Saturday, March 16, 2013

ناسیۆنالیزمی ئێرانی و مافی دیاریکردنی چاره‌نووسی نه‌ته‌وان



ناسیۆنالیزمی ئێرانی و مافی دیاریکردنی چاره‌نووسی نه‌ته‌وان

کامران مه‌تین، مامۆستای پێوه‌ندێکانی نێونه‌ته‌وه‌یی یه‌ له‌ زانکۆی ساسێکس له‌ ئینگلیستان

زۆربه‌ی که‌سایه‌تی و هێزه‌ ناسیۆنالیسته‌، دێمۆکڕاتیکه‌ ئێرانییه‌کان دژی ناسینی " مافی دیاریکردنی چاره‌نووسی نه‌ته‌وان"ن وه‌کوو ڕێگایه‌ک بۆ چاره‌سه‌ری مه‌سه‌له‌ی " که‌مایه‌تییه‌کان" له‌ ئێران  و ئه‌وه‌ به‌ سه‌ره‌تایه‌ک و ته‌نانه‌ت بیانوویه‌ک بۆ " دابه‌شکردن" ی ئێران داده‌نێن.
ئه‌وان ده‌ڵێن " که‌مایه‌تییه‌کانی" ئێران " میلله‌ت" نین به‌ڵکوو " قه‌وم" ن و له‌ ئاکامدا به‌ پێی حقووقی نێونه‌ته‌وه‌یی مافی دیاریکردنی چاره‌سه‌ری سیاسی خۆیان لێ ناوه‌شێته‌وه‌.
له‌وه‌ش زیاتر ئه‌وان ئیدیعا ده‌که‌ن گێره‌ و کێشه‌ی سیاسی ، کولتووری ، " که‌مایه‌تییه‌ قه‌ومییه‌کان" به‌ دامه‌زرانی سیستمێکی دێمۆکڕاتێک له‌ سه‌ر بنه‌مامی مافی مرۆڤ له‌ ئێران که‌ کاکلی سه‌ره‌کی به‌رنامه‌ سیاسییه‌که‌یانه‌ جێ به‌ جێ ده‌کرێن.
ئه‌م  نووسراوه‌یه‌ ڕه‌خنه‌یه‌کی کورته‌ له‌م ئارگومێنتانه‌.
ئه‌ساسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتووه‌کان ( به‌ندی 1، ماده‌ی 1، به‌شی 2 ) ، " وه‌ک بنه‌مای په‌ره‌سه‌ندنی پێوه‌ندیی دۆستانه‌ له‌ نێو نه‌ته‌وان" باسی " مافی دیاره‌یکردنی چاره‌نووسی " مه‌ردمان" ده‌کا. به‌ڵام ته‌نانه‌ت وای دانێین ئارگومێنتی حقووقی ناسیونالیسته‌کانی ئێرانیش قه‌بووڵ بکرێ  به‌ڵام ده‌کرێ پرسیارێکی ساده‌ به‌ڵام بنه‌ڕه‌تی بهێندرێته‌ گۆڕێ: میلله‌ت چییه‌؟
ووڵامی ناڕاسته‌وخۆی ناسیۆنالیسیه‌ ئێرانییه‌کان ئه‌وه‌یه‌ که‌ ،" میلله‌تی ئێران" له‌ سه‌ر بنه‌مای پێوه‌ندیی له‌ مێژینه‌ی مێژوویی و کولتووری له‌ نێو " قه‌ومگه‌ل"ی جۆر به‌جۆر  له‌ سه‌رزه‌وییه‌کی دیاریکراو له‌ دابه‌ش نه‌هاتوو به‌ نێوی ئێران پێک دێ.
شێوه‌ و ناوه‌رۆکی ئه‌و پێوه‌ندییانه‌ هه‌میشه‌ دمه‌ته‌قه‌ و کێشه‌ی زۆری له‌ سه‌ر کراوه‌ و ئێستاش ده‌کرێ. به‌لانی که‌مه‌وه‌ له‌ حه‌فتاساڵی دواییدا چوارچێوه‌ی سیاسی ئه‌و پێوه‌ندییانه‌ له‌ سه‌ر بنه‌مای داسه‌پاندن و درێژه‌ پێدانی به‌ زه‌بروزه‌نگی پێوه‌ندییه‌کی کولتووری، ناسێنه‌یی نابه‌رانبه‌ر بووه‌ که‌ تێیدا، زمانی فارسی کاکڵی بنه‌ڕه‌تی کولتوور و ناسێنه‌ی ده‌وڵه‌ت – میلله‌ت له‌ ئێران دا بووه‌ و هاوکات زمانه‌ نافارسییه‌کان داشکاون بۆ بن ده‌سته‌ی " محه‌لی" و خوارده‌ستتر له‌ زمانی فارسی.
له‌ خۆڕا نییه‌ که‌ زۆر له‌ ناسیۆنالیسته‌ ئێرانییه‌کان نه‌ک هه‌ر له‌وه‌ ناگه‌ن ، به‌ڵکوو له‌ هێندێک نموونه‌ دا ته‌نانه‌ت  فه‌رق به‌وه‌ش ناکه‌ن که‌ له‌ ئێران سووکایه‌تی زمانی و کولتووری به‌ مه‌ر‌دمانی نافارسی ئێران ده‌کرێ، و به‌ هاتنه‌ گۆڕی مه‌سه‌له‌ی ژێرده‌سته‌یی و یان له‌نێوچوونی زمانی ، کولتووریی ئه‌وانیش، هه‌ڵده‌به‌زنه‌وه‌.

له‌ لایه‌کی دیکه‌وه‌ ئیده‌ی " میلله‌ت" وه‌کوو یه‌کێتی " قه‌ومگه‌ل" به‌ پێچه‌وانه‌ی به‌ ته‌قریب گشتی ئه‌زموونه‌ سه‌رکه‌وتووه‌کانی دامه‌زراندنی میلله‌ت له‌ جیهان دایه‌ له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی که‌ وێژمانی  سیاسی و بزووتنه‌وه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی له‌ مه‌ڕ میلله‌ت دیارده‌یه‌کی مۆدێڕنه‌ که‌ باوه‌ڕی به‌ پێویستی یه‌کهاتنه‌وه‌ی سنووره‌ سیاسییه‌کان و سنووره‌ قه‌ومی ، کولتوورییه‌کانه‌.
ده‌وڵه‌ت میلله‌ت له‌ فه‌ڕانسه‌، ئه‌ڵمان، ڕووسییه‌ و تورکییه‌  به‌ ووردی  له‌ سه‌ر بنه‌مای " میتۆلۆژی" بوونی "فۆڵک"ێک یان " مه‌ردم"ێکی، بێ هاوتا و یه‌ک ده‌ست به‌ ڕه‌چه‌ڵه‌کێکی ئه‌زه‌لی و شوێنهه‌ڵگیراو و دانیشتوو و خاوه‌نی سه‌رزه‌وییه‌کی تایبه‌تی پێک هاتن. ئاشکرایه‌ که‌ له‌و ئه‌زموونانه‌ دا ئیده‌ی " میلله‌ت"  ته‌واو ناکۆکه‌ له‌ گه‌ڵ ئیده‌ی فره‌ چه‌شنێتی قه‌ومی، کولتووری ناویان.
ناسیۆنالیسته‌ ئێرانییه‌کان زۆر جار ئاماژه‌ به‌ ده‌وڵه‌ته‌ یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مه‌ریکا و هیندووستان ده‌که‌ن، به‌ڵام چاوی خۆیان له‌و ڕاستییه‌ ده‌قووچێنن  که‌ سیستمی سیاسی، حقووقی ئه‌مه‌ریکا مافی جوێبوونه‌وه‌ی ئه‌یاله‌ته‌کانی  له‌ ڕێگای " شۆڕش " ه‌وه‌ به‌ ڕه‌سمی ناسیوه‌  و له‌ هیندووستانیش که‌ ئه‌و مافه‌ به‌ ڕه‌سمی نه‌ناسراوه‌  به‌لانی که‌مه‌وه‌ هه‌شت بزووتنه‌وه‌ی جیاوازیخوازی چه‌کدارانه‌ هه‌یه‌.
داگرتنه‌وه‌ی ستڕاتێژیک له‌ سه‌ر شکڵوشه‌مایلی ده‌سته‌یه‌کی هاوچه‌شن له‌ زۆربه‌ی نموونه‌کانی دامه‌زرانی میلله‌ت له‌ دنیا دا، به‌ستراوه‌ته‌وه‌ به‌ ڕه‌هه‌ندی نێونه‌ته‌وه‌یی پێک هاتنی.
له‌ ووڵاتی شوێنی په‌یدا بوونی " میلله‌ت" واته‌ ئینگلیستان، ئابووری سه‌رمایه‌داری، پێداویستی و کارکردی ئه‌رێیی زمان و ئامرازی کولتووری ، زانستی هاوبه‌ش بۆ گشت دانیشتووه‌کانی وێنده‌رێی کرده‌ شتێکی پێویست و خۆڕسک و ده‌وری به‌ستێنی مادی پێکهاتنی میلله‌تی گێڕا.
به‌ڵام ئه‌م ڕیزبه‌ندییه‌، مێژووییه‌ی یه‌که‌م،سه‌رمایه‌داری، دوایه‌، میلله‌ت  جگه‌ له‌ کۆلۆنییه‌کانی موهاجیر نشین و دواتر سه‌ربه‌خۆیی به‌ده‌ست هێنه‌ری ئینگلیستان وه‌کوو ئه‌مه‌ریکا و کانادا، له‌ هیچ ووڵاتێکی دیکه‌ دا  دووپاته‌ نه‌بووه‌وه‌.
گشت ده‌وڵه‌ت میلله‌ته‌کانی دیکه‌ی، که‌ له‌ جیهان دا هه‌ن یان له‌ بزووتنه‌وه‌ دژه‌ کۆلۆنیالیستییه‌کان  له‌ دایک بوون یان ئاکامی دژکرده‌وه‌ی خۆ پارێزی ده‌وڵه‌ته‌ سه‌ربه‌خۆ و نێوه‌ سه‌ربه‌خۆیه‌کانی به‌رله‌ سه‌رمایه‌دارین  له‌ ئاست  گوشاره‌ ژێئۆپۆلیتیک و سیاسی، ئابوورییه‌کانی ووڵاتانی پێشڕه‌وی سه‌رمایه‌داری.
له‌و ووڵاتانه‌‌ دا لاوازی و یان نه‌بوونی ته‌واوی ژێرخانێکی مادی سه‌رمایه‌داری ده‌سته‌ی هه‌ڵکه‌تووی کۆمه‌ڵایه‌تی، نوخبه‌ی سیاسی و ئێلیته‌کانی ئه‌و ووڵاتانه‌ی ناچار کرد که‌ تاکێتی قه‌ومی پاک و هاوچه‌شنی زمانی – ڕه‌گه‌زی – کولتووری وه‌ک به‌ردی بناخه‌ی ده‌وڵه‌ت – میلله‌تی مۆدێڕن دابگرنه‌وه‌  و له‌ زه‌بر و زه‌نگی ده‌وڵه‌تیی ڕێکخراو بۆ وه‌دی هێنانی که‌لک وه‌ربگرن.
ئه‌و کاره‌ دوو هۆی هه‌بوو. یان ده‌وڵه‌ت میلله‌تی، دیوانسالاری یه‌کگرتوو  و سه‌رزه‌وینی هێرشبه‌رانی سه‌رمایه‌داری ڕۆژئاوایی  به‌ سه‌رچاوه‌ی ده‌سته‌ڵاتی باڵاتری، ئه‌وان داندرا که‌ له‌ ئاکام دا لاسایی لێ کراوه‌  و یان ئابووری مۆدێڕنی سه‌رمایه‌داری به‌ دروستی وه‌ک سه‌رچاوه‌ی ئه‌و ،ده‌سته‌ڵاته‌ ناسرا به‌ڵام، به‌ هۆی نه‌بوونی ڕه‌وتی بوومی پێشکه‌وتنی  سه‌رمایه‌داری له‌و ووڵاته‌ دواکه‌وتووانه‌دا دامه‌زرانی ده‌وڵه‌ت میلله‌ت بوو به‌ ئامرازێکی ستڕاتێژیک بۆ گه‌یشتنی  هه‌ره‌خێراتر به‌ مۆدێڕن کردنی سه‌نعه‌تی و په‌ره‌سه‌ندنی سه‌رمایه‌داری.
له‌م مانا بنچینه‌ییه‌ دا گشت پڕۆژه‌کانی نه‌ته‌وه‌سازی له‌ سه‌ره‌وه‌، له‌ شۆڕشی فه‌ڕانسه‌ و پێک هاتنی دیارده‌ی  شاروومه‌ند، سه‌رباز  له‌ لایه‌ن ناپلێئۆنه‌وه‌ بگره‌ تا زیندووبوونه‌وه‌ی " میجی" له‌ ژاپۆن، بریتی بوون له‌ ووڵامی له‌ سه‌ره‌وتاوه‌ که‌ممی له‌ قالبی، یه‌کگرتوو کردنی گشت ئه‌نێرژییه‌کانی بڵاوی ووڵاتێکی به‌ر له‌ سه‌رمایه‌داری له‌ بن ئاڵای میلله‌ت دا به‌ره‌و چالنجێکی له‌ نێوه‌رۆک دا که‌یفی واته‌ ده‌سته‌ڵاتێکی باڵاتری به‌ڕمێنی ئابووری سه‌نعه‌تی ئینگلیستان/ بریتانیا.
پڕۆژه‌ی ئه‌وتۆ  له‌و جۆره‌ ووڵاتانه‌ی که‌ که‌مایه‌تی زمانی – قه‌ومی یان هه‌بووه‌ به‌ مانای تواندنه‌وه‌ی به‌زه‌بروزه‌نگی  ئه‌و که‌مایه‌تییانه‌  له‌ پڕۆژه‌ی ده‌وڵه‌ت – میلله‌ت سازی خۆ پارێز بوو و بووه‌ هۆی وورووژاندنی بزووتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یی  ده‌ نێو ئه‌و که‌مایه‌تیانه‌ دا.
ئیمپراتۆرییه‌کانی ڕووسییه‌، عوسمانی، هابسبورگ و ئێرانی سه‌روبه‌ندی ڕه‌زا شا نموونه‌ی کلاسیکی ئه‌و ڕه‌وته‌ن. هه‌رچه‌ند له‌ ئێران دا له‌ به‌ر ده‌وڵه‌مه‌ندی و له‌مێژینه‌یی زمان و کولتووری فارسی حه‌وجێیه‌ک به‌ داگرتنه‌وه‌ی ڕه‌سمی و ستراتێژیکی " زێنۆفۆبییا" یان " له‌ویدی ترسان" له‌ وێژمانی نه‌ته‌وه‌خوازی ئێرانی دا، ئه‌و جۆره‌ی که‌ له‌ ڕووسییه‌، ئه‌ڵمان و تورکییه‌ دا ڕوویدا، نه‌هاته‌ پێشێ.
به‌ڵام ته‌نانه‌ت له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش دا ئه‌و خۆ باڵاتر بینینه‌ی" ئێرانی – فارسی" یه‌ له‌ پێوه‌ندی له‌ گه‌ڵ"قه‌ومگه‌ل" و " میلله‌ته‌کانی" دیکه‌ دا هه‌میشه‌ هه‌بووه‌ و ته‌نانه‌ت له‌ کولتووری هه‌ڕه‌مه‌ی ئێرانیش دا  ده‌بیندرێ.
به‌م وورده‌ ڕیشاڵانه‌ ئاشکرایه‌ که‌ تاریفی ناسیۆنالیسته‌ ئێرانییه‌کان له‌ میلله‌ت و هه‌لومه‌رجی لێوه‌شانه‌وه‌ی " مافی دیاریکردنی چاره‌نووسی نه‌ته‌وان" ناکرێ وه‌کوو  بریارده‌ری مێژوویی له‌ مه‌ڕ ناساندن، مانا و ڕه‌وتی به‌کرده‌وه‌ی شکڵ گرتنی میلله‌ت سه‌یر بکرێ.
به‌ڵام ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌و جۆره‌ی که‌ ناسیۆنالیسته‌ ئێرانییه‌کان  له‌ میلله‌ت ده‌ناسێنن  و ده‌ڵێن بریتییه‌ له‌ یه‌که‌یه‌کی سیاسی چه‌ند – قه‌ومی دیسان ئه‌و پرسیاره‌ ده‌کرێ بهێندرێته‌ گۆڕێ  گه‌لۆ ئه‌وان له‌ بارو دۆخێک دا ئیدیعای به‌ کۆمه‌ڵی ئه‌و " قه‌ومگه‌ل"ه‌ له‌ مه‌ر نه‌ته‌وه‌ بوونیان و له‌ ئاکام دا شیاوی هه‌بوونی مافی دیاریکردنی چاره‌نوسیانیش قه‌بووڵ ده‌که‌ن؟
لایه‌نی " ئۆبژێکتیڤ" یان به‌رچاوی تاریفی ناسیۆنالیسته‌ ئێرانییه‌کان له‌ میلله‌ت، به‌ تایبه‌تی  داگرتنه‌وه‌ی ڕه‌هه‌ندی " سه‌رزه‌وینی" میلله‌تی ئێران، به‌ ته‌واوی نکووڵی له‌ داوخواز و ئیراده‌ی به‌کۆمه‌ڵی " که‌مایه‌تییه‌ قه‌ومییه‌کان" بۆ دیاریکردنی چاره‌نووسی سیاسی خۆیان ده‌کا و له‌ هه‌مان کات دا بۆ ئه‌وان ئه‌و خاوه‌یه‌ی تێدایه‌ که‌ ناکۆکی گه‌وره‌یان له‌ نێوان پێداگرییان له‌ سه‌ر دێمۆکڕاسی وه‌کوو ته‌نیا ڕێگای چاره‌سه‌ری مه‌سه‌له‌ی " قه‌ومی" و دژایه‌تی هاوکاتیان به‌ ڕو تێکردن له‌ " قه‌ومگه‌ل"ی ئێرانی بۆ وه‌رگرتنی داوخواز و ئیراده‌ی سیاسی به‌کۆمه‌ڵ و دێمۆکڕاتیکی ئه‌وان دا ده‌پۆشێ.
سه‌ره‌ڕای ئه‌و ڕاستییه‌ی که‌ ئاکامی ده‌کار کرانی مافی دیاریکردنی چاره‌نووسی نه‌ته‌وان ناتوانێ له‌ پێشدا دیار بێ به‌ڕواڵه‌ت به‌لانی که‌مه‌وه‌ ده‌سته‌یه‌ک له‌ ناسیۆنالیسته‌ دێمۆکڕاته‌ ئێرانییه‌کان له‌و باوه‌ره‌ دان  " قه‌ومگه‌ل"ی ئێرانی ئه‌گه‌ر مافی دیاریکردنی چاره‌نووسیان هه‌بێ به‌لێبڕاوی ده‌نگ ده‌ده‌ن بۆ جوێبوونه‌وه‌.
ئه‌گه‌ر به‌ڕاستی ئاوایه‌، ئه‌وان باشتره‌ له‌  هۆی شیاوی هه‌ڵبژاردنێکی ئاوا بکۆڵنه‌وه‌ و بۆ لابردنی تێبکۆشن  نه‌ک ئه‌وه‌ی له‌ ترسی هه‌ڵبژاردنێکی ئاوا دێمۆکڕاتیک، ئه‌سڵی دێمۆکڕاتیکی مافی هه‌ڵبژاردنی به‌کۆمه‌ڵی  "قه‌ومگه‌ل"ی ئێرانی به‌رپه‌رچ بده‌نه‌وه‌. بۆچوونێکی ئاوا به‌پێچه‌وانه‌ی ئیدیعای دێمۆکڕات بوونی ئه‌وانه‌ و ته‌نێ گرێی کێشه‌ی نه‌ته‌وه‌یی له‌ ئێران توندتر ده‌کا.
له‌گه‌ڵ هه‌مووی ئه‌و خاڵانه‌ی باس کران ده‌وری بنه‌ڕه‌تی تۆوی " سوبژێکتیڤ" یان زه‌ینی له‌ په‌یدابوونی " خۆ- ئاگایی نه‌ته‌وه‌یی"  و " میلله‌ت" به‌و مانایه‌ نییه‌ که‌ چه‌مک یان دیارده‌ی میلله‌ت هیچ جۆره‌ ژێرخانێکی مادی نییه‌. هه‌ر وه‌ک له‌ سه‌ره‌وه‌ دا ئاماژه‌ی پێ کرا تۆوی سه‌ره‌کی ئه‌و بنه‌ما مادییه‌ پێوه‌ندییه‌کانی سه‌رمایه‌دارین.
 به‌ڵام پنتێکی گرینگی که‌ ناسیۆنالیسته‌ ئێرانییه‌کان و ته‌نانه‌ت هێندێک تیوری " ده‌روونمه‌دار" ی ناسیۆنالیزم خۆیان لێ بواردووه‌  ئه‌وه‌یه‌ که‌ بۆ به‌خۆداهاتن و گه‌ڵاڵه‌ بوونی ئیدێئۆلۆژییه‌ک و یان ڕامانێکی سیاسی وه‌ک ناسیۆنالیسم و یان سۆسیالیسم له‌ کۆمه‌ڵێکی تایبه‌تی دا و ته‌نانه‌ت کردنیان به‌ بزووتنه‌وه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی هه‌موو گره‌وه‌ هه‌بوونی ژێرخانی مادی ئه‌و ئیدێئۆلۆژی یان ڕامانه‌ سیاسییه‌ له‌ هه‌مان کۆمه‌ڵ دا، مه‌رجێکی پێویست نییه‌.
ئیده‌ی قانوونی بنه‌ڕه‌تی و مه‌جلیسی شووڕای میللی و پێک هاتنی به‌ کرده‌وه‌ی ئه‌وان له‌ سه‌روبه‌ندی مه‌شرووته‌  له‌ برگه‌یه‌ک دا که‌ ئێران هیچ جۆره‌ ژێرخانێکی ئابووری، کۆمه‌ڵایه‌تی بۆ ده‌وڵه‌تێکی دێمۆکڕاتیکی مۆدێرنی نه‌بوو نموونه‌یه‌کی زه‌ق و ئاشکرای ئه‌مه‌یه‌. شکانی شۆڕشی مه‌شڕووته‌ به‌رپه‌رچی ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ ناداته‌وه‌، چونکه‌ ئه‌و شکانه‌ خۆی بوو به‌ لێ زیادبوویه‌کی بنه‌ڕه‌تی و له‌ هه‌مان کات دا " نێوخۆیی" یان " بوومی"  له‌ کولتووری سیاسی ئێران دا و له‌و ئاسته‌ دا کرده‌وه‌یه‌کی ته‌واو ژێربناخه‌یی و مادی هه‌بووه‌.
ده‌بێ چ بکرێ؟
له‌ زنجیره‌ی ئه‌و چاره‌سه‌رییانه‌ی بۆ جێ به‌جێ کردنی مه‌سه‌له‌ی " میلییه‌ته‌کان" یان " قه‌ومگه‌ل" له‌ ئێران دا پێشنیاز کراون ڕێگا چاره‌سه‌ری له‌به‌ریه‌ک هه‌ڵوه‌شانی ئێران له‌ سه‌رێک ‌ و سه‌قام پێدانی دێمۆکڕاسی سیاسی  و مافی مرۆڤ له‌ سه‌رێکی دیکه‌ هه‌ڵکه‌وتوون. لایه‌نگرانی به‌ ڕه‌پو ڕوو ئاخێوی ڕێگاچاره‌سه‌ری یه‌که‌م ژماره‌یان زۆر که‌مه‌ به‌ڵام ڕێگاچاره‌سه‌ری دووه‌م لایه‌نگری هه‌ره‌ زۆری هه‌یه‌.
ئه‌و دوو ڕێگار چاره‌ پێشنیازکراوانه‌ له‌ ڕووی فکرییه‌وه‌ نادێمۆکڕاتیک و له‌ باری کرده‌وه‌ییه‌وه‌ به‌ پله‌ی جۆر به‌جۆر کارامه‌ نین.

ڕێگا چاره‌سه‌ی یه‌که‌م له‌ به‌ر ئه‌وه‌ نادێمۆکڕاتیکه‌ چونکه‌، هه‌ڵبژارده‌یه‌کی تایبه‌تی له‌ نێو  هه‌ڵبژارده‌گه‌لی زۆرو زه‌وه‌ندی هه‌یی بۆ دابین کردنی مافگه‌لی نه‌ته‌وه‌یی به‌ " قه‌ومگه‌ل" یان " نه‌ته‌وه‌" ئێرانییه‌کان پێشنیاز ده‌کا و یان به‌ سه‌ریان دا ده‌سه‌پێنێ له‌ کاتێک دا داوخوازی زۆربه‌ی ئه‌ندامانی ئه‌و " میلله‌تانه‌" یان " قه‌ومگه‌له‌" له‌ که‌س ئاشکرا‌ نییه‌
.
زۆر وێده‌چێ له‌ هه‌لومه‌رجی سیاسی تایبه‌تی دا زۆربه‌ی ئه‌ندامانی که‌مایه‌تییه‌ زمانییه‌کانی ئێران، وه‌کوو خه‌ڵکی سکاتله‌ند و کوبێک، داواکاری مانه‌وه‌ له‌ چوارچێوه‌ی سیاسی ووڵاتی ئێستایان دا بن، شتێکی که‌ به‌لانی که‌مه‌وه‌ له‌ ڕوانگه‌ی ئابوورییه‌وه‌ ته‌واو شیاوی پاساو دانه‌.
به‌کارنه‌هاتنی ڕێگا چاره‌ی یه‌که‌میش  له‌به‌ر نادێمۆکڕاتیک بوونێتی چونکه‌ بنه‌ما و مێکانیسمی " هه‌ڵوه‌شان"ی هێمنانه‌ی ئێران دیاریی ناکا له‌ ئاکامدا توانای به‌کارهێنانی زه‌بروزه‌نگ زۆر به‌ره‌وسه‌رتر ده‌با.
هه‌ڵبژاردنی جوێبوونه‌وه‌ی سیاسی هێمنانه‌ ته‌نیا له‌ ڕێگای ڕێفڕاندۆمی هه‌رێمی دوای ئه‌وه‌ی که‌ ده‌سته‌ سیاسییه‌کان توانییان  پرۆپاگانده‌ی کافی بۆ ڕێگا چاره‌سه‌رییه‌ جۆر به‌ جۆره‌کانی خۆیان بکه‌ن به‌ ڕێگای شێوه‌ی دێمۆکڕاتیک و بوونیان له‌ که‌شوهه‌وایه‌کی دێمۆکڕاتیک دا ده‌لوێ. به‌ڵام قه‌بووڵ کردنی ئه‌مه‌ به‌ مانای قه‌بووڵ کردنی مافی دیاریکردنی چاره‌نووسی نه‌ته‌وان له‌ ئێرانه‌ و ڕێگا چاره‌سه‌ری یه‌که‌م  بێ که‌لک ده‌کا.
ڕێگا چاره‌سه‌ری دووهه‌میش له‌سه‌ر بنه‌مای دامه‌زراندنی دێمۆکراسییه‌کی هه‌مووگره‌وه‌ی سیاسی به‌پێچه‌وانه‌ی ڕواڵه‌ته‌ دێمۆکڕاتیکه‌که‌ی خۆی نادێمۆکڕاتیکه‌ چونکه‌ له‌ سه‌ره‌تاوه‌ خۆ له مافی دێمۆکڕاتیکی چاره‌نووسی نه‌ته‌وان  ده‌دزێته‌وه‌.‌
ده‌ستگێڕانه‌وه‌ی له‌به‌رچاوگرتنی " مافی دیاریکردنی چاره‌نووسی نه‌ته‌وان"  له‌ ناو ئه‌و مافه‌ دێمۆکڕاتیکانه‌ی که‌ لایه‌نگرانی ئه‌و چاره‌سه‌رییه‌ ده‌یهێننه‌ گۆڕێ له‌ پێشدا ڕووی مه‌سه‌له‌که‌ ده‌نووسێته‌وه‌ و ده‌ره‌تانی داوخوازی جوێبوونه‌وی سه‌ربه‌خۆیی سیاسی ناهێڵێ.
لایه‌نگرانی ئه‌و چاره‌سه‌رییه‌ ڕه‌نگه‌ ئارگومێنتیان  ئه‌وه‌ بێ که‌ به‌ سه‌قامگیر بوونی سیستمی سیاسی له‌ سه‌ر بنه‌مای مافی مرۆڤ و مافگه‌لی دێمۆکڕاتیکی شاروومه‌ندی دووچاوکی و سه‌رکوته‌ کولتووری و زمانییه‌کان له‌خۆوه‌ نامێنن و چ حه‌وجێ به‌ ڕه‌سمی کردن و به‌ ده‌زگایی کردنی مافی دیاریکردنی چاره‌نووسی نه‌ته‌وان له‌ ئێران نییه‌..
به‌ڵام مانای به‌کرده‌وه‌ی ئه‌و ئارگومێنته‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ "قه‌ومگه‌ل"ی ئێرانی ده‌بێ ئه‌و ئیدیعایانه‌ی ئۆپۆزیسیۆنی ناسیۆنالیست – دێمۆکڕاتی ئێرانی سه‌باره‌ت به‌ به‌رنامه‌ سیاسییه‌که‌ی باوه‌ڕ بکه‌ن. به‌ڵام ئه‌و باوه‌ڕ کردنه‌ هه‌تا بڵێی دژواره‌.
ئه‌گه‌ر ئه‌زموونی شۆڕشی 57 و به‌ڵێنه‌ جێ به‌جێ نه‌کراوه‌کان و  ئه‌سله‌ " ڕاگیراوه‌کان"ی قانوونی بنچینه‌یی بخه‌ینه‌ لایه‌که‌وه‌ دوو هۆکاری مێژوویی و بناخه‌یی دیکه‌ ئه‌و باوه‌ڕ کردنه‌ دژوار ده‌که‌ن.
له‌ ڕووی مێژووییه‌وه‌ ئه‌و به‌ڵێنه‌ نه‌ک له‌ بۆشایی دا به‌ڵکوو له‌ به‌ستێنی زیاتر له‌ 70 ساڵ سه‌رکوت و دووچاوکی ڕێکخراوی – زمانی – سیاسی به‌ دژی گۆیا قه‌ومگه‌لی ئێرانی ده‌هێندرێته‌ گۆڕێ.
شوێنه‌واری ڕیشه‌داری سیاسی، کولتووری و ئیدێئۆلۆژی ئه‌و میراته‌ نامباره‌که‌  پایه‌ی به‌کرده‌وه‌ی پێویست بۆ  باوه‌رکردنی " قه‌ومگه‌لی" ئێرانی  به‌ به‌رنامه‌ سیاسییه‌کانی جه‌ره‌یانه‌ ناسیۆنالیسته‌  دێمۆکڕاته‌ سه‌رتاسه‌رییه‌کانی ئێرانییان زۆر سست کردووه‌.
به‌ تایبه‌تی که‌ هێندێک له‌ ناسیۆنالیسته‌ ئێرانییه‌کان ته‌نانه‌ت هێنانه‌ گۆڕ و مشتومڕێکی مه‌نتیقی و ئازادانه‌ش  سه‌باره‌ت به‌ " مه‌سه‌له‌ی نه‌ته‌وه‌یی" له‌ئێران دا ته‌حه‌مول ناکه‌ن و ده‌ستبه‌جێ به‌ هێنانه‌ گۆڕی مه‌ترسی  هه‌ڵوه‌شان و له‌ به‌ریه‌ک دابڕانی ئێران، که‌ تایبه‌تمه‌ندی بنه‌ڕه‌تی وێژمانه‌ ڕه‌سمییه‌ سیاسییه‌کان له‌ هه‌ر دوو ڕێژیمی په‌هله‌وی و کۆماری ئیسلامی دا بووه‌، به‌ر له‌ ده‌ست پێکردنی باسه‌که‌ کۆتایی پێ ده‌هێنن.
له‌ ڕووی بناخه‌ییه‌وه‌ له‌و کۆمه‌ڵانه‌ی دا  که‌ ئابووری ڕانت مه‌دار یان هه‌یه‌ و چینی کۆمه‌ڵایه‌تی سه‌ربه‌خۆ له‌ ده‌وڵه‌تیان نییه‌  مه‌یل به‌ره‌و کۆکردنه‌وه‌ی ده‌سته‌ڵاتی سیاسی و به‌ دوویدا دیسان به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی  ئۆلگووی  سیاسی – ئیداری ناوه‌ندخواز زۆر تونده‌.
ده‌ره‌تانی به‌کرده‌وه‌ و هه‌میشه‌ هه‌یی ده‌کار کردنی کۆنتڕۆڵی ته‌واوی ده‌وڵه‌ت به‌ سه‌ر گه‌وره‌ترین سه‌رچاوه‌ی داهاتی ووڵات دا  واته‌ نه‌وت  له‌خۆوه‌ مه‌یل و توانایی ناوه‌ندێتی سیاسی- ئیداری و به‌ دووی ویدا باڵاده‌ستی وێژمانه‌ ناسیۆنالیستییه‌ ته‌ک ڕه‌هه‌ندی و خۆ به‌زل زانه‌کان به‌هێز ده‌کا.
مه‌ترسییه‌ هه‌رێمییه‌کان و پێداویستییه‌ ژێئۆپۆلیتیکه‌کانیش ئه‌گه‌ری باڵاده‌ست بوونی ئه‌و جۆره‌ وێژمانانه‌ و ئه‌و پڕۆژه‌ سیاسییانه‌ی له‌ گه‌ڵیان ده‌گۆنجێن زیاد ده‌کا.
کاریگه‌رترین شێوه‌ی قه‌مته‌رکردنی مه‌یلی ئاوا له‌ ئێرانی دێمۆکڕاتیکی داهاتوو دا به‌ ڕه‌سمی ناسین و ئاماده‌ کردنی ده‌ره‌تانی به‌کرده‌وه‌ی که‌لک وه‌رگرتن له‌ مافی دیاریکردنی چاره‌نووسی نه‌ته‌وان  له‌ لایه‌ن هه‌موو جه‌ره‌یان  و هێزه‌ سه‌رتاسه‌رییه‌ سیاسی ، دێمۆکڕاتیکه‌کانی ئێرانه‌.
سازوکارێکی ئه‌وتۆ، ئه‌گه‌ر له‌ گه‌ڵ فت کردنی داوه‌ڵی " هه‌ڵوه‌شانی ئێران" له‌ وێژمانی سیاسی ئه‌و جه‌ریانانه دا‌ و وه‌به‌رگرتنی شێوه‌یه‌کی ڕه‌خنه‌گرانه‌ له‌مه‌ڕ ناساندنی ئێران بێ ، باوه‌ڕی سیاسی " که‌مایه‌تییه‌کانی" ئێران به‌ره‌و به‌رنامه‌ سیاسییه‌کانی ئه‌و جه‌ریان و حیزبانه‌ ڕاده‌کێشێ و پێش ده‌گرێ  به‌ هێژێمۆنیک بوونی  ڕێگا چاره‌سه‌رییه‌کی دیاریکراو به‌ر له‌ دامه‌زران، سه‌قام گرتن و کارکردی ساغله‌می سازییه‌ سیاسی، قانوونییه‌ دێمۆکڕاتیکه‌کان له‌ ئێران دا.

تێبینی : ئه‌م بابه‌ته‌ به‌ زمانی فارسیش له‌ ماڵپه‌ڕی بی بی سی فارسی له‌ 14-03- 2013 دا بڵاو کراوه‌ته‌وه‌.

Friday, March 8, 2013

داوای لێبوردن و ڕوونکردنه‌وه‌ی ڕه‌حمان محه‌مه‌دیان


داوای لێبوردن و ڕوونکردنه‌وه‌ی " ڕه‌حمان محه‌مه‌دیان" سه‌باره‌ت  به‌ نووسراوه‌که‌ی من " لی سکیاڤی – بێردت ، ئه‌و ژنه‌ ڕۆژنامه‌نووسی ئیتالیاییه‌ی له‌ به‌رده‌شان بوو به‌ قوربانی شه‌ڕی عه‌شیره‌تیی کوردی"

به‌ دوای بڵاو بوونه‌وه‌ی چڵ و نیوه‌چڵی ئه‌و بابه‌ته‌ی سه‌ره‌وه‌ له‌ بڵاوکراوه‌ی  " چرۆ" دا و سڕینه‌وه‌ی ناوی من ، حه‌وتووی ڕابردوو بیر و ڕای گشتی م له‌و کاره‌ ئاگادار کرد. "ڕه‌حمان محه‌مه‌دیان" له‌ ڕوونکردنه‌وه‌یه‌ک دا  که‌ بۆ وێبنووسی " ڕوانگه‌ " ی ناردووه‌  وێڕای داوای لێ بوردن خۆی له قرتاندنی ناوی نووسه‌ر بێ به‌ری ده‌کا.
لێره‌ دا بۆ ئاگاداری بیروڕای گشتی  ڕوونکردنه‌وه‌که‌ی  محه‌مه‌دیان  وه‌کوو خۆی بڵاو ده‌کرێته‌وه‌ و چاوه‌ڕوانین بڵاو کراوه‌ی " چرۆ" ش  له‌ هه‌وڵێن ژماره‌ی خۆی دا داوای لێبوردن له‌ خوێنه‌ره‌وان و خاوه‌نی بابه‌ته‌که‌ بکا.
                                                                                                   حه‌سه‌نی قازی  18- 12- 1391

ڕێزدار حەسەنی قازی
لەگەڵ داوای لێبووردن لە جەنابتان سەبارەت بەوەی بێ پرس و ڕای ئێوە بابەتی کووژرانی لی سکییافی بیردت، ژنە ڕۆژنامەنووسی ئیتالیایی لە بەردەڕەشانی سەر ڕێگای مەهاباد- میاندواوم  کە لە وێبلاگی ڕوانگەدا بڵاو بۆتەوە، وەک ئامادەکار ناردووە بۆ دووحەوتەنامەی چرۆ و لە ژمارە ١٨ ی ڕۆژنامەکەدا بڵاو بۆتەوە، ڕایدەگەیێنم کە:
١.  من بە ڕاشکاوی ناوی جەنابتان و وێبلاگی ڕوانگە و ئادرێسی وێبلاگەکەم لە سەرەتای بابەتەکەدا ڕاگەیاندبوو. ئەوەش دەقی سەرەتاکەی منە:
سەرنج: لێرەدا تەنیا بەکورتی هەوڵ وتێکۆشانی ڕێزدار حەسەن قازی نوسەر و ئەدیبی کورد لەمەر روونکردنەوەی کارەساتەکەوهەروەها کورتەیەک لە چالاکی وشاهیدی دانی 'وینستن بێردت' هاوسەری 'لی سکییافی- بێردت' لەبەردەم کومیسیۆنی ئەمنییەتی نێوخۆیی سەنای ئەمریکا لە نوڤامبری 1955، دەخەمە بەرچاو و لە کۆتاییدا سەرنجی خوێنەر بۆڕیوایەتی سەیفەخانی کوری مەجیدخانی میرموکری رادەکێشم کەخۆی لەجەنگەی روداوەکە وشایەدی کوژرانی بێ بەزەییانەی ئەو ژنە رۆژنامەنوسە ئیتالیاییە بووە.
ئامادەکردنی: رەحمان محەممەدیان – بۆکان
سەرچاوە: ماڵپەڕی روانگە"http://ruwange.blogfa.com/
٢.  لەبەر هەر هۆکارێک، ڕۆژنامەکە ئەو سەرەتایەی منی قرتاندبوو و چاپی نەکردبوو. ئەنجامی کارەکە ولابرانی ناوی ئێوە وای کردبوو کە گوایە من بابەتەکەم نووسیبێت! دیارە کاری وا لە من ناوەشێتەوە و نەک هەر من، هیچ کەسێک بە دەنکەجۆیەک عەقڵەوە بابەتێک بە ناوی خۆیەوە بڵاو ناکاتەوە کە لەسەر ئینترنێت بە ناوی خاوەنەکەیەوە بڵاو بۆتەوە و هەزاران کەس خوێندوویانەتەوە وهەرئەودەمەش دەتوانن بیخوێننەوە.
٣.  بە تەئکید و ڕاستگۆیانە دەڵێم من ئەو بابەتەم کە چاوپێکەوت بۆم سەربجڕاکێش بوو و لەبەر ئەوەی لە پەیوەندی ناوچەکەشدا بوو، ویستم بکەوێتە بەر دەستی خوێنەرێکی زیاتر لە ناوخۆی وڵاتیش.
٤.  لەو پەیوەندییەدا نامەم بۆ ڕۆژنامەی چرۆ نووسیوە و ناڕەزایی خۆمم سەبارەت بە قرتانی سەرەتاکە دەربڕیوە ئیتر ئەوان و توانا و دەرەتانیان دەزانێت ڕایدەگەیێنن یان نا.
٥. دیارە ئەوە هەڵەی من بووە کە دوو بەش لە بابەتەکەم هەڵبژاردووە و ناردوومە بۆ چرۆ کە یەکیان بیرەوەرییەکانی سەیفەخانی بابامیری بوو. ئەو بیرەوەرییانە بە بۆچوونی من بۆخەڵکی ناوچەکە زۆر سەرنجڕاکێش دەبوون؛ بەشەکەی دیکەش بەدواداچوونی هاوسەری لی سکییافی بوو.  وەک دەبینن لە یەکەم دێڕیشدا زەحمەتەکانی ئێوەم لەو بوارەدا بەرزنرخاندووە کە دەریدەخات نەمویستووە خەڵک چەواشە بکەم، بەڵام دیارە ئەوەش کارێکی هەڵە بوو و دەبوایە سەرجەمی بابەتەکەیان بۆ بنێرم نەک هەڵبژاردەیەک.
٦.  جارێکی دیکەش ڕایدەگەیێنم من هیچ مافێکم بەسەر ئەو بابەتەی ئێوەوە نەبووە و نییە و نەدەبوایە دەستەواژەی 'ئامادەکار' یش بۆ خۆم بنووسم گەرچی دیسان دووپاتی دەکەمەوە ئەوەم بە نییەتێکی خراپ نەکرد و تەنیا بۆ ئەوە بوو کە دەریبخەم هەڵبژاردنی ئەو دووبەشەی بابەتەکە، کاری من بووە و دیارە ئەگەر سەرەتای نووسراوەکەی من بڵاو ببوایەتەوە واهەبوو ئەوەندەی گومان نەخوڵقاندایە کە ئێستا خوڵقاندوویەتی.
لەگەڵ ڕێزمدا
ڕەحمان محەممەدیان
18/12/1391

Thursday, March 7, 2013

بێهرووزی چەمەنئارا : گۆڕانی شێوازە نەک شێوەزار



بێهرووزی چەمەنئارا : گۆڕانی شێوازە نەک شێوەزار

بەشێک لە هاوپرسەکی "شفیق نیوز" به‌ زمانی فارسی لە گەڵ بەڕێز بێهرووزی چەمەنئارا خوێندکاری دوکتورا لە زانکۆی
جۆرج -ئاوگوست لە گوتینگن ی ئەڵمان سەبارەت بە لێکۆڵینەوەکانی.

شەفیق نیوز: بەو جۆرەی کە لە نووسراوە و کارەکانی ئێوە ڕا دەردەکەوێ ئێوە خاوەنی بۆچوونێکی تایبەتین سەبارەت بە دەستەی باشووری شێوەزارە کوردییەکان و " گۆرانی" لە قالبێکی دیکە دا دەبینن، ئایا دەکرێ ئەوە هێندێک شی بکەنەوە؟

بێهرووزی چەمەنئارا: ژمارەیەکی زۆر ڕۆژهەڵاتناس بە ناوی جۆر بە جۆری وەک گەشتیار، کاربەدەستی دەوڵەتی، ئەفسەری نیزامی و جار جار وەک داگیرکەر هاتوونە ناوچەکانی ئێمە و هەر کامەیان بە شێوەیەک کە بە پێویستی بە پێی مێتۆد نەبووە، دەستیان کردووە بە لێکۆڵینەوە و بیروڕا دەربڕین لە سەر ڕەگەز، زمان و کولتووری ئێمە. بەڵام لە نێو ئەوانەدا گرینگترینیان بۆچوونی زمانناسی بەنێوبانگی ئینگلیسی " مەکێنزی" یە کە لە ئەوانیدی زیاتر لە هەموویان بۆ ئێمە گرینگە. چونکە ئەو کەسێکە کە لە نێو ژمارەیەکی زۆر کەم دا کەبە تایبەتی لە سەر هەورامی و گۆرانی بە ووردە ڕیشاڵ قسەی کردووە. لە لێکدانەوەکانی دا بەو ئاکامە گەیشتووە کە گۆڕانی لە ڕوانگەی کەڵەکەبەندی زمانییەوە بەشێک نییە لە دەستەی زمانی کوردی و بۆخۆی وەکوو زمانێکی سەربەخۆ سەر بە دەستەی زمانەکانی ناوەندی و لێوارەی کەویری ئێرانە. هەڵبەت بەر لە بەڕێزیان لێکۆلەرەوەی دیکەش وەک ئارانسکی و بلۆ و لەم ڕۆژگارەش دا کەسانێک وەک پڕۆفێسۆر پاول لەو باوەڕە دان وپێکێشی دەکەن کە گۆرانی وەکوو زمانێکی جیاواز بناسێنن و سەراوردی دەستنیشان بکەن. بەڵام ئەوەی کەلە کۆکراوەی چەندهەزار بەیت و چەند سەد هەزار ووشەی شانامەی کوردی و شێعرە کلاسیکەکانی گۆرانی دەردەکەوێ ئەوەیە کە گۆرانی نە شێوەزارە، نە لەهجەیە و نە زمان ، بەڵکوو شێوەیەکی ئەدیبانەی زمانێکە کە لە نێو ئاخێوەرانی کوردی زاگرۆس دا دەوری پێوەندی دەگێڕێ و تەنیا لە وێژمانی ئەدەبی و لە شێوەی شێعر دا خۆی دەردەخا و لەوەش زیاتر، نە زمانی قسە پێکردن و نە زمانی نووسینی پەخشان بووە. بەوجۆرەی کە لە تەواوی نەریتیی شێعری پێشینیانمان دا دەبینین، شێعرەکان بە گۆرانی ن و سەرباسی شێعرەکان یان سەربەندی داستانەکان هەموویان بە فارسی و کۆتاییەکان هەموویان بە عەڕەبی یا تورکی و فارسین. هەرچۆنێک بێ ئاکامی لێکۆڵینەوەی من نیشاندەری شێوەیەکی تایبەتی لە دەربڕینی شێعری یە، بە کێش و میتری تایبەتی ( دە بڕگەیی) و بە زەمینە و دەروون مایەی شێعری پێشاپێش ناسێندراوە کە لە لێکۆڵینەوەکەم دا لە بەندی زمانی شانامە دا بە ووردە ڕیشاڵ لەوبارەیەوە دواوم.

شەفیق نیوز: ئایا گۆرانی هەمان هەورامی یە ؟

بێهرووزی چەمەنئارا: هەم ئەرێ و هەم نا !، نا لە بەر ئەوەی کە هەورامی شێوەزارێکی تایبەتی کوردی یە بە ناساندنی تایبەتی زمانناسانەوە. بەڵام گۆرانی شێوەزارێک نییە و دانانی ئەو دوانە بە هەمان شت هەڵەیەکی باوە کە بەداخەوە ئیستاش هەر باوە. ئەڕێ ش، لەو ڕوانگەیەوە کە شێوەی ئەدیبانەی شێعری هەورامی لە ئاوێنەی شێعری گۆرانی دا ڕەنگی داوەتەوە. هەر وەک چۆن کە شێعری لەکی و کەلوری و لوڕیش لە سەردەمانی پێشوو دا بەو شکڵە بوون. بەم پێیە گۆرانی چەترێکی ئەدەبی یە بە سەر دەستەی باشووری شێوەزارە کوردییەکانەوە. بەلەبەر چاوگرتنی ئەوە، گۆرانی لە مانای عێلی گەورەی گۆرانیش جیاوازە و لە مانای خوێندن وچرینی موسیقیش جیاوازە. بە کورتی دەکرێ بگوترێ کە گۆرانی مێتۆدی کلاسیکی دەربڕینی ئەدیبانەی خەڵکی هەرێمی زاگرۆس لە دوای لە دەور کەوتنی زمانی پەهلەوی ( لە سەردەمی ساسانییەکان) تا نێوەڕاستەکانی سەدەی بیستەمە.

Sunday, March 3, 2013

دزی زوو ئاشکرا ده‌بێ


که‌سێک به‌ ناوی " ڕه‌حمان محمه‌دیان" هاتووه‌ له‌ ژماره‌ی  " دوو هه‌فته‌ نامه‌ی چرۆ، دووشه‌مه‌  30 ڕێبه‌ندانی 1391" ، لێکۆڵینەوەکەی منی" لی سکییاڤی - بێردت ، ئه‌و ژنه‌ ڕۆژنامه‌ نووسه‌ ئیتالییه‌یه‌ی له‌ به‌رده‌ ڕه‌شان بوو به‌ قوربانی شه‌ڕی عه‌شیره‌تی کوردی" که‌ له‌ به‌رواری 6ی ڤێڤرییه‌ 2013 دا هاوکات له‌ وێبنووسی  ' ڕوانگه‌" '  و ماڵپه‌ڕی  " ناوه‌ندی نووچه‌ و شرۆڤه‌ی ڕۆژ " دا بڵاو کراوه‌ته‌وه‌ به‌ نێوی خۆی و به‌ ده‌ستێوه‌ردان  له‌ سه‌ردێڕی باسه‌که‌ " ڕیوایه‌ته‌کان له‌ باره‌ی چۆنیه‌تی مه‌رگی لی -سکییاڤی - بێردت ژنه‌ ڕۆژنامه‌ نووسی ئیتالیی له‌
 به‌رده‌ ڕه‌شانی سه‌ر ڕێگای  مهاباد و میاندواو " بڵاو کردووه‌ته‌وه‌...
دیاره‌ له‌و دزێتییه‌ دا  " ئاماده‌کار " ڕەنگە بۆ شوێنە ونکێ  بابەتی یەکەمی لێکۆڵینەوەکەی کە بریتیە لە نووسینێکی میمۆ فرانزینێلی  قرتاندووە و لە شاییدانی وینستن بێردت ڕا دەستی پێکردووە.
وا دیارە هەموو بابەتەکە لەم ژمارەیەی  "چرۆ " دا نەهاتووە و لەوانە بوو ئەگەر ئەو دزییەی ئاشکرا نەکرێ درێژەکەشی  له‌" ئامادە کردنی " ڕەحمان محەمەدیان" بڵاو بێتەوە.
 لێرە دا دەمەوێ دەستەی نووسەرانی دوو هەفتەنامەی "چرۆ"  لە یەکەم ژمارەی بڵاوکراوەکەیان دا  داوای لێبوردن لە خوێنەرەوان و لە ئامادە کاری ڕاستەقینەی ئەو بابەتە بکەن و ڕێگە نەدەن لە بڵاوکراوەکەیاندا  جارێکی دا گزییەکی ئاوا ئاشکرا بکرێ، چونکە ئەوە وەزەندێکی زۆر بە ئابڕووی ڕۆژنامەوانییان دەگەیێنێ.
حەسەنی قازی

یەکشەمە، 13ی ڕه‌شه‌مه‌ی 1391

Saturday, March 2, 2013

ده‌قی ووتاری به‌ڕێز جێرێمی کۆربین



  ده‌قی ووتاری به‌ڕێز جێرێمی کۆربین نوێنه‌ری پارتیی کرێکارانی بریتانیا له‌ مه‌جلیسی عه‌وام  له‌ کاتی دمه‌ته‌قه‌ له‌ سه‌ری جێنۆسایدی گه‌لی کورد، پێنجشه‌مه‌ 28ی فێڤرییه‌ی2013

وه‌رگێران له‌ ئینگلیسییه‌وە: حه‌سه‌نی قازی 

جێرێمی کۆربین ( مه‌ڵبه‌ندی هه‌ڵبژاردنی باکووری ئیزلینگتن، له‌نده‌ن) ( پارتیی کرێکار)
ئه‌من سپاسی دۆستی به‌ڕێزم ئه‌ندامی نوێنه‌ری بلایدۆن ( ئاغای ئاندرسۆن) و دۆستانی دیکه‌ ده‌که‌م بۆ ووتاره‌کانیان و یارمه‌تییان به‌ گشت ئه‌م بابه‌ته‌. ئه‌من به‌ تایبه‌تی سپاسی ئه‌ندامی به‌ڕێزی نوێنه‌ری ستراتفۆرد – ئان – ئاڤۆن ( نازم زه‌هاوی) ده‌که‌م بۆ ووتاره‌که‌ی. هه‌ر وه‌ک ئه‌و ئاماژه‌ی پێ کرد، به‌ڕێزی یه‌که‌م ئه‌ندامی کوردی پارڵمانی بریتانیایه‌. ئه‌و و من به‌یه‌که‌وه‌ له‌ زۆر بۆنه‌ی کوردی دا به‌شداریمان کردوووه‌ و هیچ گومانم نییه‌ له‌داهاتووش دا هه‌روا ده‌که‌ین.ئه‌و زۆر به‌ باشی قسه‌ی کرد له‌ مه‌ڕ پێویستی ناسینی  ئه‌وه‌ی که‌ کۆمه‌ڵکوژی و جێنۆساید بوو به‌ دژی گه‌لی کورد له‌ عێڕاق له‌ ساڵی 1988 و ئه‌من به‌ لێبڕاوی پشتیوانی له‌و قسانه‌ ده‌که‌م که‌ ئه‌و کردی.مانگی داهاتوو، نه‌ورۆزه‌، ساڵی نوێی کوردی، که‌ ئه‌و بۆنه‌یه‌ له‌ لایه‌ن کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی زۆر هه‌م له‌م ووڵاته‌ و هه‌م له‌هه‌موو شوێنه‌کانی هه‌رێمی [ڕۆژهه‌ڵاتی نێوه‌ڕاست] پیرۆز ده‌کرێ.
 
ئێمه‌ ده‌بێ هیوادار بین که‌ به‌م کاره‌مان بتوانین سه‌رنجان ڕابکێشین به‌ره‌و ئه‌و ڕووداوانه‌ی له‌ ساڵی 1988 له‌ عێڕاق قه‌ومان. هه‌ر وه‌ک دۆستی به‌ڕێزم نوێنه‌ری سینۆن ڤالی ( ئان کلوید) ئاماژه‌ی پێ کرد، من و ئه‌و ئه‌و سه‌رده‌می هه‌ر دووکمان ئه‌ندامی ئه‌م پارڵمانه‌ بووین و من و ئه‌و زۆر جار ئه‌و بابه‌ته‌مان ده‌ورووژاند ، له‌وانه‌ له‌ چاپه‌په‌مه‌نی بریتانیاش دا. ئه‌گه‌ڕچی نه‌بوونی ئاگادارییه‌کی زۆر له‌ نێو بیروڕای گشتی دا جێی لێ تێگه‌یشتنه‌  له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی مێدیا به‌وجۆری که‌ ده‌بوو شته‌کانی نه‌ده‌گوێسته‌وه‌ ، ئێمه‌ ده‌بێ ڕاستگۆ بین و بڵێین ماوه‌یه‌کی درێژی پێ چوو  تا زۆربه‌ی مێدیاکان و دامه‌زراوه‌ی سیاسی له‌م ووڵاته‌ دا به ڕاستی له‌وه‌ تێبگه‌ن که‌ به‌سه‌ر گه‌لی کورد ده‌هات له‌ عێڕاقێ. ئه‌گه‌ر ڕاستگۆ بین ده‌بێ بڵێین ، به‌شێکی زۆری سیاسه‌تی حکوومه‌تی ئه‌و ده‌می کوێرانه‌ بوو له‌ به‌ر پشتیوانیان له‌ عێڕاق به‌ دژی ئێران له‌ شه‌ڕی دڵتاوێنی ئێران – عێڕاق دا و به‌رژه‌وه‌نده‌ به‌ڕچاوه‌ ئابوورییه‌کانی بریتانیا  له‌ عێڕاقێ ده‌و سه‌روبه‌ندی دا، نه‌ک هه‌ر ده‌رهێنان و که‌لک وه‌رگرتن له‌ نه‌وت و له‌و جۆره‌ به‌رژه‌وه‌ندییانه‌. ئێمه‌ ده‌بێ به‌ هه‌ستێکی قووڵی ڕه‌خنه‌ له‌خۆ له‌و پێواژۆیه‌ بڕوانین، ئه‌گه‌ر ئێمه‌ هه‌ستێکی ئاوامان نه‌بێ ، ئه‌وه‌ هیچ به‌ قازانجی ئێمه‌ نییە.
 
ئاخره‌که‌ی خه‌به‌ری به‌کارهاتنی گاز وه‌روو که‌وت و، دۆستی به‌ڕێزم نوێنه‌ری شێفێڵد، هیلی ( مێگ مون)  ئاماژه‌ی پێ کرد، که‌ چۆن له‌ پێشدا گونده‌کان بۆمباران کران  بۆ ئه‌وه‌ی شوشه‌ بشکێندرێن تاکوو گاز کارتێکه‌ری هه‌ره‌ لانی زۆریان هه‌بێ. ئه‌وه‌ کارێکی قێزه‌وه‌ن بوو که‌ تێێدا ژماره‌یه‌کی زۆر له‌ خه‌ڵکی باش و ڕوون ژیانیان له‌ ده‌ست دا. به‌ وه‌بیرهێنانه‌وه‌ی جێنۆساید، ئێمه‌ ده‌بێ له‌وه‌ بکۆڵینه‌وه‌ که‌ ئه‌وه‌ چۆن ڕووی دا، چۆن به‌ڕێوه‌ چوو و ئێمه‌ چۆن ده‌توانین پێش به‌وه‌ بگرین که‌ ئیتر کردوه‌ی ئه‌وتۆ دووپاته‌ نه‌بنه‌وە.
 
ڕێگه‌م بده‌ن  به‌گشتی هێندێک شت له‌ سه‌ر کوردستان و گه‌لی کورد  بڵێم و به‌ چ شێوه‌یه‌ک ده‌کرێ ئێمه‌ له‌ سه‌ر پشتیوانی خۆمان له‌وان به‌رده‌وام بین. له‌ مێژووی جیهان دا ڕیوایه‌تێکی ئاڵۆز و پێچه‌ڵپێچ هه‌یه‌ بۆ به‌ یه‌کدانانی نه‌ته‌وان، کۆمه‌ڵگه‌ی ئێتنیکی و زمانیان له‌ گه‌ڵ ده‌وڵه‌ت نه‌ته‌وان، که‌ دیاره‌ ئه‌وه‌ هه‌میشه‌ کار ناکا. کۆتایی شه‌ڕی یه‌که‌می جیهانی وه‌رچه‌رخانێکی کاریگه‌ر بوو بۆ هه‌موو هه‌رێمه‌که‌ - و ئه‌وه‌ له‌ مه‌ڕ هه‌موو مێژووی هه‌رێمه‌که‌ وایه‌. گه‌لی کورد به‌شێک له‌ ئیمپڕاتۆری عوسمانی بوو و له‌ چوارچێوه‌ی ئیمپراتۆری دا به‌ ڕه‌سمییه‌ت ده‌ناسرا، به‌ ناسێنه‌ و زمانی کوردی خۆیه‌وە.
 
ئه‌وان به‌یاننامه‌ 14 خالییه‌که‌ی وودۆرف ویلسۆنیان  به‌ ده‌رفه‌تێکی به‌به‌یاخ ده‌زانی ، وه‌ک زۆر له‌ خه‌ڵکی دیکه‌ی هه‌رێمه‌که‌، له‌وانه‌ گه‌لی فه‌له‌ستین و زۆری دیکه‌ و، پییان وابوو له‌ ئاکامی به‌ڕێوه‌چوونی  نێوه‌رۆکی ئه‌و به‌یاننامه‌یه‌ دا  ده‌توانن ده‌وڵه‌تی له‌ مه‌ر خۆیان به‌ده‌ست بهێنن. نوخته‌ی هه‌ره‌ به‌رزی به‌ ڕه‌سمی ناسینی کوردان  ناوبه‌رێک بوو له‌ نێوان په‌یمانی سێڤر و په‌یمانی لۆزان دا. له‌ مه‌ودای نێوان ئیمزاکرانی ئه‌و په‌یمانانه‌ دا  ناسینی ده‌وڵه‌تێکی کوردی له‌ ئارا دا بوو. تورکییه‌ی مۆدێڕن دامه‌زرا، به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی ڕۆژئاوا زیاتر مه‌یلی به‌ره‌و ئه‌وه‌ بوو ‌ په‌ریێنێک له‌ هه‌مبه‌ر یه‌کێتی شووڕه‌وی  و له‌ ووڵاته‌کانی ژێر ئینتیدابی فه‌ڕانسه‌ و ئینگلیستان به‌ڕه‌و باشوور ساز بکا و، به‌و شێوه‌یه‌ گه‌لی کورد و ئاواته‌کانی له‌بیر کرا. بریتانیا له‌و ڕووه‌وه‌ ده‌ستی خاوێن نییه‌. ئێمه‌ به‌شدار بووین له‌ دامه‌زراندنی عێراقی مۆدێڕن دا و یه‌که‌م بۆمباران کردنی هه‌وایی خه‌ڵک به‌ گازی کیمیایی له‌ ساڵی 1922 ‌ بریتانیا له‌ باکووری عێڕاق به‌ دژی گه‌لی کورد به‌کاری هێنا. جا بۆیه‌ مێژوویه‌کی له‌ بیر کردنی گه‌لی کورد، زمانه‌که‌یان، کولتووره‌که‌یان و ناسینه‌که‌یان له‌ گۆڕێ دایه‌.، ئه‌وه‌ی سه‌دام ده‌یکرد لووتکه‌ی چه‌وساوندنه‌وه‌ و زۆرداری له‌ نه‌ته‌وه‌یه‌ک یان گه‌لێک بوو، به‌ڵام مامڵه‌ له‌ گه‌ڵ گه‌لی کورد له‌ ووڵاته‌کانی دیکه‌ی هه‌رێمیش تا ئه‌م ڕۆژگاره‌ش ده‌بێ لێی بڕاوندرێ – واته‌ له‌ ئێران، له‌ سوورییه‌ و له‌ تورکییە.
 
له‌ مه‌ڵبه‌ندی هه‌ڵبژاردنی مندا حه‌شیمه‌تێکی به‌ربه‌چاوی کورد ده‌ژین، که‌ زۆربه‌یان و نه‌ک هه‌موویان له‌ تورکییه‌وه‌ دێن.له‌ ڕاستییدا، به‌ ماوه‌ی ساڵان ئه‌من سه‌ری زۆربه‌ی به‌شه‌کانی کوردستانم داوه‌. ئه‌وه‌ زۆر جێی په‌ژاره‌یه‌ بڵێم که‌ ئێمه‌ هێشتا شاهیدی به‌ ڕه‌سمییه‌ت ناسینی ته‌واوی گه‌لی کورد نین له‌ تورکییه‌ی مۆدێڕن دا، یان نه‌بوونی ده‌ره‌تانی خوێندنی زمانی دایکیی له‌ گشت خوێندنگه‌کانی تورکییه‌ دا، یان له‌ ڕاستیدا له‌ هیچ خوێندنگه‌یه‌کی تورکییه‌ دا جگه‌ له‌و مه‌دره‌سانه‌ نه‌بێ که‌ زمانی کوردی زمانی یه‌که‌مه‌ [!!].ئه‌گه‌ر تورکییه‌ بییه‌وێ ببێ به‌ هاوبه‌شێک له‌ یه‌کێتیی ئوڕووپا یان شتێکی ئاوا ، ئه‌رکی سه‌رشانی ئێمه‌ ئه‌وه‌یه‌ گوشارێکی زیاتری بخه‌ینه‌ سه‌ری و پێی بڵێێن، " ئێوه‌ ده‌بێ  [کوردان] زیاتر به‌ ڕه‌سمی بناسین، به‌ مافی زمانی، مافگه‌لی کولتووری و هه‌موو ئه‌و شتانه‌ی دیکه‌ بده‌ن به‌ گه‌لی کورد له‌ تورکییە.
 
ئه‌وه‌ به‌تایبه‌تی یارمه‌تیده‌ر نییه‌ کاتێک شارداری شارێکی گه‌وره‌ی وه‌ک دیاربه‌کر، ده‌برێته‌ به‌ر ده‌م دادگه‌ له‌ به‌ر ئاماده‌ کردنی که‌ره‌سته‌ی زانیاری به‌ زمانی کوردی، که‌ زمانی ئاسایی ئه‌و به‌شه‌ی ووڵاته‌.هه‌ڵوه‌شانی ئیمپراتۆری عوسمانی  گه‌یشته‌ ئه‌و چلۆنایه‌تییه‌و له‌و ده‌مییه‌وه‌ ویست بۆ به‌ڕه‌سمی ناسینی کورد هه‌بووه‌.ئه‌و مافه‌، تا ڕاده‌یه‌کی زۆر  به‌ سازبوونی هه‌رێمی ئۆتۆنۆمی کوردی له‌ عێڕاق وه‌ده‌ست که‌وتووه‌. ئه‌وه‌ به‌ته‌واوی راست نییه‌ که‌ پێی بگوترێ سه‌ربه‌خۆ له‌ به‌ر زاراوه‌ی قانوونیی نێونه‌ته‌وه‌یی ئه‌و شوێنه‌ ده‌وڵه‌تێکی به‌ ڕه‌سمی ناسراوی سه‌ربه‌خۆ نییه‌، به‌ڵکوو له‌ ڕاستیدا وه‌ک شوێنێک ناسراوه‌ و ددانی پێداهاتووه‌ که‌ نوێنه‌رایه‌تی گه‌لی کورد ده‌کا.
 
ئه‌وه‌ ئه‌وپه‌ڕی جێی خۆشحاڵییه‌ که‌ له‌ ماوه‌ی چه‌ند حه‌وتووی ڕابردوو دا ، له‌ ژێر گوشاری ئه‌و مانگرتنانه‌ی که‌ کران و کوشتاری دڵتاوێنی  پاریس له‌ چه‌ند حه‌وتووی ڕابردوو دا، حکوومه‌تی تورکییه‌ به‌ ڕاشکاوی قه‌بووڵی کرد و پێی لێنا که‌  ئه‌وان ده‌بێ له‌ گه‌ڵ ئوێجاڵان وه‌ک ڕێبه‌رێکی ناسراوی گه‌لی کورد له‌ تورکییه‌ قسه‌ بکه‌ن.هه‌تا دێ هه‌ستی یه‌کێتی له‌ نێو  گه‌لی کورد له‌ چوارچێوه‌ی ئه‌و ده‌وڵه‌ت نه‌ته‌وانه‌ی تێیاندا ده‌ژین زیاتر ده‌بێ  و له‌وه‌ تێده‌گه‌ن که‌ ئه‌وان ده‌بێ پشت به‌یه‌کتری ببه‌ستن. داخوا ئه‌وه‌ مانای ئه‌وه‌یه‌ که‌ گۆیا ووڵاتێک به‌ نێوی کوردستان داده‌مه‌زرێ که‌ له‌ داهاتوو دا به‌شه‌کانی ووڵاتانی  دیکه‌ وه‌به‌ر بگر‌ێ؟ ئه‌من نازانم، به‌ڵام تا ئه‌و جێگایه‌ی لێی ئاگادارم، هیچکام له‌ بزووتنه‌وه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌کانی کوردی چیدی داوخوازی کوردستانێکی سه‌ربه‌خۆ ناکه‌ن که‌ سنووره‌ ده‌وڵه‌تییه‌کان وه‌به‌ر بگرێ. ئه‌و بزووتنه‌وانه‌ گشتیان  ده‌یانه‌وێ له‌ چوارچێوه‌ی ئه‌و سنووره‌ ده‌وڵه‌تیانه‌ی ئێستا دا به‌ ڕه‌سمی بناسرێن و ددانیان پێدا بێ. ئێمه‌ ده‌بێ له‌و داوخوازه‌ تێبگه‌ین، به‌ پیریه‌وه‌ بچین و به‌ ڕه‌سمی بناسین.
 
ئه‌گه‌ر گه‌لێک زۆرداری لێبکرێ و بچه‌وسێندرێته‌وه‌، ئه‌گه‌ر له‌ زمان و له‌ مافگه‌لی کولتووری خۆی بێ به‌ش بکرێ ، ئه‌وان پێشێل ده‌کرێن به‌وشێوه‌یه‌ی که‌ که‌مایه‌تیان له‌ هه‌موو دنیا مامڵه‌یان له‌ گه‌ڵ کراوه‌ به‌ر له‌ به‌کار هێنانی جێنۆساید، له‌ وانه‌ ئه‌مه‌ریکاییه‌ خۆجێیی و ڕه‌سه‌نه‌کان، گه‌لی جووله‌که‌ و و زۆر خه‌ڵکی دیکه‌ له‌ ماوه‌ی 150 ساڵی ڕابردوو دا، مرۆ ده‌بێ دواجار بیپه‌ژرێنێ که‌ زۆر داری زۆر مه‌زن کراوه‌ ، ئه‌وه‌ هه‌ر ئه‌و شته‌یه‌ که‌ له‌ جێنۆسایدی ساڵی 1988 دا ڕوویدا. جا له‌به‌ر ئه‌وه‌ ئه‌من پشتیوانی له‌م پێشنیاز بڕیاره‌ده‌که‌م که‌ ئه‌مڕۆ خراوه‌ته‌ به‌ر ده‌م پارڵمان.
 
زۆر خه‌ڵک سه‌رنجیان داوه‌ته‌‌ سه‌ر ئه‌و ده‌ستکه‌وتانه‌ی ، که‌ ئێستا له‌ عێڕاقی مۆدێڕن و له‌‌ هه‌رێمی ئۆتۆنۆمی کوردستان دا ده‌بیندرێن، ئه‌من به‌وانه‌ ده‌زانم، له‌ ڕاستیدا ئه‌من دوای شه‌ڕی که‌نداو له‌ ساڵی 1991 سه‌ری وێم دا. له‌ گه‌ڵ هاوکارانم، له‌وانه‌ دۆستی به‌ڕێزم ، نوێنه‌ری ئه‌ندامی  بڵایدۆن ( ئاغای ئاندرسۆن) ، ئه‌من له‌ ساڵی 2003 دا دژی شه‌ڕی عێڕاق بووم نه‌ک له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی به‌هیچ جۆر بمه‌وێ پاکانه‌ بۆ ڕێژیمی سه‌دام حوسێن بکه‌م یان ئه‌و شتانه‌ له‌ بیر به‌رمه‌وه‌ که‌ ئه‌و کردی، به‌ڵکوو ئه‌من باوه‌ڕم به‌و مۆتیڤانه‌ نه‌بوو که‌ بۆ تێوه‌گلان له‌ شه‌ڕ دا ده‌هێندرانه‌ گۆڕێ و به‌ ڕاستم نه‌ده‌زانین. – ئه‌من پێم وایه‌ ئه‌وه‌ زیاتر له‌ به‌ر ده‌سته‌ڵاتی نیزامی ئه‌مه‌ریکا و سه‌رچاوه‌ی عه‌سکه‌ری بوو – و ئه‌من به‌ بیرم دا ده‌هات که‌ ژماره‌یه‌کی زۆر له‌ خه‌ڵک ده‌مرن و دراوێکی زۆر خه‌رج ده‌کرێ  له‌ ئاکامی ئه‌و شه‌ڕه‌دا.ئه‌گه‌رچی ئێمه‌ قه‌ت به‌ ته‌واوی  له‌ سه‌ر ئه‌و مژاره‌ یه‌ک ناگرین ، به‌ڵام ئه‌من پێم وایه‌ ئێمه‌ هه‌موومان ڕێکین له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ که‌ چۆن حکومه‌ته‌کانی عێڕاق یه‌ک به‌ دوای یه‌ک دا کارنامه‌یه‌کی قێزه‌وه‌نیان هه‌بوو له‌ مه‌ڕ ڕه‌فتار و مامڵه‌ی خۆیان له‌ گه‌ڵ گه‌لی کورد. مرۆ ده‌بێ هیوادار بێ که‌ هه‌ڕێمی ئۆتۆنۆمی کوردستان  له‌ ئاستی جیهانی دا به‌ ڕه‌سمی بناسرێ و شوێنێک بێ که‌ گه‌لی کورد بتوانێ تێیدا بژی.
 
کاتێک ئێمه‌ باسی جێنۆساید و هۆلۆکۆسته‌کان ده‌که‌ین، هۆلۆکۆست به‌ دژی گه‌لی جووله‌که‌ له‌ ئوڕووپا له‌ ساڵانی 1930 یه‌کان و 1940 کان له‌ ئوڕووپا له‌ زه‌ینی هه‌موو که‌س دا جێی هه‌ره‌ گرینگ ده‌گرێ. له‌ به‌شداری کردن له‌ بۆنه‌ی  ڕۆژی وه‌بیرهێنانه‌وه‌ی هۆلۆکۆست  شتێکی گرینگه‌، هه‌ر که‌گه‌نجان به‌و جۆره‌ ڕێوڕه‌سمانه‌  ده‌توانن له‌وه‌ تێبگه‌ن که‌ هۆلۆکۆست چ بوو، به‌ڵام ئه‌وه‌ش هه‌ر وه‌ها گرینگه‌  مرۆ له‌و جێنۆسایدانه‌ی دیکه‌ش تێبگا که‌ له‌ سه‌رتاسه‌ری دنیا دا کراون.لێره‌ دا کات نییه‌ که‌ یه‌ک به‌ یه‌ک باسی هه‌موان بکرێ و بناسێندرێن، به‌ڵام مامڵه‌ی ئوڕووپاییه‌کان له‌ گه‌ڵ ئه‌مه‌ریکاییه‌ ڕه‌سه‌نه‌ خۆجێیه‌کان له‌ ماوه‌ی پێڤاژۆی به‌کۆلۆنی کردنی باکووری ئه‌مه‌ریکا له‌ سه‌ده‌ی 16هه‌مه‌وه‌ به‌دواوه‌، به‌تایبه‌تی  دواتر، به‌له‌به‌رچاوگرتنی هه‌موو مه‌به‌ست و مه‌قسووده‌کان جێنۆساید بوون به‌ دژی ئه‌و گه‌لانه‌؛ نموونه‌کانی دی کامبۆدیا و ڕواندان- واته‌،‌ زنجیره‌یه‌ک له‌ ڕووداوی قێزه‌وه‌ن و دڵتاوێن که‌ له‌و شوێنانه‌ کران. له‌ شوێنی نیزیکتر له‌و هه‌ڕێمه‌ی که‌ ئه‌مڕۆ دمه‌ته‌قه‌ی له‌ سه‌ر ده‌که‌ین  کوشتوبڕی هه‌رمه‌نییه‌کان له‌ ساڵی 1915 دا ڕووی دا.
 
هه‌ر کاته‌ی که‌ یه‌کێک له‌ ئێمه‌ پێشنیاز بڕێارێکی سه‌رله‌به‌یانی زوو ده‌هێنێته‌ گۆڕێ و ده‌یخاته‌ به‌رده‌م پاڕلمان  که‌ پێوه‌ندی به‌ کوشتو بڕ و ناسینی ڕووداوی ئه‌وتۆوه‌ هه‌یه‌، له‌ پرێنسیپ دا ئه‌وه‌ی به‌ سه‌ر گه‌لی کورد هات، له‌ تورکییه‌وه‌ ره‌خنه‌یه‌کی زۆر به‌ره‌وڕووی ئێمه‌ ده‌کرێ ، که‌ به‌ ڕاشکاوانه‌ بڵێم ده‌بێ باشتر تێبگه‌ن، به‌ڵام که‌سی ئاوان‌ به‌ ئێمه‌ ده‌ڵێن که‌ ئێمه‌ هیچ مافمان نییه‌ سه‌رنج به‌ره‌و ئه‌وه‌ ڕابکێشین. ئه‌وه‌ گرینگه‌ ئێمه‌ له‌ مێژووی مامڵه‌ی قێزه‌وه‌ن له‌گه‌ڵ خه‌ڵک تێبگه‌ین له‌ به‌ر بیر و ڕا و بۆچوونی ڕه‌گه‌په‌رستانه‌، که‌ به‌ پێشیل کردنی هه‌ره‌ دڕندانه‌ی مافی مرۆڤ کۆتاییی دێ .


باب ستوارت ( مه‌ڵبه‌ندی هه‌ڵبژاردنی بێکنهام)  ( کۆنزێرڤاتیڤ)
ڕێزدار باسی ڕۆژی وه‌بیرهێنانه‌وه‌ی هۆلۆکۆستی کرد. به‌ له‌ به‌ر چاوگرتنی ئه‌وه‌ی‌ که‌مێک له‌وه‌وه‌ گلام که‌ ده‌کرێ به‌ هۆلۆکوست دابندرێ ، له‌ بۆسنیا، هه‌ر کاتێک  ئه‌من له‌ ڕۆژی بیره‌وه‌ری هۆلۆکۆست دا قسه‌ ده‌که‌م یان تێیدا ئاماده‌ ده‌بم، ته‌نێ بیر له‌ هۆلۆکۆستی جووڵه‌که‌کان ناکه‌مه‌وه‌. به‌ دڵنیاییه‌وه‌ هه‌رمه‌نییه‌کان، کورده‌کان و کامبۆجییه‌کانیشم وه‌بیر دێته‌وه‌. ئه‌من به‌ ته‌واوی له‌ گه‌ڵتان هاو ڕام: کاتێک ئێمه‌ باسی هۆلۆکۆست ده‌که‌ین، ‌ ده‌بێ مه‌به‌ستمان زیاتر له‌ نه‌ته‌وه‌یه‌کی تایبه‌تی بێ.
جێرێمی کۆربین: ئه‌من سپاسی ڕێزداری به‌حورمه‌ت ده‌که‌م بۆ هێنانه‌ گۆڕی ئه‌و پنکته‌، که‌ منیش له‌گه‌ڵی ڕێکم.
جێی شانازییه‌ بۆ من نوێنه‌رایه‌تی زماره‌یه‌کی به‌رچاو له‌ گه‌لی کورد ده‌که‌م له‌ مه‌ڵبه‌ندی لێ هه‌ڵبژێردرانم. ئه‌من شانازی ده‌که‌م به‌ ئه‌و یارمه‌تیانه‌ی ئه‌وان ده‌یکه‌ن، چ ئه‌وانه‌ی هاتوونه‌ ئه‌م ووڵاته‌ و چ ئه‌وانه‌ی لێره‌ له‌ دایک بوون. هه‌تا مانگێکی دی ئێمه‌ له‌ فینسبێری پارک جێژنی نه‌ورۆز ده‌که‌ین ، ئه‌وه‌ وه‌ک هه‌میشه‌، جێژنێکی پڕ له‌ شادی ده‌بێ – به‌ هیوای ئه‌وه‌ی ئه‌مساڵ گه‌وره‌ترین یه‌کێتیی لواو له‌ نێو گه‌لی کورد دا هه‌بێ خه‌ڵکی هه‌ر پارچه‌یه‌کی ناوچه‌ی کورد بن با ببن.
ئه‌گه‌ر ئێمه‌ جێنۆساید به‌ ڕه‌سمی بناسین، ئه‌وه‌ هه‌نگاوێکی گه‌وره‌یه‌، ئێمه‌ شتێک ده‌ناسین  که‌ له‌ قانوون دا ناسێندراوه‌  وه‌کوو حه‌ولێک بۆ له‌ بیر کردنی گه‌لێک له‌ به‌ر ناسێنه‌ی، له‌ به‌ر ڕه‌گه‌زی یان له‌ به‌ر ئێتنیستی خۆیان. به‌ به‌ڕه‌سمی ناسینی جێنۆساید، ئێمه‌ پێی لێ ده‌نێین که‌ شتێکی قێزه‌وه‌ن ڕووی دا، و ئێمه‌ ده‌بێ چاوێک به‌ خۆمان دا بخشێنینه‌وه‌ و بزانین که‌ وه‌ک وڵاتێک یان ده‌سته‌یه‌ک له‌ ووڵاتان ئه‌وده‌می چمان کرد و چمان نه‌کرد . کردنی ئه‌وه‌ یارمه‌تی ده‌کا به‌ وه‌چه‌ی داهاتوو  له‌وه‌ تێبگا له‌ بیرنه‌بردنه‌وه‌ ئینسان ده‌خاته‌ هه‌ڵوێستێکی ئه‌وتۆوه‌  که‌ حه‌ول بدا کارتێکه‌ری له‌ سه‌ر داهاتوو هه‌بێ  و که‌مایه‌تیان بپارێزێ، له‌ هه‌ر جێگایه‌کی دنیا ده‌بن با ببن. به‌ داخ و که‌سه‌ره‌وه‌، ئه‌و جێنۆسایدانه‌ی ، ئه‌مڕۆ ئێمه‌ باسمان لێ کردن، یه‌که‌م جێنۆساید نه‌بوون ، و ئه‌گه‌رچی ئه‌من هیوا دارم دوایین جێنۆساید بووبن، دڵنیا نیم که‌ ئاوا بێ، ئه‌وه‌ به‌ڕه‌سمی ناسین و تێگه‌یشتن له‌ گه‌لان، مافه‌کانیان، ناسێنه‌کانیان، کولتوور و نه‌ریته‌کانیانه‌ که‌ دنیایه‌کی زۆر ئه‌مینتر و هێمنتر ده‌ئافرێنێ. به‌ ده‌ستهێنان و گه‌یشتن به‌ دنیایه‌کی ئاوا به‌ پێویستی له‌ مه‌ڕ شه‌ڕ، بۆمب و هێرشکارییه‌کان نییه‌؛ به‌ڵکوو زیاتر له‌مه‌ڕ تێگه‌یشتن و به‌ ڕه‌سمی ناسینی گه‌لان و مافه‌کانیانه‌ و به‌شکردنی سه‌رچاوه‌کان نه‌ک دزینیان.




ده‌قی بڕیار په‌سندکراوی پاڕلمانی بریتانیا له‌ کۆبوونه‌وه‌ی پێنجشه‌مه‌ 28ی فێڤرییه‌ی 2013

بابه‌ت خرا بەردەم پاڕڵمان و ڕيکەوتنی لە سەر کرا.
بڕیار درا،
ئەم پاڕلمانە جێنۆساید بە دژی خەڵکی کوردستانی عێڕاق بە ڕەسمی دەناسێ، حکوومەتان، یەکێتیی ئوڕووپا و ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان تەشویق دەکا هەنگاوی ئەوتۆ هەڵبهێننەوە؛ ئەم پاڕلمانە لەو باوەڕە دایە، ئەم هەنگاوە کارێکی ئەو تۆ دەکا گەلی کورد ، کە زۆریان لە شانشینی یەکگرتوو دەژین، بۆ ئەو خەسارە گەورەیەی لێیان کەوتووە هه‌ست بکه‌ن عه‌داڵه‌تیان به‌ده‌ست هێناوه‌ ؛ لەمەش زیاتر ئەم پاڕڵمانە پێی وایە ئەو بڕیارە کارێکی ئاوا دەکا، شانشینی یەکگرتوو ، لانکی دێمۆکڕاسی و ئازادی،پەیامێک بنێرێ بۆ پشتیوانی لە پەیماننامە جیهانییەکانی مافی مرۆڤ، کە ئێستا حەوجێی زۆر زیاتریان پێ هەیە بە لەبەرچاو گرتنی ئەو قه‌سسابییه‌ی لە سوورییە دەکرێ و ئەگەری بەکارهاتنی چەکوچۆڵی کیمیایی لەوێندەرێ.