١١٥ مین ساڵی لە دایکبوونی پێشەوا قازیی محەمەد

  

١١٥ مین ساڵی لە دایکبوونی پێشەوا قازیی محەمەد

بە بۆنەی ١١٥ مین ساڵی لە دایکبوونی پێشەوا قازیی محەمەد  نامەیەکی دەستخەتی خۆی کە بە زمانی کوردیی بۆ خوارزای " ڕابێعە خانمی ناهید"ی نووسیوە بڵاو دەکەینەوە. ئەم  نامەیە یەکەمین جار لە بەرنامەی " ڕاوێژ "ی تێلێڤیزۆنی ستێرک دا بڵاو کرایەوە و گرینگی لەوە دایە خواستی قازیی محەمەد بۆ پەرەپێدان بە پەرەوەردە و خوێندن بە تایبەتی پەروەردەی ژنان دادەگرێتەوە. هەر بەو بۆنەیەوە چەند کورتە ئاماژەیەکیش  سەبارەت بە کەسایەتی وی بەر لەسەردمی جمهووری و لە زەمانی جمهووری کوردستان دا دەگێڕینەوە.
جێژنی لە دایکبوونت پیرۆز بێ پێشەوا !

بەشێک لە نامەی میسیۆنێری ئەمێریکانی هێنری مولێر کە لە  ٣٠ سێپتامبری ١٩٣٠ لە مەهابادەوە بۆ ئا.ک. بێورگر، یەک لە بەرپرسانی میسیۆنەکەیان لە ئەمێریکای نووسیوە:

" ..... ئه‌من ئه‌و ماوه‌یه‌ زۆر سه‌رقاڵ بووم بۆ جێ به‌ جێ کردنی کاره‌کان و بۆ ئه‌وه‌ی بزانم سه‌باره‌ت به‌ قه‌باڵه‌کان چم له‌ ده‌ست دێ. به‌ ڕێگای قازیی عه‌لی و میرزا محه‌مه‌د،کوڕی قازیی عه‌لی،به‌ گردبڕی دڵنیا کراوم ئه‌وان له‌و بابه‌ته‌‌ ده‌کۆڵنه‌وه‌ و ناهێڵن عه‌زیز ئه‌ڵمانی(که‌ به‌ باوه‌ڕی وان پارێزه‌رێکی " که‌ڵکباز‌"ه‌ ) مامڵه‌کانی ئێمه‌ به‌ڕێوه‌ به‌رێ. میرزا محه‌مه‌د پێی گوتم ئه‌و له‌ سه‌ر ئه‌و خاڵه‌ ته‌ماشای قانوونی نوێ ده‌کا بۆ ئه‌وه‌ی بزانێ ‌ قازییه‌کانی کاروباری شه‌رعی به‌ پێی ڕێژیمی تازه‌ی ئێران هێشتا تا چ ڕاده‌یه‌ک بۆیان هه‌یه‌ له‌ سه‌ر کاروباری سه‌ودای مڵک ده‌ستێوه‌رده‌ن و بڕیار له‌ سه‌ر ئه‌و جۆره‌ کارانه‌ بده‌ن. کاتێک میرزا محه‌مه‌د ئه‌وه‌ی ڕوون کرده‌وه‌ ئاگادارم ده‌کاته‌وه‌ داخودا سه‌رداری موکری
 [ مەبەست  عەلی خانی سەردارە ] ده‌کرێ قه‌باڵه‌یه‌کی تازه‌مان بداتێ یان نا بۆ ئه‌و موڵکه‌ی له‌ سه‌ردار کڕابوو( واته‌ مڵکی نه‌خۆشخانه‌). میرزا محه‌مه‌د هه‌ر وه‌ها ئه‌وه‌ش ڕوون ده‌کاته‌وه‌ داخودا کوڕانی شێخاڵی خان ( شێخ عه‌لی خان) ده‌کرێ قه‌باڵه‌یه‌کی تازه‌مان بده‌نێ بۆ به‌شی باغچه‌که‌مان که‌ خیابانی پێدا کێشرا و له‌تی کرد....."

نامەی پێشەوا قازیی محەمەد بۆ ڕابێعەخانمی ناهید

٢٤/١٢/٢٢

خوشەویستم رابعە خانم.  امیدەوارم هەمیشە سڵامەت و سعادەتمەند بی. ئەگەر مایل بی بی بەوە ایرە وە لە مەدرەسەی کچان ببیە مدیرە زورم پی خوشە و ئەگەر مایلیش نەبی بو خوت دەزانی . بر هەر حاڵ  لە صورتیکدا بو خوت پیت خوش [بی] ئەمن پیم خوشە کە بی یەوە ایرە،

محمد قاضی

بەشێک لە ووتاری میرجەعفەری پیشەوەری سەرۆکوەزیری حکوومەتی نیشتمانی ئازەربایجان لە کاتی چوونی دەستەی نوێنەرایەتی کوردستان و ئازەربایجان بۆ تاران لە فڕۆکەخانەی تەورێز یەکشەمۆ ٨ی بانەمەڕی ١٣٢٥ی هەتاوی/ ٢٨ی ئاوریلی 1946ی زایینی ( سەرچاوە: ڕۆژنامەی آذربایجان، ژمارەی ١٨٥،  ٩ی ئاوریلی ١٩٤٦ )
".... بابه‌تێکی دیکه‌ی گرینگیش هه‌یه‌ که‌ له‌ ڕوانگه‌ی ده‌سته‌به‌ری بناغه‌ی ئازادییه‌که‌مان، ئابووری، بیروڕا و ئیده‌ئاله‌وه‌ و له‌و ڕێبازانه‌‌ دا یه‌کێک له‌ مه‌سه‌له‌ هه‌ره‌ گرینگه‌کانی ئێمه‌یه‌. ئه‌ویش بریتییه‌ له‌و یه‌که‌تی و یه‌کایه‌تییه‌ی وا‌ له‌ نێوان ئێمه‌ و برا کورده‌کانماندا هه‌یه‌. هه‌تاکوو ئێستا سیاسه‌تی کۆنه‌په‌رستانه‌ هه‌وڵیان ده‌دا‌ دووبه‌ره‌کی بخه‌نه‌ ناو ئه‌و دوو میله‌ته‌ نه‌جیبه‌، ئیدی ئه‌و دووبه‌ره‌کییه‌ نه‌ماوه، برایانی کوردمان به‌ سه‌رنێزه‌کانی خۆیان سنووره‌کانی ئێمه‌ ده‌پارێزن و ئێمه‌ش سنووره‌کانی ئه‌وان ده‌پارێزین. ئه‌و دوو نه‌ته‌وه‌یه‌ ئه‌گه‌ر ده‌یانه‌وێ بژین و بمێننه‌وه‌، ده‌بێ یه‌ک بگرن.بنچینه‌ی سه‌رکه‌وتنی ئێمه‌ به‌ یه‌که‌تی ئه‌و دوو نه‌ته‌وه‌یه‌ به‌ستراوه‌ته‌وه‌.ئاغای محه‌مه‌دی قازی پێشه‌وای گه‌لی کورد ئێستا یه‌ک له‌ بڵیمه‌ته‌کانی ووڵاتانی ڕۆژهه‌ڵاته‌، به‌ڕێزیشیان له‌و ڕاستییه‌ تێگه‌یشتوون.ئێمه‌ له‌ داهاتوو دا ده‌ست له‌ ده‌ستی یه‌کتری دا نه‌ته‌وه‌ی کورد و گه‌لی ئازه‌ربایجان که‌ به‌ساڵان سووکایه‌تیان پێ کراوه‌ و چه‌وسێندراونه‌ته‌وه‌ به‌ ته‌واوی ئازاد ده‌که‌ین . چه‌پڵه‌ لێدان و هوریا کێشان
بژی گه‌لی ئازه‌ربایجان!
بژی ئازادی ! - چه‌پڵه‌ لێدان و به‌شینه‌وه‌ی ده‌سته‌ گوڵ

بەشێک لە بیرەوەرییەکانی میرزا مەنافی کەریمی لە کار بەدەستانی  بەرزی جمهووی کوردستان
(ئەو یادداشتانەی میرزا مەنافی کەریمی وەزیری فەرهەنگی جمهوورییەتی کوردستان، بەڕێز هاشمی سەلیمی ڕێکی خستووە و لە پەراوێزی بیرەوەرییەکانی سەعیدی هومایون دا " پیشوای بیداری" خاطرات سعید همایون، موسسە چاپ و نشر آراس، هولر، ٢٠٠٤ دا بڵاوی کردووەتەوە)

" ... مەئموورییەتێکیشم هەبوو بۆ میاندواو. چەند ڕۆژێک بوو حکوومەتی ئازەربایجان بە دەست ئارامی هەرمەنی میرزا ڕەحمەتی شافیعی گرتبوو و لە تەغی ئاباد زیندانی کرد بوو. دەیانگوت پارەیەکی زۆر لە نێوبراو داوا دەکەن و ئاشکرا بوو دوای ئەوەی پارەیان لێ ئەستاند گیانی خۆشی بۆ ڕزگار ناکرێ، سەعاتی دەی بەیانی بوو کە بانگ کرام بۆ ئیدارەی حیزب. یەک لە پێشخزمەتەکان منی ڕێنوێنی کرد بۆ لای قازیی محەمەد کە بەڕێزیان فەرموویان دەزانی ئەوە ئاغای ڕەحمەتی شافیعی لە میاندواوێ زیندانی کراوە، وەک دەردەکەوێ نییەتێکی خراپیان لە ئاست وی هەیە ، دەستبەجێ لە گەڵ دووسێ کەس لە ئەندامانی حیزب بچنە ئەوێ و لە لایەن منەوە بە نەماز عەلییێڤ بڵێن زیندانی کردنی کوردێک بە دەست ئازەربایجانییەک بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە نیوەی زیاتری خەڵکی میاندواو کوردن لە ڕوانگەی ئێمەوە سووکایەتییەکی گەورەیە. ئەگەر میرزا ڕەحمەت تاوانێکیشی کرد بێ دەبێ لە مەهاباد سزا بدرێ، هەلبەت من بۆچوونم ئەوە نییە و ئازاد بوونیم لە زیندانی کردنی پێ باشترە. لە گەڵ ئاغایان حاجی مستەفای داودی،محەمەدئەمینی شەڕەفی، دڵشادی ڕەسووڵی و هەباس ئاغای عەزیزی زاوای ئاغای ڕەحمەتی شافیعی بە ماشین وەڕێ کەوتین، لە میاندواو لە پێش قاوەخانەیەک بۆ چایی خواردنەوە ڕامان گرت. تەماشامان کرد، سەربازێکی شووڕەوی هاتە پێشێ و گوتی فەرماندە دەیەوێ چاوی بە ئێوە بکەوێ. لە گەڵ سەربازەکە چووم. فەرماندە پرسیاری کرد میرزا مەناف بۆ چ کارێک هاتوون بۆ میاندواو ؟ گوتم بۆ دیتنی ئێوە هاتووم و دەستبەجێ پەیامەکەی قازیی محەمەدم ڕاگەیاند، ئەویش گوتی بەو کەسانەی لە گەڵت هاتوون بڵێ دەستبەجێ میاندواو بە جێ بهێلن و لە یەکەم قاوەخانەی سەر رێیە چاوەڕوانی هاتنەوەی ئێوە بن، قسەکەیم جێ بە جێ کرد و گەڕامەوە لای و پێی گوتم بە ماشێنی من بچۆ بۆ لای ئارام ، ئەو شافیعی ڕادەستی ئێوە دەکا، کە گەیشتینە تەغی ئاباد سەر و سۆراغی ئارامی هەرمەنیم کرد، شوێنی کارەکەیان پێ نیشان دام، بەڵام ئارام بۆ خۆی لەوێ نەبوو،بە ڕواڵەت لە ئاغای شافیعی و هەر وەها من کە پێشتر دەمانناسی ڕوو دەربایستی هەبوو، بەڵام پێشتر فەرمانی دا بوو کە ئاغای شافیعی ڕادەستی من بکەن. دوای نیزیک پێنج دەقیقە ئاغای شافیعییان هێنا بۆ دەفتەر دەستبەجێ سواری ماشین بووین و هاتینەوە میاندواو، لەوێ ماشێنی حیزب ئامادە بوو، بە سپاس لە نەمازعەلییێڤ سواری ماشین بووین و هەموومان بەرەو مەهاباد وەڕێ کەوتین و لە یەکەم قاوەخانەی سەر ڕێیە ئەندامەکانی دیکەش لەگەڵمان کەوتن، سەر و ڕوو ماچ کردن دەستی پێکرد و لەو سەرکەوتنەی وە دەستمان هێنابوو هەموومان شاد و خۆشحاڵ بووین.

 ( پێویستە لێی زیاد بکرێ ئەو قسەیەی نەمر میرزا مەنافی کەریمی لە مەڕ ڕزگار کردنی ژیانی میرزا ڕەحمەتی شافیعی لە وەسییەتنامەی پێشەوا قازیی محەمەد دا وەڕاست دەگەڕێ. پێشەوا لەو بارەیەوە نووسیویە: " میرزا ڕەحمەت یان کەسێکی دی هەرچەند لە کوشتن ڕزگارم کرد، ئەگەر شتێکی لە مەر من دە دڵ گرتبێ، گەردنم ئازاد کا" ح.ق).