " کاروانێک لە شەهیدانی کوردستانی ئێران" ی کە نووسیوە بەشێک لە شەهیدەکان شەهیدەکانی ئەو دەمین. مەسەلەن مەلا ئاوارە، هەر خودی کاک سماییل.
قازی: جا با من لێرە تێهەڵکێشێک بکەم ، ئەو کتێبی " کاروانێک لە شەهیدانی کوردستانی ئێران" کە ساڵی ١٩٧١ بڵاو بووەوە، دیارە کاک کەریم کارێکی زۆر گەورەی کردبوو. ئەو سەروبەندی لە دەرەوەی وڵات "ڕێکخراوی ڕووناکبیرانی کوردی ئێران"  هەبوو. ئەو ڕێکخراوەش هەڵبژاردەیەکی لەو کتێبە وەرگرت کردییە فارسی و لەگەڵ هێندێک لەو بابەتانەی کە سازمانی ئینقلابی حیزبی توودەی ئێران لەو بارەیەوە بڵاوی کردبووەوە وەک کتێبێک بە فارسی بڵاوی کردووە. جا کاک کەریم لە بیرەوەرییەکانیدا نامەی ئیعتیڕازی خۆی بۆ ڕێکخراوی ڕووناکبیرانی کوردستانی ئێران چاپ کردووە و دەڵێ دەبوو هەمووی بڵاو کەنەوە. دیارە ئیزنی لێ وەرگیرابوو. لەو نامیلکەیە دا هەموو رێوایەتەکان هاتووە . ئێستا کاتمان زۆر نییە بەڵام هێندێک شتی گرینگی دیکەش هەیە کە دەبێ باسیان بکەین. ئەویش ئەوەیە ئێمە دەزانین کاک کەریم دوای هاتنی بۆ سوێد، یانی بۆ ئوڕووپای ڕۆژئاوا، واتە لە ڕۆژهەڵاتی ئوڕووپاوە بۆ ڕۆژئاوای ئوڕووپا، ئەگەرچێ لەوێ چالاکی هەبووە و لە هاوکاری لەگەڵ حیزبی توودە دا لە بەشی کوردی " ڕادیۆی پەیکی ئێران " دا کاری کردووە، دوایە ڕۆژنامەی  " کوردستان" یان دەر کردووە لە پڕاگ لەگەڵ نەمر دوکتور قاسملوو و کاک محەمەد موهتەدی و مامۆستا مەلا حەسەن قزڵجی و تەنانەت لەلایەن ڕێبەرایەتی حیزبی توودەوە کەسێکی ئەرمەنی واتە ئەردەشیر ئاوانێسیان بەرپرسی ڕۆژنامەکە بووە.
 دوای ئەوەی کە کاک کەریم هێندێکان دەڵێن بە شێوەیەکی نامونسیفانە لە حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێران دەر کراوە، یەک لەوانە ئەمن، کە کاک کەریم لە کتێبەکەی دا باسی منیشی کردووە لەو بارەیەوە کە موافیق نەبووم لەگەڵ دەرکردنی بەو شێوەیە، دوای ئەوە لە سوێد لەگەڵ چەند کەسی دیکە دەست دەکەن بە بڵاوکردنەوەی ڕۆژنامەیەک بە ناوی  " سەردەمی نوێ" و لەو گرتە ڤیذێئۆییەش دا کە لە مەد تیڤی بڵاو بووەتەوە و دیتمان باسی دەرکردنی خۆی لە حیزبی دێمۆکڕات دەکا، و باسی ئەوەش دەکا کە لەو مەرحەلەیە دا پێی دروست نەبووە کە بێ ڕێکخراوەیەکی دیکە دروست بکا. ئەو لایەنانەش ئەگەر هێندێک باس بکەی کاتەکەمان زۆر نەماوە.
ئەحمەدزادە: من ئەگەر بیرەوەرییەکی خۆم لەگەڵ کاک کەریم بگێڕمەوە، بەخۆشییەوە چەند دیدارم هەبووە لەگەڵی. یەک لەو شوێنانەی کە دیتم بە ڕاشکاوی قسەی کرد، بەداخەوە لە ڕێوڕەسمی سەرەخۆشی بەڕێز دوکتور قاسملوو بوو. وە ئەوەم زۆر لا سەیر بوو ئەو دەمی ئەمن کتێبەکانیم خوێندبووەوە، ئەوەم بیستبوو کە بە بڕیاری حیزبی دەر کراوە لە ساڵی ئەگەر هەڵە نەبم ١٩٨٤ بوو، نامەی بۆ هاتووە لە سوێدێ بووە بەڵام لەوێ بەیانییەکی خوێندەوە خۆزگە دەخوازم تۆمار کرا بێ و مابێ ئەوەندە جوانی داکۆکی لە دوکتور قاسملووی کرد تۆ دەتکوت تۆمەز قەت شتی وا نەبووە. ئەمن جوان جوان تەنینی دەنگیم لەبیرە، زایەڵەی دەنگی کە کوتی ڕۆڵەی کوردی شەهید کردووە. مەبەستی دوژمن، کۆماری ئیسلامی بوو. و ئەوە ئەو دەمی بۆ من زۆر جوان بوو. کە کەسێک لەو حیزبەی دەرکراوە و ڕێبەرایەتی ئەو حیزبەش کە ئێستا شەهید بووە دەستی هەبووە دەو دەرکردنەی دا بەڵام کاک کەریم بەو هەستە کوردانە هێندە جوانە لە شەهیدبوونی دا دەدوێ. بەڵام شتێک لێرە کە ئێمە هەڵسەنگاندن دەکەین ئەو هەموو چاکەمان گوت، لایەنێکی دیکە کە ئەوە ڕەخنە نییە لە کاک کەریمی
قازی: باسی ڕۆژنامەکەش بکەی خراپ نییە.
ئەحمەد زادە: ڕۆژنامەی " سەردەمی نوێ" مەبەستتە؟
قازی: بەڵێ.
ئەحمەدزادە: سەبارەت بەو ڕۆژنامەیە خەڵکانێک ناڕازی بوون. لە بیرەوەرییەکان بە تایبەتی لە بەرگی ١١ دا باسی هێندێک کەس دەکا کە هەڵسەنگاندنیان کردووە بۆ شووڕای فەرهەنگی سوێد بە خراپەیان باس کردووە، ئەگەر لەو وردەکاریانە بگەڕێین کاک کەریم تایبەتمەندییەکی ئەو چالاکی و ماندوونەناسی ئەدەبی یەیە. چاو لێکە،
 " ئازادی یا مەرگ" ی نیکۆس کازانساکیس ی تەرجومە کردووە، " دایک " ی ماکسیم گۆرکی تەرجومە کردووە ئەوە زۆر زۆر گرینگە کە لەسەر ئەوەش ئەوەی پێی دەڵێن ئینتر دیسکۆرس، ئینتر دیسیپلینێری، ئەوەی کە کانتێکستی ئەوەی دەگەڵ ئەویدیکە تێکەڵ دەبێ، مەسەلەن کە کاک ئەحمەدی قازی لەسەر ئەوەی چ دەڵێ ئەگەر وەخت هەبێ ئینسان بیانگێڕێتەوە بۆ زاخاوی مێشکیش هەر خۆشە. بەڵام لە هەموو ئەوانە گرینگتر لەگەڵ هەموو ڕێکخراوێکی کوردی سەرەڕای ئەوەی کە ڕەخنەی لێیان هەیە پێوەندی هەیە. مەسەلەن لەگەڵ وەزارەتی فەرهەنگ یا کولتووری هەرێمی کوردستان، " ئازادی یا مەرگ" ی بۆ ئەوان ناردووە، یادی بەخێر بێ ئەو دەمی کاک فەلەکەدین کاکەیی بەرپرس بووە، نامەکانی چاپ کردووەتەوە. کتێبەکە لەوێ چاپ بووە کە بۆیان ناردووەتەوە دەبینێ پێشەکی و شتەکەی سانسۆر کراوە زۆر جوان ڕەخنە دەگرێ. لەگەڵ ئەنیستیتووی کورد لە پاریس کتێبی ئینجە مەمەدی یاشار کەماڵی پێشەکی بۆیان دەنووسێ تکایە ئەوەی چاپ بکەن بە نێوی " مەمەد بچکۆڵ" زۆر گرینگە ئەوانە، ئەم کابرایە ماندوو نەناسانە تەرجومە بکاتەوە و بشنووسێ، بەردەوام بنووسێ. هەر ئەو ڤیدێئۆیەی دا بینیمان لەگەڵ ئەو کەسانە بوون کە لەبەرەیەکی دیکەی فکری دابوون دادەنیشێ دەگەڵیان دەڵێ دژایەتی من دەگەڵ سازکردنی ڕێکخراوەیەک لە دەرەوەی وڵات لە قانوونمەندییەک ڕا دێ کەچی،ئێمە پێوەندیمان لەگەڵ وڵات نییە لە دەرەوە دەکرێ شتی دیکە بکەین. یەک لەوانە ئەو چالاکییە  بەربڵاوە ئەدەبی و وەرگێڕانەیە کە بەردەوام وەری گێڕاوە، و ئەگەر گۆڤاری " بەربانگ " ئۆرگانی فێدراسیۆنی کۆمەڵە کوردستانییەکان لە سوێد دەری دەکرد من کەم شومارەی دەبینم کە کاک کەریمی حیسامی تێیدا وتاری نەبێ و زۆریش لە وتارەکانی بۆخۆی لە بیرەوەرییەکانی دا چاپی کردوونەتەوە دەنگدانەوەی ئەو وتارانە. دوایە یەک لە تایبەتمەندییەکانی کە ئەم بیرەوەییانە پەیدای دەکەن کاک حەسەن بە تایبەتی بەرەو بەرگەکانی دوایی ئیتر لە ژیاننامە نووسی و بیرەوەری نووسی دەچێتە دەر حاڵەتێکی کرۆنیکاڵ پەیدا دەکا یانی چی؟ یانی  نووسینەوەی ئەوەی کە چی کردووە، کۆنفڕانس لەگەڵ ئیتالیا، کۆنفڕانسێک لە فەڕانسە، لە دانمارک، سەفەری ئەمریکا، سەفەری کانادا و سەفەری لینشوێپینگ، خزمەکانی، سەری ساڵەکان هەمووی زۆر جوان بە زمانێکی پاراوی جوانی کوردی و بە دڵسۆزییەکی زۆری کوردی لە هەر جێیەک قسەی کردووە زۆری حەز لەوەی بووە، تەنانەت ئەو بڵێین وابەستەگی جوانی بە وڵات، لە جێیەک دا شلێری کچی کە دوکتورە داوای لێ دەکا نوسخەیەک بە نێوی خۆی بنووسێ بۆ خانمێک، بێوەژنێک کە لە وڵاتە. کە شلێر دەڵێ لێرە سیستمەکە چی و چی، ناڕەحەت دەبێ نامەیەکی بۆ دەنووسێ، ئەو نامەیەی لە بیرەوەرییەکان دا چاپ کردووە. نیشان دەدا کاک کەریم ساڵانێکی دووریی لە وڵات ئەو کارتێکەریان تێ نەکردووە کە وڵاتی خۆی لە بیر بچێتەوە. یانی ناردنی نوسخەیەک یا ناردنی پارەیەکی کەم بۆ شۆڕشگێڕێک، بۆ کەسێک لە وڵات ئەوانە هەموو نیشانەی ئەوەن کە هێندێک کەسایەتی کورد دە فیداکاری دا، دە خەمڵاندنی کوردایەتی دا چەندە بەوەج و گرینگ بوونە.
قازی: باشە ئەگەر نرخاندنێکی زۆر زۆر گشتیمان هەبێ چ جۆرە کەمایەسییەک دەبینی لەو بەرهەمانە دا . پێم وایە جەنابیشت نەزەرت وایە ڕچەشکێنییەک لە کارەکان دا هەیە، بەڵام لایەنی نەرینی، لە ڕوانگەی ڕەخنەگرێکی ئەدەبی ڕا لایەنی نەرێنی  " لە بیرەوەرییەکانم " دا چییە؟
ئەحمەدزادە: بێگومان ئەگەر بمانهەوێ، ئەو شتە باشانەمان کوت کە زۆرتریشی هەیە و دەکرێ ئینسان زۆرتریشی قسە لەسەر بکا. لایەنێکی لاوازی ئەم جۆرە نووسینانە لایەنی شێوازی یە. یانی ئەگەر بتەوێ بیرەوەری نووسی، ژیاننامە نووسی، بێنیە ئاستی ئەدەبی، ئاستی هونەری دەبی دە شێوەی گوتن و گێڕانەوەی ئەم بەسەرهاتانەدا تۆ ئاستی ئەدەبیت بەرزتر بکەیەوە. لە ئاستی دونیایە دا زۆرن ئەوانەی کە ئەوەندە  ئەدیبانە نووسیویانە. مەسەلەن هەر ئەوەی کە بۆ خۆی لە سەرەتا دا باسی ڕۆسۆی دەکا، بیرەوەرییەکانی ڕۆسۆی یان ددانپێدانانەکەی ڕۆسۆی بۆچی هێندە گرینگە ئی ڕۆسۆی، ئەوەڵەن زۆر دەچێتە نێو هەست و نەستی خۆیەوە، هەستەکانی خۆیەوە ڕۆسۆ ئەوە دیاردەیەکی ڕۆژئاوایی یە، ئیندیویدوالیزم، ئەو تاکبڕوایی یە، لایەنێکی دیکەشی شێوازی نووسینە کە خۆی لە قەرەی ئەدەبییات دەدا. کاک کەریم بە باوەڕی من پەخشانێکی ڕێک و جوان و ئەوەی کە ئەوە نییە دەخوشێ جوان بەڵام لە باری ئیستیعارەی زمانی و سەنعەتی گێڕانەوەوە دەکرێ بڵێین دەکرێ لەوەی جوانتر بگێڕێتەوە. لایەنێکی دیکەی ڕەخنە کاک کەریم ناگرێتەوە بەڵکوو، سەرتاپای کۆمەڵی کوردی دەگرێتەوە ئەویش ئەوەیە کە دەو کتێبەی دا وەک زۆر شتی لایەنی کۆمەڵایەتی کوردی و لایەنی تەنانەت سیاسیش قسە و قسەڵۆکە یانی مەسەلەن کابرایەکی وەکوو مامە غەنی بلووریان کە هاوڕێی خۆی بووە و لە حیزبی خۆی دابووە زیندانی و ئەوانە دەبینی بە سێ چوار وشە لە گۆشەیەک دادەنێ، کەسێکی دیکە لە گۆشەیەکی چاکتر دادەنێ. ئەمە بۆ کەسایەتییەکان بە تایبەتی کە لە ئاستی مێژوویی دا کەسایەتی کارتێکەری وڵاتی ئێمەن دەبی زۆر بە وردتر شی بکرێتەوە، ناکرێ هەر ئەو جوورە بە دوو وشە. لایەنێکی دیکەش چاو لێکە ئەو دەمی ٦٧-٦٨ی باس دەکا تۆ یەک ئاماژە، ئەمە هەژاری کولتووری و فەرهەنگی وفکری ئێمەیە، بۆچی دەبی سازمانی ئینقلابی حیزبی توودەی ئێران و خودی حیزبی توودە ڕادمەنیش و ئەسکەندەری و کێ و کێ، ئەوان یارمەتی ئێمە بدەن ئەگەرچی ئەیجنتەکان بۆخۆمانین. یانی تۆ قارەمانێکی وەکوو شەریفزادەت هەیە، وەکوو سولەیمانی موعینی ت هەیە، وەکوو حەمەدەمینی سیڕاجی ت هەیە بەڵام لە ئاستی فکرییەوە دەبی هەموو ئەوان یارمەتییان بدەن چونکە لە یارمەتییەکان دا دەڵێن مەعنەوی و مادی. باشە مەعنەوی ئێمە بۆخۆمان ناتوانین؟ لەبەر ئەوە ئەتۆ لەوێ ڕێفرێنسێک بە کاری فکری نابینی. یانی کاک کەریم کە هێندە دەڵێ فکری نگریسی مائۆئیستی ئەو دەمی باشە مەسەلەن ئەو دەمی بۆ شتێکی نەنووسیوە لە سەرئەوەی؟ بۆ ئەو دەمی ڕەنگدانەوەیەک لەو بزووتنەوە بە هێزەی ٦٧-٦٨ نییە لە سەر ئەوەی کە ڕێباز چییە، فکر چییە، چۆن دەبێ. ئەگەر لە بیرت بێ کاک حەسەن ئەوە هاوکاتە لەگەڵ ئەوەی، ئێمە با لەئاستی ئێرانێ چاولێکەین. ڕۆژهەڵاتی کوردستانێ گرێدراوی ئێران بووە وەکوو شتێکی مێژوویی. لە خودی ئێرانێ دا لە ڕێبازی حیزبی توودە سازمانی ئینقلابی  دێتە دەر بەڵام، خەروار کتێب. لە ڕێبازی خوێندکارانی کوردی بڵێین هاوتەریب و ئەوانەی کاک سمایلی بزووتنەوەی فیدایی دێتە دەر، بزووتنەوەی موجاهید دێتە دەر. بە خەروار چاک یان خراپ، غەڵەت یا ڕاست بەڵام کاری فکری هەیە. تۆ مەسعوودی ئەحمەد زادەت هەیە، ئەمیر پەرویزی پوویان ت هەیە، بیژەنی جەزەنی ت هەیە هەموو بە چی بە کتێب. بەڵام کەسایەتییە پاڵەوانەکانی ئێمە، ئینسان دەبێ سەری ڕێزیان لەبەر دانەوێنێ ئەو جوورە کتێبە فکریانەیان لە پاش بەجێ نەماوە. نەریتێک کە بەداخەوە هەتا ئێستاش درێژەی هەیە، یانی چی، یانی ئێمە لەو شۆڕشگێڕە بەهێزانەی، کارتێکەرانەی، بەڕاستی کاریگەر بوونە لە بزووتنەوەی کوردی دا ئەتۆ کتێبێک بێنە مەسەلەن بڵێ کاک سمایلی شەریفزادە، لەسەری نووسراوە ها! بەڵام کتێبێکی کاک سمایلی بێنین، کتێبێکی کاک سولەیمانی بێنین نیمانە، کتێبێکی کاک حەمەدەمینی بێنین. ڕەنگە یەک لە خزمەتەکانی ئەم بیرەوەرییانەی کاک کەریمی دیسان دووبارەی دەکەمەوە ئەوەبێ کە ئەوانەی ئێستا داوەتە دەستی ئێمە، جیلی ئێستا دەتوانێ جیلی پێش خۆی کە خەریکی ئەوەی بوونە بە دیاریکراوی بناسێتەوە و ئێستا بۆ تێهەڵکێش کردنەوە و بۆ یارمەتی دەرەوە بە بزووتنەوە ئەگەر لە ناوەوە هەبێ تیۆریزە کردن و بردنە سەری ئاستی هزری و فکری بزووتنەوەیەکە کە ڕەنگە لەوێ دەرەتانی نەبووە. بەڵام ئێستا دونیا گۆڕاوە بە خۆشییەوە ئێمە خەڵکی هزرمەند و بیرمەندمان زۆرە و دەکرێ ئەم کەمایەسییە مێژووییەی، مێژووی کوردان ئێستا بنەبڕ بکەین یا هەوڵی بۆ بدەین.
قازی: لایەنێکی دیکەی چاوڕاکێشیش ئەوەیە ئەو لە تەمەنی پیریش دا دەتوانین بڵێین هەتا ئاخری ژیانی هەدای نەداوە و هەر بەر دەوام بووە لە سەر نووسین و بەرەو پێش بردنی ئەو ڕێبازە سیاسییەی کە بۆخۆی پێی دروست بووە. لەو زەمینەیە دا دەکرێ سەرمەشقێک بێ بۆ خەڵکی دیکە.
ئەحمەدزادە: ئەو ماندوویی نەناسییە، ئەم شێلگیرییە و لە بیرمان بێ کاک کەریم هاو نەسلی، هاوجیلی کەسانێکە کەم یا زۆر وەکوو مامۆستا برایمی یۆنسی، مامۆستا محەمەدی قازی، مامۆستا ئەحمەدی قازی، ئەڵبەت مامۆستا ئەحمەدی قازی لەگەڵ ئەو دوانە تێکەڵ نەکەین جیلێک دواتر، ئەم بە کوردی نووسینەی زۆر گرینگە. یانی بەردەوام، ئێستا خەڵکمان هەیە کە دونیا زۆر گۆڕاوە، کەم بە کوردی دەنووسن و ئەمە لە کاتێک دایە دیسان گێڕانەوەکانی خۆی، بڵێین نەرەشوونی خۆی کە لە کتێبەکەی دا دەیگێڕێتەوە یارمەتی ئێمە دەدا کاک کەریم لە منداڵی ڕا فێری کوردی نەبووە. فێرە فارسی بووە، فارسییەکی جوان شێعر و میرزا و نامان بنووسێ. دەڵێ کە هاتمە باشووری ئێ دیتم  لەوێ خەڵک بە کوردی قسە دەکەن، بە کوردی دەنووسن. یانی درەنگ فێر بووە بەڵام چەند جوان فێر بووە. وەک جەنابت فەرمووت خاڵێکی بەهێزە کە ئێمە دەبێ هەم سپاسی بکەین، هەم دیسان یادی بەخێر بکەین و هەمیش بڵێین ئەم ڕێبازە پڕ ڕێبوار بێ.
قازی: زۆر سپاست دەکەم بەڕێز دوکتور هاشم ئەحمەدزادە بۆ بەشداریت لەبەرنامەی ڕاوێژ دا، داوای سەرکەوتنت دەکەم.
ئەحمەد زادە: منیش سپاستان دەکەم.
قازی: بینەرانی خۆشەویست هیوادارم کە ئەم ڕێزلێنانە و ئەم پێداهاتنەوەیە بە بیرەوەرییەکانی نەمر کەریمی حیسامی دا کەلکی خۆی هەبووبێ تاکوو ڕاوێژێکی دیکە بە خوداتان دەسپێرم. بەڵام پێم خۆش بوو ڕابگەیێنم لە وەرزی تازەی بڵاوکردنەوەکانی ستێرک تیڤی دا ڕۆژ و کاتی بەرنامەکەمان ئاڵوگۆڕی بەسەر دادێ. بەرنامەی داهاتوومان لە ڕۆژی دووشەمە ٢٨-ی ئۆکتۆبر دەبێ سەعات ٦-ی ئێوارە و لەمەو دواوە هەر دووشەمەیەک نا دووشەمەیەک دەکرێ سەعات ٦-ی ئێوارێ بە کاتی ناوەندیی ئوڕووپا بەرنامەی ڕاوێژ تەماشا بکەن. هەموو کاتێکتان خۆش.

پاشکۆ: نامەی ڕێکخراوەی ڕووناک بیرانی کوردی ئێران بۆ کاک کەریم



نامەی کاک کەریم حیسامی بۆ ڕێکخراوی ڕووناک بیرانی کوردی ئێران بە خەتی خۆی

وێنەیەکی مێژوویی لەگەڵ نەمر کەریم حیسامی

ڕۆژی شەمە ١٤-ی ژانڤییەی ١٩٨٩، کۆنگرەی فێدراسیۆنی کۆمەڵە کوردستانییەکان لە سوێد، ستۆکهۆڵم. لە شانی ڕاستەوە: کەریم حیسامی، عومەر شێخمووس، حەسەن قازی، ئەحمەد ئەسکەندەری، سەلاحودین موهتەدی، ناسر ڕەزازی، شێرکۆ بێکەس

تێبینی: ئەم بەرنامەیەی ڕاوێژ پێنجشەمە ١٧-ی ئۆکتۆبری ٢٠٢٤ سەعات ٨ – ی شەو بەکاتی ناوەندیی ئوڕووپا ڕاستەوڕاست لە تێلێڤیزیۆنی ستێرک بڵاو کراوەتەوە. دەکرێ بە ڕێگای ئەم لینکەی خوارەوە ڤیدێئۆی ئەم بەرنامەیە لە کاناڵی ڕاوێژ لە تۆڕی کۆمەڵی یوتیووب دا تەماشا بکەن.    
  https://youtu.be/zVrVmJNTfAg?si=5KnBXkFKTRD9jy70