Wednesday, April 30, 2008

پشتیوانی له‌ هه‌ڵوێستی پرۆفسۆر ئه‌میری حه‌سه‌نپوور بۆ وڵامدانه‌وه‌ به‌‌ په‌یام بۆ"به‌ فه‌رمیی کردنی کرمانجیی خواروو" پشتیوانی له‌ زانسته



جه‌عفه‌ر شێخولئیسلامی , مامۆستای زانکۆی کارلتن، کانادا

ده‌ستوچاوت خۆش بێ کاک د. ئه‌میر. ئه‌وه‌ی جه‌نابت نووسیوته‌ ئاشکرایه‌ که‌ به‌رهه‌می ئه‌زموونێکی دوورودرێژی ئێوه‌یه‌ له‌ مه‌یدانی لێکؤڵینه‌وه‌ی زانستیی سه‌باره‌ت به‌ ستاندارده‌ بوونی زمانی کوردی.
به‌داخه‌وه‌، تا ئێستا مێژوو نیشانیداوه‌ که‌ ناسیۆنالیزمی کوردی نه‌یتوانیوه‌ له‌ ژێر ته‌ئسیری ئایدیۆلۆجی ئه‌و ناسیۆنالیسته‌-شۆڤینیستانه‌ (هی عه‌ره‌ب، تورک، فارس) ده‌رباز بێ که‌ کوردیان ژێرده‌سته‌ راگرتووه‌. کورتوکرمانجی، ناسیۆنالیزمی کوردی فرچکی به‌ شیری ناسیۆنالیزمی نه‌ته‌وه‌ی باڵاده‌ست گرتووه‌. ئه‌وه‌ش زۆر سه‌یر نییه‌، ره‌نگه‌ تا راده‌یه‌کیش سروشتیی بێ. له‌ قه‌دیمه‌وه‌ گوتوویانه‌ "دوو گایان ده‌باڵ یه‌ک بکه‌ی، یان خووی یه‌کتر ده‌گرن یان ره‌نگی یه‌کتر". ئاشکرایه‌ ره‌نگ گرتنه‌که‌ زۆر به‌ دووره‌. کوردیش خووی ئاتاتورک، ره‌زاخان و سه‌ددامی گرتووه‌. ناسیۆنالیستی کورد هه‌روه‌کوو ناسیۆنالیستی تورک و عه‌ره‌ب و فارس ده‌ڕوانێته‌ پرۆسه‌کانی نه‌ته‌وه‌-دامه‌زراندن، له‌وانه‌ پرۆسه‌ی پلاندانان بۆ زمان.
جێگای مه‌ترسی ئه‌وه‌یه‌ که‌ ناسیۆنالیستی کورد به‌ ئه‌وه‌ نازانێ. پێی وایه‌ که‌ ئه‌و پێشکه‌وتووتره‌ له‌ ناسیۆنالیسته‌ باڵاده‌سته‌کان. له‌ هه‌مووش زۆرتر جێگای داخ ئه‌وه‌یه‌ که‌ راده‌یه‌کی زۆری نووسه‌ر و "ئه‌کادیمیستیش" هه‌ر بێخه‌به‌رن که‌ ئه‌وانیش هه‌ر به‌ ربه‌ی ره‌زاخانه‌کان و ئاتاتورکه‌کان ده‌یپێون.
ره‌زاخان و ئاتاتورک و زۆری دیکه‌ش به‌ زۆری زه‌بر و زه‌نگ زمانێکیان به‌ سه‌ر خه‌ڵکه‌که‌یان داسه‌پاند. ئاکادیمی زمانیشیان دامه‌زراند. ئه‌وه‌ش پێشنیاری نووسه‌ره‌ کورده‌کانه‌ به‌ حکومه‌تی هه‌رێم. جا با له‌ خۆمان بپرسین: ئه‌و هه‌نگاوانه‌ی ره‌زاخان و ئاتاتورک بوون به‌ هۆی یه‌کگرتوویی نه‌ته‌وه‌یی له‌ ئێران و تورکیا؟ نا. شۆڕشه‌کانی کورد دژی حکومه‌ته‌کانی ناوه‌ندیی باشترین به‌ڵگه‌ن. ئایا به‌ فه‌رمی کردنی زمانێک (فارسی و تورکی، یان عه‌ره‌بی له‌ سوریه‌) بوو به‌ هۆی په‌ره‌پێدانی ئاشتی و رێزگرتن له‌ مافی مرۆڤ، یان به‌ پێچه‌وانه‌وه‌؟ دیاره‌ به‌پێچه‌وانه‌وه‌. تورکیه‌ هه‌موو ساڵێ سه‌رچڵی وڵاتانی تاوانبار به‌ پێشێلکردنی مافی مرۆڤه‌، که‌ به‌شێکی زۆری ئه‌و پێشێلکردنی مافی مرۆڤه‌ بریتیه‌ له‌ قه‌ده‌غه‌کردنی مافه‌ کولتووریی و سیاسیه‌کانی کوردان‌ له‌ تورکیه‌. ئایا داسه‌پاندنی یه‌کزمان له‌ ئێران و تورکیه‌، بۆ وێنه‌، بوو به‌ هۆی زۆرتر خوێنده‌واربوونی خه‌لکی کورد له‌و وڵاتانه‌؟ نا. ئایا داسه‌پاندنی یه‌کزمان بوو به‌ هۆی باشتر بوونی هه‌لومه‌رجی ئابووری له کوردستان؟ نا.
ده‌ی، که‌وابوو، ئه‌گه‌ر ئه‌و داخوازینامه‌ به‌س لاساکردنه‌وه‌ی ناسیۆنالیسته‌ تورک و فارس و عه‌ره‌به‌کان نییه,‌ چیتره‌؟ وڵاته‌ یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا ئێستاش زمانی فه‌رمی/ره‌سمی نییه‌. ئه‌فریقای باشوور نزیکه‌ی 11 زمانی ره‌سمی/فه‌رمی هه‌یه‌. کانادا دوو زمانی ره‌سمی هه‌یه‌. سویسرا چواری هه‌یه‌. سه‌تا چل له‌ ولاتانی دنیا که‌ سیسته‌می فیدڕالییان هه‌یه‌ یان زمانێکی ره‌سمی تایبه‌تیان نییه‌، یان زۆرتر له‌ یه‌کزمان ره‌سمییه‌. ئه‌و وڵاتانه‌ش، له‌ ئه‌مریکاوه‌ بگره‌ هه‌تا سویسرا و مالیزیا بریتین له‌ سه‌قامگیرترین وڵاتانی دنیا. ده‌ی، دیسان ده‌پرسم: به‌ ره‌سمی کردنی یه‌ک شێوه‌زار له‌ کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی چه‌ند-شێوه‌زاردا بۆچی؟
له‌ کۆتاییدا با ئه‌وه‌ش بڵێم و، ره‌نگه‌ پرسیارێکیش بێ، که‌ بۆ لێوردبوونه‌وه‌ ببێ: هۆی چییه‌ که‌ گوێنه‌گرتن بۆ مافی زمانی که‌مینه‌کان زۆرتر له‌ کوردستانی باشوور (عێراق) باوه‌، به‌ تایبه‌ت له‌ ناو سۆرانیزمانه‌کاندا؟ ئایا بڵێی هۆیه‌که‌ ئه‌مه‌ نه‌بێ که‌ ئه‌و مه‌ڵبه‌نده‌، به‌ تایبه‌ت ناوچه‌ی شاره‌زوور، تامی بێبه‌شبوون له‌ زمانی زگماکیی نه‌چێشتووه‌؟ هه‌موومان ده‌زانین که‌ ته‌نانه‌ت له سه‌رده‌می ئه‌نفالیشدا، زمانی کوردی له‌ عێراق قه‌ده‌خه‌ نه‌بوو.
دیسان سپاس بۆ د. ئه‌میر
تێبینی: (بۆ ئه‌و خۆشه‌ویستانه‌ی پێیان وایه ئیمزاکه‌ره‌کان زۆرتر له‌ د. ئه‌میر شاره‌زای ئه‌و بابه‌ته‌ن، باشتره‌ بزانن که‌ د. ئه‌میر تێزی دۆکتۆراکه‌ی، که‌ ساڵی 1989 له‌ ئه‌مریکا ته‌واو کردووه‌، لێکۆڵینه‌وه‌یه‌ له‌ سه‌ر چۆنیه‌تی جووت ستاندارده‌ بوونی زمانی کوردی. ئه‌و تێزه‌ بووه‌ته‌ کتێب و ئه‌مه‌ش ناوونیشانه‌که‌ی: Hassanpour, A. (1992). Nationalism and language in Kurdistan. San Francisco: Mellen Research University Press. خۆزگه‌ یه‌کێکی له‌ من ئازاتر و به‌کارتر په‌یدا ده‌بوو و، ئه‌و کتێبه‌ی ده‌کرد به‌ کوردی سۆرانی (کوردی/کرمانجی ناوه‌راست). له‌م ساڵانه‌ی دواییشدا، د. ئه‌میر به‌ ده‌یان وتاری له‌ سه‌ر زمانی کوردی، به‌ ئینگلیزی و کوردی، بڵاو کردۆته‌وه‌.)
** سه‌رباسه‌که‌ له‌ لایه‌ن ڕوانگه‌وه‌ داندراوه‌

Sunday, April 27, 2008

هێندێک تێبینیی زمانی 50


هێندێک تێبینی زمانی 50
حه‌سه‌نی قازی

زمانی 'ستاندارد' به‌ 'کوردی'یه‌کی وا ؟ 'نۆ وه‌ی'!

کاک هه‌ندرێن ی ناسیاوم و که‌سێک به‌ نیوی کامیار سابیر بابه‌تێکیان له‌ ژێر سه‌ردێڕی ' کورد، پێویستی ‌به‌‌ یه‌ک زمانی نووسینی نیشتمانیی هه‌یه‌' به‌ دووقۆڵی نووسیوه‌ و له‌ ماڵپه‌ڕی ' ده‌نگه‌کان' دا بڵاویان کردووه‌ته‌وه‌. ئه‌من لێره‌دا ته‌نێ به‌شێک له‌ بڕگه‌ی کۆتایی به‌شی سێیه‌می ئه‌و وتاره‌م هه‌ڵبژاردووه‌ و له‌ ڕوانگه‌ی زمانییه‌وه‌ هێندێک تاووتوێی ده‌که‌م. نێوه‌رۆکی وتاره‌که‌، ئه‌گه‌رچی له‌ زمانی 'ستاندارد 'یان وه‌ک ئه‌وان ده‌نووس 'ستانده‌رد'ده‌دوێ، زیاتر فڕ تێگرتن و شه‌ڕه‌ قسه‌یه‌ و ده‌ردی لێ ده‌بارێ وهیچ ده‌رفه‌تێک بۆ گه‌نگه‌شه‌، پێ سه‌لماندن و بۆ سه‌لماندن نا هێڵێته‌وه‌. با به‌یه‌که‌وه‌ ئه‌و به‌شه‌ی له‌ بڕگه‌ی کۆتایی به‌شی سێیه‌می ئه‌و نووسراوه‌یه‌ هه‌ڵمبژاردووه‌ بخوێنینه‌وه‌:
" زاراوه‌ی کرمانجیی یان بادینانی هیچ پێویستی به‌ لاواندنه‌وه‌ و دڵنه‌واییکردن نییه‌. هه‌رچه‌نده‌ زاراوه‌یه‌که‌ نزیکه‌ی نیوه‌ی کورد پێی ده‌ئاخفێ( سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی هیچ ئامارێکی دروست نییه‌ که‌ کرمانجیی له‌ زاراوه‌کانی تر زۆرتربن) ، به‌ڵام تازه‌ ناتوانێ فریای هێجه‌مۆنی لینگوا فرانکای کوردیی( زمانی ستانده‌ردی کوردیی – که‌ بناغه‌که‌ی به‌ سۆرانیی داڕێژڕاوه‌) بکه‌وێ.به‌ ڕاستی نه‌زانییه‌کی کوشنده‌یه‌ قوربانی به‌ زمانی ستانده‌رد بده‌ی بۆ ڕاگرتنی چه‌ند که‌سایه‌تییه‌کی کرمانجیی لێروله‌وێ، خوێندن له‌ بادیناندا بکرێته‌وه‌ به‌کرمانجیی، ئه‌مه‌ که‌رتوپه‌رتکردنی کوردستانی باشووره‌، ئه‌مه‌ باکگراوندی پێوه‌ندییه‌کانی هۆز و خێڵه‌ و ناتوانێ ئه‌وه‌ بپه‌رژێنێ که‌ کوردستانی باشوور ده‌بێ یه‌ک زمانی ستانده‌رد و ئۆفیشڵی هه‌بێ، که‌ هه‌ر ئێستا له‌ هه‌ولێر و که‌رکوک و سلێمانیی و هه‌موو ناوچه‌کانیان بێ هیچ که‌م و کوڕییه‌کی ئه‌وتۆ، له‌ هه‌موو بوارێکدا به‌وپه‌ڕی جوانییه‌وه‌ فه‌نکشن ده‌کات"
له‌ مه‌ڵبه‌ندی سابڵاغێ ئه‌گه‌ر که‌سێک کوردییه‌کی وای گوێ لێبێ یان به‌ هه‌ڵکه‌وت له‌ جێیه‌کدا بیخوێنێته‌وه‌. یه‌که‌م شتی به‌ سه‌ر زاری دا دێ ؛ ده‌ڵێ :"گالمه‌مشام بۆ ئه‌و کوردییه‌" حه‌قیشێتی‌ چونکوو له‌ 9 دێڕ دا هه‌رنه‌بێ تووشی 9 وشه‌ و بێژه‌ی وادێ که‌ نه‌ک له‌ " هه‌نبانه‌بۆرینه‌ " ی هه‌ژار، به‌ڵکوو له‌ قوتووی چ ورده‌واڵه‌ فرۆشکیش دا بۆی نادۆزرێته‌وه‌. با جارێ له‌ وشه‌ ڕۆئاواییه‌کانه‌وه‌ ده‌ست پێبکه‌ین دوایه‌ دێینه‌ سه‌ر وشه‌کانی که‌ " چه‌ند که‌سایه‌تییه‌کی کرمانجیی [کرمانجی] لێرو له‌وێ"! ده‌کاری ده‌که‌ن و ئه‌و جار باسی یه‌ک دوو وشه‌ی فارسیش ده‌که‌م.
‌1.هێجه‌مۆنی، وشه‌ی هێژێمۆنی [فه‌رانسه‌]، یان [ هێگێمۆنی] ئینگلیسی، ئه‌گه‌ر که‌سێک له‌ گه‌ڵ یه‌کێک له‌ زمانه‌ ئوڕووپایه‌کان ناسیاوی نه‌بێ له‌و ڕسته‌یه‌ی نووسراوه‌تێناگا.‌ده‌کرا له‌ بری "هێجه‌مۆنی" بنووسن "باڵا ده‌ستی" یان "ده‌سته‌ڵاتی ڕۆنیشتوو" یان هه‌ر شتێکی دیکه‌ بۆ ئه‌وه‌ی خوێنه‌ره‌وه‌ی "ئاسایی"ش تێی بگا.
2.له‌و بڕگه‌یه‌ سه‌ره‌وه‌ له‌ ڕسته‌یه‌کدا به‌ دوای دوو وشه‌ی لینگوا فڕانکا دا که‌وانێکیان داناوه‌ و نووسیویانه‌ :'(زمانی ستانده‌ری کوردیی _ که‌ بناغه‌که‌ی به‌ سۆرانیی داڕێژراوه‌)' یه‌کی نه‌شاره‌زا بێ پێی واده‌بێ لینگوا فرانکا یانی 'زمانی ستاندارد' به‌ڵام وانییه‌. لینگوا فڕانکا به‌ ڕه‌چه‌ڵه‌ک بێژه‌یه‌کی ئیتالییایی و مانای وردی واته‌ زمانی فرانکی و له‌ زمانی ئینگلیسی دا به‌ واتای ئیتالیاییه‌کی ئه‌وتۆیه‌ که‌ فه‌ڕانسه‌یی، سپانیایی، یۆنانی، و عه‌ڕه‌بی تێکه‌ڵاو بووبێ و پێشتر له‌ شاره‌ به‌نده‌رییه‌کانی ده‌ریای مێدینته‌رانه‌ قسه‌ی پێکراوه‌، له‌ سه‌روبه‌ندی ئێستا دا به‌ هه‌ر زمانێک ده‌گوترێ که‌ وه‌کوو زمانی هاوبه‌ش یان زمانی بازرگانی به‌کار ده‌هێندرێ له‌ نێوان ئه‌و خه‌ڵکانه‌ی وا به‌زمانی جۆر به‌جۆر قسه‌ ده‌که‌ن. مانای سێیه‌میشی له‌ ئینگلیسیدا واته‌ هه‌ر شتێکی که‌ وه‌ زمانی هاوبه‌ش بچێ. بۆ وێنه‌ ڤیدال ده‌ڵێ' فیلم لیگوافڕانکا [ زمانی هاوبه‌ش]ی سه‌ده‌ی بیسته‌مه.
(Merriam- Webster’s Online Dictionary)
دیاره‌ چه‌نده‌ "سۆرانی" لێده‌وه‌شێته‌وه‌ زمانی هاوبه‌شی هه‌موو کورد بێ یان نا باسێکی دیکه‌یه‌ به‌ڵام له‌ جیات لینگوا فڕانکا نووسه‌ران ده‌کرا 'زمانی هاوبه‌ش' ده‌کار بکه‌ن و ئه‌و ده‌می ڕسته‌که‌یان به‌ کوردی ده‌بوو به‌: ' به‌ڵام تازه‌ ناتوانێ فریای باڵا ده‌ستی زمانی هاوبه‌شی کوردیی [کوردی] بکه‌وێ'.
3. ستانده‌رد، ده‌نگی شه‌شه‌م له‌م وشه‌یه‌ دا هه‌م له‌ زمانی ئینگلیسی و هه‌م به‌ گوێی "کوردی" وه‌کوو /ئا/ی درێژ ده‌بیسترێ و له‌ ژێر کارتێکه‌ری سیستمی ده‌نگسازی عه‌ڕه‌بی دا ئه‌و ده‌رده‌ی به‌سه‌ر هاتووه‌. له‌و پێوه‌ندییه‌ش دا "ستاندارد" ده‌لوێ به‌ " پێوانه‌" یان "پێوه‌ر" وه‌ربگێڕدرێ.
4.باکگڕاوند. بۆ ئه‌م وشه‌یه‌ش له‌ کوردی دا ‌ "پاشخان"، "ژێرخان" و "زه‌مینه‌"ی فارسی که‌ له‌ کوردیش دا ده‌کار ده‌کردرێ ده‌ست ده‌ده‌ن و پێویست ناکا که‌سێکی که‌ کوردی ده‌خوێنێته‌وه‌ و ئینگلیسی نازانێ بۆ تێگه‌یشتنی به‌ نێو قامووساندا بگه‌ڕێ.
5. ئۆفیشه‌ڵ، که‌ عه‌ڕه‌باندنی وشه‌ی 'ئافیشل'ی ئینگلیسییه‌ له‌ ده‌قی کوردی دا به‌ 'فه‌رمی' وه‌رگێڕدراوه‌ و جێگه‌ی خۆی کردووه‌ته‌وه‌. 'ڕه‌سمی' ش هه‌ر به‌و واتایه‌ به‌ کارهێنانی جارێ له‌ بره‌و نه‌که‌وتووه‌.
6. وشه‌ی هه‌ره‌ زه‌ق و سه‌یر له‌و بڕگه‌ی سه‌ره‌وه‌دا ' فه‌نکشن' ه‌ که‌ به‌تایبه‌تی له‌ ڕسته‌ دا ئه‌وه‌نده‌ی دیکه‌ش زیاتر زه‌ق ده‌رده‌که‌وێ، با ڕسته‌که‌ جارێکی دیکه‌ به‌ یه‌که‌وه‌ بخوێنینه‌وه‌ : ' له‌ هه‌موو بوارێکدا به‌و په‌ڕی جوانییه‌وه‌ فه‌نکشن ده‌کات' ئیدی ئه‌مه‌ هه‌رچه‌ندی بڵێی 'ستانده‌رد' ه‌. چاوگی فه‌نکشن له‌ زمانی ئینگلیسی دا له‌ ڕسته‌ دا سه‌ربه‌خۆ ده‌کار ده‌کردرێ و مانای 'کردن' ی تێده‌خوێندرێته‌وه‌ و پێداویستی به‌ کرداری یاریده‌ده‌ری 'کردن' نییه‌.وه‌ک ئه‌وه‌ وایه‌ نووسیبایان ' له‌هه‌موو بوارێکدا به‌و په‌ڕی جوانییه‌وه‌ کردن ده‌کا'! نووسه‌ران مه‌به‌ستیان بووه‌ بڵێن ' له‌هه‌موو بوارێکدا به‌و په‌ڕی جوانییه‌وه‌ هه‌ڵده‌سووڕی' یان ' له‌ هه‌موو بوارێکدا به‌وپه‌ڕی جوانییه‌وه‌ ده‌ڕوا'.
7. له‌ ڕسته‌یه‌ک دا نووسراوه‌ ' هه‌رچه‌نده‌ زاراوه‌یه‌که‌ نزیکه‌ی نیوه‌ی کورد پێی ده‌ئاخفێ'. دیاره‌ چاوگی 'ئاخافتن' یان 'ئاخاوتن' له‌ شێوازی کوردیی سه‌روو ڕا‌ هاتووه‌ته‌ نێو کوردیی نێوه‌ڕاست و نووسه‌ران له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش هه‌ست و کوڵێکی زۆریان له‌ هه‌مبه‌ر کرمانجی هه‌ڵڕشتووه‌، ویستوویانه‌ شێوازی گه‌ردان کردنی چاوگه‌که‌ هه‌روه‌کوو کرمانجی سه‌روو ده‌کار بکه‌ن و له‌ بری 'ده‌ئاخێوێ' نووسیویانه‌ ' ده‌ئاخفێ'. دیاره‌ له‌مه‌ش دا شێرگیر نین و گه‌ردان کردنه‌که‌یان سه‌قه‌ته‌، چونکوو کرمانجی ئاخێو ناڵێن 'ده‌ئاخفێ' به‌ڵکوو ده‌ڵێن ' داخفێ'.
8. له‌ ڕسته‌یه‌ک دا چاوگی 'په‌ژراندن' به‌کارهێندراوه‌ و ئه‌مه‌ش وشه‌یه‌که‌ له‌و ساڵانه‌ی دواییدا له‌ کوردیی سه‌روو ڕا هاتووه‌ته‌ نێو زمانی نووسینی کوردیی نێوه‌ڕاست به‌ مانای 'قه‌بوول کردن'.واته‌ ئی 'کرمانجه‌کان'ه!
9. هێندێک له‌و نووسه‌رانه‌ی به‌ شێوازیی کوردیی نێوه‌ڕاست ده‌نووسن هیچ له‌ وشه‌ و بێژه‌ی فارسی سڵ ناکه‌نه‌وه‌ و به‌جێ و نابه‌جێ ده‌کاریان ده‌که‌ن. له‌م بڕگه‌یه‌ی سه‌ره‌وه‌ش دا هه‌روا کراوه‌.هه‌رنه‌بێ دوو وشه‌ی فارسی ده‌رخواردی خوێنه‌ره‌وه‌ دراوه‌: ' کوشنده‌' که‌‌ کورداندنی 'کۆشه‌ندێ' ی فارسییه‌ له‌ بری وشه‌ی 'کوژه‌ر' یان 'بکوژ'ی کوردی، 'ئامار' له‌ بری ' ئه‌ژمار' یان 'هه‌ژمار' یان 'ژمێریاری'.
هه‌ر ئه‌وه‌ ماوه‌ بڵێم ئه‌گه‌ر پێکێشی له‌ سه‌ر په‌ژراندنی 'زمانی ستاندارد' به‌م زمانه‌ بکرێ که‌ له‌ نموونه‌ی سه‌ره‌وه‌دا ده‌یخوێنینه‌وه‌ ، وای به‌ حاڵی زمانی کوردی جا چ که‌لوری و هه‌ورامی بێ یان کرمانجی و سۆرانی.

Friday, April 25, 2008

هێندێک تێبینیی زمانی 49


هێندێک تێبینیی زمانی 49
حه‌سه‌نی قازی

سه‌ر‌مایه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی نه‌ک " پایته‌ختی کۆمه‌ڵایه‌تی"

گؤڤاری لڤین له‌ژماره‌ی 64، 1ی ئاوریلی 2008 چاوپێکه‌وتنێکی له‌گه‌ڵ دوکتور دێنیس [ نه‌ک دینس ئه‌و جۆری که‌ له‌ سه‌ر دێڕی باسه‌که‌ نووسراوه‌] ناتالی مامۆستای زانکۆی کوردستان بڵاو کردووه‌ته‌وه‌. وا ده‌رده‌که‌وێ ئاماده‌کاری ئه‌و بابه‌ته‌‌، کاک نامۆ عه‌بدوڵا به‌ زمانی ئینگلیسی ئه‌و وتووێژه‌ی کردووه‌ و دوایه‌ پرسیار و وڵامه‌کانی به‌ کوردی داڕشتووه‌ته‌وه‌.له‌م ده‌قه‌ دا چه‌ند زاراوه‌ و ده‌سته‌ واژه‌ سه‌رنجیان ڕاکێشم وا له‌ خواره‌وه‌ ئاماژه‌یان پێده‌که‌م

نامۆ عه‌بدوڵا وشه‌ی " ئۆتۆڕێتارییه‌ن" ی هه‌م به‌ "ئۆتۆریته‌گه‌را" و هه‌م به‌ "ده‌سته‌ڵاتی ڕه‌ها' وه‌رگێڕاوه‌ و ڕسته‌یه‌کی ئاوای نووسیوه‌: " ئه‌مه‌ش وایه‌ که‌ سیستمێکه‌ ده‌یه‌وێت له‌ حکوومه‌تێکی ئۆتۆریته‌گه‌راو ( ئۆتۆریتارییه‌ن ده‌سته‌ڵاتی ڕه‌ها) به‌ره‌و پێکهاته‌یه‌کی دێمۆکڕاسی هه‌نگاوبنێت" سه‌باره‌ت به‌و پاشگره‌ فارسییه‌ی "گه‌را" که‌ له‌ زمانی نووسینی کوردی دا گه‌رای! داناوه‌،له‌و زنجیره‌ تێبینییانه‌ دا به‌ درێژی باس کراوه‌. چه‌مکی ئۆتۆریتارییه‌ن‌ له‌و ڕسته‌یه‌ی سه‌ره‌وه‌دا ئاوه‌ڵناوێکه‌ بۆ حکوومه‌ت بێ ئه‌وه‌ی پێداویستی ‌به‌ مانا کردنه‌وه‌ی له‌ که‌وانه‌دا هه‌بێ به‌ هاسانی ده‌کرێ به کوردی به‌‌ " ده‌سته‌ڵاخواز" وه‌ربگێڕدری وبه‌ ته‌واوی ماناکه‌ به‌ ده‌سته‌وه‌ بدا : " ئه‌مه‌ش وایه‌ که‌ سیستمێکه‌ ده‌یه‌وێت له‌ حکوومه‌تێکی ده‌سته‌ڵاتخوازه‌وه‌ به‌ره‌و پێکهاته‌یه‌کی دێمۆکڕاسی هه‌نگاو بنێت".
له‌و چاوپێکه‌وتنه‌ دا دیسان تووشمان به‌ تووشی "گه‌را" یه‌کی دیکه‌وه‌ دێ له‌م ڕسته‌یه‌ دا:
" هه‌ر چه‌ند ئه‌م سیستمه‌ له‌ گۆشه‌نیگایه‌کی موئه‌سه‌سه‌گه‌راوه‌ [ ئینستیتوشنڵ پێرسپێکتیڤ] شه‌رعییه‌تی که‌مه‌". به‌رله‌وه‌ی به‌ر بینگی " موئه‌سه‌سه‌گه‌را" بگرم ده‌بێ بڵێم " گۆشه‌ نیگا" که‌ ئیدی ڕێی ده‌رکردووه‌ بۆنێو زمانی نووسین ، نه‌ فارسییه‌ و نه‌ کوردی و هاوتایه‌کی پڕبه‌پێستی له‌ زمانه‌که‌مان دا هه‌یه‌ ئه‌ویش " سیله‌ی چاو" ه‌، به‌ڵام هێچیان نه‌ " گۆشه‌ نیگا" و نه‌ " سیله‌ی چاو" واتای ته‌واوی "پێرسپێکتیڤ " ناگه‌یێنن و لێره‌ دا ده‌کرێ " ڕوانگه‌" ده‌کار بکردرێ. له‌ زمانی کوردی دا" ئینستیتووشن" به‌ ده‌زگا، داو و ده‌زگا، دامه‌زراوه‌ ، بنیات مانا کراوه‌ته‌وه‌ و " ئینستیتوشنڵ" به‌ واتای هه‌ر شتێکه‌ که‌ سه‌ر به‌ "ئینستیتووشن" بێ که‌ وابوو له‌و ڕسته‌یه‌ دا بۆ ئه‌وه‌ی خۆمان له‌ کۆڵ چه‌مکێکی ناقۆڵا بکه‌ینه‌وه‌ که‌ به‌سه‌قه‌تی ‌ له‌ ‌به‌یه‌که‌و لکاندنی ناوێکی عه‌ڕه‌بی و پاشگرێکی فارسی ( موئه‌سه‌سه‌+گه‌را) داڕێژراوه‌ ده‌کرێ "ئینستیتوشنڵ" به‌ " ده‌زگایی"، "بنیاتی" وه‌ربگێردرێ. ئاوا: " هه‌رچه‌ند ئه‌م سیستمه‌ له‌ ڕوانگه‌یه‌کی ده‌زگاییه‌وه‌ شه‌رعیه‌تی که‌مه‌" یان " هه‌رچه‌ند ئه‌م سیستمه‌ له‌ تێڕوانینێکی بنیاتییه‌وه‌ شه‌رعیه‌تی که‌مه‌".
کاک نامۆ ڕسته‌یه‌کی دیکه‌ی ئاوا وه‌رگێڕاوه‌: " لۆژیکی نیمچه‌ ده‌وڵه‌تی ئه‌و مانایه‌ش ده‌گه‌یه‌نێت که‌ هه‌رێمی کوردستان ده‌توانێت سوودی ته‌نگه‌ژه‌که‌ به‌ ده‌ست بهێنێت " و له‌ که‌وانه‌ دا دیاری کردووه‌ که‌ سوودی ته‌نگه‌ژه‌ وه‌رگێڕانی ده‌سته‌ وشه‌ی " بینێفیت ئاف سته‌یلمه‌یت" ی ئینگلیسی یه‌. " ته‌نگه‌ژه‌" بۆ واتا کردنه‌وه‌ی " سته‌یلمه‌یت" ته‌نگه‌، چونکوو "سته‌یلمه‌یت" حاڵه‌تێک ده‌گه‌یێنێ پێواژۆێک یان ڕووداوێک گه‌یبێته‌ پنکتێکی ئه‌وتۆ که‌ ڕێی پاش و پێشی نه‌بێ، جا بۆیه‌ له‌ومانایه‌ دا "بن به‌ست" وه‌ک هاوتای
" سته‌یلمه‌یت" ڕسته‌که‌ ڕوونتر و کراوه‌تر ده‌رده‌بڕێ: " لۆژیکی نیمچه‌ ده‌وڵه‌تی ئه‌و مانایه‌ش ده‌گه‌یه‌نێت که‌ هه‌رێمی کوردستان ده‌توانێت له‌و [دۆخی] بن به‌سته‌ که‌لک بستێنێ".
له‌م چاوپێکه‌وتنه‌ دا له‌ وڵامی یه‌ک له‌ پرسیاره‌کان دا چه‌مکی ( سۆشڵ کاپیتاڵ) به‌کار هاتووه‌ که‌ ئاماده‌کاری هاوپرسه‌کییه‌که بۆ ئه‌وه‌ی له‌ کۆڵ خۆی کاته‌وه‌ به‌ " پایته‌ختێکی کۆمه‌ڵایه‌تی" وه‌رگێڕاوه‌.
" دواجار، ئه‌وکۆتو‌به‌نده‌ هه‌یکه‌لییانه‌ی! هه‌رێمی کوردستان، که‌ لاوازی دامه‌زراوه‌کان و پێکهاته‌ی عه‌شایه‌ری و کۆمه‌ڵایه‌تی و نه‌بوونی پایته‌ختێکی کۆمه‌ڵایه‌تی ده‌گرێته‌وه‌، ( سۆشل کاپیتاڵ) وا ده‌که‌ن کوردستان نه‌توانێت به‌رده‌وامی به‌ مانه‌وه‌ی خۆی بدات ئه‌گه‌ر له‌م کاته‌ دا سه‌ربه‌خۆیی خۆی ڕابگه‌یه‌نێت".
" کاپیتاڵ " له‌ زمانی ئینگلیسی دا چه‌ندین مانای هه‌یه‌، " پێته‌خت" یان " پایتخت" [ی فارسی] یه‌ک له‌ ماناکانێتی، به‌ڵام له‌و پێوه‌ندییه‌ی سه‌ره‌وه‌دا " پایته‌خت" چ جێی نییه‌. ده‌ڕاستی دا مه‌به‌ست له‌ "سۆشڵ کاپیتاڵ" گشت ئه‌و نرخ و به‌هاکۆمه‌ڵایه‌تییانه‌ن که‌ له‌ سه‌ر یه‌ک کۆبوونه‌ته‌وه‌ و ده‌کرێ پشتیان پێ ببسترێ و ئه‌وه‌ له‌ زانستی کۆمه‌ڵناسی و مه‌ردمناسی دا چه‌مکێکی پێ زاندراو‌ و ناسراوه‌ و‌ ده‌کرێ له‌ کوردیدا به‌ " سه‌رمایه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی" یان " ده‌سمایه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی" وه‌ربگێڕدرێ.
له‌م هاوپرسه‌کییه‌ دا " ئێلیت" به‌ " نوخبه‌ی سه‌رکرده‌کان" وه‌رگێڕدراوه‌ که‌ لێره‌ دا " سه‌رکرده‌کان" زێده‌یه‌ و " نوخبه‌" ی عه‌ڕه‌بی ده‌کرێ مانای " ئێلیت" ی لێ بخوێندرێته‌وه‌.

Dennis Nataliدێنیس ناتالی
Authoritarian ده‌سته‌ڵاتخواز
Institutional perspective ڕوانگه‌ی ده‌زگایی، تێڕوانینی بنیاتی
Benefit of stalemateکه‌لکی بن به‌ست
Social capital سه‌رمایه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی، ده‌سمایه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی
Elite نوخبه‌

Wednesday, April 23, 2008

هێندێک تێبینیی زمانی 48


هێندێک تێبینیی زمانی 48
حه‌سه‌نی قازی

چه‌ند سه‌رنجێک له‌ سه‌ر تێبینی له‌ سه‌ر تێبینی 4

له‌گه‌ڵ ڕێز و حورمه‌ت، به‌ ڕاستی من بۆم ساخ نه‌بووه‌وه‌ ئه‌و تێبینییه‌ی له‌مه‌ڕ "هه‌واڵه‌که‌ی سایتی ئاوێنه‌" به‌ڕێز شه‌بانی [ شوانی، شڤانی] نووسیویه‌ یان هوگرێکی دیکه‌ی ڕاست نووسینی کوردی. تکایه‌ ئه‌گه‌ر بۆچوونی به‌ڕێزیانه‌ با ئاگادارم کاته‌وه‌.
ئاشتی سه‌باره‌ت به‌ "مێرد کردن " و " ژن هێنان" هێندێک شتی شیکردوونه‌ته‌وه‌ که‌ به‌جێنه‌ و له‌م زنجیره‌ باسانه‌ دا پێشتر لێی دواوم. منیش له‌ گه‌ڵ ئه‌وه‌م هه‌رنه‌بێ له‌ زمانی نووسین دا هه‌وڵ بدرێ بۆ فت کردنی کوته‌ و داڕشتنی ئه‌وتۆی دووچاوکی کردن و هه‌ڵاواردنی جینسی کۆمه‌ڵایه‌تی لێ ده‌خوێندرێته‌وه‌ و ژن به‌ بوونه‌وه‌رێکی که‌متر له‌ پیاو داده‌نێ. به‌ڵام، ئه‌گه‌ر ئه‌و زمان ته‌کاندانه‌ به‌پێی ڕێبازێکی پته‌و و شێرگیرانه‌ [شێلگیرانه‌] نه‌کرێ و هه‌ر بۆ دژایه‌تی له‌ گه‌ڵ هاتنی تۆوی "بیگانه‌" بۆ نێو زمانی نووسینی کوردی بێ. کوته‌ی ناقۆڵا و سه‌قه‌تی وه‌ک ' هاوسه‌رگیری'، ' هاوسه‌رگیری سازکردن'، 'هاوسه‌رگیری ئه‌نجام دان ' 'پێکهێنانی ژیانی هاو سه‌رگیری ' ، پڕۆسه‌ی هاوسه‌ری گیری ' لێده‌رده‌چێ .
ئه‌م بڕگه‌یه‌ی خواره‌وه‌ که‌له‌ نووسراوه‌یه‌کی ماڵپه‌ڕی 'گوڵان ' داهاتووه‌ ئه‌و ناشێرگیر [ ناشێلگیر] بوونه‌ زۆر به‌ جوانی ده‌درده‌خا. نووسه‌ر له‌ سه‌ر دێڕی باسه‌که‌ی دا له‌ بری " ژیانی هاوسه‌ریی" یان " ژیانی هاوسه‌رایه‌تی" ده‌ربڕینه‌که‌ی وا ‌گه‌ڵاڵه‌ کردووه‌ که‌ مرۆ وای لێتیده‌گا ‌ "گه‌لاوێژ" جگه‌ له‌ 'هاوسه‌ر' ، ' مێرد' یشی هه‌بێ. به‌ هاوسه‌رگیری ده‌ستی پێکردووه‌ و دوایه‌ هاتووه‌ته‌وه‌ سه‌ر ' شوو کردن ' و ' ژن هێنان ' و دیاره‌ ئه‌وه‌ هیچ ده‌خڵی به‌ ڕوانگه‌ی یه‌کسانی له‌ ئاست جینسی کۆمه‌ڵایه‌تی [ جێندر] وه‌ نییه‌،و له‌ تێکدانی زمان زیاتر نه‌بێ شتێکی دیکه‌ نییه‌ و وه‌ک له‌ سلێمانی ده‌ڵێن مرۆ بۆی هه‌یه‌ بپرسێ ئه‌مه‌ چه‌نی به‌چه‌ند ؟!

لادانی سێكسی كۆتایی بە ژیانی هاوسەری گەلاوێژ و مێردەكەی دێنێ
پێكهێنانی ژیانی هاوسەرگیری بۆ ژن و پیاو كۆمەڵێك مەغزاو مەدلولی جوان و پڕمانای هەیە هاوسەرگیری واتە خۆشەویستی و توانەوەی دوو عاشق لە بۆتەی یەكتردا بەواتایەكی تر پرۆسەی هاوسەرگیری فریادرەسی كچان و كورانە لە هەڵخلیسكان و لادان لەسەر رێگای راستەقینە و دەروازەیەكی تایبەت بۆ بەختەوەری و ژیانی هاوبەش... كەواتە ژیان بە هاوسەرگیرییەوە جوان و جوانتر دەبێ بۆیە ئەوانەی بایەخی شووكردن و ژنهێنان لایان شتێكی كەمە ئەوە بە هەڵەداچوونە، مرۆڤ چ كچ بێت یاخود كوڕ پێویستە بەر لەوەی بچێتە نێو دونیای هاوسەرایەتییەوە دەبێ لە پێشەدا خۆی ساز و ئامادە بكات بەتایبەتی پیاوەكان گەرەكە بزانن كە ئایە توانای بەڕێوەبردنی ژن و ماڵیان هەیە و لە رووی جەستەیی عاتیفی و جنسییەوە تا چەند دەتوانن دڵی ژنەكانیان رازی بكەن ئەگەر زانیان مەرجەكانی هاوسەرێكی باشیان تێدا نییە نابێت باژۆ دەشتە لە خوت و خۆڕا ژن بهێنن و پاشان كچی خەڵك بكەنە پەندی زەمانە و ژیان لە خۆشیان تێك بدەن ئەم رووداوەی بەردەستتان نە رۆمانە و نە چیرۆكی بەر ئاگردان، بەڵكو باسی ژیانی كچێكە كە چۆن دوای مێردكردن تووشی ئازار و ناخۆشییەكی زۆر دێت و هەر بەو هۆیەشەوە تووشی خیانەت دێت و خیانەتی پێدەكرێت، ناوی ئەو كچەش(گەلاوێژ)ە، و تەمەنی 21ساڵە.


رێزدار ئاشتی له‌ شوێنێکی بۆچوونه‌که‌تدا کوته‌ی ' پیاو سالاری' ت به‌کار هێناوه‌، ئه‌گه‌ر لێم دڵمه‌ند نه‌بی پێم خۆشه‌ بڵێم ئه‌و پاشگرانه‌ی ' سالار ' و 'سالاری' ش هه‌ر وه‌ک 'گه‌را' و 'گه‌رایی' گۆرین وان که‌ هێندێک نووسه‌ری که‌ زمانی فارسی 'گه‌رای' له‌ نووسینه‌کانیاندا داناوه‌ ده‌یده‌نه‌ ده‌م ناوێک یان ئاوه‌ڵناوێک و ئاوه‌ڵناو یان ناوێکی واتای نوێی لێ داده‌ڕێژن. له‌ کوردی دا ' پیاو مه‌زنی ' واتای پڕ به‌ پێستی ' مرد سالاری ' فارسی یان 'پیاو سالاری' کوردی – فارسییه‌.

تێبینی له‌ سه‌ر تێبینی 4




سڵاو كاك حه سه‌نی خۆن،

یاڕب ده ست و چاوت خۆش بێت. بریا وزه و توانای ئه وت ( گومان له وه دا نییه كه زانسته كه ت هه ێه ) هه بووا كه له سه ر یاسا و ڕێسای زمانی كوردیی (لانی كه م به شی كرمانجی خۆاروو) شتێكت نووسیبا، تاكوو نه وه كانی داهاتوو كه ڵكی پێویستی خۆیان لێوه رگرتبا.
هه ر شاد و سه ركه وتوو بێت.
شه‌بانی

کاکه‌ حه‌سه‌نی به‌ڕێز دیسان سڵاوت لێبێ ،هاوسه‌رگیری
هه‌ڵبه‌ت ئێمه‌ وه‌ک کورد چون زمانه‌که‌مان به‌ داخه‌وه‌ کارێکی ئه‌وتۆی له‌ سه‌ر نه‌کراوه‌ وئه‌وه‌ی که‌ ئێستاش قسه‌ی‌ پێده‌که‌ین زه‌حمه‌ت و شه‌ونخوونی ئه‌و شاعیرانه‌یه‌ که‌ له‌ به‌ر چرای نه‌فتی و فتیله‌ به‌ دزی داگیرکه‌ران ئه‌و وشانه‌یان ده‌ ته‌ریبی شێعره‌کانیاندا پاراستووه‌ و ئه‌وڕۆ ئێمه‌ به‌ بێ وه‌یکه‌ قه‌دریان بگرین و بزانین چۆن گه‌یونه‌ ده‌ستی ئێمه‌ به‌ شه‌ق و شڕی ده‌کاریان ده‌که‌ین ، ده‌نا خۆ ئێمه‌ بۆ کاری خێر کردارمان هه‌یه‌ مێردکردن یان شووکردن بۆ ژنان، ژن هێنان بۆ پیاوان باسی سیسیلیای درووست کراوه‌ که‌ شووی به‌ پیاوێکی دی کردووه‌ ده‌شکرا بۆ سارکوزیش بنووسرێ سارکوزی ژنه‌ نمایشکار و گۆرانی بیژی به‌ ڕه‌گه‌ز ئیتالیای هێنا یان هێناوێته‌وه‌، پێویست به‌ ده‌کارکردنی ڕسته‌ی زه‌ق و چاو وگوێ کڕێنی هاوسه‌رگیری یش نه‌ده‌بوو که‌ فارسه‌کانیش به‌و مه‌به‌سته‌ ئه‌و وشه‌یه‌ ده‌کار ناکه‌ن واته‌ همسرگیری و کوردیش قه‌ت نه‌یگوتووه‌ من هاوسه‌ر ده‌گرم و جا ئێمه‌ وه‌ک کورد چاوگه‌یه‌کشمان به‌ نێوی هاوسه‌رگرتن نییه‌ هاوسه‌ر نه‌ ماسی یه‌ و نه‌ که‌روێشک
ته‌رجومه‌ی ده‌ستوری کۆماری عێڕاق به‌ باوه‌ڕی من هه‌م ئی په‌یامنێر و هه‌م ئی تاریق جامباز ئاڵۆزن بۆ شیرفامبوونی بابه‌ته‌که‌ ده‌بوو ئاوا نووسرابا یان گووترابا
چه‌ند وشه‌یه‌ک ده‌ ده‌ستووری کۆماری عێڕاقدا هه‌ن که‌ ده‌ ته‌رجومه‌که‌ی زمانی کوردی دا نین یان له‌ قه‌ڵه‌م که‌وتوون
سه‌رکوتوو بی
شه‌بانی
Wednesday, 16 April 2008
بۆ یه‌كه‌مین جار له‌شاری‌ سلێمانی‌ شانۆییه‌ك له‌ناو مزگه‌وتی‌ قازی‌ محمه‌د نمایشكرا، كه‌ له‌شانۆییه‌كه‌دا چه‌ندین گۆرانی‌ وه‌ك "به‌له‌نجه‌و به‌له‌نجه‌"، له‌گه‌ڵ یه‌كێك له‌شیعره‌كانی‌ قوبادی‌ جه‌لی‌ زاده‌ی تیادابوو.ئه‌م شانۆییه‌ كه‌ كاری‌ ده‌رهێنانه‌كه‌ی‌ له‌لایه‌ن هونه‌رمه‌ند حسێن میسری‌ بۆ به‌ئه‌نجام گه‌یه‌نرابوو، باس له‌كاره‌ساتی‌ ئه‌نفال‌و هه‌ڵبجه‌ی‌ ده‌كرد.
ئه‌م شانۆییه‌ كه‌ كاری‌ ده‌رهێنانه‌كه‌ی‌ له‌لایه‌ن هونه‌رمه‌ند حسێن میسری‌ بۆ به‌ئه‌نجام گه‌یه‌نرابوو، باس له‌كاره‌ساتی‌ ئه‌نفال‌و هه‌له‌َبجه‌ی‌ ده‌كردو چه‌ندین گفتوو گۆشی‌ له‌گه‌ڵ خوداوه‌ندا تیادابوو.شاعیر قوبادی‌ جه‌لی‌ زاده‌ وه‌ك تێكه‌ڵیه‌ك له‌گه‌ڵ شانۆییه‌كه‌دا به‌شداری‌ كردوو پارچه‌ شیعرێكی‌ خۆی‌ خوێنده‌وه‌. ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی‌ كاره‌كته‌ره‌كان ئه‌دائی‌ چه‌ند په‌راگرافێكی‌ تری‌ شیعره‌كه‌یان كرد كه‌ په‌یوه‌ست بوو به‌ هه‌ڵبجه‌و ئه‌نفاله‌وه‌.ئه‌م شانۆییه‌ كه‌ به‌ناونیشانی‌ "بێم له‌وێیت؟" نمایشكرا، له‌هه‌ندێك دیمه‌نیدا ئه‌كته‌ره‌كان به‌ده‌فه‌وه‌ ده‌رئه‌كه‌وتن كه‌ به‌شێوازێكی‌ تایبه‌ت گۆرانی‌ "به‌له‌نجه‌ گیان به‌له‌نجه‌ ئۆخه‌ی‌ به‌لارو له‌نجه‌، بارێ سێو باری‌ كرد بۆ شاره‌كه‌ی‌ هه‌له‌َبجه‌...بارێ‌ لانك باری‌ كرد بۆ شاره‌كه‌ی‌ هه‌ڵه‌بجه‌"یان ده‌وت.كاره‌كته‌ره‌كانی‌ ئه‌م شانۆییه‌ له‌، كه‌مال عه‌لی‌، جه‌زا حه‌مه‌ سه‌عید، كاوه‌ قادر، جه‌بار مه‌عروف، سه‌میعه‌ محمه‌د، دلێر مسته‌فا، غه‌فور عه‌بدوڵا پێكهاتبوو.ماوه‌ی‌ شانۆییه‌كه‌ 40 ده‌قه‌ بوو ماوه‌ی‌ دوو رۆژی‌ خایاندوو دوێنێ‌ سێشه‌ممه‌ كۆتایی‌ هات.

تکایه‌ سرنج بده‌نه‌ ئه‌و چه‌ند ڕستانه‌ که سایتی ئاوێنه‌ ئه‌وڕۆ بڵاویکردۆته‌وه‌
ئه‌و هه‌واڵه‌ ئه‌وڕۆ ده‌ سایتی ئاوێنه‌دا بڵاو بۆته‌وه‌ ،من هه‌ر بۆم ناچته‌وه‌ سه‌ریه‌ک ده‌ربڕینی مه‌به‌ستێک ده‌بێ ئه‌وه‌نده‌ گران و دژوار بێ به‌ زمانی زگماکی ( زمانی دایکی ) که‌ ئاوا ئه‌و وشانه‌ دێنن و ده‌به‌ن و ده‌ئاکامیشدا ده‌بته‌ گڕی پووچکه‌یه‌ک که‌ به‌ ددانیش ناکڕیته‌وه.
نمایش وشه‌یه‌کی فارسییه‌ له‌ بری ئه‌و وشه‌یه‌ ده‌کوردیدا پێشان یان نیشان یان پێنیشان مان هه‌یه‌ که‌ ده‌گه‌ڵ کاری یاریده‌ده‌ری دان ( فێعلی کمکی) دێ و ده‌کار ده‌کرێن واته‌ پێشاندان یان نیشاندان یان پێنیشاندان که‌ ده‌بوو نووسرابا
بۆ یه‌که‌مین جار له‌ شاری سلێمانی شانۆیه‌ک له‌ ناو مزگه‌وتی قازی محه‌ممه‌د پێشاندرا یان نیشاندرا یان پێنیشاندرا
*کاری ده‌رهێنانه‌که‌ی له‌ لایه‌ن هونه‌رمه‌ند حوسێنی میسری بۆ به‌ئه‌نجام گه‌یه‌نرابوو* له‌ جیاتی ئه‌و ڕسته‌ درێژه‌ و ناڕوونه‌ ده‌کرا بنووسرێ
ده‌رهێنه‌ری ئه‌و شانۆیه‌ حوسێنی میسری بوو زۆر هاسان و له‌ زاران خۆش
چه‌ندین گفتوگۆشی ده‌گه‌ڵ خوداوه‌ندا تیادابوو گفتوگۆ فارسییه‌* گفتگو* نازانم ‌ وتووێژ که‌ وشه‌ی ڕه‌سه‌ن و پاراوه‌که‌ی کوردی ئه‌و وشه‌ فارسی یه‌یه‌ چ ناله‌بارێکی هه‌یه‌ که‌ ده‌کاری ناکه‌ن ؟
*تیادابوو * ئه‌وه‌ش له‌ وشانه‌یه‌ که‌ جیڕه‌باب دراوه‌ به‌سته‌زمانه‌ وشه‌ ڕاسته‌که‌ی تێیدابوو یه‌
*شاعیر قوبادی جه‌لیزاده‌ وه‌ک تێکه‌ڵیه‌ک له‌ گه‌ڵ شانویێه‌که‌دا به‌شداری کرد و پارچه‌ شێعرێکی خۆی خوێنده‌وه‌*
ئه‌وه‌ش دیسان له‌و ڕستانه‌یه‌ که‌ به‌ڵای وشه‌ی تیادابووی به‌سه‌رهاتووه‌ ئه‌وه‌ش زۆر هاسان ده‌کرا بنووسرێ
شاعیر قوبادی جه‌لیزاده‌ به‌شداری شانۆکه‌ بوو و شێعرێکی خۆیشی خوێنده‌وه‌ هیچ پێویستی به‌ وشه‌یه‌کی زه‌ق و قورسی وه‌ک تێکه‌ڵێک که‌ زۆر بێ مانایه‌ نه‌ده‌بوو ،
*پیکهاتبوو* چون ئه‌ژماری به‌شداران له‌ یه‌ک که‌س زیاترن ده‌بوو کاره‌که‌ش (فێعل ) به‌ کۆ هاتبا نه‌ک به‌ تاک واته‌ ده‌بوو نووسرابا پێکهاتبوون
جا ئه‌وه‌ به‌داخه‌ هه‌ر ریزی دێڕه‌کانی ئه‌و ڕۆژنامه‌یه‌ نییه‌ که‌ له‌ باشووری وڵات ده‌رده‌چی وئاوا تژی یه‌ له‌ هه‌ڵه‌ی ڕیزمانی ، ئه‌و شێوه‌ ئاخافتن و نووسینه‌ باوی ڕۆژه‌ له‌وێ .

سه‌رکه‌وتوو بی

ئاشتی

شه‌بانی به‌رێز،
راست ده‌که‌ی، له‌ کوردیدا "شووکردن"، "به‌ شوودان" یان "به‌مێرددان" و هه‌روه‌ها "ژنهێنان"مان هه‌ن. به‌لام، به‌رای من، که ره‌نگه‌ کاک حه‌سه‌نیش پێ وابێ، "به‌ مێرددان" یان "ژنهێنان" زمانی پیاوسالارییه‌. هه‌ر پیاوه‌که‌ "فاعیل" (بکه‌ر)ـه‌، ژنه‌که‌ "مفعول" و ژێرده‌ست. هه‌ر ژن "ده‌هێندرێ" (به‌رکار)، به‌لام پیاو ژن "ده‌هێنێ" (بکه‌ر). جا، بۆیه‌ نابێ ئه‌وانه‌ ده‌کار بکرێن. ئای چی؟ له‌ ولاتی غه‌ریبایه‌تی 15-2- ساڵێک کاری وه‌رگێڕانم کردووه‌. من که‌لکم له‌م وشه‌ و عیباره‌تانه‌ وه‌رگرتووه‌: زه‌ماوه‌ندکردن، پێکهێنانی ژیانی هاوبه‌ش، پێوه‌ندیی ژنووشوویی، له‌ یه‌کتر ماره‌کران (نه‌ک هه‌ر ژن له‌ پیاو ماره‌ بکرێ)، به‌ یه‌که‌وه‌ ژیان؛ ژیانی هاوسه‌ریی؛ ژیانی هاوبه‌ش؛ هاوبه‌شی ژیان و هتد.
هه‌ر بژین بۆ ئه‌و باسوخواسانه‌تان

Tuesday, April 22, 2008

کوردی وه‌ک زمانێکی جووت - ستاندارد




کوردی وه ک زمانێکی جووت-ستاندارد:
تێبینی سه باره ت به گه‌ڵاڵه ی داخوازینامه بۆ ره سمی کردنی "کرمانجی خواروو"


پرۆفسۆر ئه‌میری حه‌سه‌نپوور- زانکۆی تۆرۆنتۆ،کانادا


داخوازینامه یێک گه ڵاڵه کراوه بۆ ئه وه ی داوا له حکوومه تی هه رێم بکا که "کرمانجی خواروو" (سۆرانی) وه ک زمانی ستانداردی کوردی به ره سمییه ت بناسرێ. له ئه و داخوازینامه دا، داواکراوه،

یه‌که‌م: به‌یاسایه‌ک بڕیار بدرێ له‌سه‌ر به‌فه‌رمیی ناسینی شێوه‌زاری کرمانجی خواروو وه‌ک بناغه‌ی زمانی ستانده‌ردی کوردیی، له‌هه‌رێمی کوردستانی عێراقدا.

دووه‌م: به‌یاسایه‌کی هاوپێچ (مرفق) بڕیار بدرێ له‌سه‌ر دامه‌زراندنی ئینستیتیوتێکێ نه‌ته‌وه‌یی له‌ کوردستاندا، بۆ لێکۆڵینه‌وه‌و ساغکردنه‌وه‌و ئارشیفکردنی هه‌موو شێوه‌زاره‌کانی زمانی کوردیی و پێشکه‌شكردنی پێشنیارو لێكوڵێنه‌وه‌ی به‌رده‌وام بۆ موتووربه‌کردنی زمانی فه‌رمیی به‌وشه‌و فره‌ییز و زاراوه‌ی هه‌موو شێوه‌زاره‌کانی تر.

ئه و داخوازییه ده یه وێ یه‌ کێک له سێ له هجه ئه ده بییه‌ کانی کوردی، ئه وه ی که ناوی "سۆرانی"، "کوردی ناوه راست" یان "کرمانجی خواروو"ی لێندراوه، به زه بری قانوون و ده سه ڵاتی ده وڵه تی، بکرێت به زمانی ره سمی و ستانداردی کوردی.

ده وری له هجه‌ کانی تریش (کرمانجی ژووروو، هه ورامی....) ئه وه بێ که خزمه ت بکه ن به ده وڵه مه ندکردنی ئه و زمانه ستاندارده.
ئه و داخوازییه، ئه گه ر به پێوانه ی زانستییه کانی زمان هه ڵی بسه نگێنین، به هه ڵه چووه و له باری سیاسییه وه تووشی

هه ڵه یێکی گه وره تر بووه. زۆر به کورتی:

1- زمانی کوردی، وه ک زمانی هه رمه نی، ئالبانی و نۆروێژی، زمانێکی جووت-ستاندارده‌: دوو ستانداردی هه یه، کرمانجی و سۆرانی (من لێره و پاش، له به ر هاسانکردنه وه ی نووسین ئه و دوو ناوه ده کاردێنم). له گه‌ ڵ ئه وه شدا هه ورامی

ئه ده بییاتێکی کۆنی هه یه، وه ک دوو له هجه که ی تر پرۆسه ی ستاندارد بوونی ده ست پێ نه کردووه؛ له هجه ی دملی یان زازاش بۆ نووسین زۆر که م ده کار هێندراوه.
2- زۆربه ی گه‌لی کورد به کرمانجی قسه ده که ن: ته واوی کوردی سوورییه، ته‌ واوی کوردی هه رمه نستان، زۆربه ی کوردی تورکییه، به شێک له کوردی ئێران و عێراق کرمانجی زمانن. سۆرانی ته نیا له کوردستانی عێراق و ئێران، ئه ویش ته نیا له ناوچه کانی ناوه راست قسه ی پێده کرێ.
3- له روانگه‌ی زمانناسییه وه، هیچ له هجه یێک له له هجه یێکی تر باشتر نییه. هه ر له هجه یێک ده توانێ ببێته زمانی ستاندارد. ستاندارد بوون پێوه ندی به باروودۆخی غه یری-زمانی (واته ئابووری، کۆمه ڵایه تی، سیاسی...) هه یه. نووسین و

ئه ده بیات له پێشدا به هه ورامی و کرمانجی ده ستی پێکرد. سۆرانی زۆر دره نگتر، نزیکه ی سێ سه ده دوایه، بۆ نووسین

ده کارهات، به ڵام له باروودۆخی دوای شه ڕی جیهانی یه‌که‌م هه لی بۆ ره خسا که ستاندارد بکرێ.
4- پرۆژه ی ستانداردبوونی زمانی کوردی، له به ر دابه شکرانی کوردستان له ناو چه ند ده وڵه تدا و به هۆی سیاسه تی زمانکوژی، به شیوه یێکی ئاسایی وه ڕێ نه که وت و درێژه ی نه بوو. ئه و پرۆسه یه کاتێک ده ستی پێکرد که گه‌لی کورد له نێوان ئێران و عوسمانی دا دابه ش ببوو و به شێکی که میش له روو سییه بوون. ستاندارد کردن له سه ره تاوه خۆڕسکی بوو، واته

به بێ به ر نامه یێکی له پێشدا گه ڵاڵه کراو و به بێ تیۆری و زانستی زمانناسی. ئه و پرۆژه یه به بڵاوبوونه وه ی روژنامه ی کوردستان له 1898 ده ستی پێکرد، کاتێکی ده سه ڵاتی ده وڵه تیی کورد له ئارادا نه بوو. کوردستان زۆرتر به کرمانجی بوو له به ر ئه وه ی بڵاوکه ره وه که ی، به در خانییه کان، کرمانجی زمان بوون. رۆژنامه گه ری دوای 1908 هه م به کرمانجی بوو و هه م به سۆرانی به ڵام کرمانجی زاڵ بوو له به ر ئه وه ی خوێنده وار و رۆشنبیر و خوێنه‌ره‌وه‌ زۆرتر کرمانجی زمان بوون.
5- دوای شه ری جیهانی یه که م، به شی عوسمانی کوردستان، که به شی هه ره گه وره بوو، دیسان دابه ش کرا و ئه و

دابه شییه پێوه ندی نێوان له هجه کانی گۆڕی. به رووخانی ده وڵه تی عوسمانی (1923-1918) و دامه زرانی کۆماری تورکییه

(1923) به تایبه تی دوای 1925، کرمانجی به شێوه یێکی دڕندانه سه رکوت کرا. له سوورییه ش، که فه رانسه دایمه زراند

(1946-1918)، رێگه نه درا کرمانجی له خوێندن دا ده کار بێ و رۆژنامه گه‌ریش ته نیا له 1932 هه تا 1935 و له ساڵانی شه ڕی جیهانی دووه م "ئازاد" بوو. دوای شه ری جیهانی یه که م (1918-1914)، ته نیا له عێراق (له ژێر ده سه ڵاتی ئینگلستاندا) و

یه کێتی سۆڤێت (1921 به و لاوه) زمانی کوردی له خوێندن و نووسین و چاپه مه نی و رادیۆ ده کارهات و پرۆژه ی ستاندارد کردن هاته گۆڕێ. له عێراقێ، ستاندارد کردن بێ به رنامه بوو، واته رۆژنامه نووس و نووسه‌ر و بڵاوکه‌ره‌وه‌ی کتێب و وه رگێڕه کان بۆچوونی جیاوازیان هه‌بوو به ڵام له ئه و بێ به رنامه ییه شدا، یه‌کده نگی به دی ده کرا (بۆ وێنه له وشه ڕۆنان، په تیکردن، گۆڕین یان چاککردنی ئه لف وبێ). پرۆژه ی ستاندارد کردنی زمانی کوردی به سۆرانی، ئه ویش له سه ر بنچینه ی بن-له هجه ی سلێمانی، به ڕێوه ده چوو نه ک له‌به‌ر ئه وه ی ئه و بن-له هجه یه له ئه وانی تر باش تر بوو به لکوو له به ر ئه وه ی شاری سلێمانی ناوه ندی بزووتنه وه ی نه ته وه یی بوو، خوێنده وار و رۆشنبیری زۆرتر بوو و ناوچه ی بادینان زۆرتر عه شیره یی بوو و شاری گه وره ی نه بوو. ته نیا له یه کێتی سۆڤێت، بۆ ستاندارد کردنی زمانی کوردی رێباز و به رنامه دییاری کرا ( کۆنگره ی 1934 ی یێره وان)، به ڵام کوردی سۆڤێت به ژماره زۆر که م بوون، و له قه فقاز و ئاسیای ناوه ندی بڵاوببوونه وه، و له 1937 هه تا دوای شه ری جیهانی دووه م سه رکوت کران، و ده وڵه تانی ناوچه رێگه‌یان نه ده دا پێوه ندی له نێوان ئه وان و پارچه کانی تری کوردستان هه بێ. له ئه و باروودۆخه دا، بن-له هجه ی سلێمانی له کوردستانی عێراق پرۆسه ی ستاندارد بوونی به رده وام بوو، تا راده یه کیش له کوردستانی ئێران، سه رباقی ئه وه ی زمانی کوردی له ئێران سه رکوت ده کرا، هێزی پێده درا

(به تایبه‌ت به درێژایی ته مه نی کورتی کۆماری کوردستان).
6- داخوازینامه داوا ده کا سۆرانی "له هه رێمی کوردستانی عیراقدا" به ره سمییه ت بناسرێ. به ڵام ئه گه ر شتێکی وا بکرێ (جوێکردنه وه یان دابڕانی له هجه کان ، له ت و کوت ترکردنی پرۆسه ی ستاندارد بوون، و سه پاندنی ئه‌و له‌ت وکوتییه‌ له ناو سنووری ده وڵه تێکدا) دیسان به رنامه یێکی وا سه رناکه وێ و زیانێکی سیاسی زۆری ده بێ. ئه گه ر له رابردوودا سۆرانی له عێراق و کرمانجی له سۆڤێت ده یانتوانی، بێ خۆهه ڵقوتاندن له یه‌ک تر، ستاندارد بن، ئێسته ئه و پێوه ندییانه گۆڕاون، په رژینی سنووره کان نزم تر بوون، پارچه کان تیکه ڵاو تر بوون، تێکنۆلۆژی راگه یاندن (تلڤیزیۆنی ساتلایت، ئینترنێت، ته له فۆن...) سنووره کانی شێواندووه. قورسایی له هجه کانیش وه ک جاران نه ماوه، هه ر بۆیه هه وه ڵ تلڤیزیۆنی ساتلایت کرمانجی زمانه کان دایان مه زراند و زۆرتر به کرمانجی بوو تا سۆرانی. کرمانجی زمانه کان له تورکییه، به خه باتی خۆیان، مافی بڵاوکردنه وه به زمانی خۆیان ئه ستاندووه و ده وڵه تی تورکییه یان وا لێکردووه که به وزوانه رادیۆ ۆ تلڤیزیۆنی ساتلایت به کرمانجی ده ست پێ بکا. له کوردستانی عێراقیش، بادینان چی تر مه ڵبه ندی عه شیره ت و ورده شاران نییه.
7- دوای وه لاچوونی ده سه ڵاتی ریژیمی به عس له سه ر به شێک له کوردستان له 1991 ، کرمانجی زمانه کان له کووچه و کۆڵانان و له دووکان و ئیداره کان دا به نووسین و به ئاخاوتن کرمانجییان ده کارهێنا و سۆرانی زمانه کانیش وه ک جاران ده کارهێنانی له هجه ی خۆیان درێژه پێدا. دیاره سۆرانی هێشتا ده سه ڵاتی زۆرتره ئه وه ش له به ر پێوه ندی نابه رابه ری نێوان دوو له هجه که یه له کوردستانی عێراقدا نه ک له به ر ئه وه ی سۆرانی له کرمانجی پێش که و تووتره، یان سۆرانی ستانداردبووه و کرمانجی نه بووه. راسته که چاپه مه نی زۆرتر به سۆرانی بووه به ڵام هیچ بابه تێک نییه که بکرێ به سۆرانی باسی بکرێ و به کرمانجی نه کرێ. ره سمی کردنی له هجه یێک ده سه ڵات ده دا به له هجه که و به ئه وانه ی به و له هجه یه قسه ده که ن و له هه مان کاتدا ئاخێوه رانی له هجه کانی تر له و ده سه ڵاته بێ به ش ده کا. ئه وه ش کێشه که ده کا به کیشه ی ماف و دێمۆکراسی.
8- کوردی زمانێکی جووت-ستاندارده و ئه گه ر قه رار بێ بکرێته تاقه-ستاندارد، به بێ زه بروزه نگی ده وڵه تی سه رناگرێ و ئه و زه بروزه نگه ش به ئامانجی خۆی ناگا و ناکۆکی قووڵتر و به رین ترده کا. ئه گه ر مه به ستی داخوازینامه ئه وه یه که نه ته وه یه ک بگرێ و جیاوازی دوو له هجه که نه بێته سه رچاوه ی لێکهه ڵبڕانیان، ره سمی کردنی سۆرانی پرۆسه ی جیابوونه وه خێرا تر ده کا. ئه گه ر مه به ست ئه وه یه نه ته وه ی کورد وه ک سرب و کروات یان چێک و سلۆواک لێکهه ڵنه بڕن، ره سمی کردنی سۆرانی به رنامه یێکی وا وه دی دێنێ.
9- جیاوازی زمان و له هجه وه ک نوقسان و دواکه وتوویی و لێقه ومان چاوی لێکراوه به ڵام ده کرێ وه ک ده وڵه مه ندیی و جوانی و هه ڵکه وتوویی دابندرێ. ئه و بۆچوونانه ش له بواری دوو جیهانبینی و دوو ئیده ئۆلۆژی و دوو سیاسه تی لێک جیاواز سه ریان هه ڵێناوه. کێشه ی ماف و دێمۆکراسی له ناخی ئه و ناکۆکییه دا ماڵی کردووه.

له‌مه‌ڕ تێبینیی زمانی 47


زۆر به‌ڕێوجێ بۆی چووی کاک حه‌سه‌ن. هه‌لبه‌ت من پێم وایه‌ شتێکی دیکه‌ش ده‌کرێ باشتر بکرێ له‌و نووسراوه‌دا.

1.ئه‌گه‌ر رووداوه‌که‌ له‌ لایه‌ن که‌سی به‌سه‌رداهاتوودا بگێڕدرێته‌وه (که‌ لێره‌ ئاوایه‌)،‌ ئه‌وکاته‌ ده‌بێ گێرانه‌وه‌که ‌ له‌ ناو نیشانی گێڕانه‌وه، واته‌ "..."،‌ دا بێ. که‌چی لێره‌ وا نییه‌. ده‌بوو به‌م جۆره‌ بوایه‌:

"[پیاوێیک به‌ ناوی (ب) ...وتی: "..."

2.به‌لام، ئه‌گه‌ر "..." ده‌کار نه‌کرێ، ده‌بێ گێرانه‌وه‌که‌ له‌ زمانی که‌سی سێهه‌مه‌وه‌ بگێڕدرێته‌وه‌. واته، ئاوا:

پیاوێک به‌ ناوی ...وتی که‌ دوو رۆژ له‌مه‌وبه‌ر... له‌ کاتی گه‌رانه‌وه‌یدا بو مال تاکسیه‌ک لێی نزیک بۆته‌وه‌ و شوفیره‌که‌ خولقی کردووه‌ که‌ بیگه‌یێنێته‌وه‌ ماڵ ...

هه‌ر بژین.
ج.ش

Monday, April 21, 2008

جێبه‌جێکردنی " په‌یامی کۆمه‌ڵیک له‌ نووسه‌ران و ..." به‌ مانای هه‌ڵاواردن و په‌راوێز کردنی شێوازه‌کانی کوردییه‌


جێبه‌جێکردنی "په‌یامی کۆمه‌ڵێک نووسه‌ر و ئه‌دیب و ئه‌کادیمیستی کورد بۆ "ستانده‌رایز کردنی زمانی کوردیی [کوردی]" به‌ مانای هه‌ڵاواردن و په‌راوێز کردنی شێوازه‌کانی کوردییه‌.

له‌ ڕۆژنامه‌ی هاوڵاتی دا ( ژماره‌ 415، یه‌كشه‌ممه‌ 20/4/ 2008 )بانگه‌وازێک به‌ ئیمزای 53 " نووسه‌ر، ئه‌دیب و ئاکادێمیستی کورد" ڕووه‌و سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستان ، سه‌رۆک و ئه‌ندامانی پارڵمانی کوردستان ، سه‌رۆک و ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی کوردستان، وه‌زیری به‌روه‌رده‌ی خوێندنی باڵا و ڕۆشنبیریی [ڕۆشنبیری] ئه‌ندامانی مه‌کته‌بی سیاسی ی.ن.ک، پ.د.ک و یه‌کگرتووی ئیسلامی و حیزبه‌ کوردستانییه‌کان" بڵاو کراوه‌ته‌وه‌ و به‌ کورتی و به‌ کوردی داوا له‌و ده‌سته‌ڵاتانه‌ ده‌که‌ن به‌ ده‌م بانگه‌وازه‌که‌یانه‌وه‌ بچن بۆ " به‌ فه‌رمی ناسینی کوردیی ناوه‌ڕاست " به‌ بێ ئه‌وه‌ی به‌ ڕوونی دیاریی بکه‌ن مه‌به‌ستیان کامه‌ شێوازی کوردییه‌ چونکوو ده‌نووسن: " ئه‌و زمانه‌ی که‌ مه‌به‌ستمانه‌به‌ فه‌رمیی بناسرێ هه‌مان ئه‌و زمانه‌یه‌ که‌ زانای خوالێخۆشبوو (تۆفیق وه‌هبی به‌گ) ڕێنووسی بۆ داناوه‌، زمانی یه‌که‌مین حکوومه‌تی کوردیی [کوردی]، حکوومه‌ته‌که‌ی شێخ مه‌حموود و کۆماری مه‌هاباد بوو، پاشان ‌ له‌ ساڵی 1949 له‌ کۆنفرانسی گشتیی مامۆستایان له‌ شه‌قڵاوه‌ جه‌خت له‌ سه‌ر به‌ فه‌رمیی ناسینی کراوه‌ته‌وه‌"
واژۆکارانی ئه‌م په‌یامه‌ که‌ هێندێکیان خزمه‌تی گه‌وره‌یان به‌ ڕووناکبیریی کوردی به‌ گشتی کردووه‌ و ئه‌و خزمه‌ته‌یان سنووری ئه‌و شێوازه‌ی پێی ده‌دوێن تێده‌په‌ڕێنێ، به‌ پاڵ پشتی حوکمی مێژوویی که‌ سه‌لماندنی جێگه‌ی گه‌نگه‌شه‌ و لێدوانه‌ ویستوویانه‌ پاساوێک بۆ سه‌لماندنی په‌یامه‌که‌یان بهێننه‌وه‌. خوێندنه‌وه‌یه‌کی بابه‌تیانه‌ و به‌ دوور له‌ ده‌مارگرژی چاپه‌مه‌نییه‌کانی سه‌رده‌می شێخ مه‌حموود و سه‌رده‌مای ده‌سته‌ڵاتی کۆماری کوردستان له‌ مهاباد ده‌ری ده‌خا، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا تێگه‌یشتنی دوولایه‌نه‌‌ له‌ ئارا دایه‌، به‌ڵام به‌‌ پێی پێوه‌ره‌کانی زمانناسی جیاوازییه‌کی زۆریش له‌ نێوانیاندا به‌دی ده‌کرێ. له‌ بواری سێمانتیک و واتا سازیدا یه‌کیان له‌ ژێر تاوی عه‌ڕه‌بی، ترکی و فارسی و ئه‌ویتریان له‌ ژێر کاردانه‌وی فارسی دا بووه‌.
واژۆکاران هه‌رچه‌ندی ویستوویانه‌ ئاخێوه‌ران و به‌‌کارهێنه‌رانی شێوازه‌کانی کوردیی تر نه‌ئاورووژێنن به‌ڵام به‌ زانایی یان ناڕاسته‌وخۆ بۆچوونه‌که‌یان زه‌مینه‌ی دابڕانێکی دیکه‌ له‌ نێو کۆمه‌ڵانی کوردی دوێ دا پێک ده‌هێنێ.
ئه‌وه‌ی که‌ جێی سه‌رنجه‌ ده‌کارکرانی ئه‌و داوخوازه‌ له‌ بواری کرده‌یی دا ته‌واو به‌ پێچه‌وانه‌ی ڕێز گرتن له‌ فره‌چه‌شنی و جۆراجۆرییه‌ ( و لێره‌ دا فره‌ چه‌شنی زمانی) که‌ به‌شێکی زۆری ئه‌و نووسه‌رانه‌ له‌ نووسین و هه‌ڵوێسته‌کانیاندا ده‌ری ده‌بڕن.
ده‌ ڕاستیدا له‌م قۆناخه‌ی هه‌نووکه‌یی کوردستانی عێراق دا ئه‌وه‌ی ده‌بێ پێش بخرێ و پلانی بۆ دابندرێ دانی ده‌رفه‌ت و ده‌ره‌تانی یه‌کسانه‌ به‌ هه‌موو شێوه‌زاره‌کانی که‌ له‌و به‌شه‌ی جوگرافیای کوردستان دا ده‌کار ده‌کردرێن. به‌ " فه‌رمیی ناسینی" شێوازێک له‌ زمان بمانه‌وێ و نه‌نهه‌وێ ده‌بێته‌ هۆی هه‌ڵاواردن و ده‌په‌راوێز ئاوێتنی ئه‌وانی دی و ئاخێوه‌ران و به‌کار هێنه‌رانی شێوازه‌کانی دیکه‌ به‌ حه‌ق وه‌ک "خوشک و برای چکۆڵه‌" هه‌ست به‌ خۆیان ده‌که‌ن.
نووسه‌رانی په‌یام له‌ بری په‌یامێکی گشتی ئه‌وتۆ حه‌ق وابوو پلانێکی زمانی کۆنکرێت و بێ پێچ و په‌نا که‌ به‌پێی فره‌چه‌شنی زمانی کۆمه‌ڵگه‌ی کوردستانی عێراق داڕێژرابێ پێشکێشی ده‌سته‌ڵاتی سیاسی و داڕێژه‌رانی بواری خوێندن و په‌روه‌رده‌ بکه‌ن.
بێگومان نه‌ خه‌ڵکی هه‌رێمی بادینان،نه‌ ناوچه‌ی هه‌ورامان و نه‌ ئاخێوه‌رانی شێوازی کوردیی خواروو له‌ نێوه‌رۆکی ئه‌و په‌یامه‌ ڕازی نابن، له‌ سه‌روبه‌ندێک دا که‌ زۆر پرس و بابه‌تی گرینگتر پێداویستییان به‌ سرنجی یه‌کدابه‌دووی ده‌سته‌ڵاتی سیاسی هه‌یه‌ داوایه‌کی ئه‌وتۆ جگه‌ له‌ تیزدانی که‌فوکوڵی به‌سترانه‌وه‌ی ناوچه‌یی و خۆجێیی چیتری لێ شین نابێ، هیوادارم واژۆکاران به‌بۆچوونی خۆیان دا بچنه‌وه‌ و بانگه‌وازی ڕێزلێنان له‌ فره‌ چه‌شنی زمانی بده‌ن نه‌ک داسه‌پاندنی تاک چه‌شنی.
حه‌سه‌نی قازی
21ی ئاوریلی 2008
بۆخوێندنه‌وه‌ی ئه‌م په‌یامه‌ بڕوانه‌ ئه‌م نێونیشانه‌
http://www.hawlati.com/

Sunday, April 20, 2008

هێندێک تێبینیی زمانی 47


هێندێک تێبینیی زمانی 47
حه‌سه‌نی قازی


/ هه‌ولێر :پیاوێک به‌ ناوی (ب) له‌ نانه‌واخانه‌ کارده‌کات به‌ کوردستان ئۆنلاینی راگه‌یاند که‌ به‌ر له‌ دووشه‌و له‌ گه‌ڕه‌کی سورچییان نزیک شه‌قامی شه‌ستی تاکسیه‌ک هه‌ڵیگرتووه‌ و هه‌وڵی رفاندنی داوه‌ وتی ' به‌ر له‌ دوو رۆژ له‌ رۆژی 5ی نیسان له‌ گه‌ڕه‌کی سورچییان نزیک شه‌قامی شه‌ست مه‌تری ، له‌ گه‌ڕانه‌وه‌مدا بۆ ماڵه‌وه‌ رۆژئاوابوو بوو تاکسیه‌ک نزیک بووه‌ وه‌ لێم وتی ، وه‌ره‌ منیش هه‌رده‌چمه‌ لای ماڵی ئێوه‌ بتگه‌یه‌نمه‌وه‌ ، منیش یه‌که‌مجار وتم نزیکه‌ و خۆم ده‌ڕۆمه‌وه‌ پاشان وتی ئێمه‌ دراوسێین و به‌س تۆ من ناناسی ، ئیتر چووم "

وتی " له‌ دوای یه‌ک دوده‌قه‌ وتی باشتره‌ هه‌ندێک به‌نزین تێبکه‌م و ئینجا بگه‌ڕێینه‌وه‌ خه‌مت نه‌بێ هه‌ر له‌ ته‌نیشتی یه‌کین ، ئیتر گوایه‌ بۆ به‌نزین گه‌ڕایه‌وه‌ ، به‌ڵام سه‌یرم کرد گه‌یشته‌ لای رێگای شه‌قڵاوه‌ و به‌ره‌ و ده‌ره‌وه‌ی هه‌ولێر ده‌چوو ، منیش وتم کاکه‌ تۆ وتت به‌نزین بۆ کوێ ده‌چی ؟ ئیتر لێ که‌وتمه‌ گومان و وتم خۆم فڕێ ده‌ده‌م ، ستۆپێکی کرد و خۆم فڕێ دا من نه‌متوانی ئاوڕ بده‌مه‌وه‌ به‌ڵام خه‌ڵکێک له‌وێ ژماره‌یان گرتبوو و ئێستا ده‌ستگیر کراوه‌و تا ئێستا نازانین نیازی چی بووه‌ ."

ئه‌م خه‌به‌ره‌ی سه‌ره‌وه‌ له‌ " کوردستان ئان لاین" یان به‌ "عه‌ڕه‌بێ" " کوردستان ئۆنلاین" دا هاتووه‌ و داڕشتنه‌که‌ی هێندێک چاو ڕاکێشه‌. له‌ داڕشتنی ده‌نگوباسی نووسراو دا به‌ پێی نه‌ریتێک که‌ جێی خۆی کردووه‌ته‌وه‌ له‌ سه‌ر دێڕ دا پوخته‌ی نێوه‌رۆکی سه‌ره‌کی په‌یامه‌که‌ یان ڕووداوه‌که‌ هه‌ڵده‌هێنجن و دای ده‌نێن بۆ ئه‌وه‌ی سه‌رنجی خوێنه‌ره‌وه‌ ڕابکێشن. لێره له‌ سه‌ردێڕ دا ئه‌و شێوازه‌ ڕه‌چاو کراوه‌، به‌ڵام له‌یه‌که‌م ڕسته‌ دا له‌ بری ئه‌وه‌ی ڕسته‌که‌ به‌ سه‌ره‌تاوه‌ ده‌ست پێبکا به‌ گوزاره‌ی 'وتی' ده‌ستیپێکردووه‌. ئه‌وه‌ش ده‌ستبه‌جێ ئه‌م پرسیاره‌ قوت ده‌کاته‌وه‌ کێ وتی؟، که‌ی وتی؟، بۆ وتی؟ له‌ کوێ وتی؟ و تاهتد. دیاره‌ خوێنه‌ره‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بزانێ کێ وتی؟ یه‌که‌م کاری که‌ ده‌یکا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ر سه‌ردێڕه‌که‌.
له‌ بڕگه‌ی یه‌که‌می ئه‌م هه‌واڵه‌دا هه‌ر نه‌بێ سێ جار وشه‌ی 'وتی' پاته‌ کراوه‌ته‌وه‌ و ئه‌م کاره‌ ڕسته‌کانی قورس کردووه‌ ده‌کرا ئاوا بنووسرێ: " پیاوێک به‌ ناوی (ب) که‌ له‌ نانه‌واخانه‌ کار ده‌کا وتی دوو ڕۆژ له‌مه‌وبه‌ر، له‌ ڕۆژی 5ی نیسان ده‌مه‌و ئێوارێ له‌ گه‌رانه‌وه‌مدا بۆ ماڵێ تاکسییه‌ک لێم نزیک بووه‌ و [شوفێره‌که‌] خولکی کردم بمگه‌یێنێته‌وه‌ ماڵێ. من یه‌کمجار وتم نا، خۆم به‌پێیان ده‌ڕۆمه‌وه‌.دوایه‌ زانیم دراوسێێین و له‌ گه‌ڵی سوار بووم."
داڕێژه‌ره‌ی ئه‌و ده‌نگوباسه‌ له‌ زمان (ب) وه‌ نووسیویه‌: "ئیترچووم" که‌ دیاره‌ له‌و دۆخه‌ دا ده‌ست نادا، ئه‌گه‌ر نووسرابا " ئیتر له‌گه‌ڵی چووم" ده‌بوو، ئه‌گه‌رچی بۆ ئه‌و کاره‌ی ئه‌و کردوویه‌ ده‌بوو نووسرابا" ئیتر سوار بووم" یان " ئیتر سه‌رکه‌وتم". بڕگه‌ی دوویه‌می به‌سه‌رهاته‌که‌ش هه‌ر به‌ 'وتی' ده‌ست پێده‌کا که‌ئه‌ویش هه‌ر مه‌به‌ست له‌ (ب ) یه‌ و لێره‌دا زێده‌یه‌، له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی ده‌ربڕینه‌که‌ خراوه‌ته‌ ناو نیشانه‌ی گێڕانه‌وه‌ ' ' من بایه‌م بڕگه‌ی دوویه‌مم ئاوا داده‌ڕشت " شوفێره‌که‌ له‌ دوای یه‌ک دوو ده‌قیقه‌ وتی باشتره‌ هه‌ندێک به‌نزین تێبکه‌م و ئه‌وجار ىڕۆینه‌وه‌. [ له‌ بیرمان بێ ، ئاگادار کراوین‌ هه‌ردووکیان به‌ره‌و ماڵ ده‌ڕۆنه‌وه‌] خه‌مت نه‌بێ ماڵمان له‌ ته‌نیشت یه‌که‌ . ئیتر گۆیا بۆ به‌نزین لێدان [ یان تێکردن] گه‌ڕایه‌وه‌، به‌ڵام سه‌یرم کرد گه‌یشته‌ لای ڕیگای شه‌قڵاوه‌ و به‌ره‌و ده‌ره‌وه‌ی هه‌ولێر ده‌چێ [ نه‌ک ده‌چوو، چونکوو (ب) خه‌ریکه‌ ڕووداوێک که‌ له‌ ڕابردوو دا قه‌وماوه‌ له‌ دۆخی هه‌نووکه‌ییدا ده‌گێڕێته‌وه‌] وتم: کاکه‌ تۆ وتت به‌نزین تێده‌که‌ی! ئیتر لێی که‌وتمه‌ گومان و بڕیارم دا خۆم فڕێ ده‌م. شوفێره‌که‌ ستۆپی کرد و خۆم فڕێ دا، نه‌م توانی ئاوڕ بده‌مه‌وه‌ به‌ڵام خه‌ڵکێک له‌وێ ژماره‌ی ئۆتۆمۆبیله‌که‌یان هه‌ڵگرتبوو و ئێستا کابرا [ شۆفێره‌که‌] گیراوه‌ و تائێستاش نازانم نیازی چ بووه‌."

Thursday, April 17, 2008

بۆ میوانی ئێواره‌ی پاییز


بۆ میوانی ئێواره‌ی پاییز

سپاس بۆ په‌یام و ڕه‌خنه‌کانت.کاتێک بیرم له‌ په‌خشاندنی ئه‌و هۆنراوه‌ی "هێمن" ده‌کرده‌وه‌ منیش وه‌کوو تۆ وه‌بیر قسه‌که‌ی کاک محه‌مه‌دی مه‌لاکه‌ریم که‌وتمه‌وه‌، به‌ڵام ئه‌گه‌ر له‌ شیکردنه‌وه‌که‌ی من خورد بییه‌وه‌ من چ لۆمه‌و گازندم نه‌کردووه‌، هه‌ر نووسیومه‌ خۆزگه‌ وا بایه‌. ئه‌و قسه‌یه‌شم له‌ گۆتره‌ نه‌کردووه‌، سه‌رنجی به‌ڕێزت ڕاده‌کێشم بۆ یه‌که‌م په‌خشانی چاپکراوی هێمن که‌ 65 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر له‌ ژماره‌ی 2ی نیشتمان دا بڵاوکراوه‌ته‌وه‌ [ خه‌زه‌ڵوه‌ری 1322ی هه‌تاوی.ده‌کرێ ئه‌م نووسراوه‌یه‌ له‌ یه‌که‌م بابه‌تی ڕوانگه‌ دا بخوێنییه‌وه‌]، بۆیه‌ ئه‌و خۆزگه‌یه‌م خواستووه‌، چونکوو وام داناوه‌ ئه‌گه‌ر له‌و ده‌مییه‌وه‌ له‌ سه‌ر نووسینی په‌خشان به‌رده‌وام بووبا ده‌کرا زمانی نووسینی هه‌نووکه‌ زۆر له‌وه‌ی ئێستا هه‌یه‌ ده‌وڵه‌مه‌ندتر بێ و ئه‌و قسه‌یه‌ بڕووسکه‌یه‌کیش چییه‌ له‌ جوانی و دڵئه‌نگێزی شێعره‌کانی که‌م ناکاته‌وه‌.
سه‌باره‌ت به‌ ساز کردنی فێعلی تێپه‌ڕ له‌ نێو+ 'ئامرازی چاوگی' "اندن" به‌ له‌به‌رچاوگرتنی بناخه‌ی ڕێزمانی کوردی وه‌نه‌بێ لادانێکی تێکده‌رانه‌بێ. ڕاسته‌ له‌وانه‌یه‌ نامۆ بێ. به‌ڵام، ئه‌گه‌ر بێتوو به‌ پێخۆر و به‌جێ له‌و ده‌رفه‌ته‌ی زانه‌وه‌ی زمان که‌لک وه‌ربگیرێ ده‌توانێ هه‌نبانه‌ی وشان ده‌وڵه‌مه‌ندتر کا. ئه‌گه‌ر که‌سێک مانای "په‌خشاندن" به‌ " کردنه‌ په‌خشان" وه‌ربگرێ یان چاوگی هاو شوباری دیکه‌ی وه‌کوو: " کورداندن " "به‌ کوردی کردن " و ... ئه‌و ده‌می به‌پێی ڕێسای عاده‌تی خوێندنه‌وه‌ و بیستن ڕێی تێده‌چێ ده‌قی پێبگرێ. به‌ڵام ئه‌گه‌ر پێت وایه‌ ده‌ستپێشخه‌رییه‌کی وا "تێکده‌رانه‌" یه‌، ده‌کرێ ڕه‌چاو نه‌کرێ.
سه‌باره‌ت به‌ فێعلی لێکدراوی " وه‌بیرکه‌وتنه‌وه‌" له‌ گه‌ڵت نێم. له‌ کوردیی نێوه‌ڕاست دا دۆخی تێنه‌په‌ڕی "وه‌بیرکه‌وتنه‌وه‌"، " وه‌بیرهاتنه‌وه‌" و دۆخی تێپه‌ڕی " وه‌بیر خستنه‌وه‌ " و " وه‌بیر هێنانه‌وه‌" مان هه‌یه‌ و وابزانم ئه‌گه‌ر به‌ سه‌رنجی مووقه‌ڵێشت لێی ورد بییه‌وه‌ قسه‌که‌م بسه‌لـمێنی. "ڵی گه‌ڕاندنه‌وه‌" هێمن له‌ شێعره‌که‌دا به‌ مانای " وڵام دانه‌وه‌" ی ده‌کار کردووه‌.
پێم خۆشبوو شتێکیشت له‌ سه‌ر " کردنه‌ په‌خشان" ی [ په‌خشاندنی!] شێعره‌که‌ نووسیبا، گه‌لۆ ئه‌تووش وه‌ک من پێت وایه‌ ئه‌وه‌ ده‌رفه‌ت ده‌کاته‌وه‌ به‌ڕووی وه‌رگێڕاندا بۆ داڕشتتنی ڕسته‌ی وه‌سفی یان نا؟
جارێ جگه‌ له‌ به‌خێرهێنانی به‌رده‌وامت بۆ ئه‌م وێبنووسه‌ چیدیکه‌م نییه‌ بینووسم.
حه‌سه‌نی قازی

:میوان ده‌ڵێ


دیسان نه‌قڵه‌که‌یه‌! محه‌ممه‌دی مه‌لا که‌ریم جارێک فه‌رمایشێکی فه‌رمووه‌، ئیدی له‌و ده‌مییه‌وه‌ بۆته‌ بنێشته‌خۆشکه‌ی سه‌ر زاری ئه‌وانه‌ی ده‌یانه‌وێ شتێک له‌ سه‌ر هێمن بڵێن! دیاره‌ ئه‌م قسه‌یه‌ش هه‌ر قسه‌ی مامۆستا هێمنه‌ که‌ کوتوویه‌ "ئه‌گه‌ر کورد نه‌بام ده‌بوومه‌ چیرۆکنووس"؛ محه‌ممه‌دی مه‌لاکه‌ریمیش هه‌ر له‌ سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه‌ بۆی له‌ ئه‌ستۆ داوه‌. ئه‌م قسه‌یه‌ هه‌ویرێکه‌ و ئاو زۆر ده‌با، به‌ڵام ده‌بێ ئه‌وه‌مان له‌ به‌ر چاو بێ که‌‌ ئه‌م وته‌یه‌ به‌و مانایه‌ نییه‌ که‌ هێمن هه‌ر په‌خشانه‌کانی هه‌ون و شێعره‌کانی هیچ نین؛ ناشڵێم هێمن هه‌موو شێعره‌کانی باشن؛ شێعری لاوازی، له‌ باری زمان و نێوه‌رۆکه‌وه‌ زۆرن. ده‌ په‌خشانه‌کانی دا ئه‌م لاوازییانه‌ که‌متر ده‌بیندرێن.
به‌ کورتی زمانی کوردی له‌ زۆر بارانه‌وه‌ که‌مایه‌سی هه‌یه‌، بۆیه‌ جه‌نابیشت له‌ وه‌رگێڕانی ئینگلیزی بۆ کوردی دا، وه‌ک زۆر وه‌رگێڕی دیکه‌، "بۆ ده‌ربڕینی چه‌مکی وه‌سفی که‌ ڕه‌هه‌ندی ناسکی شاعێرانه‌ی پێده‌وێ" داده‌مێنی‌. بۆ ئه‌مه‌ش ناکرێ یه‌خه‌ی مام هێمن بگری که‌ "بۆچی هه‌ر په‌خشانت نه‌نووسیوه‌"؟
ناشزانم به‌ چ پێوانه‌یه‌ک "په‌خشاندن(ده‌په‌خشانێنم)"ت پێ ڕاسته‌، به‌ڵام من پێموایه‌ ڕه‌چاوکردنی ئه‌م شێوازه‌(داتاشینی وشه‌یه‌ک که‌ به‌ هیچ پێوانه‌یه‌ک ده‌ زمانی کوردیدا نه‌گونجێ) بیرازکردنی زمانی کوردییه‌
ئه‌م ده‌ربڕینانه‌شت بۆ من نامۆن: "زۆر بیره‌وه‌ری کۆنم وه‌بیر ده‌که‌وێته‌وه‌"؛ کورد ده‌ڵێ "وه‌ بیرم هاته‌وه‌"، نه‌ک "وه‌ بیرم که‌وته‌وه‌"( فارس وا ده‌ڵێن(یادم افتاد)؛ ڕسته‌که‌شت له‌ باری ڕێنووس و ڕێزمانه‌وه‌ ده‌بوو ئاوا داڕشتبا: "زۆر بیره‌وه‌ریی کۆنم وه‌ بیر دێنه‌وه‌". له‌ سێهه‌م دێڕی به‌ر له‌ کۆتاییشدا بۆم ڕوون نه‌بۆوه‌ مه‌به‌ستت له‌ "لێم گه‌ڕانده‌وه" چییه‌!‌
سه‌رکه‌وتوو بی!

میوان

Wednesday, April 16, 2008

هێندێک تێبینیی زمانی 46


هێندێک تێبینیی زمانی 46
حه‌سه‌نی قازی

په‌خشاندنی هۆنراوه‌

ڕه‌نگه‌ ئه‌گه‌ر هێمن له‌ پاڵ شێعر و هۆنراوه‌ دا، بیره‌ ناسک و خه‌یاڵه‌ورده‌کانی زیاتر له‌ قالبی په‌خشان دا داڕشتبایه‌، یارمه‌تییه‌کی گه‌وره‌تری کردبا به‌ به‌خۆدا هاتن ، ده‌وڵه‌مه‌ندتر بوون و فره‌ ره‌هێندێتی په‌خشانی کوردی. دیاره‌ ئه‌و خۆزگه‌یه‌ هه‌ر وا له‌گۆتره‌ به‌ مێشکم دا ڕانه‌بردووه‌، زۆر جار به‌ ده‌م وه‌رگێڕان له‌ ئینگلیزییه‌وه‌ بۆ کوردیی نێوه‌ڕاست بۆ ده‌ربڕینی چه‌مکی وه‌سفی که‌ ڕه‌هه‌ندی ناسکی شاعێرانه‌ی پێده‌وێ داماوم و به‌ خوێندنه‌وه‌ی ڕسته‌که‌ به‌ کوردی هه‌ستم کردووه‌، بۆن و به‌رامه‌ی زمانی ماکی لێ نایه‌.
لێره‌ دا وه‌کوو ئه‌زموونکاری هۆنراوه‌یه‌کی هێمن ده‌په‌خشانێنم با بزانین چه‌نده‌ ڕسته‌ی وه‌سفی ده‌زێنێته‌وه‌ و ده‌رفه‌ت به‌ ڕووی وه‌رگێران دا ده‌کاته‌وه‌ کاتیک بۆ وێنه‌ ده‌یانه‌وێ ڕسته‌ی وه‌سفی ئینگلیزی به‌ کوردی داڕێژن
[ مه‌به‌ست له‌ کوردی لێره‌دا له‌ هه‌موو جێیه‌ک شێوازی کوردیی نێوه‌ڕاست و به‌تایبه‌تی تر زارنووسی موکریانییه‌].

ئێواره‌ی پاییز

" ئێواره‌یه‌کی وه‌رزی پاییزه‌، له‌ئاسۆیه‌کی دووره‌ ده‌سته‌وه‌،به‌ره‌ به‌ره‌ زه‌رده‌ی خۆر ئاوا ده‌بێ ده‌ڵێی بووکێکی بێ نازه‌، بێ ئه‌وه‌ی کاوی له‌ په‌رده‌ دیبێ به‌ زیزی به‌ جێی دێلێ.
په‌ڵه‌ هه‌ورێکی چڵکن سووچی ئاسمانی گرتووه‌.گه‌ڵای زه‌ردی دارێک وه‌ریوه‌ و زریان هه‌ڵیکردووتێ و به‌ره‌و نه‌دیو و نه‌مانی ده‌با.له‌ سه‌ر سوانه‌یه‌ک جووتێک کۆتری سه‌ربه‌کڵاوه‌ هه‌ڵکورماون.وا دیاره‌ له‌و ده‌ور وبه‌رانه‌ هێلانه‌یه‌کیان پێ شک دێ. ئێستا ئه‌و پاسارییانه‌ی له‌ سه‌ر داری کۆڵان هه‌ڵنیشتوون، فڕه‌ و جیکه‌یان لێ بڕاوه‌.به‌ڵام، قه‌ل قڕی و فڕی و ون بوو، و هه‌ر ڕووڕه‌شی پێ بڕا. شه‌پۆلێک مۆسیقای به‌سۆز به‌ بن گوێمدا دێ و ڕاده‌برێ . له‌ ناخی دڵی توێ توێمدا شوێنێک بۆ خۆی ده‌کاته‌وه‌. به‌رله‌وه‌ی مام حاجی ده‌رکی دووکانه‌که‌ی گاڵه‌ دا و به‌ره‌ماڵ ببزوێ، باره‌به‌رێکی درێژووکه‌ی ڕووت ئاخر کۆڵی بۆ ده‌باته‌ ژووره‌وه‌.هه‌نگێ نازدارێکی چارشێو به‌ سه‌ر به‌ ته‌نیشتمدا ڕاده‌برێ و غار ده‌دا و توند ده‌قیژێنێ. کوڕێکی ڕووته‌ڵه‌ به‌ به‌دفه‌ڕی که‌مێک ڕاده‌وه‌ستێ و دوایه‌ ڕاده‌برێ، بۆم ده‌رده‌که‌وێ، ئه‌و بوو خێسێکی دابووه‌ ئه‌و شۆخه‌ی له‌ بن چارشێو دایه‌.
هه‌ر ئێستا کێژێک خۆی ده‌ ژوورێ کوتا و ده‌رکه‌ی حه‌وشه‌ی پێوه‌دا، ئیدی چبڕ شوێنه‌واری جوانی له‌م نێوه‌ دا به‌دی ناکه‌م.که‌ تاریکان دادێ، جاده‌ چۆل و چۆلتر ده‌بێ، نه‌ کیژی له‌بار دێنه‌ ده‌رێ و نه‌ لاوی ساده‌ ڕاده‌برن.
پاییزه‌، هه‌وا بووڵێله‌، ئاو ڵێڵه‌، گه‌ڵای داران سیس بوون و زه‌رد هه‌ڵگه‌ڕاون. ته‌نانه‌ت، ڕه‌نگی دیوار و داروبه‌ردیش گۆڕاون. له‌ هه‌رشتێک خورد ده‌بمه‌وه‌ ڕه‌نگی پاییزی گرتووه‌. جوانی خۆی لێ شاردوومه‌وه‌ و دزێوی جێی گرتووه‌ته‌وه‌. سه‌ر هه‌ڵدێنم چاو له‌ ئاسمان ده‌بڕم، هێنده‌ی دیکه‌ دڵم ده‌گیرێ، له‌ پڕ زۆر بیره‌وه‌ری کۆنم وه‌بیر ده‌که‌وێته‌وه‌. به‌ ئارامی و به‌ لۆژه‌ لۆژ به‌ره‌وماڵ ده‌بمه‌وه‌. نه‌که‌س له‌ پێشه‌وه‌ی خۆم به‌دی ده‌که‌م و نه‌که‌سیشم لێ دیاره‌ به‌ دوومه‌وه‌بێ. هه‌ر به‌ ڕۆیشتنه‌وه‌ له‌ نێو ده‌ریای مه‌ندی خه‌یاڵ دا مه‌له‌ی ده‌که‌م. داهێزاوم، ڕووم گرژه‌، دڵم پڕ له‌ تاسه‌یه‌ و تووڕه‌م. به‌خۆم ده‌ڵێم ئه‌وه‌ دیسان له‌ ڕۆژئه‌ژمێری ته‌مه‌نم ڕووپه‌ڕێک دا دڕا و لێ کرایه‌وه‌. دیسان شه‌وم به‌ سه‌ر داهات و ئه‌من هێشتاش له‌ نیشتمانم دوورم. دیسان ده‌بێ بچمه‌وه‌ ژێر باڵی ڕه‌شی شه‌وگاری ته‌نیایی،
و هه‌ر وا ژه‌هراوی تاڵی جودایی بچێژم . دیسان ده‌بێ له‌ ژوورێکی سارد و سڕ دا ڕابوێرم و تا به‌یانی له‌ نوێنی شڕدا جینگڵ بده‌م. به‌ڕێوه‌م و ده‌ترسم، به‌ڕیوه‌م و هه‌ڵ ده‌له‌رزم ، بۆ؟
چونکوو بیر له‌ په‌لاماری مۆته‌ی شه‌ڕ ده‌که‌مه‌وه‌. داد له‌ ده‌ست دڵی به‌خه‌م و وای له‌ ده‌ست چاوی بێ خه‌وم. ده‌ڕۆم بۆ ئه‌وه‌ی ده‌گه‌ڵ زام و دره‌د و ئێشی خۆم سه‌ر پێکه‌وه‌ نێم، بۆ ئه‌وه‌ی له‌ شه‌وێکی پاییز دا شه‌ونخوونی بکێشم. له‌ پڕ له‌ دووره‌وه‌ گوێم له‌ قاقایه‌ک ده‌بێ، ده‌ڵێی گوله‌یه‌ پێوه‌م ده‌نێن، تۆ بڵێی که‌سی وا هه‌بێ به‌ ئێواره‌ی پاییزیش پێبکه‌نێ؟ خه‌یاڵم لێ بووه‌ته‌ وشه‌، نه‌مده‌زانی که‌س به‌ دوومه‌وه‌یه‌، چونکوو ده‌نگێکی له‌رزۆک و نه‌رم به‌ ئه‌سپایی وڵامم ده‌داته‌وه‌. ده‌ڵێ به‌ڵێ هه‌ن و یه‌کجار زۆرن ، ئه‌وانه‌ی که‌ بازرگانی به‌ فرمێسک و خوێنه‌وه‌ ده‌که‌ن و قاقا به‌ سه‌ربه‌هه‌ش و مل به‌کوێنان پێده‌که‌نن. به‌ڵێ هه‌ن و به‌ من و تۆ پێده‌که‌نن . به‌ هه‌زارانی وه‌ک من و تۆ پێده‌که‌نن ، به‌ داخی باب کووژراوان، به‌ هه‌نیسکی هه‌تیوان پێده‌که‌نن. به‌ نه‌زانی، به‌ نه‌خۆشی ، به‌ تاریکان و شه‌وه‌زه‌نگ پێده‌که‌نن. به‌ زنجیر، به‌ ته‌ناف و دار و گرتووخانه‌ی ته‌ڕ و ته‌نگ پێده‌که‌نن. به‌ بۆکڕووز، به‌ چڕه‌ دووکه‌ڵ، به‌ هاڵاو ، به‌ گڕ و ئاگر پێده‌که‌نن.
به‌ ته‌م، به‌ مژ، به‌ هۆڕه‌، به‌ دۆک و به‌ تۆفانی وڵات داگر پێده‌که‌نن.
به‌ بووله‌رزه‌ و ڕه‌شه‌با ، به‌ سووتمان و به‌ زیان و زه‌ر و هه‌رچی عاشته‌بای خراپ و شوومه‌ و به‌ گشت ئه‌وانه‌ی ده‌ستکردی خودای شه‌ڕن پێده‌که‌نن.
له‌ قاقا ده‌ده‌ن و پێده‌که‌نن به‌ ناڵه‌، به‌ کوڵ، به‌ گریان. پێده‌که‌نن به‌ سینگ کوتان، به‌ ڕوو ڕنین، به‌ به‌رگی ڕه‌ش ، به‌ چاوی سوور، به‌ گۆڕخانه‌ و به‌ کۆڕی شین.به که‌لاوه‌ و کونده‌ بوو، به‌ دیواری هه‌ره‌س هێناو، به‌ داوێنی تیتۆڵ تیتۆڵ و به‌ ئانیشکی پینه‌کراو پێده‌که‌نن.به‌ نووکه‌ نووکی بێوه‌ژنان، به‌ هانکه‌ هانکی ماندووان ، به‌ زیڕه‌ زیڕی مندالان و نووزه‌ی نێوه‌ زیندووان پێده‌که‌نن.
حیلکه‌ حیلکیان نابڕێته‌وه‌، به‌ نه‌ڕه‌ نه‌ڕی جه‌لادان، به‌ قرمه‌ قرمی شێست تیران ، به‌ ویڕه‌ ویڕی قه‌مچیان و به‌ ئه‌شکه‌نجه‌ی ڕووناکبیران پێده‌که‌نن.به‌ چڵکی یه‌خه‌ی کرێکار، به‌ که‌فی ئاره‌قی سه‌رشانی جووتیار، به‌ په‌چه‌ و ڕووبه‌ند و نه‌یه‌کسانی مێ و نێر پێده‌که‌نن.
نایبڕنه‌وه‌ هه‌ر قاقا به‌ قه‌ڵه‌می به‌زیوی کول ، به‌ زمانی له‌ بندا بڕاو ، به‌ ده‌رکی داخراوی فێرگه‌ و به‌ کتێب و ده‌فته‌ری دڕاوی شاگردان پێده‌که‌نن.
له‌ قامووسی وشه‌ی ئه‌وانه‌ دا "به‌زه‌یی" سڕدراوه‌ته‌وه‌ و نه‌ماوه‌. بێزیان له‌ "بزه‌" هه‌ڵده‌ستێ، مرخ و وازیان له‌ خوێن و زووخاوه‌. له‌ دنیای بێ " به‌زه‌یی" یاندا خوێنی لاوێک یاقووتێکی سووره‌ و هه‌ر دڵۆپه‌فرمێسکی کیژێکی خه‌مبار بۆ ئه‌وان وه‌ک مرواری به‌رمووره‌. به‌ هه‌ناسه‌ی ساردی ئاواره‌ و هه‌ڵوه‌دایان کۆشکی خۆیان گه‌رم ده‌که‌ن و هه‌تا له‌شی ڕه‌ق و زگی برسی زیاتر بێ جێ پاروویان نه‌رمتر ده‌بێ. هه‌ر سه‌رمایه‌یان له‌ گه‌ڕ دابێ به‌وه‌ ده‌ربه‌ست نین زۆر ده‌رک به‌ قوڕ ده‌گیرێ. هه‌ر دۆڵار له‌ بره‌و نه‌که‌وێ ‌ ئیدی هه‌ر داپیرێ کۆڵه‌وار بێ با ببێ. مه‌به‌ستیان ئه‌وه‌یه‌ چه‌رخی کارگه‌یان بگه‌ڕێ، ده‌با خوێن بێ و سه‌ران به‌رێ. ئه‌وان به‌ بڵێسه‌ی ئاگری شه‌ڕێ پێده‌که‌نن. لێم گه‌ڕانده‌وه‌ "که‌وابێ" ئه‌ی ئاشنا، به‌شی ئێمه‌ هه‌ر له‌نێو چوونه‌. وڵامی دامه‌وه‌ نانا! دوور بڕوانه‌، دوور، چونکوو ئاسۆ ڕوونه‌!"

Monday, April 14, 2008

تێبینی له‌ سه‌ر تێبینی


mardin

بژی كاك حه سه ن گیان ئه م جاره ش هێندێك هه ڵه ی به ئه نقه ست و پاشاگه ردانی برا ئێرانچیه كانی باشوو ر و رۆژهه ڵاتی وه ڵاته كه مانت بۆ شێواندنی زمانی كوردی ئاشكرا كرد ده ستت خۆش و سه ركه وتوو بیت
خاک

کاک حه‌سه‌ن لێکدانه‌وه و ورده‌کاریه‌کانت له بابه‌ت زمانی کوردی زۆر به جێیه ، به‌ڵام باوه‌ر که ئه‌و گێژه‌ڵوکه‌ی له زبانی کوردی هه‌ڵی کردوه له تۆفانی کاترینا ده‌چێ و زه‌حمه‌ته به‌و وتارانه رزگاری بێ . تا تۆ بتهه‌وێ وشه‌یه‌ک راستبکه‌یه‌وه به ده‌یان وشه و رسته‌ی سه‌یر و سه‌مه‌ره سه‌ریان هه‌ڵداوه . ئه‌گه‌ر چاوێک به رۆژنامه‌کانی کوردستانی ئازاد کراودا بخشێنێ ئه‌و کات ده‌بینی چ به سه‌ر زمانی کوردی هاتوه ، جارێک له یه‌کێک له رۆژنامه‌کاندا خوێندمه‌وه که ، شاعیرێک پۆزشی هێناوه!! یان له‌وی دیکه‌دا ، کورد له پارلمانی عێراقدا هیچ خیارێکی له به‌ر ده‌م نه‌بوو ! یان ئه‌و ناوه سه‌یر و سه‌مه‌رانه‌ی له سه‌ر منداڵی داده‌نێن ، بۆ نمونه ، زمانکۆ ! باجگر! کۆرپه‌نگ،شیراز، کاشان،.... یان تماشا ده‌که‌ی دوو وشه‌ی پرسیار له رسته‌یه‌کدا به کار ده‌بن بۆ نمونه ، ئایا بۆچی سه‌رکۆی حکومه‌تی هه‌رێم سه‌ردانی ئروپای کرد ؟ که لێره‌دا وشه‌ی پرسیاری ئایا ئیزافیه . داوای سه‌رکه‌تنت بۆ ده‌که‌م .
شه‌بانی

ده‌سته‌کانت خۆشبێ کاک حه‌سه‌ن ده‌نووسی ،
دوا قسه‌ له‌م کورته‌ تێبینییه‌ دا وشه‌ی زمان ه‌ که‌ به‌رێز ئه‌حمه‌دی قازی وه‌کوو زبان لێره‌ و له‌ جێی دیکه‌ش ده‌کاری ده‌هێنێ ،
من تێبینیم له‌ سه‌ر دوو وشه‌ی ده‌کار ده‌هێنێ یه‌ که‌ به‌ باوه‌ری من ده‌بوو به‌ کاری ده‌هێنێ یان ده‌کاری ده‌کا ی نووسیبا چون ئێمه هه‌ر گوتوومانه‌ که‌ ئه‌و که‌ره‌سه‌یه‌ ده‌کار ناکه‌ین نه‌ک ده‌کاری ناهێنین یان گوتوومانه‌ ئه‌و که‌ره‌سه‌یه‌ به‌ کاری ده‌هێنین نه‌ک ده‌کاری ده‌هێنین .
چون ده‌کار کردن و به‌ کار هێنان دوو چاوگه‌ن نه‌ک به‌کارکردن و ده‌کارهێنان و ده‌ ڕواڵه‌تدا جوێن که‌ چی هاو واتان (موته‌ڕادیف ) به‌ڵام به‌و واتایه‌ نییه‌ که‌ ئه‌گه‌رجێی ده‌ و به‌ بگۆڕین دیاسان هه‌ر درووسته‌ چون ئه‌مره‌که‌ی ده‌کاری که‌ نه‌ک به‌ کاری که‌ و به‌ کاری بهێنه‌ نه‌ک ده‌کاری بهێنه‌

Ashti
ده‌ست خۆش كاك حه‌سه‌ن. منیش، كه‌ سه‌رقاڵی كاری ته‌رجومه‌ و خوێندنه‌وه‌ی زمانناسیم، هه‌روه‌كوو كاك ئه‌حمه‌دم بیر ده‌كرده‌وه‌ سه‌باره‌ت به‌ ده‌ربڕینی "خوشگوزه‌رانیی". نووسراوه‌كه‌ی تۆ رای گۆڕیم. راست ده‌كه‌ی: مه‌مانان "خوشگوزه‌رانی"مان پێ "عه‌ییاشی"یه‌ چونكه‌ به‌ چاوی فارسێك چاو له‌ بابه‌ته‌كه‌ ده‌كه‌ین. به‌هه‌رحاڵ زمان بۆچییه‌؟ مادام له‌ شوێنێك كه‌ زمانی كوردی زمانی كار و خوێندنه‌ خه‌ڵك كه‌لك له‌ وشه‌که‌ وه‌رده‌گرن وا باشه‌ كه‌ ئێمه‌ش وه‌دوای كڵاوی خوار نه‌كه‌وین.
سه‌باره‌ت به‌ "ده‌ كاركردن" و "به‌كار هێنانیش" له‌ گه‌ڵ شه‌بانی كۆكم.
بژیت!
شه‌بانی
کوردینه‌ ، خزمینه‌ ، خه‌ڵکینه‌ ،وه‌رن هه‌ر که‌س به‌ پێی توانایی و زانستی خۆی هه‌ر چه‌ند که‌میش بێ ده‌و بابه‌ته‌دا که‌ به‌ نێوی تێبینی زمانه‌وانی یه‌ به‌شدار بن زمانی یه‌کگرتووی خه‌ڵکی زۆر وڵاتان هه‌ر وا پێکهاتووه‌ ، ئه‌و حه‌وله‌ ده‌ بواره‌دا بۆ ئێمه‌ی کورد به‌ قه‌ولی کورد گوتنی هاواری سه‌ر و ماڵه‌ زۆر شت هه‌ن زۆر وشه‌ هه‌ن که‌ ده‌ سینگ و مێشکاندایه‌ به‌ڵام ده‌کار نه‌کراون بیانڵێن ،ده‌کاریان که‌ن له‌ هێڵه‌گیان ده‌ن به‌ ته‌ته‌ڵه‌یان که‌ن و با زمانی پاراو و له‌ زاران خۆش و یه‌کگرتوو سازبکه‌ین ئێمه‌ نابێ له‌ بیرمان به‌ چێ به‌ زمان کوردین نه‌ به‌ جل و به‌رگ
حه‌سه‌نی قازی
به‌ڕێز شه‌بانی [ شوانی ]
له‌گه‌ڵ سڵاوی گه‌رم ! بۆچوونت سه‌باره‌ت به‌ " ده‌کار کردن " و " به‌کار هێنان " زۆر به‌جێیه‌ و ئاشتی گوته‌نی له‌ گه‌ڵت کۆکم و سپاست ده‌که‌م بۆ ڕاست کردنه‌وه‌ی ئه‌و بێدیقه‌تییه‌ی له‌ لایه‌ن منه‌وه‌ ڕوویداوه‌.
کاکه‌ ئه‌م ڕایه‌ی ئه‌مجاره‌ت زیاتر وه‌ " هوتاف کێشان " و " دروشم به‌رز کردنه‌وه‌" ده‌چێ تا ‌تێبینیی زمانی نه‌ک "زمانه‌وانی" . له‌م پێنج دێره‌ دا گه‌لێک شتت ورووژاندووه‌ که‌ زۆر قسه‌ هه‌ڵده‌گرن و له‌ بابه‌ته‌که‌مان دوور ده‌خه‌نه‌وه‌. ئه‌من به‌ نۆره‌ی خۆم هیچ به‌ دوای " سازکردنی زمانی پاراو و له‌ زاران خۆش و یه‌کگرتوو دا " نیم و ئه‌وه‌ ئه‌رکێکی گه‌وره‌ و گرانه و به‌من ق زۆر که‌سی دیکه‌ی وه‌ک منیش ڕاناپه‌ڕێ‌. هه‌ر له‌جێدا حوکم دان به‌ بۆچوونێکی له‌بار نازانم له‌ بوارێکی ئه‌وتۆ دا. به‌ پێچه‌وانه‌ی به‌ڕێزتان له‌و باوه‌ڕه‌ دام ده‌کرێ کورد بین و کوردیش نه‌زانین . جا بۆیه‌ داوخوازی تایبه‌تیم ئه‌وه‌یه‌ ڕچه‌ی ئه‌و بواره‌ نه‌شێوێنین. وه‌ک ده‌زانی قسه‌ قسه‌ی لێده‌بێته‌وه‌ و هه‌زاریش بێ، دووی به‌کاره‌

شه‌بانی
کاکه‌ حه‌سه‌ن به‌ پێی ئه‌زموون کورد بۆیه‌ هه‌ر خه‌ریکه‌ ده‌هه‌موو بواره‌کاندا هه‌ر له‌ جێوه‌ پێده‌کوتێ چون فێر نه‌بووین کاری به‌ کۆمه‌ڵ و به‌ شێوه‌ی هه‌ره‌وه‌ز بکه‌ین هه‌ر پێمان خۆشه‌ کاره‌کان بۆ خۆمان به‌ یه‌کباڵی ڕاپه‌ڕێنین و به‌ نێوی خۆشمان ته‌واو بێ جا ئه‌و کاره‌ ئاکامه‌که‌ی ده‌بته‌ ئه‌و شته‌ که‌ ده‌گه‌ڵ به‌رژه‌وه‌ندی گشتی کورد دێته‌وه‌ یان نایه‌ته‌وه‌ بۆمان گرینگ نییه‌ .

هه‌ر بۆیه‌ هیچ کارێکمان تا سه‌ر نه‌کردووه‌ چون ده‌ستی یه‌کباڵ ده‌روه‌ستی ئه‌و کاره‌ نایه‌ ،ده‌ره‌قه‌تی نایه‌ ،پێی ناوه‌ستێ ،که‌ ئاکامه‌که‌شی ده‌بته‌ ماندوو بوون و وه‌ڕه‌ز بوون و دوایه‌ش وه‌لانانی به‌ نیوه‌ و نیوه‌ چڵ ، ئێوه‌ ئێستا چه‌ند شووتیتان به‌ یه‌کده‌ست هه‌ڵگرتووه‌ ڕووانگه‌ ، وێنه‌کان ، پێواژۆ ، باشه‌ وا باش نییه‌ به‌ دوو ده‌ستان شووتێک هه‌ڵبگری له‌ جیاتی دوو شووتی به‌ ده‌ستێک ؟ من هه‌ر بۆیه‌ش بوو وه‌ک بانگه‌واز ویستم که‌ ئه‌وکه‌سانه‌ی که‌ له‌و بواره‌دا لێزانن ، پسپۆڕن ،لێهاتوون بێن و به‌شدار بن ، جا زمانی یه‌کگرتووی لێده‌که‌وێته‌وه‌ یان نا ئه‌وه‌ ئه‌و تاقمه‌ و ئه‌و کۆڕه‌ ده‌داهاتوودا دیاری ده‌که‌ن نه‌ من و نه‌ به‌ڕیزتان ، تۆ ته‌نیا ده‌ حه‌توویه‌کدا ئه‌وه‌ وشه‌یه‌کت ڕاستکرده‌وه‌، پرسیار ئه‌وه‌یه‌ ئه‌رێ زمانی کوردی ئه‌و چه‌ند وشه‌ و ڕستانه‌یه‌ که‌ ئێوه‌ وه‌ک تێبینی زمانی هه‌ربه‌ دوو حه‌تووان جارێک ته‌ته‌ڵه‌کراو و له‌هێڵه‌گدراو بڵاوی ده‌که‌یه‌وه‌ ؟ نا ده‌ی که‌ وا بوو به‌ ته‌نێ ناتوانی ده‌نا من درووشمم هه‌لنه‌گرتووه‌ ،کاتێک من ده‌بینم ته‌نیا هه‌ر منم ده‌گه‌ڵ ئێوه‌ ده‌ستی بێهێزم ده‌و بواره‌دا داوه‌ته‌ سووچی ڕاخه‌رێکی به‌ پانایی کوردستان جا ئه‌و فه‌رشه‌ به‌ من و تۆ هه‌ڵناسووڕێ ،هیوادارم دڵی به‌ڕیزتان له‌و وڵامه‌ نه‌هێشابێ و مه‌به‌ستی خۆمم ده‌ربڕیبێ هه‌ر سه‌رکه‌وتووبی
حه‌سه‌نی قازی
به‌ڕێز شوانی یان شڤانی
له‌گه‌ڵ ڕێز و حورمه‌ت ، وادیاره‌ له‌و ئاڵوگۆڕکردنه‌ی بیروڕا‌دا باش له‌ یه‌کدی ناگه‌ین. من ده‌ڵێم ئه‌گه‌ر له‌ سه‌ر بابه‌تی دیاری کراو بدوێین باشتره‌؛ بۆ وێنه‌ من نووسیبووم "..ده‌کاری ده‌هێنێ .." ئه‌تووش به‌ پاڵپشتی سوێی زمانی ڕوونت کردبووه‌وه‌ " ده‌کار کردن " و "به‌کارهێنان" دروستتره‌. ئه‌وه‌م سه‌لماند و له‌و باره‌یه‌وه‌ خوێنه‌وه‌ره‌یه‌کی دیکه‌ش له‌ گه‌ڵت کۆک بوو. له‌وه‌ ئاکامێکی دیاری و ڕوون ده‌رده‌که‌وێ که‌ ده‌کرێ سه‌رنجی ده‌کارکه‌ران یان به‌کارهێنه‌رانی دیکه‌ی زمانیش ڕابکێشێ و ڕه‌چاوی که‌ن.
به‌ڵام ئه‌توو دێی "ڕه‌ساله‌ت " و "ئه‌رک"ی گه‌وره‌ وگران ده‌خه‌یه‌ مل ئه‌و بیروڕا گۆڕینه‌وانه‌ ودروشمی "سازکردنی زمانی یه‌کگرتوو" به‌رز ده‌که‌یه‌وه‌ [نه‌ک هه‌ڵده‌گری وه‌ک به‌ڕێزت نووسیوته‌] و له‌ بێ که‌لک بوونی هه‌لگرتنی "شووتی" به‌ ده‌ستێک ده‌دوێی.
دیاره‌، هه‌نگی ژماره‌یه‌کی زیاتر له‌ هۆگرانی زمان به‌شداری له‌و باسه‌ دا بکه‌ن که‌لکی زیاتر ده‌بێ،و بیروڕاگۆڕینه‌وه‌که‌ نابێ به‌ دمبه‌دمه‌
الف - بۆکان
سڵاو ! به‌ڕێز سه‌رێک له‌م سایته‌ بده‌ : http://www.rwana.com

Thursday, April 10, 2008

هێندێک تێبینیی زمانی 45


هێندێک تێبینیی زمانی 45
حه‌سه‌نی قازی

"مه‌سجێک پڕ له‌ ماچ"

وا دیاره‌ ڕێنێسانس هه‌رچی به‌ده‌ستی بگا بۆ ڕێزگرتن له‌ "ئازادیی به‌یان" ! بڵاوی ده‌کاته‌وه‌. له‌و ڕۆژانه‌ له‌و‌ ماڵپه‌ڕه‌ دا چاوم به‌بابه‌تێک که‌وت به‌ناوی "چیرۆکه‌کانی کوڕێکی عاشق" که‌ یه‌که‌م ‌ ڕسته‌ی به‌ " مه‌سجێک پڕ له‌ ماچ"ده‌ست پێده‌کا '
ڕاستتان بوێ به‌ یه‌که‌م تێڕامان هه‌ڵم نه‌دا مه‌به‌ست چییه‌. دوایه‌ که‌ شته‌که‌م خوێنده‌وه‌ تێگه‌یشتم مه‌به‌ست له‌ " مه‌سه‌یج" واته‌ وڵام' ، یان ' په‌یام ' ه‌ و ئه‌م وشه‌یش له‌ به‌ر گه‌وزاندنی ده‌زگای ده‌نگسازی کوردی و به‌لێوکردن و نووسینی وشان له‌ گوێن ده‌ربڕینی عه‌ڕه‌بی له‌ کوردیدا وای لێ به‌سه‌رهاتووه‌
دیسان دایده‌گرمه‌وه‌ لێره‌ دا مه‌به‌ست له‌ به‌کار هێنان و ده‌کارکردنی وشه‌که‌یه‌ نه‌ک نێوه‌رۆکی نووسراوه‌که یان له‌و که‌یسه‌ دا شێعره‌که‌، که‌ ئه‌وه‌ بواری من نییه‌. ئه‌گه‌ر به‌ پێی زرینگانه‌وه‌ی ئه‌م ده‌سته‌وشه‌یه‌ له‌ گوێی کوردی دا بۆی بچین " مه‌سجێک پڕ له‌ ماچ " وه‌ک "مه‌شکێک [ مه‌شه‌که‌یه‌ک] ‌پڕ له‌ ماچ" ده‌بیسترێ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر نزیک له‌ زمانی ماک به‌لێوبکرێ و بنووسرێ _ که‌ به‌ پێی ڕێسای ده‌نگ گوێزی له‌ زمانێکه‌وه‌ بۆ زمانێکی دیکه‌، چاوله‌ڕێیه‌ هه‌ر وا بکرێ _ " مه‌سه‌یجێک پڕ له‌ ماچ" ئه‌و ده‌می ئه‌گه‌ر مرۆ ئینگلیسیش نه‌زانێ ده‌کرێ له‌ قامووس دا به‌ دوای مانای وشه‌ی " مه‌سه‌یج" دا بگه‌ڕێ و تێبگا مه‌به‌ست له‌ " وڵام" یان " په‌یام" ه‌، به‌ڵام ئه‌گه‌ر به‌ دوای وشه‌ی " مه‌سج" دا بگه‌ڕێ قامووسی چی له‌ قوتووی هیچ ورده‌واڵه‌ فرۆشێکیش دا بۆی نابیندرێته‌وه‌
ئه‌ی کارسازی کاران تۆ بڵێی چ جوانی و ورده‌کارییه‌ک له‌ ده‌ کارکردنی 'مه‌سج' یان ته‌نانه‌ت 'مه‌سه‌یج' له‌بری " وڵام " یان په‌یام"دا هه‌بێ؟ پێم وانییه‌ چ وڵامێک لای تۆش ده‌ست که‌وێ"

Tuesday, April 8, 2008

کۆماری کوردستان له‌ ڕوانگه‌ی وه‌زیری فه‌رهه‌نگه‌که‌یه‌وه‌



گۆڤاری دوومانگانه‌ی ڕوانگه‌ که‌ له‌ لایه‌ن خوێندکارانی کوردی زانکۆی زانسته‌ پژیشکییه‌کانی ته‌بریز [ته‌ورێز] ده‌ر ده‌چوو له‌ ژماره‌ی 15ی خۆیدا، گه‌ڵاوێژی 1382/ ژووییه‌ی 2003 چاوپێکه‌وتنێکی له‌ گه‌ڵ نه‌مر مه‌نافی که‌ریمی یه‌کێک له‌ ڕێبه‌رانی کۆماری کوردستان له‌ مهاباد به‌ زمانی فارسی بڵاو کردووه‌ته‌وه‌.لێره‌ دا وه‌رگێڕدراوی ئه‌م چاوپێکه‌وتنه‌ پێشکێش ده‌کرێ.

کۆماری کوردستان له‌ ڕوانگه‌ی وه‌زیری فه‌رهه‌نگه‌که‌یه‌وه‌


وتووێژ له‌ گه‌ڵ مه‌نافی که‌ریمی

ئاماده‌ کردنی :سمایلی مسته‌فازاده‌
وه‌رگێڕان له‌ فارسییه‌وه‌: حه‌سه‌نی قازی


* به‌ر له‌ هه‌موو شتێک کورته‌یه‌ک له‌ بیۆگرافی خۆتان و چلۆنایه‌تی ئه‌ندامه‌تیتان له‌ ژێ.کاف دا باس بکه‌ن.

* له‌ ساڵی 1298ی هه‌تاوی له‌ شاری سابڵاغی موکری که‌ ئێستا نێوی مهاباده‌ له‌ دایک بووم.خوێندنی سه‌ره‌تاییم تا ساڵی 1316ی هه‌تاوی که‌ بۆ یه‌که‌م جار له‌ مهاباد ده‌بیرستانی سێ پۆله‌ دامه‌زرا له‌وێ بوو. به‌ر له‌وه‌ دوو خوێندنگه‌ی سه‌ره‌تایی سه‌عاده‌ت و په‌هله‌وی له‌ مهاباد هه‌بوون. به‌و پێیه‌ پۆلی یه‌که‌م، دوویه‌م و سێیه‌مم له‌ مهاباد تێپه‌ڕاند به‌ڵام پۆلی چواره‌م نه‌بوو.چه‌ند ساڵێک سه‌رگه‌ردان بووم و دواجار چوومه‌ ورمێ و له‌وێ دیپڵۆمی ئه‌ده‌بیم وه‌رگرت. یه‌که‌م جار که‌له‌ گه‌ڵ وشه‌ی حیزب ناسیاویم په‌یدا کرد حیزبی ژێ.کاف (ژیانه‌وه‌ی کوردستان)1بوو.به‌ر له‌وه‌ له‌ سه‌رای که‌ریم خان له‌ گه‌ڵ عه‌بدولره‌حمانی زه‌بیحی که‌ میرزای ته‌جاڕه‌تخانه‌ی حاجی ساڵحی شاتری بوو هات و چوو و دۆستایه‌تی ئاساییم هه‌بوو.ڕۆژێک عه‌بدولڕه‌حمانی زه‌بیحی پێشنیاری پێکردم به‌ یه‌که‌وه‌ بچینه‌ ماڵێک که‌ من نه‌مده‌زانی ماڵی کێیه‌، له‌وێ زه‌بیحی خاوه‌ن ماڵی پێ ناساندم که‌ حوسێنی فرووهه‌ر بوو. له‌ گه‌ڵ قسه‌ی دیکه‌ زه‌بیحی کوتی ئێمه‌ چه‌ند که‌سێکین که‌ جگه‌ له‌ دۆستی و براده‌رایه‌تی ته‌شکیلاتێکیشمان هه‌یه‌ و‌ زۆر جار له‌ ده‌وری یه‌کتری کۆ ده‌بینه‌وه‌ ، ئه‌گه‌ر پێت خۆش بێ ده‌توانی له‌ گه‌ڵمان که‌وی.به‌ڵام ئێمه‌ ڕێوشوێنێکیشمان هه‌یه‌ و هه‌رکه‌س ‌ تازه‌ له‌ گه‌ڵمان ده‌که‌وێ ده‌بێ جێبه‌جێی بکا. منیش ئاماده‌یی خۆم نیشان دا، به‌ یه‌که‌وه‌ چووینه‌ ژوورێکی دیکه‌ی‌ که‌ ڕووبه‌ڕووی ئه‌و ژووره‌ی بوو لێی دانیشتبووین.ژووره‌که‌ که‌سی لێ نه‌بوو و مێزێکی چکۆڵه‌ و دوو کورسی لێ بوو،له‌ سه‌ر مێزێکه‌ قورئانێک و به‌ ته‌نیشتییه‌وه‌ ئاڵایه‌ک داندرابوو. زه‌بیحی له‌ چه‌کمه‌جه‌ی مێزه‌که‌ نووسراوه‌یه‌کی ده‌رهێنا و کوتی ئه‌مه‌ مه‌ڕامنامه‌ی ئه‌و چه‌ند که‌سه‌ی ئێمه‌یه‌. ده‌بێ به‌ قورئان سوێند بخۆی ‌ قه‌ت ڕاز و نهێنییه‌کانی ئه‌و کۆمه‌ڵه‌یه‌ نه‌ به‌زمان ، نه‌ به‌قه‌ڵه‌م ، نه‌ به‌ قه‌ده‌م و ته‌نانه‌ت نه‌ به‌ ئیشاره‌ له‌ لای هیچ که‌س نه‌درکێنی. چه‌ند جار قورئانه‌که‌م ماچ کرد و مه‌ڕامنامه‌که‌م که‌ ئاغای زه‌بیحی بڕگه‌ به‌ بڕگه‌ به‌ ده‌نگی به‌رز ده‌یخوێنده‌وه‌ دووپاته‌ کرده‌وه‌ و ئه‌ندامه‌تی کۆمه‌ڵه‌م قبووڵ کردو ژماره‌ی "21" و نازناوی "ئاریا" یان پێدام.هه‌ڵبه‌ت ده‌بێ ئه‌وه‌ش بڵێم عه‌بدولره‌حمانی زه‌بیحی پێوه‌ندی له‌ گه‌ڵ حیزبی هیوا له‌ کوردستانی عێراق هه‌بوو و له‌ ڕێنوێنییه‌کانی ئه‌وان بۆ به‌ڕیوه‌بردنی کۆمه‌ڵه‌ که‌لکی وه‌رده‌گرت. له‌ گۆڤاری نیشتمان دا که‌ ئۆرگانی ژێ.کاف بوو کارمان ده‌کرد و ئه‌ومان له‌ چاپخانه‌ی ئه‌رمه‌نییان له‌ ته‌ورێز چاپ ده‌کرد و په‌ڕه‌کانمان ده‌برده‌وه‌ مهاباد و له‌وێ سه‌حافیمان ده‌کرد، به‌رگمان تێده‌گرت و بڵاومان ده‌کرده‌وه‌. کۆمه‌ڵه‌ی ژێ.کاف حیزبێکی مه‌زه‌بی – نه‌ته‌وه‌یی بوو ‌ له‌ ساڵی 1321 وه‌ تا ساڵی 1324 مهابادی به‌ ڕێوه‌ برد و ده‌وماوه‌یه‌ دا پاکی و دروستکاری له‌ نێو خه‌ڵک دا بڵاو بووه‌وه‌ که‌ ئه‌وه‌ دنیا قه‌تی به‌ خۆیه‌وه‌ نه‌دیتبوو.بۆ وێنه‌ قومار،ئاره‌ق خواردنه‌وه‌ و چاوتێبڕینی نامه‌حره‌م له‌ نێو کۆمه‌ڵ دا نه‌مابوو و پاکی و له‌خۆ بوردوویی باڵی به‌ سه‌ر هه‌مووجێیه‌کدا کێشابوو.( هه‌ژار و هێمن یش له‌ بیره‌وه‌رییه‌کانی خۆیاندا هێمایان به‌و مه‌سه‌لانه‌ کردووه‌).

* له‌ مانگی سه‌رماوه‌زی ساڵی 1320ی هه‌تاوی دا هێندێک که‌س له‌ لایه‌ن ده‌وڵه‌تی شووڕه‌وی یه‌وه له‌ مهاباده‌وه‌ ‌ بانگهێشتن کران بۆ باکۆ. له‌و باره‌یه‌وه‌ چ ئاگادارییه‌کتان هه‌یه‌؟


* باسی سه‌فه‌ری هه‌وڵێ بۆ باکۆ پێویستی به‌ سه‌ره‌تایه‌ک هه‌یه‌. به‌ ده‌م شه‌ڕی یه‌که‌می جیهانییه‌وه‌ ڕووسه‌کان له‌ گه‌ڵ کورده‌کان له‌ ده‌وروبه‌ری سابڵاغێ تێک هه‌ڵچووبوون. له‌و سه‌روبه‌ندی دا کورده‌کان به‌ لایه‌نگری له‌ ده‌وڵه‌تی عوسمانی به‌ دژی ڕووسه‌کان شه‌ڕیان کردبوو و ئامۆزای نیکه‌ڵای ڕووسییه‌یان 2 که‌له‌ میاندواو کۆنسوولی ڕووسه‌کان بوو کوشتبوو و ته‌رمه‌که‌یان هینابووه‌ مهابادێ. ڕووسه‌کانیش به‌ تۆڵه‌ی خوێنی وی، هێرشیان کردبووه‌ سه‌ر مهاباد و " ئیندرقاش" (دێیه‌ک له‌ ده‌ورو به‌ری مهاباد) و هه‌شت هه‌زار که‌سیان قه‌تڵی عام کردبوو. ڕووسه‌کان دوای بیست و چه‌ند ساڵێک که‌ له‌و ڕووداوه‌ تێپه‌ڕ ده‌بوو و له‌ به‌ر دڵدانه‌وه‌ی کوردانیش بێ 30 – 40 که‌سیان له‌ خه‌ڵکی بازاڕی و سه‌رۆک عه‌شیره‌ته‌کان بۆ دیده‌نی له‌ ڕووسییه‌ بانگهێشتن کرد. له‌و سه‌فه‌ر دا له‌ جێدا مه‌سه‌له‌ی سیاسی نه‌هاتبووه‌ گۆڕێ، ئه‌و ده‌می هێشتا کۆمه‌ڵه‌ی ژێ. کاف دانه‌مه‌زرابوو.

* له‌ سه‌فه‌ری دوویه‌مدا بۆ باکۆ که‌ له‌ 21ی خه‌رمانانی ساڵی 1324ی هه‌تاویدا کرا چ جۆره‌ مه‌سه‌له‌یه‌ک هاته‌ گۆڕێ ؟

* سێ ساڵ له‌ پێکهاتنی ژێ.کاف تێپه‌ڕیبوو و ڕووسه‌کان چه‌ند جار به‌ ڕێگه‌ی مه‌ئمووره‌کانی خۆیان که‌ له‌ هه‌موو ئازه‌ربایجان و کوردستانی موکریان دا هه‌بوون به‌ ئێمه‌یان کوتبوو بچن و له‌ گه‌ڵ سه‌رانی ئازه‌ربایجان قسه‌ بکه‌ن و ئامانجه‌کانی ژێ.کاف یان بۆ ڕوون که‌نه‌وه‌.دواجار ده‌سته‌یه‌کی 7 که‌سی که‌ بریتی بوون له‌ قازی محه‌مه‌د، محه‌مه‌د حوسێنی سه‌یفی قازی، قاسمی ئێلخانیزاده‌، ئه‌من، کاک هه‌مزه‌ی جه‌ڵدیان، نووری به‌گی به‌گزاده‌ و عه‌لی ڕیحانی چووینه‌ باکۆ و ڕۆژێک به‌ر له‌وه‌ی چاومان به‌ میر جه‌عفه‌ر باقرۆف بکه‌وێ داوخوازه‌کانی خۆمان ئاماده‌ کرد و له‌ ماڵه‌ خۆی چاومان پێی که‌وت و له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی ترکیمان ده‌زانی پێویستی به‌ دیلمانج نه‌بوو. باقرۆف کوتی ئامانجه‌کانی کۆمه‌ڵه‌ی ژێ.کاف که‌ داوای سه‌ربه‌خۆیی کوردستان ده‌کا له‌ دنیای ئه‌مڕۆ دا قبووڵ ناکرێ و ده‌بێ ئامانجه‌کانی کۆمه‌ڵه‌که‌تان هێندێک سه‌نگ و سووک بکه‌ن، ده‌نا ( تازه‌ شه‌ڕ بڕابووه‌وه‌) ده‌بێ شووڕوی له‌ به‌ر کورده‌کان خۆی تووشی شه‌ڕی سێیه‌می جیهانی بکا. به‌ کورتی دوای گه‌ڕانه‌وه‌ له‌ باکۆ ‌ کۆبوونه‌وه‌ یه‌کمان له‌ باغی عه‌زیزئاغا که‌ زۆربه‌ی خه‌ڵکی مهاباد و هه‌موو ئه‌ندامانی ژێ.کاف تێیدا ئاماده‌ بوون، پێک هێنا و له‌و دانیشتنه‌ دا قازی محه‌مه‌د ئاکامی سه‌فه‌ره‌که‌ی بۆ خه‌ڵک باس کرد و سه‌باره‌ت به‌ گۆڕینی نێو و ئامانجه‌کانی کۆمه‌ڵه‌ پرسی پێکردن و هه‌ر له‌وێ به‌ پێی له‌ دوودانی خه‌ڵک ژێ.کاف نێوی خۆی گۆڕی و دوای چه‌ند ڕۆژ ‌ له‌ گه‌ڕانه‌وه‌ی ده‌سته‌ی نوێنه‌رایه‌تی له‌ باکۆ به‌ دوای گوڕینی نێو له‌ لایه‌ن حیزبی تازه‌ دامه‌زراوه‌وه‌، لیستێکی به‌ورده‌ ڕیشاڵمان له‌ داواکانمان ئاماده‌ کرد و ناردمانه‌ باکۆ که‌ ئه‌وانه‌ی خواره‌وه‌م له‌ بیر ماوه‌ و بۆشیان پێک هێناین.



1- ماشێنێکی چاپی گه‌وره‌ که‌ پێداویستییه‌کانی ئێمه‌ بۆ چاپی ڕۆژنامه‌ و گۆڤار و کتێبی ده‌رسی جێ به‌جێ بکا.

2- 12 ماشێنی نیزامییان بۆ گواستنه‌وه‌ی پێشمه‌رگه‌ و که‌لوپه‌لی سه‌ربازخانه‌ له‌ به‌ر ده‌ست ناین.

3- موافه‌قه‌ت کرا ‌ 60 که‌س له‌ لاوانی خوێنده‌وار بۆ په‌روه‌رده‌ی سه‌رکرده‌یی (ئه‌فسه‌ری) و زانکۆی جۆر به‌ جۆری دیکه‌ بنێرینه‌ باکۆیه‌ و 40 که‌سیشمان به‌ خوێندنگه‌ نیزامییه‌کانی ئازه‌ربایجانی ئێران که‌ له‌ لایه‌ن ده‌وڵه‌تی شووڕه‌وییه‌وه‌ بۆ ئازه‌ربایجانی ئێران ساز کرابوون ناساند و له‌ ماوه‌ی 3 ڕۆژان دا ناردنی خوێندکاره‌کان ده‌ستیپێکرد.

4- به‌ مه‌به‌ستی ئابووری و بۆ گه‌شه‌ پێدانی خۆش گوزه‌رانی گشتی به‌ تایبه‌تی بازرگانان شیرکه‌تێک به‌ نێوی " ته‌ڕه‌قی" له‌ لایه‌ن بازرگانان و کاسبانه‌وه‌ دامه‌زرا که‌ که‌لوپه‌لی پێویست ده‌نێردرا بۆ ئه‌و شیرکه‌ته‌.

5- ئه‌و که‌سانه‌ی که‌ ده‌یانه‌ویست ببنه‌ پێشمه‌رگه‌ و په‌روه‌رده‌ی نیزامی ببینن ده‌چوونه‌ سه‌ربازخانه‌کان بۆ په‌روه‌رده‌ کردنیان سه‌رکرده‌یه‌ک ( ئه‌فسه‌رێک) به‌ نێوی کاکاغا که‌ له‌ شووڕه‌وییه‌وه‌ هاتبوو، ده‌ستی به‌کار کرد.

6- ده‌زگایه‌کی ڕادیۆ که‌ تا نێو مهاباد و ده‌ور و به‌ری بڕی ده‌کرد دامه‌زرا.

7- ده‌سته‌یه‌کی مووزیکی نیزامی بۆ ڕۆژانی جێژن و شادی و ڕێوڕه‌سمی نیزامی له‌ پێشمه‌رگه‌خانه‌ی مهابادێ دامه‌زرا.

8- ده‌زگایه‌کی سینه‌مای گه‌ڕۆک که‌ بۆ بانگه‌شه‌ی حیزبی که‌لکی لێوه‌رده‌گیرا و خه‌ڵک پێشوازییان لێکرد له‌ لادێکان و له‌ نێو شاری مهاباد دا ده‌ستی به‌ کار کرد.

* سه‌باره‌ت به‌ سه‌فه‌ری دوازده‌ی خه‌رمانانی 1324 بۆ ته‌ورێز که‌ بۆ پیرۆزبایی له‌ فیرقه‌ی دێمۆکڕاتی ئازه‌ربایجان کرا چتان له‌ بیر دا ماوه‌؟

* حکوومه‌تی ئازه‌ربایجان ده‌یه‌ویست مه‌ڵبه‌ندی موکریان بخاته‌ ژێر ده‌سته‌ڵاتی خۆی و کاتێک ‌ ده‌یانه‌ویست مه‌جلیسی میللی خۆیان پێک بهێنن وه‌کوو شاره‌کانی دیکه‌ی ئازه‌ربایجان له‌ مهابادیشیان گێڕابووه‌وه‌.بۆ نوێنه‌رایه‌تی مهاباد له‌و مه‌جلیسه‌ دا حاجی مسته‌فای داودی، که‌ریمی ئه‌حمه‌ده‌ین، وه‌هابی بلووریان، من و عه‌لی ڕیحانی هه‌ڵبژێردراین . له‌ ڕۆژی کرانه‌وه‌ی مه‌جلیسه‌که‌ دا نوێنه‌رانی شاره‌کانی ئازه‌ربایجان یه‌ک یه‌ک قسه‌یان کرد و پێپیرۆزه‌ی خۆیان ڕاگه‌یاند و دوایه‌ ڕێوڕه‌سمی سوێندخواردنیان وا به‌چێ ده‌هێنا که‌ فیدایی و سه‌رله‌پێناوی ئازه‌ربایجان بن و کاتێک نۆره‌ گه‌یشته‌ نوێنه‌ری مهاباد؛ حاجی مسته‌فای داودی هه‌ستا سه‌رپێیان و ڕایگه‌یاند ئێمه‌ پشتیوانی نه‌ته‌وه‌ی ئازه‌ربایجان ده‌بین به‌ڵام سوێندی نه‌خوارد که‌ فیدایی و سه‌رله‌پێناوی ئازه‌ربایجان بێ. بۆ به‌یانییه‌که‌ی بێ ئاگاداری حکوومه‌تی ئازه‌ربایجان له‌ ته‌بریزه‌وه‌ [ته‌ورێز] گه‌ڕاینه‌وه‌ مهاباد و له‌ مهاباده‌وه‌ نامه‌یه‌کمان بۆ ته‌ورێز نارد و ڕامان گه‌یاند ‌ ئێمه‌ به‌شێک نین له‌ ئازه‌ربایجان و ده‌مانه‌وێ خۆمان سه‌ربه‌خۆ بین. هه‌ڵبه‌ت دوای پێکهێنانی مه‌جلیسی میللی ، ئه‌وان ده‌سته‌ی وه‌زیرانی خۆشیان ڕاگه‌یاندبوو و ڕوونووسی نێوی وه‌زیره‌کانیان بۆ تاران و مهاباد و بۆ حیزبی تووده‌ ناردبوو. ئێمه‌ش له‌ مهاباد دانیشتوویه‌کی [ دانیشتنێکی] نائاساییمان پێک هێنا و له‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌ دا ده‌سته‌ی وه‌زیرانی خۆمانمان هه‌ڵبژارد و هه‌ڵبژاردنی وه‌زیره‌کان به‌ ته‌واوی به‌ پێی ڕاوێژ و ئاڵوگۆڕی بیروڕا بوو. بۆ وێنه‌ مه‌حموودی وه‌لیزاده‌ که‌ دیپڵۆمی کشتوکاڵی له‌ که‌ره‌ج وه‌رگرتبوو به‌ پێی ڕاوێژی ئه‌ندامانی ئاماده‌ له‌ کۆبوونه‌وه‌که‌ دا، وه‌کوو وه‌زیری کشتوکاڵ هه‌لبژێردرا . ئێمه‌ش ڕوونووسێک له‌ بڕیاره‌کانی ئه‌و کۆبوونه‌وه‌ و لیستی وه‌زیره‌ هه‌ڵبژێردراوه‌کانمان بۆ تاران و ورمێ و ته‌بریز [ته‌ورێز] نارد.

* جگه‌ له‌و که‌سانه‌ی له‌ کوردستانی عێراقه‌وه‌ بۆ به‌رگری له‌ کۆمار و ده‌رس گوتنه‌وه‌ و کار له‌ چاپه‌مه‌نیدا هاتبوون گه‌لۆ له‌ کوردستانی ترکییه‌شه‌وه‌ له‌ زه‌مانی کۆمار دا که‌س هات بۆ مهاباد؟

* ئێحسان نووری پاشا و قه‌دری به‌گی جه‌میل پاشاش هاتن و سه‌ردانی مهابادیان کرد. ڕاوێژمان پێ کردن و ئه‌وانیش ئێمه‌یان ڕێنوێنی ده‌کرد.ئه‌وان به‌رله‌وه‌ی کۆمار بڕوخێ سه‌ردانی مهابادیان کرد.

* ویلیام ئیگلتن له‌ کتێبی " کۆماری کوردی ساڵی 1946 " ( وه‌رگێڕانی محه‌مه‌دی سه‌مه‌دی) ده‌ڵێ که‌ کۆمار بایی هه‌شتسه‌دهه‌زار (800000) دۆلاری تووتن به‌ شووره‌وی فرۆشتووه‌، له‌ بری ئه‌وه‌، ئێوه‌ چتان له‌ شووڕه‌وی وه‌رگرت؟

* ئه‌وی ساڵێ ده‌وڵه‌تی ئێران به‌رهه‌می تووتنی کوردستانی نه‌کڕی و ئێمه‌ به‌ ناچار به‌ شووڕه‌ویمان فرۆشت وچاپخانه‌یه‌کی گه‌وره‌ و کاغه‌زی جۆر به‌ جۆر و ئامرازی پێویستمان بۆ چاپ له‌ ڕووسه‌کان وه‌رگرت و دراوی نه‌غد وه‌رنه‌گیرا.

* گه‌لۆ که‌مایه‌تی جووله‌که‌ی مهاباد له‌ کۆمار دا به‌شدارییان هه‌بوو؟



* له‌ مهاباد نزیکه‌ی 60 بنه‌ماڵه‌ی جووله‌که‌ ده‌ژیان و خه‌ریکی کارو کاسبی وه‌کوو زێڕینگه‌ری، ئاره‌قفرۆشی، ورده‌واڵه‌ فرۆشی، عه‌تتاری و پارچه‌ فرۆشی بوون. به‌ ڕاگه‌یاندنی حکوومه‌تی کۆماری کوردستان ئه‌وانیش وه‌کوو خه‌ڵکی مهاباد له‌ جێژن و شادمانی دا به‌شداریان کرد و وه‌زاره‌تی فه‌رهه‌نگی کۆمار هه‌ر ئه‌و جۆره‌ی که‌ خه‌ریکی ڕێکوپێک کردنی مه‌دره‌سه‌کان و ئاماده‌ کردنی کتێبی شاگردان و کاره‌کانی دیکه‌ی فه‌رهه‌نگی بوو، جووله‌که‌ هاوشارییه‌کانیشی له‌ بیر نه‌کرد و له‌ ئاگادارییه‌ک دا پێمان ڕاگه‌یاندن ئه‌وانیش وه‌ک برا کورده‌کان ده‌توانن خوێندنگه‌ی تایبه‌تی خۆیان هه‌بێ و ده‌رس خوێندن به‌ زمانی خۆیان ئازاده‌ و مه‌دره‌سه‌کانی ئه‌وانیش وه‌کوو خوێندنگه‌کانی کوردستان یارمه‌تی و ئالیکاری پێویستیان پێ ده‌کردرێ و خوێندنگه‌یه‌کمان کرده‌وه‌ که‌ ئاغای داودزاده‌ ( بۆخۆی جووله‌که‌ بوو ) به‌ڕێوه‌ی ده‌برد و ئه‌وانیش وه‌کوو کۆمه‌ڵی یه‌هوودی مهاباد به‌ شادی سه‌ربه‌خۆیی و ناساندنی پێشه‌وای کوردستان جێژنێکی زۆر جوانیان گێڕا که‌ شه‌و وڕۆژێک به‌رده‌وام بوو.

* باسی ده‌وری ژنان بکه‌ن له‌کۆمار دا. ده‌وری ژنان له‌ کۆمه‌ڵگه‌ی ئه‌و سه‌رده‌می کوردستان دا چلۆن بوو؟

* به‌ پێی به‌ندی 21ی مه‌ڕامنامه‌ی حیزب،کۆمیته‌ی یایان پێک هاتبوو که‌ مینا خانم هاوسه‌ری قازی محه‌مه‌د سه‌رۆکی بوو و ئه‌ندامه‌کانی تائه‌و جێیه‌ی وه‌بیرم دێ بریتی بوون له‌ میناخانم سه‌رۆکی حیزبی یایان، ئامینه‌ی داودی، زیبا ئه‌یووبیان، شاسوڵتانی فه‌تتاحی قازی، ڕه‌عنا فرووهه‌ر، خه‌جیجی حه‌یده‌ری ،وجیهه‌ی شوجاعی،ویڵمای سه‌یادیان ، کولسومی سوڵتانیان و نه‌زاکه‌تی حاجی ڕه‌شید، و ئه‌و خانمانه‌ش که‌ له‌ گه‌ڵ ڕۆژنامه‌ی کوردستان هاوکارییان ده‌کرد بریتی بوون له‌ کوبڕای عه‌زیمی، شاسوڵتانی فه‌تتاحی قازی، حه‌ڵه‌بی ئیسماعیل فه‌ره‌جی، خه‌جیجی حه‌یده‌ری و ئه‌وانه‌ی که‌ له‌ جێژن و ڕێوڕه‌سمی حیزبی دا وتار یان سروودیان ده‌خوێنده‌وه‌ بریتی بوون له‌ عیشره‌تی عه‌زیمی، ویڵمای سه‌یادیان ( ئاسۆڕی)، فه‌ریده‌ی زه‌ندی، خه‌جیجی حه‌یده‌ری، سه‌لته‌نه‌تی داودزاده‌ ( یه‌هوودی)، له‌ ڕۆژی ڕاگه‌یاندنی کۆمار دا خه‌جیجی مه‌جدی (حه‌یده‌ری)، ویڵمای سه‌یادیان و کوبڕای عه‌زیمی نوتقیان کرد 3 .

* له‌ ماوه‌ی ژیانی کۆمار دا چ ئاڵوگۆڕێک له‌ده‌سته‌ی وه‌زیران دا کرا؟

* تا دوایین ده‌می حکوومه‌تی کۆمار هیچ گۆڕانێک له‌ پێکهاته‌ی کابینه‌ دا نه‌کرا. کار و باره‌کانی ڕۆژانه‌ چ گشتی و چ وه‌رده‌کاری به‌ پێی به‌رنامه‌ی که‌ له‌ پێشدا داندرابوون به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه‌ به‌ڕێوه‌ده‌چوون و چاوه‌دێریان به‌ سه‌ردا ده‌کرا. حیزب خاوه‌نی دوو کۆمیته‌ی [ به‌ڕێوه‌به‌ری] و هه‌یئه‌ت ڕه‌ئیسه‌یه‌ک بوو:
1- کمیته‌ی ناوه‌ندی که‌ له‌ سه‌ره‌وه‌ی هه‌موو ته‌شیلاته‌کانه‌وه‌ بوو وله‌ ئه‌ندامانی ده‌سته‌ی وه‌زیران و چه‌ند که‌سی دیکه‌ وه‌کوو زه‌بیحی و محه‌مه‌دی ڕه‌سووڵی [ دڵشاد]، غه‌نی خوسره‌وی و محه‌مه‌دی یاهوو پێک هاتبوو و به‌ سه‌ر هه‌موو کارو باری سیاسی و کۆمه‌ڵایه‌تی ڕاده‌گه‌یشت و بڕیاری پێویستی ده‌دا.
2- کۆمیته‌ی ناوچه‌یی که‌ به‌ کاروباری دانیشتوانی شاری و ناکۆکییه‌کانی نێوان خه‌ڵک به‌ تایبه‌تی کاسبکاران و بازاڕییان ڕاده‌گه‌یشت و گیروگرفته‌کانی ئه‌وانی به‌ پێی توانای خۆی ڕاده‌په‌ڕاند و ئه‌ندامه‌کانی بریتی بوون له‌ قاسمی قادری قازی، قادری موده‌ریسی، محه‌مه‌دئه‌مینی شه‌ڕه‌فی، وه‌هابی بلووریان، وه‌هابی قازی ، عه‌لی ڕیحانی . محه‌مه‌دی یاهوو مونشی ده‌فته‌ری ئه‌و کۆمیته‌یه‌ بوو و کاروباری له‌مه‌ڕ نامه‌ ئیدارییه‌کانی ڕاده‌په‌ڕاند.
3- هه‌یئه‌ت ڕه‌ئیسه‌ی میللی زیاتر به‌ کاروباری وه‌رزیڕان و کرێکاران و کێشه‌ و ناکۆکێ نێوان خاوه‌نموڵک و جووتێران ڕاده‌گه‌یشت و ئه‌ندامه‌کانی بریتی بوون له‌: حاجی بابه‌ شێخ، مه‌لا حوسێنی مه‌جدی، شێخ حه‌سه‌نی شه‌مسی بورهان، که‌ریمی که‌ریمی قونقه‌ڵا، هاشمی یۆسفی، نه‌جمه‌دینی ته‌وحیدی، ئیبراهیمی ئه‌دهه‌م، عه‌زیزئاغای کولته‌په‌. کاروباری له‌مه‌ڕ جه‌وانان ئاغای عه‌لی خوسره‌وی، سه‌رۆکی لکی جه‌وانانی حیزب به‌ڕێوه‌ی ده‌برد.مودیری مه‌سئوولی ڕۆژنامه‌ی کوردستان خودالێخۆشبوو سه‌ید محه‌مه‌دی حه‌میدی و گه‌ڕێنه‌نده‌ی گۆڤاری نیشتمان یش عه‌بدولره‌حمانی زه‌بیحی بوو.

* ئێوه‌ وه‌کوو وه‌زیری فه‌رهه‌نگی حکوومه‌ت له‌ ماوه‌ی وه‌زاره‌تی خۆتاندا چتان کرد ؟

* قازی محه‌مه‌د ئه‌وپه‌ڕی گرینگی ده‌دا به‌ خوێندن و فه‌رهه‌نگ و به‌ره‌وپێشبردنی و گه‌وره‌ترین هه‌نگاویشمان له‌و بواره‌ دا هه‌ڵهێنایه‌وه‌. ئێمه‌ له‌ ماوه‌ی 11 مانگ ته‌مه‌نی حکوومه‌تی کۆمار دا له‌ عێراقه‌وه‌ کتێبی کوردیمان هێنا و دوای لابردنی تایبه‌ته‌مه‌ندییه‌کانی له‌ مه‌ڕ عێراق له‌ سه‌ر ڕا چاپمان کردنه‌وه‌ و له‌ به‌ر ده‌ست شاگرد مه‌دره‌سه‌مان نان.هه‌ر وه‌ها بۆ ده‌رس گوتنه‌وه‌ به‌ زمانی کوردی 10 تا 12 مامۆستامان له‌ سلێمانی، که‌رکووک و هه‌ولێره‌وه‌ هێنا و ئه‌وانیش بێ ئه‌وه‌ی چ پاداشتێکیان بوێ ده‌ستیان به‌ خزمه‌ت کرد که‌ به‌داخه‌وه‌ هه‌ر ناوی چه‌ند که‌سێکیانم وه‌بیر دێته‌وه‌: 1. عوسمان دانیش، 2. محه‌مه‌د وردی ، 3.قادر ئه‌حمه‌د، 4. جه‌میل به‌هائه‌دین. له‌ مهابادییه‌کانیش مه‌لا عه‌بدوڵای داودی و دڵشادی ڕه‌سووڵی که‌ ده‌یانزانی ده‌رسی زمانی کوردی بڵێنه‌وه‌ له‌‌ ده‌رسخانه‌ی گه‌لاوێژ کاریان ده‌کرد و ته‌نانه‌ت مه‌دره‌سه‌ی شه‌وانه‌شمان بۆ خوێندنی که‌سانی گه‌وره‌ ساڵ کردبووه‌وه‌ و به‌ زمانی کوردی پێیان ده‌خوێندرا و له‌ ماوه‌ی چه‌ند مانگاندا زۆربه‌ی شاگرده‌کان فێری خوێندن و نووسینی کوردی بوون.یه‌ک له‌ هه‌نگاوه‌کانی دیکه‌ ناردنی 60 که‌س بۆ باکۆ و 40 که‌س بۆ ته‌ورێز بوو بۆ درێژه‌ دان به‌ خوێندن. هه‌روه‌ها جلوبه‌رگی یه‌ک شکڵمان ده‌به‌ر هه‌موو شاگردان کرد وجلوبه‌رگ و کتێب و که‌ره‌سته‌ی پێویستی خوێندنمان به‌ خۆڕایی دا به‌ شاگردان. جگه‌له‌وه‌ ژماره‌یه‌ک له‌ منداڵانی شاری که‌ ته‌مه‌نیان له‌‌ نێوان 6 تا 12 ساڵان و بێ دایکوباب بوون کۆ کرده‌وه‌ و بۆ وه‌خۆکردن به‌ سه‌ر ماڵه‌ ده‌وڵه‌مه‌ندان دا دابه‌شمان کردن و هه‌موو خه‌رج و مخاریجی ئه‌وانه‌ش وه‌زاڕه‌تی فه‌رهه‌نگ وه‌ئه‌ستۆی گرتبوو.

* کۆمار زیاتر له‌ کام ناوچانه‌ ده‌سته‌ڵاتی ده‌ڕۆیی ؟

* به‌ره‌و باشوور تا شاره‌دێی سه‌را که‌ له‌ نێوان بۆکان و سه‌قز هه‌ڵکه‌وتووه‌. له‌ ده‌وروبه‌ری سه‌رده‌شته‌وه‌ تا سنووری عێراق و هه‌ر وه‌ها شاره‌کانی نه‌غه‌ده‌ و شنۆ و بۆکان و دێیه‌کانی ده‌ور و به‌ری سه‌ڵماس و ورمێ له‌ نێو سنووری کۆمار دابوون و له‌ شاره‌کانی ورمێ، سه‌ڵماس، ماکۆ و میاندواویش نوێنه‌رمان هه‌بوو بۆ پێڕاگه‌یشتن به‌ گیروگرفت و کاره‌کانی کوردانی دانیشتووی ئه‌و شارانه‌.

* هێندێک که‌س ڕه‌خنه‌ له‌ به‌رپرسانی کۆمار ده‌گرن که‌ بۆ به‌ده‌سته‌وه‌ گرتنی به‌شه‌کانی دیکه‌ی کوردستان هیچ هه‌نگاویان هه‌ڵنه‌هێناوه‌ و هه‌ر به‌ مه‌ڵبه‌ندی موکریان ڕازی بوون. وڵامتان بۆ ئه‌و ڕه‌خنه‌یه‌ چییه‌؟

* ده‌بێ هه‌ڵکه‌وتوویایه‌تی زه‌مانی و ئه‌و ده‌رفه‌تانه‌ی ئه‌و ده‌می هه‌بوون له‌به‌رچاو بگیڕێن. ڕاستییه‌که‌ی ئه‌وه‌یه‌ ئه‌و ده‌می باکووری کوردستان [ی ئێران ] به‌ ده‌ست شووڕه‌وییه‌کانه‌وه‌ بوو و باشووریشی له‌ بن کۆنتڕۆڵی ئینگلیسییه‌کاندا بوو، و هه‌ر کام له‌و ده‌وڵه‌تانه‌ له‌ ناوچه‌کانی ژێر ده‌سته‌ڵاتی خۆیاندا تا ڕاده‌یه‌ک ده‌ستیان ده‌ڕۆیی و هێچکامیشیان له‌ ناوچه‌ی ده‌ستیان له‌کاروباری ناوچه‌ی ژێر ده‌سته‌ڵاتی ئه‌ویتر دا وه‌ر نه‌ده‌دا. به‌و شێوه‌یه‌ گه‌لۆ ده‌کرا حیزب له‌ ناوچه‌ی ژێر ده‌سته‌ڵاتی ده‌وڵه‌تی دیکه‌دا، که‌ ئه‌وان حیزبیان سه‌ر به‌ شووره‌وی داده‌نا، به‌ ئاشکرا بانگه‌شه‌ و ته‌بلیغات بکا و کانگانی [ بنکه‌کانی] خۆی دامه‌زرێنێ؟ تا ئه‌و جێیه‌ی که‌ هه‌ڵده‌سووڕا کۆمار حه‌ولی ده‌دا بۆ هاندانی گه‌لی کورد و ئه‌گه‌ر چه‌تێک له‌ به‌ره‌و پێشچوونی کاره‌کاندا هاته‌ پێشێ هه‌لومه‌رجی جیهانی ئه‌و ده‌می و شه‌رت و هه‌ڵکه‌وتوویایه‌تی و به‌رعۆده‌ییه‌کانی نێونه‌ته‌وه‌یی و په‌یمانی نێو ده‌وڵه‌تان هۆی ئه‌مه‌ بوو نه‌ک خه‌مساردی و که‌مته‌رخه‌می کاربه‌ده‌ستانی کۆمار.



* ڕه‌خنه‌یه‌کی دیکه‌ی له‌ به‌رپرسانی کۆمار ده‌گیرێ ئه‌وه‌یه‌ که‌ له‌ که‌سایه‌تییه‌ کورده‌کانی ناوچه‌کانی دیکه‌ی کوردستان که‌لک وه‌رنه‌گیراوه‌ و ده‌به‌ر کار نه‌ندراون.

* ئه‌و ده‌نگۆیانه‌ له‌ جۆره‌ که‌سانه‌وه‌ ده‌بیسترێ که‌ ته‌نانه‌ت به‌رپرسیاره‌تی قسه‌کانی خۆشیان به‌ ئه‌ستۆوه‌ ناگرن.دانی پله‌ی ژه‌نه‌ڕاڵی به‌ مه‌لا مسته‌فای بارزانی، حه‌مه‌ ڕه‌شیدخانی قادر خانزاده‌ی خه‌ڵکی کوردستانی عێراق، ئه‌مه‌ر خانی شه‌ریفی شکاک و پله‌ی سه‌رپۆلی به‌ زێڕۆ به‌گی هه‌رکی خۆی شاهیدی ئه‌و ڕاستییه‌یه‌ که‌ تا ئه‌و جێیه‌ی کرابا له‌ که‌سایه‌تییه‌کانی نه‌ته‌وه‌ی کورد جا له‌ چ تایفه‌ و عه‌شیره‌تێک بووبن به‌ دڵپاکییه‌وه‌ پێشوازی کراوه‌، چما ئامۆژگارانی فێرگه‌کان و فه‌رمانده‌رانی هێزی به‌رگری ئێمه‌ هه‌موویان خه‌ڵکی کوردستانی عێراق نه‌بوون؟ چما ئه‌وه‌ سه‌رکرده‌ [ئه‌فسه‌ر] ئازاکانی کوردی عێراق نه‌بوون که‌ هێندێک ناوچه‌ی سنووری کۆماریان ده‌پاراست؟ مه‌گه‌ر پله‌ی جێگریی وه‌زاره‌تی فه‌رهه‌نگ نه‌درا به‌ ئاغای برایمی نادری کوردی کرماشانی؟ مه‌گه‌ر له‌ میوانانی پایه‌به‌رزی وه‌کوو جه‌میل قه‌دری پاشا له‌ سوورییه‌وه‌ و ئیحسان نووری پاشا له‌ ترکییه‌وه‌ و دوکتور سمایلی ئه‌رده‌ڵان خه‌ڵکی سنه‌ له‌ ماوه‌ی مانه‌وه‌یاندا له‌ مهاباد به‌ گه‌رمی میوانداری و پێشوازی نه‌کرا؟

* سپاس بۆ به‌شداریتان له‌م هاوپرسه‌کییه‌ دا.

* ئه‌منیش سپاسی ئێوه‌ ده‌که‌م.

------------------------------------------------------------------
چه‌ند ڕوونکردنه‌وه‌ له‌ لایه‌ن وه‌رگێڕه‌وه‌:

1. سه‌باره‌ت به‌ نێوی ته‌واوی كۆمه‌ڵه‌ی ژێ،کاف ئه‌من نزیک ده‌ ساڵ له‌مه‌وپێش له‌ گۆڤاری گزینگ دا بابه‌تێکم بڵاو کردووه‌ته‌وه‌ [ گۆڤاری گزینگ ژماره‌ 18، زستانی 1998 ل.46 – 47 ] و له‌وێدا به‌ پشت به‌ستن به‌ به‌ڵگه‌ی نووسراو [ بڵاوکراوه‌ی ڕێگا که‌ ماوه‌یه‌کی کورت دوای هه‌ڵوه‌شانی کۆماربڵاو کراوه‌ته‌وه‌] سه‌لماندوومه‌ که‌ ژێ ، کاف کورتکراوه‌ی " ژیانی کورد " ه‌ ‌ نه‌ک شتێکی دیکه‌. گشت ئه‌و که‌سانه‌ی دیکه‌ی وا له‌وباره‌یه‌وه‌ نووسیویانه‌ بۆ پاساودانی قسه‌که‌یان پشت به‌ ته‌فسیر و ته‌عبیر ده‌به‌ستن نه‌ک سه‌رچاوه‌ی نووسراو، ته‌نانه‌ت هێندێک له‌ ئه‌ندامانی کۆنی کۆمه‌ڵه‌ی ژیانی کورد یش. لێره‌ دا پنکتێکم وه‌بیر هاته‌وه‌، له‌ ساڵانی 1340 هه‌تاوی دا له‌ ناوچه‌ی مهاباد که‌سێک هه‌بوو ‌ مه‌یلی ئه‌وه‌ی زۆر تێدابوو به‌ پێچه‌وانه‌ی ڕه‌وتی ڕۆژ هه‌لس و که‌وت بکا، نه‌مر سادقی شه‌ڕه‌فکه‌ندی ده‌یگوت فڵانی کۆن ژێ.کاف واته‌ ژیانی کورد بووه‌، به‌ڵام ئێستا ماناکه‌ی هه‌ڵگێڕاوه‌ته‌وه‌ و له‌ پێناو ژن – کۆنیاک دا تێده‌کۆشێ.

2.مه‌به‌ست له‌و که‌سه‌ کۆلۆنێل ئالێکساندر ئیاس ه‌ که‌ له‌ساڵی 1912 تا دیسامبری 1914 کۆنسوولی ڕووسییه‌ی تێزاری بووه‌ له‌ سابڵاغێ و کاتی پاشه‌کشه‌ له‌ سابڵاغ له‌ میاندواو کووژراوه‌. ئیاس ئامۆزای نیکه‌ڵای ڕووسییه‌ نه‌بووه‌، به‌ڵکوو به‌ ڕه‌چه‌ڵه‌ک فه‌نلاندی بووه‌. ئه‌و ڕاپۆرتانه‌ی ئیاس سه‌باره‌ت به‌ بارودۆخی هێندێک له‌ عه‌شیره‌ته‌ کورده‌کان بۆ وه‌زاره‌تی کاروباری ده‌ره‌وه‌ی ڕووسییه‌ی ناردووه‌ و ئه‌و وێنانه‌ی له‌ کاتی گه‌ڕانی به‌ دێێه‌کانی کوردستاندا هه‌ڵیگرتوون یارمه‌تی گه‌وره‌ن بۆ تێگه‌یشتنی چلۆنایه‌تی و هه‌ڵکه‌وتوویایه‌تی ئه‌و سه‌روبه‌ندی. ئه‌گه‌ر کورده‌کان ئیاس یان کوشتبێ ئه‌وه‌ په‌ڵه‌یه‌کی ڕه‌شه‌ له‌ مێژوویه‌که‌ماندا، به‌ڵام به‌پێی ئه‌و نووسینانه‌ی تاکوو ئێستا له‌وباره‌یه‌وه‌ بڵاوکراونه‌ته‌وه‌، بکوژانی ئالێکساندر ئیاس به‌ ته‌واوی ئاشکرانابن.
سه‌باره‌ت به‌ سه‌ربڕینیشی له‌ دوای کوشتنی وگواستنه‌وه‌ی دوو چیرۆک هه‌یه‌، یه‌کیان ئه‌وه‌ی به‌سه‌ر داره‌وه‌ کراو و براوه‌ بۆ سابڵاغ و له‌ به‌ر ده‌رگه‌ی ماڵی قازی فه‌تتاح داندراوه‌ و ئه‌ویتریان ده‌ڵێ سه‌ری بڕاوی ئیاس له‌ میاندواوه‌ وه‌پێش له‌شکری په‌لامارده‌ری ترک و "کورد" خراوه‌ له‌ هێرشیان دا بۆ سه‌ر مه‌راغه‌. ته‌رمی ئیاس له‌ لێواری " جه‌غه‌توو" نێژراوه‌، به‌ڵام دواتر ئاو بردوویه‌ و شوێن بزر بووه‌.

3. ڕۆژنامه‌ی کوردستان بڵاو که‌ره‌وه‌ی بیری حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان و کۆمار [حیزب و حکوومه‌ت له‌ یه‌ک جوێ نه‌بوون] له‌ ژماره‌ی 25، 26ی ڕه‌شه‌مه‌ی 1324 / 17ی مارسی 1946 ئه‌م ئاگادارییه‌ی بڵاو کردووه‌ته‌وه‌: " ساز کردنی حیزبی دێمۆکڕات ( له‌ لایه‌ن ژنانی کوردستان) ڕۆژی جومعه‌ 24-12 – 1324 له‌ لایه‌ن یای پێشه‌وای کوردستان له‌ ژماره‌یه‌کی زۆر له‌ یایه‌کانی تێگه‌یشتووی کوردستان گێڕدرایه‌وه‌ و له‌ ساتی 3ی پاش نیوه‌ڕۆ له‌ ئه‌نجومه‌نی فه‌رهه‌نگی کۆبوونه‌وه‌ و به‌ سه‌رۆکه‌تی یای پێشه‌وای کوردستان (یای مینای ...) حیزبی دێمۆکڕاتی ژنانی کوردستان دامه‌زرا و ژمارێکی زۆر له‌ یایان نێونووسیان کرد و مانگانه‌ی ئه‌ندامه‌تیان له‌ تمه‌نێک تا ده‌ تمه‌ن وه‌ئه‌ستۆ گرت."

Saturday, April 5, 2008

تێبینی له‌ سه‌ر تێبینی 2


تبینی له‌ سه‌ر تێبینی 2


شه‌بانی
دیسان ده‌سته‌کانت خۆشبن کاک حه‌سه‌نی به‌ڕێز من هێندێکم تێبینی له‌ مه‌ڕ ئه‌و بابه‌ته‌ بوو که‌ده‌ ڕووانگه‌دا داتناوه‌ و باسی وشه‌ی خۆشگوزه‌رانی ده‌کا.
به‌ڕیزتان ئاماژه‌تان به‌ چه‌ند وشه‌ کردووه‌ که‌ هه‌موو هه‌ڵگری وشه‌ی خۆش ن تا ئه‌و جێیه‌ی له‌ بیرم بێ من بیستوومه‌ که‌ ده‌یانگوت، ماڵی فڵانکه‌س له‌وه‌تی کچه‌که‌یان یان کوڕه‌که‌یان دامه‌زراوه‌ گوزه‌رانێکی باش یان هه‌یه‌ نه‌ک گوزه‌رانێکی خۆش یان هه‌یه‌ و سه‌ر جه‌م وشه‌ی خۆشگوزه‌رانی یان بۆ ئه‌و که‌سه‌ ده‌کار ده‌کرد که‌ شه‌وگه‌ڕ و به‌ڕه‌ڵا بوو ده‌یانگووت فڵانکه‌س پیاوێکی خۆشگوزه‌رانه‌ و ئاوڕ له‌ ماڵ و منداڵی ناداته‌وه‌ واته‌ عه‌ییاشه‌ ، به‌ڵام ویستم له‌ سه‌ر ئه‌و وشه‌ی کوته‌ ش که‌ من ده‌ نووسراوه‌کانتدا ده‌یانبینم ،من پێموایه‌ هه‌ر ده‌بێ گوته‌ واته‌ گوتراو بێ که‌ ده‌ئاخافتندا ده‌بته‌ کوتراو،( هه‌ڵبه‌ت ده‌گه‌ڵ ئه‌و وشه‌ی کوتراو له‌‌ چاوگه‌ی کوتان ڕا دێ جێوازیان هه‌یه‌ که‌ ده‌نووسیندایه‌ ده‌رده‌که‌وێ که‌ مه‌به‌ست کامیانه‌ )له‌ چاوگه‌ی گوتن ڕا دێ که‌ هاواتاکه‌ی ده‌فارسیدا ده‌بته‌ گفته‌ که‌ ده‌ ئاخافتندا ده‌ زمانی کوردی دائه‌و گێ یه‌ ده‌بته‌ کێ وه‌ک ده‌مگووت ده‌بته‌ ده‌مکووت هه‌ڵبه‌ت ئه‌وچاوگه‌ی گوتن له‌ شوێنی دێکه‌ی کورده‌واری وه‌ک هه‌ولێر و ده‌وروبه‌ری گۆتن ده‌کار ده‌کرێ و شوێنی دیکه‌ش وه‌ک سنه‌ و مه‌ریوان و ئه‌و ناوچانه‌ وتن ده‌کار ده‌کرێ که‌ هه‌ر ئه‌و وشه‌ی کوته‌ ده‌بته‌ وته‌ ، ڕای به‌ڕیزتان چییه‌ ؟ هه‌ر لێره‌ش ویستم ئه‌و هه‌له‌ بقۆزمه‌وه‌ و پێشنیارێکتان پێبکه‌م له‌ مه‌ڕ پێکهێنانی کۆڕێک ، لێژنه‌یه‌ک ، یان هه‌ر شتێکی که‌ نێوی لێبنێن له‌ تاقمێک ئینسانی لێهاتوو و لێزان و خوێنده‌واری بواری زمانه‌وانی و ته‌نانه‌ت وشه‌ی گونجاو سازکردن ، خۆ له‌ خودای به‌زیاد بن حکومه‌تی هه‌رێم خۆیان له‌ قه‌ره‌ی ئه‌و کاره‌ی هه‌ر ناده‌ن وه‌ک بۆ په‌ز زه‌ره‌ری بێ وایه‌ جا له‌ لایه‌کی دیشه‌وه‌ که‌ پیاو سه‌ر به‌ هێندێک سایت داده‌گرێ ڕسته‌ و وشه‌ی وا ده‌کار ده‌که‌ن که‌ ده‌ قوتووی هیچ عه‌تتارێکدا نایبینێوه‌ ، که‌ نه‌ کوردین و نه‌ فارسین و نه‌ عه‌ڕه‌بین به‌ واته‌یه‌کی دی ئه‌و وشه‌‌ و ڕستانه‌ی که‌ ده‌کار ده‌کرێن نه‌ فارسه‌کان و نه‌ عه‌ڕه‌به‌کان به‌و مه‌به‌ستانه‌یان ده‌کار ناکه‌ن که‌ ئه‌و براده‌رانه‌ ده‌کاریان ده‌که‌ن یان وه‌رگێڕاوه‌ی ده‌قاوده‌قی وشه‌کانن یان بادراوه‌ی وشه‌کانن که‌ پیاو ده‌بێ چه‌ند جاریان بخوێنێته‌وه‌ تا بتوانێ ساغیان کاته‌وه‌ که‌ ئه‌وبابه‌ته‌ باسی ج ده‌کا به‌ داخه‌وه‌ هێندێک له‌ سایته‌ ڕۆژهه‌ڵاتییه‌کانیش تووشی ئه‌و ئاهۆیه‌ بوون، جا تا به‌ یه‌کجاری وشه‌کانیشمان نه‌بوونه‌ که‌رکووک و خانه‌قین و شنگار و کوێ و کوێی کوردستان و له‌ ده‌ستمان نه‌بوونه‌وه‌ ،بیانهێنینه‌وه‌ سه‌رزاران و هاوه‌رده‌کان وه‌ده‌ر نێن ئه‌گه‌ر چی هاوه‌رده‌کان بۆ ئه‌و شارانه‌مان


گه‌رمیانی
کوردی باشوور په‌ندێکیان به‌ سه‌ر زمانی کوردی هێناوه‌ با به‌ سه‌ر ده‌واری شڕی نه‌هێناوه‌". ده‌مخۆش كاكه‌ حه‌سه‌نی قازی، هه‌روه‌ها ده‌مخۆش سه‌یران كه‌ پاکانه‌ بۆ ڕۆژهه‌ڵاتیش ناكه‌ن ئه‌وانیش خه‌ریکن به‌ لاساکردنه‌وه‌ی باشوور زمانی کوردی سه‌قه‌ت ده‌که‌ن ،ده‌ردی خه‌لكی هه‌ولێر ده‌لین ده‌و‌جا وه‌ره‌ تێكه‌وفركه‌ كۆره‌ ده‌ریته‌ كۆره‌ی ئه‌وه‌ت ده‌لاچاوی براگیان دیاره‌ نه‌تزانیوه‌، ئیستێ له‌باشور هه‌مووی هه‌ڵپه‌ی گه‌نده‌لیه‌تی‌و كه‌س نایپرژیته‌ سه‌ر هه‌له‌ی زمانه‌وانی ، ببوره‌ تێكه‌ل و پێكه‌لم كرد.

حه‌سه‌نی قازی
به‌ڕێز شه‌بانی [ شوانی ] سپاس بۆ ئه‌وه‌ی به‌ تێبینییه‌کانت له‌ سه‌ر تێبینیی زمانی یاریده‌ی وردتربوونه‌وه‌ی ئه‌و باسانه‌ ده‌ده‌ی. ئه‌وه‌ کارێکی زۆر به‌ ڕێ وجێیه‌. ئه‌وه‌ی له‌ مه‌ڕ"خۆشگوزه‌رانی" نووسیوته‌ من پێمل ناکا سه‌باره‌ت به‌ مانای ئه‌و کوته‌یه‌ له‌ زمانی کوردیی نێوه‌ ڕاست دا، دیسان دووپاته‌ی ده‌که‌مه‌وه‌ ئه‌و زاراوه‌یه‌ به‌ فارسی به‌ واتای "عه‌ییاشی " یه‌، نه‌ک به‌ کوردی و ئه‌گه‌ر ئێمه‌ له‌ کوردی دا واتای " عه‌ییاشی " تێبخوێنینه‌وه‌، ئه‌وه‌ له‌ ژێر تین و گوڕی زمانی فارسیدایه‌. ئه‌من چه‌ندین ڕسته‌م نه‌ک وه‌ک ئه‌وه‌ی ئێوه‌ی نووسیوتانه " وشه‌"، ساز دا بوو بۆ ئه‌وه‌ی بیسه‌لمێنم ئاخێوه‌رانی زمانی کوردیی نێوه‌ڕاست له‌ سلێمانی و مهاباد وه‌ک یه‌ک و بێ هیچ جیاوازییه‌ک له‌ مانای ئه‌و ڕستانه‌ تێده‌گه‌ن.
سه‌باره‌ت به‌ وشه‌ی " کوته‌" ته‌نێ سه‌رنجت بۆ ئه‌وه‌ ڕاده‌کێشم له‌ ئه‌ده‌بییاتی سه‌رده‌می حکوومه‌تی میللی کوردستان له‌ زۆر جێگه‌ دا به‌ واتای " ئیستیلاح"ی فارسی ، " موسته‌له‌حی" عه‌ڕه‌بی و " زاراوه‌" که‌ ئێمه‌ له‌و ڕۆژگاره‌ دا ده‌کاری ده‌که‌ین، به‌کار هاتووه‌. ئه‌من پێم وایه‌ ده‌کار کردن و بووژاندنه‌وه‌ی ئه‌و وشه‌ و چه‌مکانه‌ی له‌ سه‌ردمی کۆمار دا داڕێژراون تا ئه‌و جێیه‌ی نه‌بێته‌ هۆی ئالۆزیی له‌ زمانی نووسینی ئێستا دا کارێکی بێ جێ نییه‌. وه‌ک ده‌زانی ئه‌من به‌ساڵانه‌ له‌ جیاتی له‌قه‌بی 'خانم' و 'خاتوون' به‌ گه‌ڕانه‌وه‌ سه‌ر زاراوه‌ی سه‌رده‌می کۆمار 'یا' ده‌نووسم و به‌ کارهاتنی ده‌نووسینی دیکه‌ش دا ده‌بینم. سپاست ده‌که‌م بۆ شیته‌ڵ کردنه‌وه‌ی 'کوتن' ، 'گوتن ' و ' وتن' و چ لاریم لێیان نییه‌.
ئه‌و پێشنیار یا پێشنیازه‌ش وا له‌ مه‌ڕ کۆڕ و لێژنه‌ کردووه‌ته‌ جارێ قسه‌لێکردنی هه‌ڵ ده‌گرم بۆ ده‌رفه‌تێکی دیکه‌. دیسان داوای خۆم بۆ گۆڕینی نێوی قه‌ڵه‌میت له‌ 'شه‌بانی' یه‌وه‌ بۆ ' شوانی' دووپاته‌ ده‌که‌مه‌وه‌ و پێم وایه‌ ئاوا " قه‌ڵه‌می"! تره‌. ‌

به‌ڕێز گه‌رمیانی

له‌ گه‌ڵ سپاس بۆ تێبینییه‌که‌ت ڕسته‌ی " کوردی باشوور په‌ندێکیان به‌ سه‌ر زمانی کوردی هێناوه‌، با به‌سه‌ر ده‌واری شڕی نه‌هێناوه‌" ئی من نییه‌. ئه‌من له‌گه‌ڵ گشتاندنی وا نیم، هه‌ر وه‌کپێشتریش باسم کردووه‌.سه‌نگه‌ر لێدانی زمانی و به‌نێوکردنی به‌ "ڕۆژهه‌ڵات" و " باشوور" و "هه‌نده‌ران" به‌ مێتۆدی باش نازانم بۆ پێوه‌ چاران به‌ ده‌رده‌کانی زمانی نووسینی کوردییه‌وه‌.ئه‌و تێبینیانه‌ی من به‌دووره‌ له‌ به‌سترانه‌وه‌ی جوگرافیایی،چۆنی له‌سه‌ر چه‌واشه‌یی و هه‌ڵه‌شه‌یی ده‌کار کردنی زمان له‌ "باشوور" ده‌نووسم، له‌ سه‌ر " ڕۆژهه‌ڵات" و " هه‌نده‌ران"یش هه‌روا. دیسان سپاس بۆ ده‌مخۆشانه‌ت
.

Thursday, April 3, 2008

ژێ.کاف ، مێژوو، بیرو بۆچوون و ئامانجه‌کانی




حوسێنی زێڕینگه‌ران [ فرووهه‌ر] یه‌ که‌م سه‌رۆکی کۆمه‌ڵه‌ی ژێ.کاف ، له‌ ئه‌فسه‌رانی کۆماری کوردستان

ژێ.کاف، مێژوو، بیر و بۆچوون و ئامانجه‌کانی

گۆڤاری دوومانگانه‌ی ڕوانگه‌ که‌ له‌ لایه‌ن کۆمه‌ڵێک له خوێندکارانی کوردی زانسته‌ پژیشکییه‌کانی زانکۆی ته‌ورێز ده‌رده‌چوو له‌ ژماره‌ی 11 ی خۆێدا [ ڕه‌زبه‌ری 1381ی هه‌تاوی/ ئۆکتۆبری 2002 ی زایینی] هاوپرسه‌کییه‌کی له‌ گه‌ڵ مه‌نافی که‌ریمی له‌ ئه‌ندامه‌ پله‌ به‌رزه‌کانی حکوومه‌تی کوردستان، سه‌عیدی هومایوون ئه‌ندامی ده‌فته‌ری پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د و لێکۆله‌ره‌وه‌ی کورد سه‌ید محه‌مه‌دی سه‌مه‌دی سه‌باره‌ت به‌ کارو چالاکی کۆمه‌ڵه‌ی ژیانی کورد بڵاو کردووته‌وه‌. ئه‌و زانیارییانه‌ی له‌و هاوپرسه‌کییه‌ دا باس کراون، هێندێکیان بۆ یه‌که‌م جار هاتوونه‌ته‌ گۆڕێ و له‌ هیچ سه‌رچاوه‌یه‌کی نووسراو دا پێشتر باسیان لێوه‌ نه‌کراوه‌، بۆ ئاگاداری هۆگرانی مێژووی سیاسی ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان به‌شێک له‌و هاوپرسه‌کییه‌ جارێکی دیکه‌ له‌ وێبنووسی ڕوانگه‌ دا بڵاو ده‌که‌ینه‌وه‌.
مه‌نافی که‌ریمی له‌ 2003.07.31 و سه‌عیدی هومایوون له‌ 2004.05.21 ماڵاواییان له‌ ژیان کردووه‌ به‌شێک له‌ بیره‌وه‌رییه‌کانی مه‌نافی که‌ریمی له‌ پاڵ بیره‌وه‌رییه‌کانی سه‌عیدی هۆمایوون " پیشوای بیداری خاطرات سعید همایون به‌ کوشش هاشم سلیمی " دا له‌ ساڵی 2004 له‌ لایه‌ن ده‌زگای چاپ و بڵاوکردنه‌وه‌ی ئاراس له‌ هه‌ولێر به‌ زمانی فارسی بڵاو کراوه‌ته‌وه‌.

" به‌ مه‌به‌ستی ڕوون کردنه‌وه‌ی هێندێک پرس و لایه‌نی تاریک و نادیاری کۆمه‌ڵه‌ی ژێ.کاف له‌ ڕێکه‌وتی 9/6/81 له‌ شاری مه‌هاباد زێدی ژێ.کاف مێزگردێکمان پێک هێنا و تێکۆشاین بۆ تێگه‌یشتن به‌و ئامانجه‌ی که‌ له‌ پێش دا باسمان کرد، جه‌خت بخه‌ینه‌ سه‌ر چه‌ن پرسیاری مێژوویی له‌و باره‌یه‌وه‌ که‌ به‌ تایبه‌ت تا ئێستا وڵامێکی ئه‌وتۆیان بۆ نه‌دۆزراوه‌ته‌وه‌.ئه‌و هه‌وڵه‌ش سه‌ره‌ڕای هه‌موو که‌م و کووڕییه‌کانی به‌ کارێکی ناته‌واو ده‌زانین که‌ شیاوی ڕه‌خنه‌ و ڕاوه‌یه‌کی زۆرتره‌.مێز گرده‌که‌مان به‌ ئاماده‌ بوونی ئه‌و چه‌ن ئازیزه‌ پێک هێنا که‌ لێره‌دا جێگای خۆیه‌تی سپاسی به‌شدارییان بکه‌ین و ماندوونه‌بوونیان پێبڵێین.

میرزا مه‌نافی که‌ریمی / ئه‌ندامی کۆنی ژێ کاف و وه‌زیری فه‌رهه‌نگی کۆماری کوردستان (1946)

سه‌عیدخانی هومایوون/ ئه‌ندامی کۆنی ژێ.کاف و ئاجودانی پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د

سه‌ید موحه‌مه‌دی سه‌مه‌دی / مێژوونووس و توێژکار که‌ زۆر کاری مێژوویی له‌ سه‌ر کۆمه‌ڵه‌ی ژێ.کاف و کۆماری کوردستان ئه‌نجام داوه‌.

ڕوانگه: وه‌ک یه‌که‌م پرسیار،له‌ کاک مه‌ناف ده‌پرسین چۆن و له‌ چ کاتێکدا بوونه‌ ئه‌ندامی ژێ.کاف ؟

که‌ریمی. ئه‌من له‌ بازاڕ دا دراوسێی حوجره‌ی حاجی ساڵحی شاتری بووم. " زه‌بیحی" ش وه‌ک شاگرد له‌ حوجره‌ی حاجی دا کاری ده‌کرد.هه‌موو ڕۆژێ پاش ته‌واو بوونی کار له‌ پێش ده‌رکی دووکان دا داده‌نیشتین و قسه‌مان ده‌کرد. ڕۆژێکی زه‌بیحی پێی گوتم، ئه‌گه‌ر ئه‌من ئه‌تۆ به‌رم بۆ جێگایه‌ک له‌ گه‌ڵم دێی؟ ئه‌منیش له‌ وه‌ڵام دا گوتم، ئێمه‌ هه‌موو ڕۆژێ پێکه‌وه‌ین، بۆ ئه‌و جێگایه‌ش له‌ خزمه‌تت دام. گوتی به‌ مه‌رجێک به‌ که‌س نه‌ڵێی و هه‌ر به‌یه‌که‌وه‌ش بچین. سه‌رئه‌نجام له‌ ڕۆژی دیاریکراو دا ڕۆیشتین و له‌ چه‌ن کۆڵانان تێپه‌ڕین هه‌تا‌ گه‌یشتینه‌ کۆڵانێکی به‌رته‌سک و له‌ ماڵێک وه‌ژوور که‌وتین. زانیم که‌ ماڵی حوسێنی فروهێره‌.پاش وه‌ی که‌ دانیشتین،زه‌بیحی گوتی، ئه‌و جێگایه‌ی ده‌مگوت ئێره‌یه‌.ئێمه‌ چه‌ن نه‌فه‌رێکین که‌ ماوه‌یه‌که‌ حیزبێکمان داناوه‌، پێمان خۆشه‌ ئه‌تۆش له‌ گه‌ڵمان بی و پاشان کورته‌یه‌کی سه‌باره‌ت به‌ حیزبه‌که‌یان بۆ باس کردم. زۆریشی جه‌خت له‌ سه‌ر کاری نهێنی و باس نه‌کردنی ڕووداوی ئه‌و ڕۆژه‌ کرد. له‌ وه‌ڵام دا گوتم: ئه‌من زۆر له‌و جۆره‌ مه‌سه‌لانه‌ ئاگادار نیم، به‌ڵام چونکه‌ هه‌میشه‌ له‌ گه‌ڵتم،له‌ حیزبه‌كه‌شدا هه‌ر له‌ گه‌ڵت ده‌بم. زه‌بیحی گوتی، زۆر باشه‌، به‌ڵام ئێمه‌ ته‌شریفات و مه‌راسیمێکمان هه‌یه‌ که‌ ئه‌تۆ ده‌بێ بۆ هاتن بۆ نێو ئه‌و حیزبه‌ به‌ جێیان بێنی. به‌ڵێ، هه‌ستاین چووینه‌ دیوێکی دیکه‌ که‌ مێزێکی لێ بوو و له‌ سه‌ر مێزه‌که‌ش قورئانێک و چه‌ن لاپه‌ڕه‌ کاغه‌زی لێ داندرابوو.زه‌بیحی گوتی به‌و قورئانه‌ سوێند بخۆ که‌ تا دوایین دڵۆپی خوێن به‌ بیر و بڕوای ئه‌م حیزبه‌ وه‌فادار بی و قه‌ت خه‌یانه‌ت نه‌که‌ی و سوڕی حیزبیش به‌ که‌س نه‌ڵێی.ئه‌من ئه‌و کارانه‌م هه‌موو کرد و له‌ پاشان هاتینه‌وه‌ دیوه‌که‌ی دیکه‌ و فروهێر و که‌سێکی دیکه‌ش که‌ نێوه‌که‌یم له‌ بیر نه‌ماوه‌،هاتن دانیشتن و چامان خوارده‌وه‌.پاشان فروهێر گوتی،ئه‌مڕۆ ئه‌تۆ به‌ ڕه‌سمی بوویه‌ ئه‌ندامی حیزبی ئێمه‌ و ناوی نهێنیت ئاریا یه‌ و ژماره‌که‌شت "21" ه‌ که‌ وابوو بووم به‌ "ئاریا – 21". ئه‌و جۆره‌ی له‌ بیرم بێ ئه‌و جه‌ره‌یانه‌ له‌ سه‌ره‌تای ساڵی 1322 دا بوو.

ڕوانگه‌: کاک سه‌عید نێوی نهێنی و ژماره‌ی ئه‌ندامه‌تی ئێوه‌ چه‌ند بوو؟ کێ به‌ کۆمه‌ڵه‌ی ناساندن ؟

هومایوون: ژماره‌ی ئه‌ندامه‌تیم له‌ بیر نه‌ماوه‌.به‌ڵام نێوه‌ نهێنییه‌که‌م ئاگر بوو.نێوی ڕه‌حیمی سه‌یفی قازی ش هۆگر بوو. ناشزانم کێ به‌ کۆمه‌ڵه‌ی ناساندین. به‌ڵام له‌ بیرمه‌ له‌گه‌ڵ ڕه‌حیم ئاغا له‌و ماڵه‌ی که‌ ئێستا کوڕی میرزا قادری که‌ریمی تێدایه‌ و له‌ کن ئیداره‌ی موخابه‌راته‌، سوێندمان خوارد.

ڕوانگه‌: تاقمێک پێیان وایه‌ که‌ ژێ.کاف، لقی مه‌هابادی حیزبی هیوا بووه‌.هه‌ڵبه‌ت له‌ یادداشته‌کانی مه‌لا قادری موده‌ڕیسی که‌ یه‌کێک له‌ دامه‌زرێنه‌رانی ژێ.کاف بووه‌، ئه‌و شته‌ حاشای لێکراوه‌،ڕای ئێوه‌ چییه‌؟

سه‌مه‌دی: ده‌بێ له‌ پێشدا ئه‌وه‌تان عه‌رز که‌م که‌ ئه‌گه‌ر ئه‌من شتێکم له‌و باره‌یه‌وه‌ نووسیوه‌ له‌ سه‌ر بنه‌مای یادداشته‌کانی خودالێخۆشبوو مه‌لا قادری موده‌ڕیسی و قسه‌کانی خودالێخۆشبوو سه‌دیقی حه‌یده‌ری و ئه‌و ئازیزانه‌یه‌ که‌ ئێستا ته‌شریفیان لێره‌یه‌.من له‌ ساڵی 1360 هه‌ستم به‌وه‌ کرد که‌ له‌ کتێبخانه‌ی کوردیدا، سه‌باره‌ت به‌و مه‌سه‌له‌یه‌ بۆشاییه‌کی گه‌وره‌ هه‌یه‌ و ئه‌گه‌ر له‌ زانیاری ئه‌و که‌سانه‌ی که‌ ئه‌ندام یا دامه‌زرێنه‌ری ژێ.کاف بوون و ئه‌و ده‌م هه‌ر مابوون ، که‌لک وه‌رنه‌گرین، ئه‌و ده‌رفه‌ته‌ به‌ فیڕۆ ده‌چێ و پێوه‌ندی ئێمه‌ له‌ گه‌ڵ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ به‌ ته‌واوی ده‌پچڕێ.بۆیه‌ له‌و باره‌یه‌وه‌ هه‌وڵم دا و به‌ تایبه‌ت زۆر جاران به‌ خزمه‌ت مه‌لا قادر گه‌یشتم و که‌لکم لێ وه‌رگرت.ئه‌و نامیلکه‌ نیوه‌چڵ و کرچ و کاڵه‌ی که‌ له‌ ساڵی 1360 دا نووسیم، ته‌نیا به‌ مه‌به‌ستی زیندوو کردنه‌وه‌ و په‌ره‌پێدانی ئه‌و باسه‌ بوو.
له‌ وڵامی پرسیاره‌که‌تاندا، ده‌بێ بڵێم به‌ پێی یادداشته‌کان و قسه‌کانی مه‌لا قادر، گۆیا ئه‌و چه‌ن که‌سه‌ی له‌ عێراقه‌وه‌ هاتبوون (میر حاج، خۆشناو و ...) زۆریان پێخۆش بووه‌ که‌ ئه‌و شته‌ی لێره‌ پێک دێ سه‌ر به‌ حیزبی هیوا بێ، به‌ڵام دامه‌زرێنه‌رانی ژێ.کاف دژ به‌و بۆچوونه‌ بوونه‌ و پێیان وابوو ده‌بێ سه‌ربه‌خۆ بن و له‌ هه‌مان کاتیشدا، که‌لک له‌ ئه‌زموونه‌کانی وان وه‌رگرن، چونکه‌ به‌ بڕوای وان ئه‌و بار و دۆخه‌ی که‌ لێره‌ هه‌یه‌، له‌ گه‌ڵ عێراق جیاوازی زۆره‌.

ڕوانگه‌: له‌ ژماره‌کانی سه‌ره‌تایی گۆڤاری نیشتمان دا، دروشمی " بژی سه‌رۆک" ده‌بینرێ.مه‌به‌ستی ئه‌و دروشمه‌ کێ بووه‌؟




مه‌نافی که‌ریمی ئه‌ندامی کۆمیته‌ی نێوه‌ندی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان و وه‌زیری فه‌رهه‌نگ له‌ کۆماری کوردستان دا


که‌ریمی: سه‌رۆکی کۆمه‌ڵه‌ی ژێ.کاف حوسێنی فروهێر بوو، به‌ڵام مه‌به‌ستی ئه‌و دروشمه‌ ئه‌و نه‌بووه‌. ئه‌گه‌ر له‌ ژماره‌کانی دواییدا با، ده‌کرا بڵێین مه‌به‌ست قازی محه‌مه‌د بووه‌... ئه‌من هیچ زانیارییه‌کم سه‌باره‌ت به‌و مه‌سه‌له‌ نییه‌.

هومایوون: ئه‌منیش نازانم.ئه‌و ده‌م که‌ بوومه‌ ئه‌ندامی ژێ.کاف فروهێر سه‌رۆک بوو.به‌ڵام به‌و جۆره‌ی که‌ ده‌یانگوت جێگای نه‌فه‌ری هه‌وه‌ڵیان بۆ مه‌رحوومی قازی به‌تاڵ هێشتبۆوه‌.هه‌تا ئه‌و کاته‌ی که‌ قازی له‌ ماڵی مام ئه‌حمه‌دی ئیلاهی به‌ ڕه‌سمی بوو به‌ ئه‌ندام و نێوی نهێنی " بینایی"یان بۆ دانا و هه‌ر وه‌ک له‌ ده‌ره‌وه‌ ڕێبه‌ری خه‌ڵک بوو، له‌ ناو کۆمه‌ڵه‌ش دا بوو به‌ سه‌رۆک.

سه‌مه‌دی: ئه‌من ئه‌و شته‌م له‌ زۆر که‌سان پرسیوه‌،به‌ڵام جوابێکی ئه‌تۆم وه‌ده‌ست نه‌که‌وتووه‌.تاقمێک ده‌ڵێن ڕه‌نگه‌ مه‌به‌ستی سه‌رۆکی ژێ.کاف بووبێ.

ڕوانگه‌: هه‌ڵبه‌ت زۆر وێده‌چێ که‌ دانانی مه‌لا مسته‌فا به‌ سه‌رۆکی ژێ.کاف و هیوا دوور له‌ راستی بێ. له‌و سه‌رده‌مه‌ دا مه‌لا مسته‌فا هێشتا خاوه‌نی ئه‌و که‌سێتییه‌ نه‌بووه‌ که‌ له‌ دواییدا ناوی پێ ده‌رکرد. قورسایی و که‌سێتی مه‌لا مسته‌فا له‌ نێو جووڵانه‌وه‌ی کورددا، زۆرتر له‌ دوای ڕێپێوانی مێژوویی بۆ سۆڤیه‌ت و په‌ڕینه‌وه‌ له‌ ئاراز و پاشانیش شۆڕشی ئه‌یلوول که‌وته‌ به‌ر ده‌نگ و باس و مێدیای جیهانی. بیری کوردایه‌تی مه‌لا مسته‌فا زۆرتر له‌ قۆناخی دوورخرانه‌وه‌ی له‌ سلێمانی دا و به‌ هات و چۆ له‌ گه‌ڵ ڕؤشنبیرانی ئه‌و شاره‌ دا پێک هات. سه‌ره‌ڕای ئه‌وانه‌ش په‌یوه‌ندی مه‌لا مستافا له‌ گه‌ڵ حیزبی هیوا ته‌م و مژاوییه‌. له‌و سه‌رده‌مه‌ دا مه‌لا مسته‌فا زۆرتر به‌ لایه‌نگری ئینگلیس ده‌ناسرا، له‌ کاتێکدا باڵێکی حیزبی هیوا به‌ ته‌واوی کۆمۆنیست و لایه‌نگری سۆڤیه‌ت بوون..... .. هێندێک که‌س له‌ سه‌ر ئه‌و ڕایه‌ن که‌ مه‌به‌ستی دروشمی " بژی سه‌رۆک" ڕه‌فیق حیلمی بووه‌ .وا وێده‌چێ که‌ ژێ.کاف له‌ سه‌ره‌تادا له‌ ژێر کاریگه‌ریی حیزبی هیوا دا بووبێ. به‌ڵام له‌ دواییدا زێتر سه‌ربه‌خۆ بووه‌ و ته‌نانه‌ت له‌ کوردستانی ئه‌و دیو لق و سازمانیشی داناوه‌.

هومایوون: ئه‌من ئه‌وده‌می قه‌ت نه‌م نیستووه‌ که‌ ڕه‌فیق حیلمی سه‌رۆکی ژێ.کاف بێ. به‌ڵام له‌ بیرمه‌ که‌ چه‌ن که‌س له‌ حیزبی هیوا وه‌ک کاک میرحاج و کاک مسته‌فا خۆشناو و .... هاتبوونه‌ مه‌هاباد و له‌ ماڵێک نزیک نه‌خۆشخانه‌ی قه‌دیم ده‌بوون و بۆ خۆم چه‌ن جار چوومه‌ خزمه‌تیان.

ڕوانگه‌: له‌ یادداشته‌کانی مه‌لا قادری موده‌ریسی دا هاتووه‌ که‌ کاتێک له‌ ڕێکه‌وتی 22/5/1321 وه‌فده‌ عێراقییه‌که‌ هه‌وه‌ڵ کۆبوونه‌وه‌ له‌ گه‌ڵ وه‌فدی مه‌هابادی پێک دێنن، پێیان ده‌ڵێن که‌ قازی محه‌مه‌د پیاوی ژماره‌ یه‌کی مه‌هاباده‌ و پێویسته‌ به‌ر له‌ هه‌موو شتێک له‌ گه‌ڵ ئه‌و ڕاڤه‌ بکه‌ن. به‌ڵام عێراقییه‌کان ده‌ڵێن ؛ نا کارتان به‌ ئه‌و نه‌بێ. -مه‌لا قادر وای بۆ ده‌چێ که‌ قازی له‌ هاتنی ئه‌وانه‌ ئاگاداره‌ و ته‌نانه‌ت ئه‌و،ئه‌وانی به‌ میوانه‌کان ناساندووه‌.ئێوه‌ ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟

که‌رێمی: له‌و سه‌رده‌مه‌ دا هه‌موو خه‌ڵک ده‌یانزانی که‌ حێزبێک به‌ نێوی کۆمه‌ڵه‌ی ژێ.کاف هه‌یه‌ و چالاکی ده‌کات.به‌ڵام چونکه‌ نهێنی بوو، که‌س ئه‌ندامه‌کانی نه‌ده‌ناسی. ئه‌من بۆ خۆم له‌ بیرمه‌ چه‌ن جاران له‌ دانیشتنه‌کانی حیزبی دا که‌ باسی مه‌ڕحوومی پێشه‌وا و ئه‌ندامه‌تی ئه‌و له‌ کۆمه‌ڵه‌ دا ده‌کرا،له‌ لایه‌ن هێندێک که‌س وه‌ک فروهێر و زه‌بیحی نه‌ختێک موخاله‌فه‌ت نیشان ده‌درا. هۆیه‌که‌شی ئه‌وه‌ بوو که‌ به‌ هاتنی قازی، ئاڵوگۆڕ به‌ سه‌ر کۆمه‌ڵه‌ دا ده‌هات و کار ده‌که‌وته‌ ده‌ست ئه‌و.به‌ڵام تاقمێکی دیکه‌ بوون پێیان وابوو که‌ قازی خاوه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌ و نفووزی له‌ نێو خه‌ڵک دا زۆره‌ و به‌ بێ ئه‌و، ئێمه‌ ناتوانین کارێک بکه‌ین.ئه‌و باسه‌ له‌ نێو کۆمه‌ڵه‌ دا هه‌بوو،

ڕوانگه‌: له‌ هێندێک سه‌رچاوه‌ دا ، عه‌زیزی زه‌ندی وه‌ک یه‌کێک له‌ دامه‌زرێنه‌رانی ژێ.کاف باسی لێوه‌ کراوه‌. ئێوه‌چ ڕایه‌کتان هه‌یه‌؟

که‌ریمی: ئه‌مڕۆکه‌،زۆرکه‌س خۆیان به‌ دامه‌زرێنه‌ر یان ئه‌ندامی ژێ.کاف له‌ قه‌ڵه‌م ده‌ده‌ن ،چونکه‌ ژێ.کاف ڕێکخراوه‌یه‌کی نهێنی بوو،قسه‌کردن له‌ سه‌ر ڕاست بوون یا درۆ بوونی ئه‌و ئیدیعایانه‌ کارێکی دژواره‌.ئه‌من به‌ش به‌ حاڵی خۆم قه‌ت عه‌زیزی زه‌ندیم نه‌ناسیوه‌ و له‌ هیچ دانیشتنێکی حیزبی دا نه‌مدیوه‌.عه‌زیزی زه‌ندی له‌ گه‌ڵ حه‌بیبه‌ زه‌رد و چه‌ن که‌سی تر، مه‌ڕامی کۆمۆنیستییان هه‌بوو.

سه‌مه‌دی: ئه‌من ئه‌و بۆچوونانه‌ی ئاغای که‌ریمیم پێ دروسته‌ و به‌ ڕاستی جوان بۆ مه‌سه‌له‌که‌ی چووه‌. چونکه‌ به‌ هه‌ر حاڵ نه‌ ته‌نیا ته‌مه‌نی له‌ ئێمه‌ زۆرتره‌، به‌ڵکوو بۆ خۆی له‌ ناو جه‌رگه‌ی مه‌سه‌له‌که‌ش دا بووه‌.ئه‌من که‌ چه‌ن جاران له‌گه‌ڵ مه‌رحوومی مه‌لا قادر قسه‌م ده‌کرد، ده‌یگوت چونکه‌ ژێ.کاف نهێنی بووه‌ و هه‌ر که‌سه‌ی نه‌فه‌رێک به‌ کۆمه‌ڵه‌ی ناساندووه‌ و بۆخۆشی دووکه‌سی دیکه‌ی هێناوه‌، پێیان وابووه‌، هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ که‌سه‌ن و ته‌نانه‌ت تاقمێک که‌ سوێندیان خواردووه‌ وه‌یان زانیوه‌ دامه‌زرێنه‌ریشن! ویلیام ئیگلتۆن نێوی چه‌ن نه‌فه‌ر وه‌ک دامه‌زرێنه‌ر دێنێ.مه‌لا قادر چه‌ن نه‌فه‌ری دیکه‌ ده‌ڵێ و له‌م ئاخریانه‌شدا، خوالێخۆشبوو دوکتور شیرازی ش پاش وه‌ی که‌ ئه‌وانه‌ی که‌ ئه‌من له‌ زمان مه‌لا قادری نووسیبووم ، ڕه‌ت ده‌کاته‌وه‌، دیسان و له‌ سه‌رڕا هه‌ر ئه‌وانه‌ ده‌نووسێته‌وه‌ و له‌ ئاخریش دا نێوی خۆی له‌ گه‌ڵ ده‌خا! هه‌ڵبه‌ت هه‌ر وه‌ک جارێکی دیکه‌ش عه‌رزی جه‌نابتم کرد ، له‌ نێو ئێمه‌ دا ئه‌و گرفته‌ هه‌یه‌ که‌ زۆربه‌ی ئه‌و که‌سانه‌ی مێژووی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ ده‌گێڕنه‌وه‌، هه‌وڵ ده‌ده‌ن شته‌که‌ی بڕێک بۆ لای خۆیان ڕابکێشن و ده‌وری خۆیان گرینگتر نیشان ده‌ن.به‌ سه‌رنج دان به‌ هه‌مووی ئه‌وانه‌.ئه‌من ئه‌و لیسته‌ی ئاغای موده‌ڕیسیم پێ له‌ هه‌موان ڕاست تره‌.قه‌تیش عه‌زیزی زه‌ندیم به‌ ئه‌ندامی ژێ.کاف نه‌زانیوه‌.

که‌ریمی: دوکتور شیرازی بۆ خۆی قه‌ت ئه‌ندامی ژێ- کاف نه‌بووه‌. ئه‌من له‌ هیچ کۆبوونه‌وه‌ یان جه‌له‌سه‌یه‌کی حیزبی دا نه‌مدیوه‌. شیرازی مونشی فروهێر بوو.فروهێر کارمه‌ندی دارایی بوو. ئه‌و ده‌م چونکه‌ قه‌ند و شه‌کر گران بوو،فروهێر و سێ چوار نه‌فه‌ری دیکه‌ ته‌شکیلاتێکیان ساخ کردبوو و قه‌ند و شه‌کریان به‌ خه‌ڵکی شارودێ و عه‌شیره‌ت ده‌دا. شیرازی هه‌ر له‌ به‌ر ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌، دایمه‌ له‌ گه‌ڵ فروهێر بوو،به‌ڵام ئه‌ندامی کۆمه‌ڵه‌ نه‌بوو. له‌ بیرمه‌ که‌ له‌و سه‌رده‌مه‌ی دا که‌ قازی ئه‌ندامی ژێ – کاف نه‌بوو، ئێمه‌ پێویستیمان به‌ کتێبی کوردی بوو.داوامان له قکرد.ئه‌ویش سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی که‌ ئه‌ندامی ژێ – کاف نه‌بوو، کتێبه‌که‌ی ئه‌مین زه‌کی به‌گی به‌ نهێنی داینێ و له‌ پاشانیش دامانه‌وه‌.

ڕوانگه‌: باسی بیروگرووپی کۆمۆنیستی ئه‌و سه‌ر ده‌مه‌ هاته‌ گۆڕێ.ئایا ئه‌و جۆره‌ که‌سانه‌ له‌ مه‌هاباد زۆر بوون و یان ڕێکخراوه‌یه‌کیان هه‌بوو؟

که‌ریمی: نه‌خێر، زۆر که‌م بوون. چوارپێنج نه‌فه‌ر زیاتر نه‌بوون. جگه‌ له‌ عه‌زیز زه‌ندی، ئارام و حه‌بیبه‌ زه‌رد و ماڵه‌ حه‌سه‌نه‌ شێتی و... بوون. سه‌ید محه‌مه‌دی سه‌یدیشیان له‌ گه‌ڵ بوو.زۆرتر ئاژاوه‌چی بوون و پێیان خۆش نه‌بوو، قه‌ت له‌ شاری دا هێمنایه‌تی هه‌بێ.به‌ڵام زۆربه‌ی هه‌ره‌ زۆری خه‌ڵکی سابڵاغ له‌ گه‌ڵ کۆمه‌ڵه‌ی ژێ – کاف بوون و سوێندیان بۆ خواردبوو. ژێ – کاف حیزبێکی میللی – ئیسلامی بوو و باوه‌ڕی به‌ دینی ئیسلام هه‌بوو و چونکه‌ ئه‌ندامه‌کانی سوێندیان به‌ قورئان خواردبوو، خه‌ڵک خۆشیان ده‌ویست. ژێ – کاف نه‌ ماڵی که‌سی خوارد و نه‌ ماڵی که‌سیشی داگیر کرد.

هومایوون : له‌ دواییش دا حیزبی دێمۆکڕات و کۆماری کوردستانیش هه‌ر له‌ سه‌ر ئه‌و بنه‌ما و بیروباوه‌ڕی ژێ –کاف دامه‌زران

ڕوانگه‌: ئاماژه‌تان به‌و ئاڵ و گۆڕه‌ی کرد که‌ به‌ سه‌ر ژێ – کاف دا هات و بوو به‌ حیزبی دێمۆکڕات. ئێستاکه‌ هێندێک هاتوونه‌ته‌ سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌ که‌ ئه‌و ئاڵ و گۆڕه‌ شتێکی ئاسایی نه‌بووه‌ و ئه‌و حیزبه‌ی که‌ له‌ دوایی دا پێک هات، درێژه‌ده‌ری ڕێگای کۆمه‌ڵه‌ی ژێ – کاف نه‌بووه‌ ڕاتان سه‌باره‌ت به‌و مه‌سه‌له‌ چۆنه‌؟

هومایوون: حیزب هه‌ر هه‌مان کۆمه‌ڵه‌ بوو و ئاڵ و گۆڕه‌که‌ش ته‌واو ئاسایی بوو، ته‌نیا به‌و جیاوازییه‌ که‌ ژێ – کاف داوای کوردستانی گه‌وره‌ی ده‌کرد، به‌ڵام حیزبی دێمۆکڕات به‌ سه‌رنج دان به‌ بارودۆخی نێوخۆیی و ده‌ره‌وه‌ و به‌رهه‌ڵستکاری ئه‌مریکا و ئینگلیس و پشتیوانی سارد و سوڕی [سڕی] سۆڤیه‌ت له‌ کوردان به‌و ئاکامه‌ گه‌یشت که‌ له‌ چوارچێوه‌ی ئێران دا و بۆ کوردستانی ئێران تێبکۆشێ یانی دروشمه‌که‌ی ببێته‌ دێمۆکڕاسی بۆ ئێران و خودموختاری بۆ کوردستان.

که‌ریمی: حیزبی دێمۆکڕات ته‌واوی لایه‌نه‌کانی کاری له‌ به‌رچاو گرتبوو.سه‌دی نه‌وه‌دی خه‌ڵکی کوردستان موسوڵمان بوون.ئه‌و خه‌ڵکه‌ و به‌ تایبه‌ت عه‌شایر ئه‌گه‌ر زانیبایان، حیزب مه‌ڕامی کۆمۆنیستی هه‌یه‌، له‌ گه‌ڵی نه‌ده‌که‌وتن.ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ستالینیش هاتبا مه‌هاباد.خه‌ڵک ئه‌وه‌ی قبووڵ نه‌ده‌کرد، به‌ڵام چونکه‌ ده‌یانزانی حیزبێکی ئیسلامی و میللی یه‌، هه‌موو خۆشیان ده‌ویست. ئێمه‌ ئاغای زۆر گه‌وره‌مان هه‌بوو که‌ له‌ گه‌ڵ حیزب که‌وتبوو.

ڕوانگه‌: ئه‌و که‌سانه‌ی که‌ ئه‌و بۆچوونه‌یان هه‌یه‌، ئاماژه‌ به‌و خاڵه‌ ده‌که‌ن که‌ که‌سانێکی وه‌ک زه‌بیحی و فروهێر که‌ دامه‌زرێنه‌ری ژێ – کاف بوون، له‌ پاشان له‌ کۆمار دا ده‌ورێکی گرینگیان نه‌بوو، به‌ پێچه‌وانه‌ که‌سانێک که‌ هه‌تا دوێنێ هیچکاره‌ نه‌بوون، ده‌ سه‌ر که‌وتبوون و به‌ پله‌ و پایه‌ گه‌یشتبوون.

که‌ریمی: هه‌ر وه‌ک له‌ پێش دا عه‌رزم کردی پاش هاتنی قازی بۆ نێو ژێ – کاف، تاقمێک که‌ ئه‌ویان به‌ به‌رهه‌ڵستی خۆیان ده‌زانی و به‌ ته‌مای پله‌و پایه‌ی گه‌وره‌تر بوون، کۆمه‌ڵه‌یان به‌ جێهێشت و نێویشیان ده‌زانی و پێویست ناکا بیڵێم،به‌ڵام زه‌بیحی هه‌ر وه‌ک چۆن له‌ ژێ – کاف دا سکرتێر بوو،له‌ حیزبی دێمۆکڕاتیش دا هه‌ر وابوو.هه‌ر وه‌ها یه‌کێکی وه‌ک حوسێنی فروهێر هه‌بوو که‌ له‌ ئیداره‌ی دارایی دا بوو و قه‌ند و شه‌کری ده‌دا به‌ خه‌ڵک. ناوبراو له‌و کاره‌ دا حیساب و کیتابێکی ڕاست و دروستی نه‌بوو، هه‌ر بۆیه‌ش له‌ شاره‌وانی دا په‌روه‌نده‌یان بۆ ساز کردبوو.فرۆهێر بۆ فه‌وتاندن و له‌ ناو بردنی ئه‌و په‌روه‌ندانه‌ له‌ گه‌ڵ چه‌ند نه‌فه‌ری دیکه‌ که‌ له‌ گه‌ڵی بوون ، خه‌ڵکیان هان دا که‌ شاره‌وانی بگرن.خه‌ڵک هێرشیان برده‌ سه‌ر شاره‌وانی و 7 که‌سیان له‌ پاسه‌بانه‌کان کوشت و په‌روه‌نده‌کانیان له‌ نێوه‌ ڕاست شه‌قام دا سووتاند.که‌سێکیش له‌ خه‌ڵکه‌که‌ کووژرا.ئه‌و ڕووداوه‌ له‌ زۆر سه‌رچاوه‌ی نێوخۆیی و بیانی دا وه‌ک بزاڤێکی سیاسی و ناسیۆنالیستی سه‌یری کراوه‌ له‌ حاڵێک دا به‌ پێچه‌وانه‌ نه‌ ته‌نیا سیاسی نه‌بووه‌،به‌ڵکوو قازانج و به‌رژه‌وه‌ندی ئابووری و تاکه‌ که‌سی تێدا بووه‌.

هومایوون: هۆی ئه‌وه‌ی که‌ هێندێک که‌س له‌ دوایی دا وه‌لاندران و یان پێشڕه‌فتیان نه‌کرد ئه‌وه‌ بوو که‌ بڕێک دزی و فزی کرابوو ئه‌وانه‌ش ده‌ستیان تێیدا هه‌بوو.به‌ڵێ ڕوون نه‌بوون و په‌ڵه‌دار بوونی ڕابردوو و په‌روه‌نده‌کان هۆی سه‌ره‌کی ئه‌و شته‌ بوو.

که‌ریمی: ئه‌من له‌ بیرمه‌ که‌ بۆخۆم مه‌لا قادری "موده‌رسیی"م به‌ کاک سه‌ید موحه‌مه‌د ناساند که‌ دیمانه‌ی له‌ گه‌ڵ ساز بکات. ئه‌من ئه‌و ده‌می نه‌مده‌توانی قسان بکه‌م.ده‌لیلێکی دیکه‌ی ئه‌و شته‌ی باستان کرد ئه‌وه‌ بوو که‌ ئه‌و که‌سانه‌ کارمه‌ند بوون و مووچه‌ خۆری ده‌وڵه‌ت و ئه‌و جۆره‌ی پێویسته‌ نه‌یانده‌توانی چالاکی بکه‌ن. ئه‌وکه‌سانه‌ی دوایه‌ هاتن هیچیان کارمه‌ند نه‌بوون و به‌ شیوه‌ی ته‌واو وه‌خت چالاکییان ده‌کرد و ده‌چوونه‌ شار و دێ و خه‌ڵک له‌ گه‌ڵیان ئاشنا ده‌بوون.

ڕوانگه‌: حوسێنی فروهێر له‌ باری سه‌واد و مه‌علووماته‌وه‌ چۆن بوو؟

که‌ریمی: سه‌وادێکی وای نه‌بوو. له‌ شه‌شومی سه‌ره‌تایی که‌متر خوێندبوو.به‌ڵام سه‌وادی ئیداری هه‌بوو. زه‌بیحی پیاوێکی به‌ زانست و مه‌علوومات بوو، له‌ هه‌مووان باسه‌وادتر بوو. سه‌دی نه‌وه‌دی بابه‌ته‌کانی "نیشتمان" بۆ خۆی ده‌[ی]نووسی. بۆ کاری سیاسی سه‌واد زۆر پێویست نییه‌. هه‌ر وه‌کوو ڕه‌زاشاش بێسه‌واد بوو و یان مارشاڵ تیتۆ و هیتلێریش سه‌وادێکی ئه‌وتۆیان نه‌بوو.

ڕوانگه‌: ده‌گه‌ڕێینه‌وه‌ سه‌ر پرسیاری پێشوومان. کاک سه‌ید موحه‌مه‌د ئێوه‌ گۆڕانی ژێ – کاف و بوون به‌ حیزبی دێمۆکڕات چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟

سه‌مه‌دی: ئه‌من له‌ کتێبی " نگاهی به‌ تاریخ مهاباد" دا ده‌قی یادداشته‌کانی مه‌لا قادر و هه‌ر وه‌ها ڕا و بیر و بۆچوونی لایه‌نگران و موخالیفانی ئه‌و ئاڵوگۆڕه‌م هێناوه‌. پێم وایه‌ هه‌ر ئه‌وه‌ش دروسته‌. ئه‌گه‌ر بمانهه‌وێ حه‌قیقه‌ت بزانین رێگایه‌که‌ی هه‌ر ئه‌وه‌یه‌. به‌ڵام بۆچوونی خۆم ئه‌وه‌یه‌ که‌ وه‌نه‌بوو که‌ دامه‌زرێنه‌ران و ئه‌ندامان دابنیشن و به‌ ئیشتیا ئه‌و ئاڵ و گۆڕه‌ی پێک بێنن. به‌ یه‌قینی وا نه‌بووه‌.

ڕوانگه‌: تاقمێک ده‌ڵێن له‌ کاتی گۆڕانی ژێ.کاف به‌ حیزبی دێمۆکڕات زه‌بیحی له‌ گه‌ڵ دوو که‌سی دیکه‌؛ دڵشادی ڕه‌سووڵی و قاسمی قادری له‌ زیندان دا بووه‌ و ئاگای له‌ مه‌سائیلی ده‌ره‌وه‌ نه‌بووه‌.

که‌ریمی: نا وانه‌بوو. ئێمه‌ له‌و کاته‌ دا له‌ گه‌ڵ قازی و سه‌یفی قازی و چه‌ند نه‌فه‌ری دیکه‌ چووبووینه‌ باکۆیه‌. له‌وێ کێشه‌ و هه‌رایه‌کی زۆر له‌ سه‌ر ئه‌و مه‌سه‌له‌ ساز بوو.باقرۆف ده‌یگوت، ده‌بێ نێوی کۆمه‌ڵه‌ بگۆڕن .به‌ڵام ئێمه‌ حازر نه‌بووین بچینه‌ ژێر بار. له‌ پاشان دا باقرۆف گوتی، ئه‌وه‌ی ژێ.کاف ده‌یهه‌وێ کوردستانی گه‌وره‌یه‌ و ئه‌و داواکارییه‌ش مه‌ترسی شه‌ڕ له‌ گه‌ڵ ئێران و عێراق و سووریا و تورکیای به‌ دواوه‌یه‌ و به‌ واته‌ شه‌ڕی سێهه‌می جیهانی ڕوو ده‌دا و ئێمه‌ش که‌ تازه‌ شه‌ڕی دووهه‌ممان ته‌واو کردووه‌ و هێشتا ڕۆنی چه‌که‌کانمان خاوێن نه‌کردۆته‌وه‌، حازر نابین بکه‌وینه‌ نێو گێژاوی شه‌ڕێکی گه‌وره‌.به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئێوه‌ نێوی کۆمه‌ڵه‌ بگۆڕن و داوای خودموختاری له‌ چوارچێوه‌ی ئێران دا بکه‌ن، ئێمه‌ وه‌ک یه‌کێتی سۆڤیه‌ت پشتیوانیتان لێده‌که‌ین. پاش چه‌ن ڕۆژی که‌ له‌ باکۆیه‌ بووین، بڕیار درا بچینه‌ تفلیس پێته‌ختی گورجستان. به‌ڵام شه‌وی ئه‌و ڕۆژه‌ی که‌ بڕیار بوو له‌ ئێره‌وانه‌وه‌ سه‌فه‌ره‌که‌مان درێژه‌ پێ بده‌ین، جێگری جه‌عفه‌ر باقرۆف هات و پێیگوتین به‌رنامه‌که‌ هه‌ڵوه‌شاوه‌ته‌وه‌ و ئێوه‌ هه‌رچی زووتر ده‌بێ بگه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ ئێران، چونکه‌ مه‌لا مسته‌فای بارزانی سنووری به‌زاندووه‌ و هاتۆته‌ نێو خاکی ئێران و به‌ مه‌علوومی ئینگلیس ناردوویانه‌.ئێوه‌ بچنه‌وه‌ و ئاگاتان له‌ بارودۆخه‌که‌ بێ.ڕووسان پێیان وابوو که‌ مه‌لا مسته‌فا پیاوی ئینگلیسیانه‌.پاش وه‌ی که‌ هاتینه‌وه‌ بۆ مه‌هاباد، قازی ئاکامی ئه‌و سه‌فه‌ره‌ی له‌ کۆبوونه‌وه‌ی حیزب دا، دایه‌ به‌ر باس و لێکۆڵینه‌وه‌ و گوتی، ئێمه‌ هیچ چاره‌یه‌کمان نییه‌ و بۆ وه‌ی یه‌کیه‌تی سۆڤیه‌ت یارمه‌تیمان بدات ده‌بێ نێوی کۆمه‌ڵه‌ بگۆڕین و بیکه‌ین به‌ حیزبی دێمۆکڕات. ئه‌و بڕیاره‌ په‌سند کرا و پاشانیش له‌ باغی عه‌زیزئاغا به‌ به‌شداری به‌ربڵاوی خه‌ڵک ڕاگه‌یه‌ندرا. له‌ بیرمه‌ له‌ سه‌ره‌تای پاییز بوو و به‌ قه‌رتاڵه‌ ترێیان ده‌هێنا.مه‌ڕحوومی قازی قسه‌ی بۆ خه‌ڵک کرد و ته‌واوی لایه‌نه‌ جۆربه‌جۆره‌کانی بۆ ڕوون کردنه‌وه‌ و دوایه‌ش ئه‌و بڕیاره‌ی ڕاگه‌یاند.خه‌ڵکیش هه‌موو پێشوازیان کرد و گوتیان، ئێمه‌ هه‌رچی پێشه‌وا بڵێ، ڕازین.

ڕوانگه‌:ئه‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌ هه‌ر به‌ مه‌به‌ستی ڕاگه‌یاندنی ئه‌و مه‌سه‌له‌ پێک هاتبوو؟

که‌ریمی: به‌ڵێ، هه‌ر بۆ ئه‌وه‌ پێک هاتبوو


سه‌عیدی هومایوون ئاجودانی پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د


ڕوانگه‌: ئاغای هومایوون ئێوه‌ش له‌و کۆبوونه‌وه‌دا به‌شداریتان هه‌بوو؟

هومایوون: نه‌خێر.ئه‌من به‌شداریم نه‌بوو.وه‌بیریشم نایه‌، پێم وایه‌ له‌ سه‌فه‌ری تاران بووم.

ڕوانگه‌: کاک سه‌ید موحه‌مه‌د ئێوه‌ له‌ هیچ سه‌رچاوه‌یه‌ک دا ئه‌و شته‌تان دیوه‌ یان بیستووتانه‌ ؟

سه‌مه‌دی: ئه‌من مه‌سه‌له‌ی گیرانی زه‌بیحیم له‌ یه‌کێک له‌ خوشکه‌کانی بیست. به‌ڵام نازانم هاوکات بووه‌ له‌ گه‌ڵ ئه‌و مه‌سه‌له‌ یان نا. ڕه‌نگه‌ له‌ کتێبه‌که‌ی عه‌لی که‌ریمی دا " ژیان و به‌سه‌رهاتی زه‌بیحی" باس کرابێ.

ڕوانگه‌: ئه‌دی ئه‌و کۆبوونه‌وه‌ی باغی عه‌زیزئاغا که‌ میرزا مه‌ناف باسیان کرد...

سه‌مه‌دی: نه‌خێر ئه‌وه‌شم نه‌بیستووه‌.

که‌ریمی: قاسمی قادری که‌ له‌گه‌ڵ زه‌بیحی و دڵشادی ڕه‌سووڵی گیرابوو، پاش گۆڕانی کۆمه‌ڵه‌ و دامه‌زرانی حیزب، وه‌ک ئه‌ندامی کۆمیته‌ی ناوچه‌یی هه‌ڵبژێردرا. ئه‌وه‌ نیشان ده‌دا که‌ له‌و ده‌مه‌ دا نه‌گیراوه‌ و له‌ ده‌رێ بووه‌. به‌ڵێ قاسمی قادری و وه‌هابی بلووریان و مه‌لا قادری موده‌ریسی و مینه‌ی شه‌ڕه‌فی و محه‌مه‌دی یاهوو کۆمیته‌ی ناوچه‌یی بوون و به‌ کاروباری شار ڕاده‌گه‌یشتن.

هومایوون: ئه‌من له‌ ساڵی 1324 دا له‌ گه‌ڵ ماڵی خودالێخۆشبوو سه‌دری قازی چووبوومه‌ تاران و ئه‌و کاته‌ی که‌ کۆمار ڕاگه‌یه‌ندرا، له‌ تاران بووم. له‌و ده‌مه‌ دا ئاغای زه‌بیحی و میرزا قادری قاسمی قازی و کاک دڵشادی ڕه‌سووڵی له‌وێ له‌ زیندان دا بوون. له‌ تاران سه‌دری قازی هه‌وڵی ئازاد کردنیانی دا و ئازاد بوون. دوای ڕاگه‌یاندنی کۆمار هه‌موو پێکه‌وه‌ هاتینه‌وه‌ بۆ مه‌هاباد. ئه‌من و دڵشاد و دایکی له‌ ماشێنێک دا بووین، ئه‌وانی دیکه‌ش له‌ ماشێنێکی دیکه‌ دا بوون. زه‌بیحی به‌ هه‌واپه‌یما هاته‌وه‌. له‌و ده‌مه‌ دا پێشه‌وا له‌ ته‌ورێز بوو.

ڕوانگه‌: له‌ کتێبه‌که‌ی عه‌لی که‌ریمی دا ( ژیان و به‌سه‌رهاتی زه‌بیحی) باسی گیرانی زه‌بیحی له‌ سه‌رده‌می پێش ڕاگه‌یاندنی کۆمار و له‌و کاته‌ دا که‌ قازی ده‌سه‌لاتی شاری به‌ ده‌سته‌وه‌ بووه‌ کراوه‌.له‌و باره‌یه‌وه‌ چ زانیارییه‌کتان هه‌یه‌؟

که‌ریمی: به‌ڵێ ئه‌وه‌ ڕاسته‌. کاتی هه‌ڵبژاردنی مه‌ڕحوومی سه‌درولئیسلام ( سه‌دری قازی ) بۆ نوێنه‌رایه‌تی مه‌جلیس بوو. له‌ هه‌یوانی شاره‌داری ئێستا دا خه‌ڵک ده‌نگیان ده‌دا. زه‌بیحی و قادری که‌ریمی ئامۆزام له‌ گه‌ڵ که‌سێکی دیکه‌ به‌وێدا ده‌ڕۆن و پێده‌که‌نن و گاڵته‌ به‌ هه‌ڵبژاردنه‌که‌ ده‌که‌ن. دوو ئاغای مامه‌ش که‌ له‌وێ بوون پێیان ناخۆش ده‌بێ و ته‌له‌یفوون بۆ شاره‌وانی ده‌که‌ن. له‌وێڕا دێن و ده‌یان گرن. هه‌ڵبه‌ت دوای ڕۆژێک ئازاد کران.

ڕوانگه‌: له‌ ژماره‌کانی سه‌ره‌تایی گۆڤاری نیشتمان دا ده‌بینین که‌ زۆر تاریفی ده‌وڵه‌تی بریتانیا کراوه‌.له‌ ژماره‌کانی دواتر دا به‌ سه‌ر ده‌وڵه‌تی سۆڤیه‌ت دا هه‌ڵگوتراوه‌. هۆی ئه‌و وه‌رچه‌رخانانه‌ چ بووه‌؟

که‌ریمی : ئه‌من له‌ گه‌ڵ زه‌بیحی دۆست و هاواڵی زۆر نزیک بووم.زه‌بیحی ئینسانێکی سه‌ر به‌ گێچه‌ڵ بوو. سه‌دی نه‌وه‌دی بابه‌تاکانی نیشتمانی بۆ خۆی ده‌نووسی. له‌ گه‌ڵ هه‌موو جۆره‌ سیاسه‌تێکیش بوو.زه‌بیحی یادی به‌ خێر بێ له‌ گه‌ڵ ئینگلیسییان نێوانی هه‌بوو.له‌ گه‌ڵ ڕووسانیش هه‌ر که‌ینه‌ و به‌ینه‌ی هه‌بوو، له‌ گه‌ڵ حیزبی هیوا پێوه‌ندی هه‌بوو و ته‌نانه‌ت له‌و دواییانه‌دا له‌ گه‌ڵ حیزبی به‌عسیش نێوانی هه‌بوو.ده‌کرێ بڵێین ئه‌و جۆره‌ که‌سانه‌ پێیان خۆشه‌ له‌ هه‌موو شتێک دا بن و ده‌ست له‌ هه‌موو شتێک وه‌رده‌ن.

هومایوون: هه‌ر له‌کۆنه‌وه‌ وا باو بوو، هه‌موو مه‌سه‌له‌یه‌کی سیاسی به‌ ده‌وڵه‌تی ئینگلیس په‌یوه‌ست بکه‌ن. کوردیش که‌ بێکه‌س و بێ ده‌ره‌تان بوو، هه‌وڵی ده‌دا سه‌رنجی ده‌وڵه‌تی گه‌وره‌ وه‌ک ئیبگلیس یان سۆڤیه‌ت بۆ لای خۆی ڕابکێشێ. ئێمه‌ زۆرمان هه‌وڵ دا که‌ پشتیوانی ئینگلیس بۆ مه‌سه‌له‌ی کورد ڕابکێشین. ته‌نانه‌ت چه‌ن جار پێوه‌ندیمان به‌ کۆنسوولی ئینگلیس له‌ ته‌ورێزه‌وه‌ گرت، به‌ڵام سه‌رنه‌که‌وتین.پاشان ڕوومان له‌ سۆڤیه‌ت کرد.ئه‌وانیش له‌ به‌ر به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان و هه‌ر وه‌ها به‌رهه‌ڵستکاری ئه‌مریکا و ئینگلیس حازر بوون پشتیوانییه‌کی سارد و سڕ له‌ ئێمه‌ بکه‌ن. هه‌ڵبه‌ت له‌ پێش دا هه‌وڵیان بۆ ئه‌وه‌ ده‌دا که‌ ئێمه‌ به‌شێک له‌ کۆماری ئازه‌ربایجان بین . هه‌ر وه‌ک له‌ پیش دا له‌ دانیشتنه‌که‌ی پێشوومان دا عه‌رزم کردی له‌ کۆبوونه‌وه‌ی "مدنیت ایوی" له‌ ته‌ورێز کێشه‌ و هه‌رایه‌کی زۆر ساز بوو.

سه‌مه‌دی: ئه‌من ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ و چه‌ن نموونه‌ی دیکه‌ی ئاوام دیت و پێم سه‌یر بوو.هه‌ر بۆیه‌ له‌ ئاغای موده‌ڕه‌سیم پرسیار کرد.ئه‌ویش فه‌رمووی له‌ هه‌ل و مه‌رجی ئه‌و ده‌م دا، ڕووس و ئینگلیس وه‌ک دوو به‌رداش وابوون و کوردیش وه‌ک گه‌نم له‌ نێوانیان دا.جا بۆیه‌ ئێمه‌ ئه‌گه‌ر تاریفێکمان له‌ یه‌کیان ده‌کرد، له‌ ژماره‌ی داهآتوو دا قه‌ره‌بوومان ده‌کرده‌وه‌ و باسی ئه‌وی دیکه‌مان ده‌کرد. بۆ ئه‌وه‌ی که‌ ئه‌و دوو ده‌وڵه‌ته‌ گه‌وره‌ هیچیان وا نه‌زانن که‌ ئێمه‌ سه‌ر به‌یه‌کێک له‌وان و دوژمنی ئه‌وی تر یانین و ئه‌گه‌ر ئاوامان نه‌کردبا، گیرو گرفتمان بۆ ساز ده‌بوو. ئامانجی ئێمه‌ ئه‌وه‌ بوو که‌ بڵێین ئێمه‌ سه‌ربه‌خۆین و سه‌ر به‌ هیچ لایه‌نێک نین و له‌ گه‌ڵ هه‌ر دوولاش دۆستین.

ڕوانگه‌: هۆی پێوه‌ندی و نامه‌نووسینی زه‌بیحی بۆ کۆنسوولی سۆڤیه‌ت له‌ ته‌ورێز دا چ بووه‌؟ ته‌نانه‌ت له‌ یه‌کێک له‌و نامانه‌دا که‌ له‌ 23/12/ 1944 نووسیویه‌تی، ئه‌ندامانی کارای ژێ.کافی به‌ نێو پێده‌ناسێنێ.

که‌ریمی: زه‌بیحی به‌ هۆی کاره‌که‌ی هه‌میشه‌ له‌ ته‌ورێز ده‌بوو. ئه‌و پێوه‌ندییانه‌ی له‌ گه‌ڵ بیانییانی گرتووه‌، هیچیان به‌ بڕیاری ژێ.کاف نه‌بووه‌. یانی ئه‌وانه‌ قه‌ت له‌ ژێ.کاف دا باس نه‌کراون. هه‌ر وه‌ک مه‌سه‌له‌که‌ی پێشوو که‌ باسمان کرد،ئه‌وه‌ش هه‌ر کارێکی سه‌ربه‌خۆ و تاکه‌که‌سی بووه‌. هه‌ر وه‌ک مه‌ته‌ڵێکی مه‌شهوور ده‌ڵێ: " الغریق یتشبث بکل حشیس" هه‌ڵبه‌ت ده‌بێ ئه‌وه‌شمان له‌ به‌رچاو بێ که‌ مه‌به‌ستی ئه‌و جاسووسی یا خودای نه‌خواسته‌ خه‌یانه‌ت نه‌بووه‌. پێی وابووه‌ به‌و کاره‌ شتێک یان به‌رژه‌وه‌ندییه‌کی له‌ ڕووسان بۆ کورد ده‌ست ده‌که‌وێ. زه‌بیحی هه‌ر عاده‌تی وابوو که‌ له‌ گه‌ڵ بیانییان زوو پێوه‌ندی دۆستانه‌ی ساز ده‌کرد.بۆ وێنه‌ جارێک ڕووسان له‌ کافه‌ نه‌وینی ته‌ورێز ده‌یبینن که‌ له‌ گه‌ڵ ئه‌مریکایی و ئینگلیسییان دانیشتووه‌ و خه‌ریکی باس و خواسه‌.هه‌ر بۆیه‌ لێی وه‌گومان ده‌که‌ون و به‌ مه‌رحوومی پێشه‌وا ده‌سپێرن که‌ وشیاری بێ. یه‌کێک له‌و هۆیانه‌ی که‌ زه‌بیحی له‌ کۆمار دا ده‌ورێکی گرینگی نه‌بوو، هه‌ر ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ بوو. له‌ حاڵێک دا کافه‌ی نه‌وین جێگایه‌کی گشتی بوو و هه‌موو بۆ چێشت خواردن ده‌چوونه‌ ئه‌وێ.

هومایوون: هه‌ر له‌ قه‌دیمه‌وه‌ وابوو هه‌موو جووڵانه‌وه‌یه‌کی کوردیان به‌ نه‌خشه‌ و پیلانی ئینگلیس دا ده‌نا. وێده‌چی زه‌بیحیش بۆ به‌رپه‌رچ دانه‌وه‌ی ئه‌و بۆچوونه‌ ناڕه‌وایه‌ی ڕووسان ئه‌و کاره‌ی کردبێ.
بۆ وێنه‌ ڕووسان، مه‌لا مسته‌فا و شێخ ئه‌حمه‌دی بارزانیشیان به‌ پیاوی ئینگلیس ده‌زانی و پێیان خۆش نه‌بوو بێن بۆ کوردستانی ئێران و هه‌ر له‌و باره‌وه‌ زۆریان فشار بۆ قازی ده‌هێنا که‌ پێشوازی له‌ مه‌لا مسته‌فا و هاوڕێیانی نه‌کا. به‌ڵام قازی ده‌یگوت کوردستان مڵکی هه‌موو کوردانه‌ و ئه‌وه‌ی قبووڵ نه‌ده‌کرد و تا ماوه‌یه‌ک کێشه‌ و هه‌رایه‌کی زۆر له‌ سه‌ر ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ هه‌بوو.

که‌ریمی: ڕووسان ئه‌و ده‌م که‌ مه‌لا مسته‌فا هاته‌ ئێران، خه‌ریکی ساز کردنی فیرقه‌ی دێمۆکڕات و کۆماری ئازه‌ربایجان بوون و نیازیان وابوو کوردستانیش هه‌ر له‌ گه‌ڵ ئازه‌ربایجان بخه‌ن و پێیان وابوو که‌ ئینگلیسی مه‌لا مسته‌فایان ناردووه‌ هه‌تا ئه‌و پلانه‌یان لێ پووچه‌ڵ بکاته‌وه‌.

ڕوانگه‌: شانۆی " دایکی نیشتمان" له‌و چاخانه‌ دا ده‌ورێکی گرینگی هه‌بوو له‌ بڵاوکردنه‌وه‌ی بیری کوردایه‌تی و به‌ تایبه‌ت گه‌شاندنه‌وه‌ی ژیله‌مۆی بیری ناسیونالیزم له‌ ناخی خه‌ڵکدا.به‌ڵام پاش تێپه‌ڕ بوونی زیاتر له‌ نیو سه‌ده‌ هێشتا نووسه‌ری ئه‌و شانۆیه‌ نه‌ ناسراوه‌. ڕای ئێوه‌ چییه‌ ؟

که‌ریمی: وه‌ڵلا ئه‌من بۆ خۆم ئه‌و شانۆیه‌م دیت.به‌ڵام نازانم نووسه‌ره‌که‌ی کێ بوو. سه‌ید عوبه‌یدوڵڵای ئه‌یووبیان ده‌ڵێ ئه‌من نووسیومه‌، به‌ڵام باوه‌ڕ ناکه‌م...

هومایوون: نه‌خێر، ئه‌و ده‌م ته‌مه‌نی سه‌ید عوبه‌ید زۆر له‌وه‌ که‌متر بووه‌ که‌ بتوانێ شتێکی ئاوا بنووسێ.

سه‌مه‌دی: له‌ باره‌ی شانۆی دایکی نیشتمان دا ده‌بێ بڵێم ئه‌من ئه‌و شانسه‌م هه‌بوو له‌ گه‌ڵ مه‌رحوومی
عه‌بدوڵڵای برایم شه‌مزینی (نه‌هری) که‌ له‌و شانۆیه‌ دا ده‌وری دایکی نیشتمانی ده‌گێڕا،قسان بکه‌م. هه‌ڵبه‌ت ئه‌من دووجار چوومه‌ خزمه‌تی، که‌ به‌داخه‌وه‌ جاری دووهه‌م زۆر نه‌خۆش بوو و دوای ئه‌و نه‌خۆشییه‌ش هه‌ڵنه‌ستاوه‌. ئه‌و شتانه‌ی که‌ ئه‌و به‌ منی گوت، له‌ په‌راوێزی وه‌رگێراوی ئیگلتۆن دا به‌ کوردی هه‌مووم هێناوه‌.به‌ قسه‌ کردن له‌ گه‌ڵ زۆر که‌سان و هه‌ر وه‌ها به‌خوێندنه‌وه‌ی کتێبی ئاڵه‌کۆکی غه‌نی بلووریان به‌و ئاکامه‌ گه‌یشتم که‌ زیاتر وێده‌چێ ده‌قی شانۆیه‌که‌ له‌ عێراق ڕا هاتبێ بۆ ئێره‌. کاک غه‌نی چونکه‌ بۆخۆی یه‌کێک له‌ ده‌ورگێڕانی ئه‌و شانۆیه‌ بوو، ده‌بێ بایه‌خ بۆ بیروڕاکانی دابندرێ. کاک غه‌نی پاش گێڕانه‌وه‌ی زۆر وردیله‌ شتی وه‌ک ژماره‌ی په‌رده‌کان و ده‌ورگێڕه‌کان و ته‌نانه‌ت نێوی خودالێخۆشبوو مارف حه‌سه‌نی نه‌ججاڕیش ده‌با که‌ گۆیا سه‌کۆکه‌ی ساز کردووه‌، ده‌ڵێ به‌ داخه‌وه‌ نه‌متوانیوه‌ نێوی نووسه‌ره‌که‌ی بدۆزمه‌وه‌، به‌ڵام له‌ بیرمه‌ که‌ میرحاج له‌ عێراق ڕا هێنای و دای به‌ زه‌بیحی و دڵشاد تا کاری له‌ سه‌ر بکه‌ن. هه‌ڵبه‌ت ئه‌من جارێکیش له‌و باره‌یه‌ دا له‌ گه‌ڵ کاک سیرووسی حه‌بیبی قسه‌م کرد. کاک سیرووس به‌ ڕاستی یه‌کێک له‌ که‌سێتییه‌ باسه‌واد و گه‌وره‌کانی کورده‌.له‌ " شانۆی دایکی نیشتمان" یش دا ده‌وری فریشته‌ی هه‌بووه‌.کاک سیرووس ده‌یگوت: " نازانم نووسه‌ره‌که‌ی کێ بووه‌، به‌ڵام به‌ سه‌رنج دان به‌وه‌ی که‌ له‌و سه‌رده‌مه‌ دا له‌ مه‌هاباد شانۆ و نومایشنامه‌ و تیاتر باوی نه‌بووه‌، پێم وانییه‌ له‌ مه‌هاباد نووسرابێ و به‌ تایبه‌تی که‌ ئێستاش ئێمه‌ له‌و بوارانه‌دا هێز و توانایه‌کی ئه‌وتۆمان نییه‌.کارێکی ئاوا،میزانسێنی ده‌وێ، پشتی سه‌حنه‌ی ده‌وێ و زۆر ورده‌کاری دیکه‌شی پێویسته‌. کاک عه‌بدوڵای نه‌هریش که‌ ده‌وری دایکی نیشتمانی گێڕاوه‌ و تائاخری عومریشی خه‌ڵک هه‌ر به‌و نێوه‌ بانگیان ده‌کرد، ئه‌ویش نه‌یگوت نووسه‌ره‌که‌ی کێ بووه‌. هه‌ر وه‌ک باسیشتان کرد کاک عوبه‌یدوڵڵای ئه‌یووبیانیش ده‌ڵێ ئه‌من نووسیومه‌.به‌ڵام به‌ به‌راورد کردنی هه‌موو ئه‌وانه‌، ئه‌من بۆچوونی کاک غه‌نیم پێ دروستتره‌.

که‌ریمی: سیرووسی حه‌بیبی که‌ یادی به‌خێر بێ و ئێستا له‌ ده‌ره‌وه‌ی وڵاته‌، دۆست و هاواڵی نزیکم بوو. سیرووس بابی سابڵاغی و دایکی ئه‌مریکایی [نۆروێژی ] بوو، و به‌ڕاسی زۆری خزمه‌ت به‌ کورد کرد.له‌ شانۆی دایکی نیشتمان دا ده‌وری فریشته‌ی ده‌گێڕا. له‌ بیرمه‌ کاتی بردنه‌ سه‌ر سه‌حنه‌ی ئه‌و شانۆیه‌ خه‌ڵک پێشوازییه‌کی بێوێنه‌یان لێکرد.سه‌ربانی گاراژی موعینی پڕ بوو له‌ ژن و منداڵ.کاتێک سیرووس که‌ جلوبه‌رگی په‌پووله‌ی ده‌به‌ر دابوو و ده‌نگیشی زۆر خۆش بوو، شێعره‌ به‌رزه‌که‌ی حاجی قادری " ئه‌ی بێ نه‌زیر و هه‌متا، هه‌ر تۆی که‌ به‌رقه‌راری" خوێنده‌وه‌،ژن و پیاو تێکڕا له‌ پڕمه‌ی گریانیان دا.به‌ ڕاستی وه‌ک ڕۆژی حه‌شرێ ده‌چوو.سیرووس ده‌بیری کۆنسوولگه‌ری ئه‌مریکا له‌ ته‌ورێز بوو.بۆ نووسینی کتێبی " کۆماری کوردستان" زۆری یارمه‌تی ویلیام ئیگلتۆن دا.ئه‌گه‌ر ئه‌و کتێبه‌ نه‌با زۆربه‌ی ئه‌و شتانه‌ی که‌ ئه‌مڕۆ ده‌یانزانین، له‌ ناو ده‌چوون.ماڵی بابی سیرووس وه‌ک هۆتێلی خاریجیان وابوو. میوانی بیانی ده‌چوونه‌ ماڵی ئه‌وان. ویلیام ئیگلتۆن چه‌ن جاران هاته‌ مه‌هاباد و له‌ ماڵی سیرووس ده‌بوو.ئه‌من شه‌وانه‌ له‌ سه‌عاتی 12ی نیوه‌شه‌و به‌ولاوه‌ ده‌چوومه‌ ئه‌وێ و له‌ گه‌ڵ ئیگلتۆن دا ده‌نیشتم و زانیارییه‌کانی منی له‌ سه‌ر کۆمه‌ڵه‌ و حیزب و کۆمار تۆمار ده‌کرد. ئه‌و ده‌م چونکه‌ مه‌ترسی ساواک هه‌بوو، به‌ نهێنی ئه‌و کاره‌م ده‌کرد.ئیگلتۆن له‌ پێش دا کۆنسوولی ئه‌مریکا له‌ که‌رکووک بوو وکه‌مێکی کوردی ده‌زانی و زۆریشی لایه‌نگری له‌ کوردان ده‌کرد.له‌ پێشه‌کی کتێبه‌که‌ی دا باسی سیرووس و که‌ سێکی دیکه‌ ده‌کا که‌ نێوی ناهێنێ. ئه‌و که‌سه‌ ئه‌منم که‌ ئه‌و ده‌م له‌ به‌ر ساواک نه‌ده‌کرا نێوم بڵێ.

ڕوانگه‌: هێندێک که‌س مێژووی دامه‌زرانی ژێ.کاف ده‌گه‌ڕێننه‌وه‌ بۆ سه‌ر ساڵی 1938 و کاتی دامه‌زرانی حیزبی ئازادیخوازی کورد که‌ گۆیا عه‌زیزی زه‌ندی سه‌رۆکی بووه‌ و زانیارییه‌کی که‌م له‌ باره‌ی دا هه‌یه‌.

سه‌مه‌دی: کاک غه‌نی بلووریان له‌ ئاڵه‌ کۆک دا ده‌ڵێ که‌ ژێ.کاف له‌ ساڵی 1317 دا دامه‌زرا و ئه‌ندامانی ناوه‌ندی له‌ 25/ 5 / 1321 له‌ باغی حاجی داودی له‌ داوێنی کێوی خه‌زایی دانیشتن و چه‌ن بڕیارێکیان بۆ به‌هێز کردن و په‌ره‌پێدانی چالاکی ئه‌و ڕێکخراوه‌یه‌ په‌سند کرد.هه‌لبه‌ت ئه‌من هه‌وه‌ڵ جاره‌ ئه‌وه‌ی ده‌بیسم که‌ مێژووی دامه‌زرانی ژێ.کاف بکێشنه‌وه‌ بۆ ساڵی 1317.به‌ڵام له‌و ساڵه‌ دا دیاره‌ شتێک هه‌بووه‌.

که‌ریمی: له‌ پێش دا ئه‌وه‌ی ڕوون که‌مه‌وه‌ که‌ باغی ئه‌مینولئیسلام دروسته‌،نه‌ک باغی حاجی داودی.به‌ڵام له‌ سه‌ر مه‌سه‌له‌ی دووژه‌م دا ئه‌من ئه‌و ده‌م منداڵ بووم، به‌ڵام له‌ بیرمه‌ ده‌یانگوت ڕه‌حمانی سه‌دیقی و حوسێنی لبادی و ... له‌ سه‌ر کوردایه‌تی گیراون. ده‌یانگوت که‌ کاغه‌زی سووریان بۆ ڕه‌زا شا ناردووه‌ و ڕاپۆرتیان له‌ سه‌ر داون.سه‌رۆکی ئه‌منیه‌ له‌ تاران ڕا هات و له‌ ماڵی میرزا ڕه‌حمه‌تی شافیعی نیشته‌جێ بوو.چه‌ن که‌سێکیان گرت که‌ پاشان ئازاد بوون،ڕه‌حمانی سه‌دیقی هه‌ڵات بۆ دیوی عێراق و هه‌ر له‌وێش مرد.

ڕوانگه‌: ئایا ئه‌و ڕووداوه‌ هه‌ر حیزبی ئازادیخوازی کورد نه‌بووه‌؟

سه‌مه‌دی: ئه‌من پێم وایه‌ هه‌وڵی تاکه‌ که‌سی بۆ کوردایه‌تی هه‌میشه‌ بووه‌ و له‌وانه‌شه‌ ئه‌و که‌سانه‌ دانیشتن و کۆبوونه‌وه‌یان به‌یه‌که‌وه‌ بووبێ،به‌ڵام به‌ مانای ئه‌وڕۆ ته‌نیا ژێ.کاف ده‌کرێ وه‌ک حیزب و ڕێکخراوه‌ چاوی لێبکرێ. له‌ باره‌ی ڕێکه‌وتی دامه‌زرانی ژێ.کاف دا هه‌موو له‌ سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕن که‌ 25 / 5 / 1321 دروسته‌، ته‌نیا سه‌ید عوبه‌یدوڵڵای ئه‌یووبیان نه‌بێ که‌ ده‌ڵێ 15 / 5 / 1321 دروسته‌.

که‌ریمی : گیرانی ئه‌و تاقمه‌ به‌ یه‌قین له‌ سه‌ر کوردایه‌تی بوو، به‌ڵام ژێ.کاف نه‌بوون.

ڕوانگه‌: لێره‌ دا باسه‌که‌مان له‌ سه‌ر ژێ.کاف کۆتایی پێدێنین و دێینه‌ سه‌ر ده‌ورانی کۆمار و چه‌ن پرسیاری تایبه‌تی ئاراسته‌ی کاک مه‌ناف ده‌که‌ین.چۆن بوو که‌ له‌ لایه‌ن پێشه‌واوه‌ وه‌ک وه‌زیری فه‌رهه‌نگی کوردستان دیاری کران؟ شێوه‌ی هه‌ڵبژاردنی وه‌زیر و به‌رپرسه‌کان له‌ سه‌ر چ بنه‌مایه‌ک بوو؟

که‌ریمی: ڕاگه‌یاندنی کۆماری کوردستان له‌ بنه‌ڕه‌ت دا دژکرده‌وه‌یه‌ک بوو له‌ به‌رانبه‌ری کۆماری ئازه‌ربایجان دا. پاش ئه‌وه‌ی که‌ ئه‌وان ده‌وڵه‌تی خۆیان ڕاگه‌یاند و کابینه‌یان به‌ مه‌جلیسی ئه‌یاله‌تی ناساند،له‌ سه‌ر ئه‌و بۆچوونه‌ که‌ پێیان وابوو کوردستان به‌شێک له‌ ئازه‌ربایجانه‌.ده‌ستوور و فه‌رمانی حکوومه‌تییان بۆ ئیداراتی کوردستان نارد.ئێمه‌ش به‌ په‌له‌ له‌ حیزب دا به‌ سه‌رۆکایه‌تی پێشه‌وا کۆبوونه‌وه‌مان ساز کرد و مه‌سه‌له‌که‌مان دایه‌ به‌ر باس و لێکۆڵینه‌وه‌. له‌ پاشان دا پێشه‌وا فه‌رمووی بۆ پووچه‌ڵ کردنه‌وه‌ی ئه‌و پلانه‌ و هه‌ر وه‌ها پێش گرتن له‌ ده‌ستێوه‌ردانی ده‌وڵه‌تی سۆڤیه‌ت وا باشه‌ ئێمه‌ش وه‌زیره‌کانی کابینه‌ هه‌ڵبژێرین و ده‌وڵه‌تی خۆمان ڕابگه‌یه‌نین. پێشه‌وا له‌ درێژه‌ دا گوتی ئه‌من لیستێک له‌و که‌سانه‌ ده‌نووسم که‌ ئه‌ندامی حیزبن و ده‌وڵه‌تی سۆڤیه‌تیش ناخۆشی ناوێن.به‌ڵام له‌و کۆبوونه‌وه‌ دا ئێمه‌ نه‌مانزانی چ که‌سانێکی هه‌ڵبژاردووه‌،هه‌تاکوو له‌ ڕۆژی ڕاگه‌یاندنی کۆمار دا ئه‌ندامانی هه‌یئه‌تی وه‌زیرانیشی به‌ خه‌ڵک ناساند. یانی ئه‌گه‌ر ئه‌و کاره‌ نه‌کرابایه‌، له‌وانه‌بوو پلانی کۆماری ئازه‌ربایجان سه‌ربگرێ. به‌ سه‌رنج دان به‌و ڕاستییه‌ که‌ ناوچه‌ی موکریان له‌ دابه‌ش کراوه‌ ڕه‌سمییه‌کانی وڵات دا به‌شێک له‌ ئازه‌ربایجان بوو.

ڕوانگه‌: ئێوه‌ وه‌ک وه‌زیری فه‌رهه‌نگ له‌و ماوه‌ کورته‌ی ته‌مه‌نی کۆمار دا چ هه‌نگاوێکتان بۆ په‌ره‌پێدانی فه‌رهه‌نگ و که‌له‌پووری کوردی هه‌ڵێنا؟

که‌ریمی: ئێمه‌ له‌و ماوه‌ که‌مه‌دا سه‌ره‌ڕای ئه‌و په‌ڕی بێ به‌شی و بێده‌ره‌تانی چ له‌ باری ئابوورییه‌وه‌ و چ له‌ باری فه‌رهه‌نگییه‌وه‌ هه‌نگاوی زۆر گه‌وره‌مان هه‌ڵگرت. بۆ وێنه‌ ته‌نانه‌ت کتێبێکی کوردیمان نه‌بوو.چه‌ن نه‌فه‌رمان نارد بۆ عێراق و کتێبی کوردییان بۆ هێناین.بۆ به‌ربه‌ره‌کانێ له‌ گه‌ڵ بێسه‌وادی کلاسی شه‌وانه‌مان بۆ ئه‌کابیر دانا و چه‌ن قوتابخانه‌ی دیکه‌مان کرده‌وه‌.هه‌ر وه‌ها تاقمێکمان مامۆستا له‌ عێراق ڕا بۆ فێر کردن و ڕاهێنانی کوردی هێنا مه‌هاباد و به‌ سه‌ر قوتابخانه‌کانمان دا دابه‌ش کردن. به‌رنامه‌یه‌کی دیکه‌ که‌ پیاده‌ه‌مان کرد،جل و به‌رگی فۆرم ( متحد الشکل ) بۆ قوتانییه‌کان بوو. هه‌ر وه‌ها منداڵه‌ ڕووت و ڕه‌جاڵه‌کانمان کۆ کرده‌وه‌ و به‌ سه‌ر ماڵه‌ ده‌وڵه مه‌نده‌کان دا دابه‌شمان کردن. هه‌ڵبه‌ت ده‌وڵه‌ت خه‌رجی ژیان و خوێندنی هه‌موویانی ده‌کێشا.له‌و ماوه‌ کورته‌ دا فه‌رهه‌نگی مه‌هاباد گه‌شه‌ی ئه‌ستاند و له‌ حاڵێک دا که‌متر له‌ ساڵێک
له‌مه‌وبه‌ر که‌س خوێندن و نووسینی کوردی نه‌ده‌زانی، ئه‌وڕۆ هه‌موو فێره‌ کوردی ببوون.

ڕوانگه‌: جگه‌ له‌و مامۆستایانه‌ی که‌ له‌و دیو ڕا هاتبوون، له‌ مه‌هاباد که‌س کوردی نه‌ده‌زانی؟

که‌ریمی: زۆر به‌ ده‌گمه‌ن.زه‌بیحی ده‌یزانی.مه‌لای داودیش هه‌بوو که‌ کوردی زان بوو، به‌ڵام به‌ کاری فێر کردن و ڕاهێنان نه‌ده‌هات.

ڕوانگه‌: جێگای کارو تێکۆشانی وه‌زیره‌کان له‌ کوێ بوو؟ ئایا جێگایه‌کی تایبه‌تییان هه‌بوو؟

که‌ریمی: نه‌خێر. هه‌ر که‌س له‌ ئیداره‌ی پێشوو جێگیر ببوو. بۆ وێنه‌ وه‌زیری فه‌رهه‌نگ له‌ ئیداره‌ی فه‌رهه‌نگی پێشوو.

ڕوانگه‌: سه‌رۆک وه‌زیران کێ بوو؟

که‌ریمی: حاجی بابه‌شێخی سیاده‌ت.

ڕوانگه‌: واته‌ جه‌له‌سه‌کان به‌ سه‌روکایه‌تی ئه‌و پێک ده‌هات ؟

که‌ریمی: به‌ڵێ. به‌ڵام زۆرتری دانیشتنه‌کان له‌ مه‌قه‌ڕی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی حیزبی دێمۆکڕات پێک ده‌هاتن و کۆمیته‌ بڕیاری ده‌دا،چونکه‌ وه‌زیره‌کان ئه‌ندامی کۆمیته‌ی ناوه‌ندیش بوون/

ڕوانگه‌: بۆچی حاجی بابه‌شێخ له‌ وێنه‌ ڕه‌سمییه‌کانی ده‌ورانی کۆمار دا نابیندرێ؟

که‌ریمی: ئێمه‌ هه‌موو لاو و ته‌مه‌نمان نزیکه‌ی 25 – 24 ساڵ بوو. به‌ڵام حاجی بابه‌شێخ نزیک په‌نجا ساڵی ته‌مه‌ن بوو.له‌ کۆبوونه‌وه‌ حیزبییه‌کان دا به‌شداری نه‌ ده‌کرد و ئه‌ندامی کۆمیته‌ی ناوه‌ندیش نه‌بوو.هه‌ڵبه‌ت دڵنیا به‌ که‌ له‌ وێنه‌کان دا هه‌بوو، به‌ڵام ئێستا فه‌وتاون.ئه‌من بۆ خۆم زیاتر له‌ سه‌د وێنه‌م هه‌بوو که‌ دوای ڕووخانی کۆمار هه‌مووم سووتاندن.

هومایوون: ئه‌من پێم وایه‌ حاجی بابه‌شێخ زۆرتر ده‌ورێکی ته‌شریفاتی هه‌بوو و زۆر له‌ جه‌ره‌یانی کاره‌کان دا نه‌بوو. هه‌ڵبژاردنی ئه‌و بۆ ئه‌و پۆسته‌ زۆرتر به‌ له‌ به‌رچاوگرتنی ڕاده‌ی سه‌واد و مه‌علووماتی وهه‌ر وه‌ها گرینگی بنه‌ماڵه‌که‌ی بوو.

که‌ریمی: هه‌ڵبه‌ت ئێمه‌ " هه‌یئه‌تی ڕه‌ئیسه‌ی میللی" شمان هه‌بوو، که‌ زۆربه‌ی ئه‌ندامانی بریتی بوون له‌ ئاغا و ده‌ره‌به‌گه‌کان. تا ئه‌و جێگایه‌ی له‌ بیرمه‌،حاجی بابه‌شێخ، شێخ حه‌سه‌نی شه‌مسی بورهان، که‌ریم ئاغای قونقه‌ڵا، هاشمی یۆسفی، نه‌جمه‌دینی ته‌وحیدی،عه‌لی ئاغا نه‌وزه‌ڕی و ... ئه‌ندامی بوون.ئه‌و هه‌یئه‌ته‌ زۆرتر به‌ کاری عه‌شایر و گوندنشینه‌کان ڕا ده‌گه‌یشت و سه‌دی نه‌وه‌دی ئه‌ندامه‌کانیشی ده‌ره‌به‌گ بوون، کۆمیته‌ی ناوچه‌ییش به‌ کاروباری نێو شاره‌کان ڕاده‌گه‌یشت. به‌ڵام ده‌سه‌ڵات له‌ ده‌ست کۆمیته‌ی ناوه‌ندی دا بوو که‌ ئه‌ندامه‌کانی هه‌موو مه‌هابادی بوون و مه‌ڕحوومی پێشه‌واش له‌ دانیشتنه‌کانی دا به‌شداری ده‌کرد.

ڕوانگه‌: ئایا له‌ کابینه‌ی کۆماری کوردستان دا وه‌زیری کاروباری ده‌ره‌وه‌ هه‌بوو؟

که‌ریمی: نه‌خێر، نه‌بوو.

ڕوانگه‌: له‌ هێندێک سه‌رچاوه‌ دا، حاجی ڕه‌حمانی ئێلخانی زاده‌ وه‌ک وه‌زیری کاروباری ده‌ره‌وه‌ ناودێر کراوه‌!

که‌ریمی: به‌ڵێ، ئه‌و هه‌ڵه‌یه‌ له‌وه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرێ که‌ له‌ ڕۆژی ڕاگه‌یاندنی کۆمار دا حاجی ڕه‌حمان وه‌ک وه‌زیری کارو باری ده‌ره‌وه‌ دیاری کرا، به‌ڵام بۆ ئه‌وه‌ی که‌ ئه‌و گومانه‌ ساز نه‌بێ که‌ کۆماری کوردستان سه‌ربه‌خۆیی خوازه‌ و به‌ ته‌مای جیابوونه‌وه‌ له‌ ئێرانه‌، له‌ زووترین کات دا لایان برد و کردیان به‌ وه‌زیری ڕاوێژکار.

سه‌مه‌دی: تاقمێک له‌ مێژوو نووسان و چاودێرانی سیاسی کاتێک کۆماری کوردستان و کۆماری ئازه‌ربایجان به‌ یه‌که‌وه‌ هه‌ڵده‌سه‌نگێنن، هه‌ر ئه‌و شته‌ وه‌ک نموونه‌ دێننه‌وه‌ و ده‌ڵێن کۆماری ئازه‌ربایجان وه‌زیری شه‌ڕ و وه‌زیری کاروباری ده‌ره‌وه‌ی نه‌بووه‌، له‌ حاڵێک دا ‌ کۆماری کوردستان هه‌ر دووکیانی هه‌بووه‌ و هه‌ر له‌وه‌ش ڕا به‌و ئاکامه‌ ده‌گه‌ن که‌ کوردستان سه‌ربه‌خۆیی خواز و ئازه‌ربایجان خودموختاری خواز بووه‌.

ڕوانگه‌: یه‌کێک له‌ تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی حکوومه‌تی ئازه‌ربایجان بوونی پۆلیسی نهێنی بوو.ئه‌و دیارده‌یه‌ له‌ کوردستان دا چۆن بوو ؟

که‌ریمی: ئێمه‌ پێویستیمان به‌و شتانه‌ نه‌بوو.کۆمه‌ڵه‌ی ژێ.کاف فه‌زایه‌کی له‌ شار دا پێک هێنابوو له‌ ئه‌وپه‌ڕی هێمنی و برایه‌تی دا.هه‌موو خه‌ڵک سوێندیان خواردبوو و برای یه‌کتر بوون.دزی و قومار و ئاره‌ق خواردنه‌وه‌ و خوو و خده‌ی خراپ و به‌دڕه‌وشت له‌ هیچ کوێ نه‌مابوو.ته‌نانه‌ت دووکانیش دانه‌ده‌خران.له‌ بیرمه‌ سه‌ید قادری سه‌ید جامی له‌ بازاڕ دا سه‌عاتێکی زێڕی لێ ون بوو.دوای چوا ڕۆژان دیتیانه‌وه‌ و بۆیان برده‌وه‌.

ڕوانگه‌: دوای ڕووخانی کۆمار هه‌یئه‌تی وه‌زیران چییان به‌ سه‌ر هات و له‌ لایه‌ن ڕژێمه‌وه‌ چۆن ڕه‌فتاریان له‌ گه‌ڵ کرا، بۆ وێنه‌ له‌ گه‌ڵ جه‌نابتان

که‌ریمی: دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌ڕته‌ش بۆ مه‌هاباد ئێمه‌ هه‌موو گیراین.42 که‌س له‌ زیندانی شاره‌وانی ئێستا دا بوون و 10 که‌سیش که‌ ئه‌منیش له‌ گه‌ڵ وان بووم له‌ زیندانی سه‌ربازخانه‌ دا بووین. تاوانی ئێمه‌ قورستر بوو و به‌ ئیعدامی ده‌ژمێردراین.دوای یه‌ک مانگ و نیو دادگایی کران 6 ساڵ زیندانم بۆ بڕایه‌وه‌.به‌ڵام دادستان ناڕه‌زایه‌تی له‌ سه‌ر ئه‌و ڕایه‌ ده‌ربڕی و بۆ دادگایی کردنی دووباره‌ ناردیانینه‌ ته‌ورێز. له‌وێ هه‌موومان له‌ زیندانی ئه‌و شاره‌ دا بووین. پاش دادگایی کردنه‌وه‌، حوکمی من بوو به‌ 6 ساڵ زیندانی هاوڕێ له‌ گه‌ڵ بێگاری ( اعمال شاقه‌) له‌ شاری دێزفوول. دوای وه‌ که‌ داوای ئیستینافم کرد، بردیانمه‌ زیندانی ورمێ. پاش ماوه‌یه‌ک لێبوردنی گشتی ڕاگه‌یه‌ندرا و هه‌موومان ئازاد بووین. ئه‌من سه‌رجه‌م 19 مانگ له‌ زیندان دا بووم.پیاو حه‌ق بڵێ نه‌ ده‌ستیان به‌ستین و نه‌ ئه‌شکه‌نجه‌یان کردین.چاوپێکه‌وتنیشمان له‌ گه‌ڵ بنه‌ماڵه‌کانمان هه‌بوو.
ڕوانگه‌: زۆر سپاس بۆ به‌شداریتان و هه‌ر وه‌ها بۆ ئه‌و زانیارییه‌ به‌ نرخانه‌ی که‌ پێتان داین