Thursday, May 27, 2010

هاوپرسەکی لە گەڵ ڕێزدار ماتیوو هەند، بەڕێوەبەری کاروباری نێونەتەوەیی کۆمەڵەی لوتێری میسیۆنی ڕۆژهەڵات



هاوپرسەکی له‌ گه‌ڵ به‌ڕێز ماتیوو هه‌ند به‌ڕێوه‌به‌ری کاروباری نێونه‌ته‌وه‌یی کۆمه‌ڵه‌ی میسیۆنی لوتێری ڕۆژهه‌ڵات

حه‌سه‌نی قازی :سپاس به‌ڕێز ماتیوو هه‌ند، بۆ قه‌بووڵ کردنی داوخوازی ئێمه‌ بۆ ئه‌م چاوپێکه‌وتنه‌ و به‌شداری کردن له‌م زنجیره‌یه‌ی" میسیۆنی کوردستان " دا که‌ ئیمه‌ سه‌باره‌ت به‌ چالاکییه‌کانی " کۆمه‌ڵه‌ی لووتێری میسیۆنی ڕۆژهه‌ڵات" له‌ سابڵاغ له‌ نێوان ساڵانی 1911 – 1936 دا، ئاماده‌ی ده‌که‌ین. ئه‌من وابزانم ئێستا ئێوه‌ به‌ڕێوه‌به‌ری نێونه‌ته‌وه‌یی " کۆمه‌ڵه‌ی لووتێری ڕۆژهه‌ڵات" ن. به‌ڵام، بۆ ئه‌وه‌ی بینه‌ران زیاتر له‌ گه‌ڵ چالاکییه‌کانی ئێوه‌ ناسیاوی په‌یدا که‌ن ئه‌گه‌ر ده‌کرێ زیاتر خۆتان بناسێنن و بڵێن که‌ ئێستا چ ده‌که‌ن ؟

ماتیوو هه‌ند
: ئه‌من وه‌ک به‌ڕێوه‌به‌ری نێونه‌ته‌وه‌یی " شوورای هاوبه‌شی کلیسایی کۆمه‌ڵه‌ی لووتێری میسیۆنی ڕۆژهه‌ڵات " که‌ ئێستا ناوی بووه‌ به‌‌ " به‌ره‌وپێشبردنی ڕۆژهه‌ڵاتی نێوه‌ڕاستی لووتێری"‌ خزمه‌ت ده‌که‌م. ئێستا ئه‌وه‌ نزیکه‌ی 10 ساڵه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و کۆمه‌ڵه‌یه‌ کار ده‌که‌م.یه‌که‌م جار له‌ ساڵی 1985 چوومه‌ کوردستان، ئه‌و ده‌می له‌ ئه‌سته‌نبووڵ ده‌ژیام وه‌ک خوێندکار و له‌ فۆلکلۆری ترکی و مووزیکی گه‌له‌ری ترکیم ده‌کۆڵییه‌وه‌، له‌ ڕاستیدا ئه‌من له‌ سه‌ره‌تاوه‌ له‌ ئه‌مریکا پیانۆ ژه‌ن بووم و مه‌یلم تێدا پێک هاتبوو سه‌باره‌ت به‌ مووسیقی ڕۆژهه‌ڵاتی زیاتر بکۆڵمه‌وه، هه‌ر بۆیه‌ بۆ جێبه‌جێ کردنی ئه‌و ئاواته‌ چه‌ند ساڵێکم ته‌رخان کرد بۆ لێکۆڵینه‌وه‌ له‌ سه‌ر مووسیقی گه‌له‌ری ترکی. ئه‌و کاته‌ی له‌ ئه‌سته‌نبووڵ بووم، که‌سێک باسی بۆ کردم ‌‌ ڕۆژهه‌ڵاتی ترکییه‌ کوردی لێیه‌. ئه‌من پێشتر قه‌ت هیچم سه‌باره‌ت به‌ کوردان نه‌بیستبوو به‌ڵام، هێندێک شتی تێدا بوو ئه‌منی به‌ره‌و لای خۆی ڕاده‌کێشا. دووری و که‌لاکه‌وتووی ناوچه‌که‌ و ئه‌وده‌می چه‌ند ساڵ پێشتر کوده‌تایه‌کی عه‌سکه‌ری کرابوو و ژماره‌یه‌کی زۆر که‌م له‌ بێگانان له‌وان ساڵان دا به‌ ناوچه‌که‌دا گه‌ڕابوون و ده‌کرێ بڵێم له‌ به‌ر به‌پرسیاری چوومه‌ هه‌رێمه‌که‌ و له‌وێ دۆستم په‌یدا کردن و ئه‌وینێکی هه‌میشه‌ییم سه‌باره‌ت به‌و خه‌ڵکانه‌ تێدا پێک هات.

حه‌سه‌نی قازی: ئه‌وه‌ له‌ ساڵانی1980 کاندا بوو ؟

ماتیوو هه‌ند: ئه‌وه‌ له‌ نێوه‌ڕاست ساڵانی 1980کاندا بوو. ئه‌من چوومه‌ وان و حه‌کاری وچوومه‌ ناوچه‌ی سنووری عێراق بۆ به‌یتوشه‌باب که‌ ته‌واو ناوچه‌یه‌کی دووره‌ ده‌سته‌.

حه‌سه‌نی قازی: به‌ر له‌وه‌ی بچینه‌ سه‌ر چالاکییه‌کانی میسیۆنێرە ئه‌مریکاییه‌کان له‌ سابڵاغێ، له‌ به‌رئه‌وه‌ی ئێوه‌ باستان کرد‌ ئێوه‌ چوونه‌ته‌ ڕۆژهه‌ڵاتی ترکییه‌، ئه‌من پێم وایه‌ له‌وێش له‌ ڕابردووی کۆن دا میسیۆنێری کاریان کردووه‌، میسیۆنێری لووتێری، ده‌کرێ هێندێک باسی ئه‌وه‌مان بۆ بکه‌ی؟

ماتیوو هه‌ند : له‌وێ میسیۆنێری پرێسبیتێری و میسیۆنێری کاتۆلیک کاریان کردووه‌، له‌ وانێ پێگه‌یان هه‌بووه‌، ئه‌وه‌ش له‌ سه‌رده‌مێکدا بووه‌ که‌ کاری لووتێرییه‌کان له‌ سابڵاغێ ده‌ستیپێکرد له‌ ئێران. ئه‌من پێم وایه‌ له‌و سه‌روبه‌ندی دا له‌‌ زۆرێک له‌ شاره‌ گه‌وره‌کانی ئیمپراتۆری عوسمانیدا زۆر پێگه‌ی میسیۆنێرییان هه‌بووه.له‌ ناوچه‌ی کوردیش به‌ تایبه‌تی له‌ ئه‌رزه‌رۆم پێگه‌یه‌ک هه‌بوو و، ڕه‌نگه‌ له‌ بدلیسیش پێگه‌‌ هه‌بووبێ و به‌ گردبڕی له‌ وانێ هه‌بووه‌ که‌ له‌وێ ئه‌نواخانه‌یه‌ک بۆ منداڵانی بێ دایوباب و نه‌خۆشخانه یه‌کی گه‌وره‌یان دایر کردبوو. ڕه‌نگه‌ له‌ دیاربه‌کریش هه‌بووبن.

حه‌سه‌نی قازی:ئێستا ئه‌گه‌ربگه‌ڕێینه‌وه‌ سه‌ر " میسیۆنی کوردستان" که‌ ئێمه‌ له‌و زنجیره‌ به‌ڵگه‌ییه‌دا ئاوامان نێو لێناوه‌،واته‌ چالاکی پێگه‌ی میسیۆنێرە لوتێرییه‌کان له‌ سابڵاغێ. ئێمه‌ ده‌زانین ‌ئه‌وان بۆ ماوه‌یه‌کی دوورو درێژ له‌وێ کاریان کردووه‌ له‌ ساڵی 1911 وه‌ تا ساڵی 1936، پرسیار ئه‌مه‌یه‌ ئێستا کامه‌یه‌ک له‌ کۆمه‌ڵه‌کانی کلیسای لوتێری خۆیان به‌ میراتگری ئه‌و چالاکییانه داده‌نێن؟




ماتیوو هه‌ند: ئه‌من پێم وایه‌ وڵامی ئه‌م پرسیاره‌ زۆر ڕوونه‌. ده‌زگای " به‌ره‌وپێشبردنی ڕۆژهه‌ڵاتی نێوه‌ڕاستی لوتێری" ئێستا ئه‌و میراتگریه‌، چونکه‌ نێوی قانوونی ئه‌و کۆمه‌ڵه‌یه‌ ئێستاش هه‌ر " کۆمه‌ڵه‌ی لوتێری میسیۆنی ڕۆژهه‌ڵات" ه‌. هه‌ر ئه‌و نێوه‌ی که‌ فاسوم له‌ ساڵی 1910 کاتی ڕێکخستنی کۆمه‌ڵه‌که‌ لێی نا. سه‌نه‌د و به‌ڵگه‌ی دامه‌زرانمان هه‌ر ئه‌وانه‌ن که‌ له‌ ساڵی1910 دا ئاماده‌ کراون و له‌ ڕاستیدا ئێمه‌ هه‌ر هه‌مان ڕێکخراوین.له‌و دواییانه‌ دا که‌ ته‌ماشای سه‌ندو به‌ڵگه‌ی کۆنم ده‌کرد بۆم ده‌رکه‌وت‌ ئێمه‌ کۆنترین کۆمه‌ڵه‌ی لوتێرین له‌ ده‌وڵه‌ته‌ یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا، واته‌ له‌ ئه‌مریکای باکووری دا، چونکه‌ ئه‌و ڕێکخراوه‌ گه‌ورانه‌ی که‌ ئێستا هه‌ن بوونه‌وه‌ری قانوونی نوێترن، چونکه‌ کلیسا چه‌ند جارێک دابه‌ش بووه‌. ده‌ ڕاستیدا ئێمه‌ ڕێکخراوی لوتێری هه‌ره‌ کۆنین، هه‌ر ئه‌و کۆمه‌ڵه‌یه‌ی که‌ فاسوم وه‌رێی خست.

حه‌سه‌نی قازی: ‌ ئه‌و ده‌ستپێشخه‌رییه‌ی له‌ لایه‌ن ل.ئۆ. فاسوم ڕا کرا بۆ یه‌کگرتنی شوورا جۆربه‌جۆره‌کانی نێو کلیسا، داخودا ئه‌و نه‌ریته‌ به‌رده‌وام بووه‌ یان نا؟




ماتیوو هه‌ند: ده‌زانی مه‌به‌ستی فاسوم ئه‌وه‌ نه‌بوو شووڕا کلیساییه‌کان یه‌ک بخا. مه‌به‌ستی ئه‌وه‌ بوو ڕێکخراوه‌یه‌ک دابمه‌زرێنێ که‌ له‌ لایه‌ن ده‌زگایه‌کی تایبه‌تییه‌وه‌ کۆنتڕۆڵ نه‌کرێ.ئه‌و لایه‌نگری کۆمه‌ڵه‌یه‌کی سه‌ربه‌خۆ بوو. له‌ ڕاستیدا ئه‌وه‌ خه‌سڵه‌تی سه‌ره‌کی ڕێکخراوه‌که‌ بووه‌ واته‌ سه‌ربه‌خۆبوونی. ئێمه‌ قه‌ت له‌ لایه‌ن ده‌زگایه‌کی لاوه‌یی لوتێری ڕا کۆنتڕۆڵ نه‌کراوین و هه‌میشه‌ له‌ خزمه‌ت هه‌ر لایه‌نێک دا بووین که‌ مه‌یلیان هه‌بووه‌ بۆ خزمه‌ت به‌ کوردان، به‌ڵام له‌ ژێر کۆنتڕۆڵی ده‌زگایه‌کی تایبه‌تی کلیسایی دا نه‌بووین.

حه‌سه‌نی قازی : ئه‌گه‌ر هێندێکی دیکه‌ باسی فاسوم بکه‌ین. چونکه‌ کاتێک مرۆ ئه‌و ڕاپۆرته‌ و هه‌ڵسه‌نگاندانه‌ی ده‌خوێنێته‌وه‌ که‌ ئه‌و بۆ ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری کۆمه‌ڵه‌که‌یان له‌ ئه‌مریکای ناردووه‌، جوان دیاره‌ خۆشه‌ویستی و مه‌یلێکی تایبه‌تی سه‌باره‌ت به‌ کوردان هه‌بووه‌، ئه‌و خۆشه‌ویستی و ئه‌و سه‌رنجه‌ تایبه‌تییه‌ی که‌ ئه‌و داویه‌ته‌ سه‌ر کوردان، ته‌نێ ده‌کرێ به‌ باوه‌ڕی قووڵی به‌ پرسی مرۆڤایه‌تییه‌وه‌ ببه‌سترێته‌وه‌، که‌ ئه‌وه‌ش نائاساییه‌ ئه‌گه‌ر مرۆ قسه‌کانی وی له‌گه‌ڵ هاوچه‌رخه‌کانی به‌راوه‌رد بکا. ئێوه‌ ئه‌و لایه‌نه‌ چۆن لێک ده‌ده‌نه‌وه‌؟

ماتیوو هه‌ند: تا ئه‌و جێیه‌ی ئه‌من ده‌زانم له‌ ساڵی 1902 مه‌سیحییه‌کی نه‌ستووری سه‌ردانی میناسۆتای کرد، له‌و سه‌روبه‌نده‌ دا فاسوم وه‌ک کورێک له‌ بنه‌ماڵه‌یه‌کی وه‌رزێر دا پێ گه‌یشتبوو و،ده‌گوترێ له‌ ته‌مه‌نێکی زۆر که‌م دا ده‌چووه‌ نێو گاڕانی کێڵگه‌که‌یان و مه‌وعیزه‌ی بۆ ده‌کردن و هه‌میشه‌ ئه‌وه‌ی له‌ سه‌ری دابووه‌ ده‌بێ شتێکی تایبه‌تی بکا له‌ ژیانی دا بۆ خزمه‌ت به‌ خوڵای، به‌ڵام نه‌یده‌زانی ئه‌و خزمه‌ته‌ چ شێوه‌یه‌ک به‌ خۆیه‌وه‌ ده‌گرێ. کاتێک چاوی به‌و مه‌سیحییه‌ نه‌ستوورییه‌ ده‌که‌وێ که‌ له‌ ورمێ له‌ ئێرانه‌وه‌ هاتبوو، ده‌ڵێ ئه‌و کاته‌ هه‌ستی پێکرد ئه‌و ئه‌رکه‌ی له‌ سه‌ر شانییه‌تی ئه‌وه‌یه‌ ‌ بچێته‌ ئه‌و ناوچه‌یه‌، و له‌ ساڵی 1906، بۆخۆی و ژنه‌که‌ی و منداڵه‌ پچووکه‌که‌یان چوونه‌ ئێران و له‌ ژێر چاوه‌دێری مارشیمۆن که‌ گه‌وره‌ و سه‌رۆکی نه‌ستوورییه‌کان بوو کاری ده‌کرد. ئه‌و ده‌گێڕێته‌وه‌ کاتێک له‌ ورمێ بوو بیستی‌ هه‌رێمه‌که‌ کوردی لێیه‌ و شارێکی گه‌وره‌ی کورد نشین بۆ ئه‌و ده‌می واته‌ سابڵاغ زۆر له‌ ورمێ وه‌ دوور نییه‌، له‌ سه‌فه‌رێک بۆ ئه‌وێ و به‌ چاوپێکه‌وتنی هێندێک له‌ سه‌رۆکه‌کانی ناوچه‌یی و به‌ قسه‌ی خۆی ئه‌و سه‌رۆک عه‌شیره‌تانه‌ تکایان لێکرد مه‌دره‌سه‌ی سه‌ره‌تایی له‌ شوێنه‌کانیان داییر بکا، چونکه‌ هیچ مه‌دره‌سه‌یان نه‌بوو، فاسوم ده‌ڵێ ئه‌وه‌ زۆر کاری تێکردم و هه‌ستم پێکرد ئه‌رکم ئه‌وه‌ نییه‌ له‌ نێو نه‌ستوورییه‌ مه‌سیحییه‌کاندا بمێنێمه‌وه‌‌ به‌ڵکوو ده‌بێ‌ بچمه‌‌ شوێنێک که‌ هیچ میسیۆنێری لێ نه‌بێ‌ و وه‌ک بۆ خۆی ده‌ڵێ وه‌کوو " شاهیدێکی ڕوونی مه‌سیحی". له‌ ڕاستیدا ئه‌و ده‌ڵێ مه‌سیحییه‌کان سه‌ده‌مه‌یه‌کی زۆریان به‌ موسڵمانان گه‌یاندووه‌ له‌ ڕابردوو دا و خۆیان له‌وان به‌ گه‌وره‌تر زانیوه‌ و منه‌تیان له‌ سه‌ر کردوون و نرخی ئینسانیان بۆ دانه‌ناون. ئه‌و ده‌ڵێ ئه‌و به‌و باوه‌ڕه‌ گه‌یشت‌‌ ئه‌رکی سه‌رشانییه‌تی‌ به‌ ڕووحییه‌ی خزمه‌ت پێکردنه‌وه‌ بچێته‌ نێو موسوڵمانان و به‌ له‌خۆبووردیی ته‌واوه‌وه‌، ده‌ڵێ ئه‌وه‌ مۆدێلێکه‌ عیسای مه‌سیح پێی داوه‌ و ده‌بێ ئه‌وه‌ به‌رێته‌ نێو کورده‌کان.

حه‌سه‌نی قازی : به‌ڵام، جگه‌ له‌ باوه‌ڕی دینی خۆی پێت واهه‌یه‌ ‌ پاشخانی وشیاریی و خوێنده‌واری وی بۆ نموونه‌ زانینی چه‌ندین زمان هۆکاری سه‌ره‌کی نه‌بوون بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و هه‌ستی خۆشه‌ویستییه‌ی له‌ ئاست کوردان تێدا پێک بێ ؟

ماتیوو هه‌ند: بێ ئه‌ملاو ئه‌ولا فاسوم زمانناسێکی بڵیمه‌ت بوو، ئه‌و له‌ حه‌وزه‌ی عیلمییه‌ی ئیلاهیات خوێندبووی و له‌وێ په‌روه‌رده‌ی زمانی عیبری و یۆنانی دیتبوو و دوایه‌ ببووه‌ مامۆستای عیبری و یۆنانی، ئه‌و هه‌ر وه‌ها ئه‌ڵمانی، سوێدی و نۆروێژی ده‌زانی و فیر بوونی زمانانی زۆر به‌لاوه‌ هاسان بوو، جابۆیه‌ ئه‌من پێم وایه‌ ئه‌و به‌هره‌یه‌ یارمه‌تی پێکرد زۆر به‌ خێرایی ببێ به‌ به‌شێک له‌ کۆمه‌ڵه‌ی کوردی. ئه‌و بۆ ماوه‌یه‌کی درێژ وه‌کوو که‌سێکی نه‌بان و لاوه‌یی له‌وێ نه‌بوو، ئه‌وه‌ش زۆر ئاشکرایه‌ هه‌ستێکی خۆشه‌ویستی به‌رانبه‌ر به‌ خه‌ڵکی هه‌ژار و نه‌دار هه‌بوو، چونکه‌ ئه‌و باس ده‌کا هه‌میشه‌ نیشاندانی دڵسۆزیی و به‌زه‌یی له‌ سه‌ری دابووه‌، ئه‌رکێکی که‌ میسیۆنه‌کان له‌ ڕابردوو دا که‌مته‌رخه‌میان لێ کردبوو و دڵسۆزی و به‌زه‌یی و له‌ خۆ بوردووییان له‌ ئاست خه‌ڵک نیشان نه‌دابوو و وه‌کوو خه‌ڵکی لاوه‌یی هاتبوون و ئاغایه‌تیان به‌سه‌ره‌وه‌ کردبوون، وه‌ک ئه‌وه‌ی بڵێی ئه‌وان خاوه‌نی ئه‌و خه‌ڵکه‌ بن. فاسوم ئه‌وه‌ی پێ هه‌ڵه‌ بوو و ده‌یگوت نموونه‌ی باشی مه‌سیحییه‌ت له‌ خۆ بوردوویی و خۆ فیدا کردنه‌ و ئه‌وه‌ ده‌بێ بکرێ. ئه‌من پێم وایه‌ به‌هره‌ زمانییه‌که‌شی و توانایی ئه‌وه‌ی که‌ له‌ کولتوورێکی دیکه‌ تێبگا ئه‌و ده‌رفه‌ته‌ی بۆ ڕه‌خساند زۆر خێرا ئه‌و ئه‌رکه‌ ڕاپه‌ڕێنێ، ئه‌و توانی ببێ به‌ کوردێک. چونکه‌ ئه‌و به‌ کوردی قسه‌ی ده‌کرد، به‌ قووڵی هه‌ستی به‌ کولتووری کوردی ده‌کرد. ئه‌من پێم وایه‌ ئه‌و له‌ کوردستان وه‌ک له‌ ماڵی خۆی بووبێ وابوو و له‌و باوه‌ڕه‌ دام کورده‌کانیش له‌ هه‌رێمه‌که‌ دا به‌وه‌یان ده‌زانی و ده‌یان دی ئه‌و یه‌کێکه‌ وه‌کوو خۆیان و وه‌کوو لاوه‌ییه‌ک نییه‌ ده‌ نێویان دا.

حه‌سه‌نی قازی: کاتێک مرۆ به‌ نێوه‌رۆکی نوسخه‌کانی ڕۆژنامه‌کانی کۆمه‌ڵه‌که‌ دا دێته‌وه‌‌(کوردستان میشنێری ) و دواتر ( لوتێران ئۆریانت میشن) پڕن‌ له‌ داوخوازی له‌ ئه‌ندامانی کلیسا بۆ ئه‌وه‌ی یارمه‌تی دارایی بده‌ن به‌ میسیۆنێکه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێ چالاکییه‌کانی به‌ره‌وپێش به‌رێ به‌ڵام دوای ساڵی 1936 یانی دوای داخرانی میسیۆنه‌که‌ له‌ سابڵاغێ ،داخودا مرۆ ده‌کرێ هه‌ڵپسانێک ببینێ. به‌ بۆچوونی ئێوه‌ دوای ئه‌وه‌ له‌ ئه‌مریکا عه‌لاقه‌ و مه‌یلێک له‌ ئاست دۆزی کورد مابووه‌وه‌؟





ماتیوو هه‌ند: به‌ڵێ، ئه‌من پێم وایه‌ مابووه‌وه‌، به‌ر له‌وه‌ی فاسوم بچێ بۆ کوردستان،ئه‌و له‌ گه‌ڵ دژوارییه‌کی زۆر ڕووبه‌ڕوو ده‌بوو بۆ ئه‌وه‌ی که‌سێک ببینێته‌وه‌ که‌ قه‌تی باسی کوردان بیستبێ. ته‌نانه‌ت له‌ نێوه‌ڕاست ساڵانی 1980 کانیشدا که‌ ئه‌من بۆ یه‌که‌م جار سه‌ری کوردستانم دا قه‌ت باسی کورده‌کانم نه‌بیستبوو. و پێم وایه‌ ئه‌گه‌ر له‌ به‌ر کرده‌وه‌کانی سه‌دام حوسێن نه‌بایه‌ ئێمه له‌ ئه‌مریکا‌ ئێستاش نه‌مان ده‌زانی کورد کێن و هیچمان له‌ سه‌ر نه‌ده‌زانین. ئه‌گه‌رچی ئێستا نێوی کورد له‌ به‌ر ئه‌و شه‌ڕه‌ی کرا ناسراوه‌، به‌ڵام خه‌ڵکێکی زۆر که‌م له‌ باری ئینسانییه‌وه‌ له‌ نێوه‌رۆکی ئه‌و چه‌مکه‌ تێده‌گه‌ن. ئه‌وان ته‌نێ له‌ پێوه‌ندی له‌ گه‌ڵ سه‌دام حوسێن دا به‌و نێوه‌ ده‌زانن و ئه‌وه‌ش که‌مایه‌سی و شه‌رمێکه‌. ئه‌من پێم وایه‌ ئه‌وه‌ی فاسوم و میسیۆنێرەکانی که‌ له‌ سه‌ره‌تا دا چوونه‌ سابڵاغێ و میسیۆنی کوردستان کردیان ئه‌وه‌ بوو که‌ به‌ر له‌ هه‌مووان سه‌رنجی ڕووناکبیران له‌ ئه‌مریکا به‌ره‌و کوردان ڕابکێشن. خه‌ڵک ده‌ستیان کرد به‌ ئاگادار بوون سه‌باره‌ت به‌و کولتووره‌ گه‌وره‌یه‌، کولتوورێکی له‌ بیرکراو، کولتوورێکی ڕه‌نگه‌ بتوانین بڵێین بێ ماف و به‌شخوراو که‌ مێژوو تا ڕاده‌یه‌کی زۆر له‌ بیری کردبوو. ئه‌وان ده‌ستیان کرد به‌ لێزانینی ئه‌وه‌ و ده‌ستیان کرد به‌ ئه‌وه‌ی له‌ ڕوانگه‌ و ئاستی ئینسانی دا مه‌یلیان بۆی ببزوێ و ئه‌وه‌ شتێکی زۆر پۆزیتیڤ بوو. ئه‌من ته‌واو دڵنیام فاسوم یه‌که‌م که‌س بوو له‌ ده‌وڵه‌ته‌ یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا که‌ کارێکی ئه‌وتۆ بکا.
ئه‌و هه‌ڵپسانه‌ی‌ تۆ باسی ده‌که‌ی له‌ ئاکامی حه‌ول و ویستی حکوومه‌تی ئێران بوو بۆ پاککردنه‌وه‌ی ناوچه‌که‌ له‌و‌ شوێنه‌ی میسیۆنه‌که‌ی لێ دامه‌زرا بوو و ڕاپۆرته‌کانی نێوخۆیی ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری کۆمه‌ڵه‌که‌ زۆر به‌ ئاشکرایی ده‌ڵێ ‌ ئه‌و کاره‌ی حکوومه‌تی ئێران له‌به‌ر به‌ربه‌ره‌کانی ناسیۆنالیستی بوو، له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی له‌ مه‌دره‌سه‌ی میسیۆنه‌که‌ دا به‌ کوردی ده‌رس ده‌خوێندرا، بۆیه‌ داوایان لێکرا ئه‌وێ به‌جێ بهێڵن. له‌و سه‌روبه‌نده‌ له‌ ئێران سیاسه‌تێک له‌ گۆڕێ دابوو که‌ له‌ مه‌دره‌سه‌کان دا هه‌ر به‌ زمانی فارسی ده‌رس دابدرێ، جا ئه‌وه‌ هۆی سه‌ره‌کی داخرانی پێگه‌که‌ بوو، مڵک و خانووبه‌ره‌کانیان لێ داگیر کرا، پێشنیاز کرا به‌ میسیۆنێرە‌کان ده‌توانن به‌ره‌و نێوخۆی ئێران به‌ره‌و ڕۆژهه‌ڵات بگوێزنه‌وه‌ و دوور له‌ کوردان و ‌ مه‌دره‌سه‌ به‌ زمانی فارسی داییر بکه‌ن، به‌ڵام ئه‌وان ئه‌و بژاره‌یان قه‌بووڵ نه‌کرد و بڕیاریان دا به‌ره‌و ڕۆژئاوا بڕۆن ئه‌و شوێنه‌ی که‌ ئێستا باکووری عێراقه‌ بۆ هه‌ولێر، بۆ ئه‌وه‌ی بتوانن کاره‌که‌یان به‌ زمانی کوردی درێژه‌ پێبده‌ن. و ئه‌وان به‌رده‌وام بوون له‌ سه‌ر ناردنی ڕاپۆرته‌کانیان وه‌ک میسیۆنێکی کوردی به‌ مه‌یل و عه‌لاقه‌یه‌کی زۆر له‌ ئاست کوردان وتا ساڵانی 1970 له‌ سه‌ر ئه‌و چالاکییانه‌ به‌رده‌وام بوون.

حه‌سه‌نی قازی: هۆی ئه‌وه‌ی ئه‌وپرسیاره‌م کرد ئه‌وه‌یه‌: باشه‌ ئێمه‌ ده‌زانین که‌کۆمه‌ڵه‌ی میسیۆنی ڕۆژهه‌ڵات له‌ سابڵاغ
( مه‌هاباد) بوو و پێوه‌ندییه‌کی زۆر باشی له‌ گه‌ڵ خه‌ڵک هه‌بوو، سه‌ره‌ڕای گێره‌ و کێشه‌ی نێوخۆیی که‌ له‌و باره‌یه‌وه‌ گرینگ نییه‌، ئه‌وه‌ی که‌گرینگه‌ زۆربه‌ی میسیۆنێرە‌کانی که‌ له‌ سه‌روبه‌ندی جیاواز دا له‌وێ بوون کوردانیان زۆر خۆش ده‌ویست و خزمه‌تیان پێده‌کردن و خه‌ڵکیش ئه‌وانیان زۆر خۆش ده‌ویست. جگه‌ له‌ هێندێک بڕگه‌ی مێژوویی نه‌بێ بۆ نموونه‌ له‌ ساڵی1921 که‌ شه‌ڕ و کێشه‌یه‌ک له‌ نێوان ده‌وڵه‌تی ئێران و سه‌رۆکی کورد سمایل ئاغای سمکۆ هاته‌ گۆڕێ و چه‌تی له‌ کاری میسیۆنێرییه‌کان خست.باشه‌ ئه‌و میسیۆنێرانه‌ له‌ سابڵاغ پێوه‌ندییان له‌ گه‌ڵ خه‌ڵک هه‌بوو و به‌ ناردنی ڕاپۆرتی چالاکییه‌کانیان، کاره‌کانیان له‌ ده‌وڵه‌ته‌ یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا ڕه‌نگی ده‌داوه‌، دواتر کاتێک ئێمه‌ ئاوڕ له‌ مێژوو بده‌ینه‌وه‌ ده‌بینین له‌ زه‌مانی رێژیمی شا دا پێوه‌ندییه‌کی چڕی نیزامی له‌ نێوان ئه‌مریکا و ئێران دا هه‌بوو و ته‌نانه‌ت بۆ ماوه‌ی درێژ ناوچه‌ کوردنشینه‌کان هه‌رێمی میلیتاریزه‌ بوون و ‌ سابڵاغ ڕاوێژکاری نیزامی ئه‌مریکایی لێ بوو. ئه‌وه‌ی که‌ ئه‌من ده‌مه‌وێ لێی بزانم ئه‌وه‌یه‌ داخودا ئه‌و پێرسۆنێله‌ نیزامییه‌ی ئه‌مریکایی که‌ له‌وێ بوون هیچیان زانیوه‌ سه‌باره‌ت به‌ کاره‌کانی میسیۆنی کوردستان؟

ماتیوو هه‌ند: ئه‌من به‌ ڕاستی له‌و باره‌یه‌وه‌ هیچ نازانم، به‌ڵام پێم وایه‌ ئه‌گه‌ر سه‌ربازی وای لێ بووبێ که‌ سه‌ر به‌ ڕێڕه‌وی لوتێران بووبن و چاپه‌مه‌نی میسیۆنه‌که‌یان خوێندبێته‌وه‌ له‌و باره‌یه‌وه‌ ئاگادارییان هه‌بووه‌. به‌ ڕاستیش هیچ له‌و باره‌یه‌وه‌ نازانم به‌ڵام، ده‌زانم که‌ میسیۆنه‌که‌ نه‌یده‌ویست سابڵاغ به‌ جێ بهێڵێ، ئه‌وه‌ی که‌ ناچار بوون ئه‌وێ به‌جێ بهێڵن تراژێدییه‌کی گه‌وره‌ بوو بۆیان. نه‌خۆشه‌وان (نێرس) گودهارت که‌ له‌ سه‌ره‌تاوه‌ له‌وێ بوو، ئه‌من پێم وایه‌ ته‌نانه‌ت به‌ساڵان دواتریش نه‌ی ده‌توانی غه‌می ئه‌وه‌ی ناچار بووه‌ ئه‌وێ به‌جێ بهێڵێ له‌ دڵی ده‌رکا. ئه‌و سابڵاغی به‌ ماڵی خۆی ده‌زانی و هه‌تا ڕۆژی مردنیشی هه‌ر له‌ بیری سابڵاغ دابوو!

حه‌سه‌نی قازی: ئه‌گه‌ر ئێستا بگه‌ڕێینه‌وه‌ سه‌ر تاک تاکی میسیۆنێرە‌کان یه‌ک به‌یه‌ک. ده‌سته‌ی یه‌که‌م له‌ ساڵی 1911 دا چوونه‌ ئه‌وێ، ل.ئۆ.فاسوم و دوکتور ئێدمان که‌ ڕه‌چه‌ڵه‌کی سوێدی هه‌بوو له‌ گه‌ڵ هاوسه‌ر و دوو منداڵه‌کانی و مامۆستایه‌کی خه‌ڵکی ئه‌ڵمان که‌ سه‌ر به‌ ڕێکخراوێکی ئه‌ڵمانی بوو ، مێتا فۆن دێڕ شولنبێرگ که‌ سه‌ر به‌ بنه‌ماڵه‌یه‌کی پاشایه‌تی بوو و هه‌ڵبه‌ت ئاگوستا گودهارت. باشه‌ ئێوه‌ باسی فاسومتان کرد، ئه‌ی که‌سایه‌تی گودهارت به‌له‌به‌رچاو گرتنی ئه‌وه‌ی که‌ ماوه‌یه‌کی درێژ له‌ کوردستان مایه‌وه‌، به‌ پێی چاوپێکه‌وتنێک که‌ له‌ ساڵی 1977 دا له‌ گه‌ڵی کراوه‌، ئه‌و له‌ ساڵی 1940 ئێرانی به‌جێ هێشتووه‌ چوار ساڵ دوای داخرانی پێگه‌که‌یان له‌ سابڵاغ. ئه‌گه‌ر ده‌کرێ به‌وشتانه‌ی له‌ سه‌رت خوێندووه‌ته‌وه‌ باسی که‌سایه‌تی وی بکه‌ی؟

ماتیوو هه‌ند: ئه‌ونده‌ شته‌ که‌مه‌ی ئه‌من له‌سه‌ری ده‌زانم ئه‌وه‌یه‌ ، دیاره‌ نه‌متوانی قه‌ت له‌ نزیکه‌وه‌ بیبینم، ته‌نانه‌ت به‌ر له‌وه‌ی ئه‌من باسی کوردان ببیستم ئه‌و سه‌ری نابووه‌وه‌‌. به‌ خوێندنه‌وه‌ی نامه‌ و ڕاپۆرته‌کانی‌ که‌ له‌ (کوردستان میشنێری) دا بڵاو کراونه‌ته‌وه‌ و یه‌کجار زۆرن و هه‌ر وه‌ها‌ له‌ نامه خسووسییه‌کانی دا بۆ ئه‌ندامانی ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری به‌ جوانی ده‌رده‌که‌وێ ‌ ئه‌و هه‌تا بڵێی ژنێکی به‌ توانا و رێبه‌ڕێکی گه‌وره‌ بووه‌. به‌ تێخوێندنه‌وه‌ی من له‌ ئارشیڤی خسووسی، دوای مردنی فاسوم و جۆرج باشیمۆن که‌ له‌ سابڵاغ سه‌ری نایه‌وه‌، گودهارت به‌ڕاستی ئه‌ستوون و پایه‌ی ڕێکخراوه‌که‌ بووه‌ و ئه‌وه‌ جار جار کێشه‌شی بۆ ساز کردووه‌. چونکه‌ ئه‌و زمانی کوردی ده‌زانی و به‌ ئاشکرایی به‌ڕێوه‌بەر و ڕێبه‌ری چالاکییه‌کان بوو له‌ سه‌روبه‌ندێک دا که‌ ڕێگا نه‌ده‌درا به‌ ژنان ‌ ڕێبه‌ر بن، ئه‌من سه‌رم سووڕ ده‌مێنێ له‌و خۆڕاگری و توانایه‌ی ئه‌و بوویه‌تی که‌ له‌وێ بمێنێته‌وه‌ و تابی ئه‌و هه‌موو دژوارییه‌ بهێنێ. ئه‌و شه‌ڕی یه‌که‌می جیهانی و ڕاپه‌ڕینی سمکۆ و کووژرانی هاوکارانی به‌ چاوی خۆی دی و مردنی ئه‌وانی له‌ به‌ر نه‌خۆشی بینی به‌ڵام سه‌ره‌ڕای ئه‌وانه‌ پێی وابوو ئه‌وێ ماڵی خۆیه‌تی و جێگایه‌ک بوو که‌ به‌ هیچ کوێی دنیای نه‌ ده‌گۆڕییه‌وه‌. ئه‌من پێم وایه‌ ئه‌و ژنێکی گه‌وره‌ی به‌رز بوو. جگه‌ له‌ فاسوم که‌ ئه‌من به‌ که‌سێکی پیرۆزی داده‌نێم ، زۆر جار وه‌ک نموونه‌ی پێوه‌رێک بیر له‌ گودهارت ده‌که‌مه‌وه‌ و،مانای ڕاسته‌قینه‌ی خزمه‌ت کردن له‌ که‌سایه‌تی ویدا ده‌خوێنمه‌وه‌، به‌ڕاستیش ئه‌و ژنێکی گه‌وره‌ بوو.

حه‌سه‌نی قازی : به‌ ڕاستیش مرۆ زه‌حمه‌ته‌ باوه‌ر بکا،که‌سێک ئه‌و هه‌موو دژوارییه‌ی ته‌جروبه‌ کردبێ به‌ڵام، قه‌ت هه‌ستێکی خراپی له‌ ئاست زۆربه‌ی هه‌ره‌ زۆری خه‌ڵک تێدا پێک نه‌هاتبێ. ئه‌وه‌ که‌سایه‌تی هه‌ڵکه‌وتووی وی ده‌نوێنێ!

ماتیوو هه‌ند: ڕاست ده‌که‌ی. ئه‌وه‌ شتێکه‌ که‌من له‌ گشت ئه‌و بابه‌تانه‌ی دا ‌ خوێندوومه‌ته‌وه‌ و له‌وانه له‌‌ نامه‌ی خوسووسی و ڕاپۆرتی خوسووسی ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری دا – دیاره‌ له‌ چاپه‌مه‌نییه‌کان دا‌ ئێمه‌ ده‌بێ چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌ بکه‌ین خه‌به‌ر و بابه‌تی هه‌ر خۆش و باش بڵاو بکه‌نه‌وه‌ - به‌ڵام به‌ خوێندنه‌وه‌ی نامه‌ی خوسووسی و ڕاپۆرته‌کانی کۆبوونه‌وه‌کانی ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری ئه‌من پێم وایه‌ ئێمه‌ ده‌کرێ ڕاسته‌ قینه‌ی بۆچوونی ئه‌وان به‌ ڕاشکاوی ببینینه‌وه‌، ئه‌من له‌و نووسراوانه‌ دا قه‌ت تووشی وشه‌یه‌کی نێگاتیڤ سه‌باره‌ت به‌ گه‌لی کورد نه‌هاتووم، مرۆ هیچ جۆره‌ بۆچوونێکی ڕه‌گه‌په‌ره‌ستانه‌یان تێدا نابینێ، ته‌نانه‌ت بیر کردنه‌وه‌ له‌ سه‌ر بنه‌مای ڕه‌گه‌ز و تێکڕایی، بۆ نموونه‌ به‌وه‌ی که‌ یه‌كێک به‌گشتی بڵێ کورد ئاوان و ئاوا نین. ئه‌وان له‌و‌ ڕوانگانه‌وه‌ کوردان نابینن، کورد به‌ گه‌لێکی گه‌وره‌ی نه‌جیب ده‌زانن، زۆر جار باسی کوردان وه‌ک گه‌لێک ده‌که‌ن که‌ مافیان خوراوه‌ و بێ به‌ش کراون، گه‌لێکی که‌ به‌ شێوه‌یه‌کی ناڕه‌وا و ناعادلانه‌ له‌ ئێروویی و ده‌وڵه‌مه‌ندی بێ به‌ش کراون ، مافێک که‌ هه‌موو که‌س ده‌بێ هه‌یبێ. به‌ڵام مرۆ هیچ کاتێک له‌ قسه‌کانیان دا هه‌ست ناکا به‌ ده‌مارگرژی یان خۆ ڕانان و منه‌ت کردن به‌سه‌ر کوردانه‌وه‌. بۆچوونێکی که‌ زۆر جار له‌ لایه‌ن ئه‌و ڕۆژئاواییانه‌وه‌ که‌ له‌ هه‌نده‌ران کاریان کردووه‌ ده‌ربڕاوه‌. جا بۆیه‌ ئه‌من پێم وایه‌ ئه‌و ڕێز و حورمه‌ته‌ی ئه‌وان له‌ ئاست کوردان دا هه‌ستیان پێ کردووه‌ به‌ڕاستیش کلیلی خۆ به‌خت کردنیان بووه‌.بۆ ئه‌وان ئه‌و کاره‌ی کردوویانه‌ دژوارییه‌کی شه‌خسی نه‌بووه‌، به‌ڵکوو به‌ شانازییان زانیوه‌ که‌ خزمه‌ت به‌ گه‌لێکی ئاوا مه‌زن بکه‌ن.

حه‌سه‌نی قازی:یه‌کێک له‌ میسیۆنێرە‌کانی دیکه‌ که‌ له‌ نێو ده‌سته‌ی دووه‌م دا بوو که‌ چوونه‌ سابڵاغێ هاننا شوێنهوود یان شوێنهوڤد بوو که‌ ڕه‌چه‌ڵه‌کی نۆروێژی هه‌بوو. دایکوبابی له‌ نۆڕوێژه‌وه‌ کۆچیان کردبوو بۆ ده‌وڵه‌ته‌ یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا، ئه‌و له‌ ئه‌مریکا له‌ دایک ببوو و خوشکی حه‌وته‌م بوو له‌ نێو خوشکه‌کانی دا. ئه‌و مامۆستایه‌ک بوو و له‌ ساڵی 1921 دا چوو بۆ سابڵاغ. چونکه‌ دوای ئه‌وه‌ی فاسوم له‌ هه‌رمه‌نستان مرد، شوێنهوود یه‌ک له‌و که‌سانه‌ بوو که‌ ئه‌ویش له‌وێ کاری ده‌کرد، دوایه‌ له‌ گه‌ڵ باشیمۆن و ئه‌وانیدی چوو بۆ سابڵاغێ. ئه‌و له‌ سابڵاغه‌وه‌ ڕاپۆرت و نامه‌یه‌کی زۆری بۆ ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری میسیۆنه‌که‌یان له‌ ئه‌مریکا ناردووه‌ و له‌ کوردستان میشنێری دا بڵاو کراونه‌ته‌وه‌. ئه‌تۆ که‌سایه‌تی وی چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنی، چونکه‌ ئه‌و ژنێک بوو و ڕاپۆرتێکی دوور و درێژی نووسیوه‌ سه‌باره‌ت به‌ گه‌شتێک به‌ ده‌وری ده‌ریاچه‌ی ورمێ دا به‌ سواری ئه‌سپ ؟




ماتیوو هه‌ند:ئه‌من سه‌باره‌ت به‌و هێنده‌ نازانم، هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ نه‌بێ که‌ له‌ کوردستان میشنێری دا دیتوومه‌. ئه‌ویش ده‌بێ زمانزانێکی به‌رز بووبێ، چونکه‌ له‌ ماوه‌یه‌کی کورت دا که‌ره‌سته‌ی ئه‌ده‌بییاتی ئاماده‌ کرد بۆ مه‌دره‌سه‌ی ڕۆژی یه‌کشه‌مۆیان به‌ زمانی کوردی. ئه‌من زۆرم پێ خۆشه‌ زیاتر له‌ سه‌ر وی بزانم به‌ڵام، تائێستا نه‌متوانیوه‌ نامه‌ خوسووسی و شه‌خسییه‌کانی ببینمه‌وه‌.

حه‌سه‌نی قازی:له‌ یه‌کێک له‌ ژماره‌کانی " لوتێران ئۆریانت میشن " دا ئاگادارییه‌ک بڵاو کراوه‌ته‌وه‌ و ئه‌و ئاگادارییه‌ له‌ یه‌کێک له‌ ژماره‌کانی دواتریش دا دیسان بڵاو کراوه‌ته‌وه‌،له‌وێدا هاتووه‌ شوێنهوود کتێبێکی به‌ کوردیی موکری نووسیوه‌ که‌ زۆری وێنه‌ و نیگارکێشانه‌وه‌ تێدایه‌. پێت وانییه‌ بکرێ ئه‌و کتێبه‌ له‌ شوێنێک بدۆزرێته‌وه‌؟

ماتیوو هه‌ند: ئه‌من هیوادارم بکرێ. ئه‌من له‌و شوێنانه‌ی که‌ ده‌بێ هه‌بێ گه‌ڕاوم وه‌ک ئارشیڤی حه‌وزه‌ی لوتێری و له‌ ئارشیڤی ئێڤانگێلی ئه‌مریکا له‌ شیکاگۆ، تاکوو ئێستا وادیاره‌‌ که‌س نوسخه‌یه‌کی ئه‌و کتێبه‌ی نییه‌. میسیۆن ئه‌و کتێبه‌ی به‌ شێوه‌ی خوسووسی چاپ کرد و پێم سه‌یره‌ که‌ ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری نوسخه‌یه‌کی ئه‌و کتێبه‌ی نه‌پاراستووه‌، به‌ ڕواڵه‌ت نه‌پارێزدراوه‌ و ‌ شتێکی‌ که‌ ئێمه‌ ده‌بێ به‌رده‌وام بین و به‌ دوویدا بگه‌ڕێین ئه‌و کتێبه‌یه‌. ئه‌من پێم وایه‌ ئه‌وه‌ جۆره‌یه‌ک ئه‌ده‌بییاتی مه‌دره‌سه‌ی ڕۆژی یه‌کشه‌مۆیانه‌ و ئه‌و نیگارانه‌ی تێیدا کێشراونه‌ته‌وه‌ له‌ مه‌ر داستانه‌کانی نێو ئینجیلن. زۆر وێده‌چێ ئه‌و چیرۆکێکی نێو ئینجیلی گێڕابێته‌وه‌ و نیگاری ئه‌و چیرۆکه‌ی کێشابێته‌وه‌. بۆ نموونه‌ ئه‌من پێم وا نییه‌ هیچ دیمه‌ن یان نیگاری ناوچه‌ی تێدابێ. پێم وا نییه‌ ئه‌وه‌ی تێدا بێ.

حه‌سه‌نی قازی:ده‌زانی له‌ شوێنێک له‌ " کوردستان میشنێری : دا خوێندوومه‌ته‌وه‌ که‌ ئه‌و بیره‌وه‌ری ڕۆژانه‌ی خۆی نووسیوه‌ و ئه‌وه‌ مانای ئه‌وه‌یه‌ ئه‌گه‌ر نامه‌ شه‌خسییه‌کانی له‌ شوێنێک بدۆزرێته‌وه‌ ده‌کرێ ئه‌وه‌ زۆر به‌ نرخ و خه‌زێنه‌یه‌کی زانیاری بێ!

ماتیوو هه‌ند:هیچ گومانم له‌وه‌ دا نییه. ئێمه‌ ئه‌وه‌ تازه‌ ده‌ستمان کردووه‌ به‌ دۆزینه‌وه‌ی ئه‌و سه‌رچاوانه‌. ئه‌و کاره‌ که‌مته‌ر خه‌می لێکراوه‌. ئه‌من پێم وایه‌ لێکۆڵینه‌وه‌ له‌ سه‌ر ئه‌و ڕێکخراوه‌یه‌ یان له‌ سه‌ر ئه‌و که‌سانه‌ی کاریان بۆ ئه‌و ڕێکخراوه‌یه‌ کردووه‌ و پێوه‌ندییان له‌ گه‌ڵ ئه‌و کۆمه‌ڵگه‌یه‌ی خزمه‌تیان پێ ده‌کرد گرینگه‌. جگه‌ له‌وه‌ی که‌ له‌ ڕوانگه‌ی به‌پرسیاربوونی ڕووناکبیرییه‌وه‌ به‌شێکی سه‌رنج ڕاکێشه‌‌ له‌ مێژوو، ئه‌من پێم وایه‌ هێندێکیش پێوه‌ندی هه‌یه‌ به‌ به‌ره‌وپێشچوونی ناسیۆنالیزمی کوردییه‌وه‌. کاتێک فاسوم داوخوازی سه‌رۆک عه‌شیره‌ته‌کانی گوێ لێ بوو که‌ داوای مه‌دره‌سه‌ کردنه‌وه‌یان ده‌کرد و توانی ئه‌و ئه‌رکه‌ وه‌ئه‌ستۆ بگرێ و وڵامی ئه‌و داوخوازه‌ بداته‌وه‌. ئه‌وان چه‌ندین مه‌دره‌سه‌ی سه‌ره‌تاییان‌ له‌ ناوچه‌که‌ دا کرده‌وه‌. ئێمه‌ له‌ ڕاستیدا نازانین که‌ ئاکامه‌کانی ئه‌و چالاکی په‌روه‌رده‌یی ئه‌وان چ بووه‌؟ ئه‌و که‌سانه‌ کێ بوون که‌ فێری خوێندنه‌وه‌ و نووسین بوون له‌ مه‌دره‌سه‌کاندا؟ و دوایه‌ چییان کرد؟ ئه‌من پێم وایه‌ ئه‌و لایه‌نانه‌ ده‌بێ لێیان بکۆڵدرێته‌وه‌. ئه‌وه‌ به‌شێکی پڕ مانایه‌ له‌ مێژووی کورد، هه‌ر وه‌ها بابه‌تی پێوه‌ندی نێوان دینه‌کان، ئه‌وه‌ش لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی گرینگه‌ چونکه‌ ئه‌و پێوه‌ندییانه‌ ئه‌و ده‌می زۆر چاک بوون و هه‌ر دووک لا دانوویان به‌یه‌که‌وه‌ ده‌کوڵا. ئه‌و میسیۆنێرانه‌ به‌ ڕاشکاوی به‌ پێی ئامۆژگارییه‌کانی ئینجیل ده‌جووڵانه‌وه‌ و بۆ بانگه‌شه‌ی ئینجیل چووبوونه‌ ئه‌وێ، ته‌نانه‌ت له‌ گه‌ڵ ئه‌و ئه‌رکه‌ش که‌ له‌ به‌ر خۆیان ڕۆنابوو و ته‌نانه‌ت له‌ نه‌بوونی تێگه‌یشتنێکی مۆدێڕن سه‌باره‌ت به‌ ئێسلام و نه‌بوونی تێگه‌یشتنێکی مۆدێرن سه‌باره‌ت به‌ پێوه‌ندی نێوان دینه‌کان، له‌گه‌ڵ ئه‌و که‌مایه‌سییه‌ش، بۆچوونیان به‌ شیوه‌یه‌کی ئه‌وتۆ بوو که‌ کاره‌که‌یان هه‌ڵده‌سووڕا. هیچ جۆره‌ کێشه‌یه‌کی دینی نه‌هاته‌ گۆڕێ، به‌ پێی ئه‌وه‌ی ئه‌من له‌و باره‌یه‌وه‌ خوێندوومه‌ته‌وه‌.جا له‌ به‌ر ئه‌و هۆیه‌ لێکۆڵینه‌وه‌ له‌و ڕه‌هه‌نده‌ش گرینگه‌ و پێوه‌ندی به‌ سه‌رده‌می ئێمه‌شه‌وه‌ په‌یدا ده‌کاته‌وه‌ که‌ ئێستا جۆره‌یه‌ک کێشه‌ له‌ نێوان شارستانییه‌ته‌کاندا سه‌ری هه‌ڵداوه‌. بۆیه‌ لێکۆڵینه‌وه‌ و خستنه‌ ڕووی ئه‌و هه‌لومه‌رجه‌ تایبه‌تییه‌ی ئه‌و ده‌می که‌ مه‌سیحی ڕۆژئاوایی توانییان بچنه‌ نێو کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی موسوڵمان به‌ بێ ئه‌وه‌ی هیچ کێشه‌یه‌کیان بۆ بێته‌ گوڕێ. ئه‌و گێره‌ و کێشانه‌ی هه‌بوون خه‌سڵه‌تی دیکه‌یان هه‌بوو. شه‌ر قه‌وما و دوایه‌ کێشه‌ و هه‌را له‌ نێو حکوومه‌ت و ڕاپه‌ڕینی [ کورده‌کان] دا هه‌بوو که‌ ئه‌وان له‌ نێوانیاندا گیریان کرد بوو. به‌ڵام هیچ گێره‌ و کێشه‌ و گرفتێک له‌ نێوان میسیۆنێره‌کان و خه‌ڵک به‌ هیچ جۆر له‌ گۆڕێ دا نه‌بوو.

حه‌سه‌نی قازی:وا بزانم گودهارت له‌ یه‌کێک له‌ ڕاپۆرته‌کانی دا باس ده‌کا، کاتێک ده‌یانه‌وێ ته‌رمی جۆرج باشیمۆن به‌ خاک بسپێرن، باسی مه‌لایه‌کی کورد ده‌کا که‌ پێوه‌ندییه‌کی زۆر باشی له‌ گه‌ڵیان هه‌بووه‌، به‌ڵام له‌ به‌ر هۆی دینی که‌ گۆیا نابێ موسوڵمانێک ده‌ستی وه‌ مردووی مه‌سیحی بکه‌وێ، به‌ڵام کاتێک ئه‌و مه‌لایه‌ ده‌بێنێ ئه‌و ژنانه‌ ئه‌وه‌نده‌ به‌ بڕیار و بوێرن له‌و وه‌زعه‌‌ ناخۆش و ته‌نگانه‌یه‌ دا، ئه‌و گوێ ناداتێ و ده‌ڵی ئه‌گه‌ر گڵاویش بم یارمه‌تیتان ده‌که‌م و مه‌یته‌که‌یان له‌ گه‌ڵ ده‌نێژێ.

ماتیوو هه‌ند:ئه‌منیش پێم وایه‌ هێندێک ڕاپۆرتم خوێندووه‌ته‌، وا بزانم‌ فاسوم بۆ خۆی له‌ سه‌ره‌تای چالاکییه‌کانیاندا نووسیونی و ده‌گێڕێته‌وه‌ ئه‌و کاته‌ی له‌ سه‌ره‌تاوه‌ ده‌ستیان به‌ چالاکییه‌کانیان کرد بوو هیندێک ذردۆنگی و گومانیان لێ ده‌کرا و هێندێک که‌سی ناحاڵی هاتن و له‌به‌ر ده‌رگای میسیۆنه‌که‌یان هه‌رایان نایه‌وه‌

حه‌سه‌نی قازی: ئه‌دی سه‌رهه‌ڵدانی فه‌قێیان

ماتیوو هه‌ند: ئه‌رێ! مه‌لایان هاتن و ئه‌وانیان ئارام کرده‌وه‌ و پشتیوانیان له‌ میسیۆنێره‌کان کرد.به‌ پێی هه‌موو گێڕانه‌وه‌کان پێوه‌ندی میسیۆنێره‌کان و خه‌ڵک زۆر زۆر باش بووه‌.

حه‌سه‌نی قازی:که‌سێکی دیکه‌ش که‌ هاوکات له‌ گه‌ڵ شوێنهوود چووه‌ سابڵاغێ ئاڵما فاسوم خوشکی ل. ئۆ. فاسوم بوو، ئه‌و نێرس بوو، به‌ڵام بۆ ماوه‌یه‌کی درێژ له‌ سابڵاغ نه‌ماوه‌، ئه‌و ماوه‌یه‌کی درێژ له‌ هه‌رمه‌نستان خزمه‌تی کرد. وابزانم کاتێک ئه‌و هاته‌ مه‌هاباد تازه‌ برایه‌که‌ی له‌ هه‌رمه‌نستان له‌ کیس دابوو. له‌ " کوردستان میشنێری" دا چه‌ند ڕاپۆرتی وی بڵاو کراوه‌ته‌وه‌، جگه‌ له‌وانه‌، له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی خزمه‌کانی سه‌باره‌ت به‌ فاسوم نووسیویانه‌، وا بزانم ئه‌و له‌ ته‌مه‌نێکی که‌م دا له‌ ساڵی 1944 ماڵاوایی له‌ ژیان کرد. شتی زیاتر له‌ سه‌ر وی ده‌زانی؟

ماتیوو هه‌ند: ئه‌وه‌ خوشکی فاسومه‌.

حه‌سه‌نی قازی: به‌ڵێ! ئاڵما فاسوم

ماتیوو هه‌ند: ئه‌من زۆر له‌ سه‌ر وی نازانم به‌ڵام، کچی فاسوم هێشتا ده‌ژی و هێندێک شتی سه‌باره‌ت به‌ له‌ خۆ بوردوویی و فیداکاری بابی نووسیوه‌. فاسوم یه‌که‌مجار له‌ گه‌ڵ هاوسه‌ره‌که‌ی و کچه‌ منداڵه‌ به‌رمه‌مکانه‌که‌ی چووه‌ ئێرانێ، هه‌م هاوسه‌ری و هه‌م کچه‌که‌ی تووشی نه‌خۆشی تیفۆئید هاتن و منداڵه‌که‌یان له‌وێ له‌ ورمێ مرد و ژنه‌که‌ی زیاتر له‌ ساڵێک به‌ جێ و بان که‌وتبوو، دوای چه‌ند ساڵێک گه‌ڕانه‌وه‌ ئه‌مرێکا. کاتێک فاسوم به‌دوای هاوسه‌ره‌که‌ی دا گه‌ڕاوه‌ ئه‌مریکایێ دوایه‌ له‌ ساڵی 1911 دا به‌ ته‌نێ چووه‌وه‌ کوردستانێ،چونکە ئه‌و خێزانه‌ی که‌ هێنده‌ له‌ مێژ نه‌بوو پێکه‌وه‌ی نابوو تووشی کوێره‌وه‌رییه‌کی زۆر هات، به‌ڵام ئه‌و پێی وابوو نابێ ده‌ست له‌ کاری پێشه‌نگانه‌ی خۆی هه‌ڵگرێ، ئه‌وه‌ کورته‌یه‌که‌ که‌ ئه‌من له‌ سه‌ر ژیانی بنه‌ماڵه‌که‌یان ده‌یزانم.

حه‌سه‌نی قازی: شتێکی وا نییه‌ له‌ سه‌ر ژیانی ئاڵما زیاتری باس بکه‌ی؟

ماتیوو هه‌ند: نا!

حه‌سه‌نی قازی:که‌سێکی دیکه‌، میسیۆنێرێکی دیکه‌ که‌ له‌ کۆتاییه‌کانی ساڵی 1925 و به‌راییه‌کانی ساڵی 1926 دا چووه‌ سابڵاغێ مارتا داڵ بوو که‌ ئه‌ویش به‌ ڕه‌چه‌ڵه‌ک خه‌ڵکی نوڕوێژ بوو، به‌ڵام وه‌کوو کچێکی گه‌نچ ده‌چێته‌ ئه‌مریکا و له‌وێ ده‌خوێنێ و دوای ماوه‌یه‌کی کورت که‌ خوێندن ته‌واو ده‌کا داوخوازی کارکردن له‌ پێگه‌ی میسیۆن له‌ هه‌نده‌ران قه‌بووڵ ده‌کا و به‌ ڕه‌سمی ئه‌و ڕاسپارده‌یه‌ی ده‌درێتێ و ده‌نێردرێ بۆ سابڵاغ. له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و زیاتر له‌ میسیۆنێره‌کانی دیکه‌ ناسراوه‌، جگه‌ له‌ فاسوم نه‌بێ، دیاره‌ ئێستا که‌سی وا نه‌ماوه‌ که‌ بۆ خۆی فاسومی دیتبێ، به‌ڵام هێشتا خه‌ڵکێکی زۆر ماون که‌ بۆ نموونه‌ له‌ نزیکه‌وه‌ ئاگوستا گودهارت یان دیوه‌. ئه‌و له‌ ناوچه‌ دا به‌ میسکوتات خانم به‌ نێوبانگه‌ و مارتا داڵیش به‌ میزداڵ خانم؛ ئه‌وان هه‌ردووکیان زۆر ناسراون.به‌تایبه‌تی مارتا داڵ چونکه‌ ئه‌و له‌ سابڵاغ ده‌ژیا، له‌وێ مێردی کرد بوو. سه‌باره‌ت به‌ مارتا داڵ چ شتی دیکه‌ ده‌زانی؟

ماتیوو هه‌ند: ئه‌من هێندێک له‌ نامه‌ خسووسییه‌کانیم خوێندووه‌ته‌وه‌. ئه‌ویش ئینسانێکی تایبه‌تی یه‌ و، مرۆ نازانێ چۆنی شی کاته‌وه‌ که‌ ئه‌وان چۆن ئه‌رکی ئه‌و خزمه‌ت کردنه‌یان به‌ ئه‌ستۆوه‌ گرتووه‌. ئه‌و نێرسێکی په‌روه‌رده‌ دیتوو بوو و خزمه‌تی کلیسای ده‌کرد، کاتێک که‌سێک هات و باسی کوردانی بۆ کرد و ئه‌و قسانه‌ زۆر زوو له‌ سه‌ر دڵی نیشت و ئاماده‌ بوو بچێ و هیچ نه‌ی ده‌زانی چی به‌سه‌ر دێ. ڕه‌نگه‌ ئه‌وه‌ له‌ سه‌ر گشت ئه‌و تاکوته‌رایانه‌ ڕاست بێ، ئه‌وه‌ ڕازێکه‌ بۆ من ئه‌وان چۆن ئه‌و ریساله‌ته‌یان وه‌ئه‌ستۆ گرت به‌ڵام شتێک هه‌بوو که‌ مارتا داڵی به‌ره‌و ئه‌وێ ڕاده‌کێشا. داڵ ده‌ڵێ دووری شوێنه‌که‌ و ئه‌و پێداویستییانه‌ی له‌وێ هه‌بوون و ئه‌وه‌ی که‌ خه‌ڵک له‌ وێ له‌ چاو خه‌ڵکی خوداپێداوی دیکه دا‌، بێ به‌ش بوون. نه‌ک له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی که‌ ناتوانا و کار له‌ده‌ست نه‌هاتوو بن، به‌ڵکوو هه‌لومه‌رجی سیاسی تاکی هێشتوونه‌ته‌وه‌ وئه‌وه‌ بارێک بوو که‌ ئه‌و هه‌ستی ده‌کرد ده‌بوو له‌ سه‌ر شانی کوردانی هه‌ڵگرێ. دیاره‌ مارتا داڵ ئه‌و کاره‌ی به‌ ئه‌رکێکی دینیش ده‌زانی و پێی وا بوو له‌ چاره‌نووسی نووسراوه‌ که‌ ده‌بێ بچێته‌ ئه‌وێ. کاتێک میسیۆنه‌که‌ ناچار کرا سابڵاغ به‌ جێ بهێڵێ، ئه‌و برێاری دا له‌وێ بمێنێته‌وه‌ و به‌ تاقی ته‌نێ له‌ سه‌ر خزمه‌ته‌کانی به‌رده‌وام بێ، بۆ پاشماوه‌ی ژیانی له‌وێ ژیا و خۆی به‌ختی ئه‌و ئه‌رکه‌ کرد که‌ به‌ ئه‌ستۆیه‌وه‌ گرتبوو و ئه‌وه‌ شتێکی ده‌گمه‌ن و سه‌رنجڕاکێشه‌، هه‌ر له‌ به‌ر ئه‌و هۆیه‌ش بێ ئه‌و که‌سایه‌تییه‌کی زۆر چاوڕاکێشه‌.

حه‌سه‌نی قازی: ده‌زانی ڕاپۆرتێکی زۆر هه‌موو لایه‌نه‌ به‌ده‌سته‌وه‌یه‌ که‌ دیپڵۆماتێکی بریتانیایی نووسیویه‌، پێم وایه‌ کۆنسوولی بریتانیا بووه‌ له‌ ته‌ورێز له‌ ساڵانی 1940 ه‌ کاندا. له‌ ئۆکتۆبری 1942 دا ئه‌و به‌ڕێزه‌ که‌ وابزانم نێوی
Urquhart بووه‌ سه‌ری سابڵاغی داوه‌ به‌ر له‌ دامه‌زرانی کۆماری کوردستان که‌ له‌ ساڵی 1946 دامه‌زرا، له‌ ڕاپۆرته‌که‌ی دا زۆر به‌ دوور و درێژی باسی میس داڵ ده‌کا و ده‌ڵێ له‌وێ دیلمانجی کردووه‌ له‌ نێوان ئه‌و کۆنسووله‌ی بریتانیا و پیاوماقووڵانی ئه‌وێ، به‌تایبه‌تی له‌ دیداری دا له گەڵ‌ قازی محه‌مه‌د. جا به‌و شێوه‌یه‌ی که‌ میس داڵ بارودۆخی ناوچه‌که‌ی شی کردووه‌ته‌وه‌ و کۆنسوول باسی ده‌کا ده‌ر‌ده‌که‌وێ ئه‌و چه‌نده‌ به‌ قووڵی و وردی ئاگای له‌ هه‌لومه‌رجی ناوچه‌ و شێوه‌ی بیرکردنه‌وه‌ و بۆچوونی کورده‌کان و زێهنییه‌تی ئه‌وان ‌بووه‌.

ماتیوو هه‌ند: ئه‌من نازانم داخودا ئه‌و نووسیویه‌تی یان نا؟ زۆر خۆش ده‌بێ ئه‌گه‌ر مرۆ ده‌ستی به‌و نووسینانه‌ ڕابگا که‌ له‌وانه‌یه‌ ئه‌و له‌و سه‌روبه‌ندی دا نووسیبێتی. ئه‌و له‌ ماوه‌ی هه‌بوونی کۆمار دا له‌وێ ده‌ژیا و ئه‌گه‌ر مرۆ ڕوانگه‌ی وی له‌و باره‌یه‌وه‌ بزانێ زۆر به‌ نرخه‌!

حه‌سه‌نی قازی: به‌ پێی قسه‌ی ئاغای ئیگلتن له‌ کتێبه‌که‌ی دا " کۆماری کوردی ساڵی 1946" به‌ ڕواڵه‌ت کاتێک ئاغای ئیگڵتن کاری له‌ سه‌ر ئه‌و کتێبه‌ی کردووه‌، ئاغای سیرووسی حه‌بیبی یان ئاغای داڵی که‌ به‌و نێوه‌ش له‌ سابڵاغ ناسراوه وکوڕی مارتا داڵه‌‌، ئه‌و ده‌می له‌ کۆنسوولخانه‌ی ئه‌مریکا له‌ ته‌ورێز کاری کردووه‌ و بۆ کۆ کردنه‌وه‌ی که‌ره‌سته‌ی ئه‌و کتێبه‌ یارمه‌تی ئیگڵتن ی داوه‌ جابۆیه‌ کاتێک چوونه‌ مه‌هاباد کاربه‌ده‌ستان پێشیان پێ نه‌گرتوون و ئه‌و هه‌ڵکه‌وته‌ یارمه‌تی پێکردوون‌ به‌ نهێنی چاویان به‌ هێندێک خه‌ڵک بکه‌وێ که‌ له‌ سه‌رده‌می کۆمار دا وه‌زیر بوون و یه‌کێک له‌وان مه‌نافی که‌ریمی به‌ ساڵانی زۆر دواتر باسی ئه‌و چاوپێکه‌وتنه‌ نهێنییانه‌ی کردووه‌ له‌ گه‌ڵ ئیگلتن. ویلیام ئیگلتن له‌ کتێبه‌که‌یدا ده‌ڵێ: له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی‌ له‌ سه‌رده‌می کۆمار دا حکوومه‌تی کوردی و سه‌رۆک کۆماری کوردستان قازی محه‌مه‌د پێوه‌ندییه‌کی زۆر باشیان له‌ گه‌ڵ ڕووسه‌کان هه‌بوو، میس داڵ، مارتا داڵ چونکه‌ وه‌ک ئه‌مریکاییه‌ک ده‌ناسرا، بۆ ئه‌وه‌ی سه‌رئێشه‌یه‌ک بۆ کاربه‌ده‌ستانی کۆمار ساز نه‌کا، سابڵاغی به‌جێهێشت. که‌وابوو به‌ پێی قسه‌ی ئیگلتن مارتا داڵ ساڵی 1946 له‌ سابڵاغ نه‌بووه‌.
مه‌سه‌له‌ی ئه‌وه‌ی که‌ ئه‌و هیچی نووسیبێ وابزانم ته‌نیا که‌سێکی که‌ بتوانێ وڵام بداته‌وه‌ ئاغای سیرووسی حه‌بیبی یه‌ که‌ به‌ خۆشییه‌وه‌ هێشتا ماوه‌ و له‌ ده‌وڵه‌ته‌ یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا ده‌ژی. ئه‌وه‌ش شتێکه‌ به‌ڵکوو جه‌نابت بتوانی بگه‌ڕێی و بیبینییه‌وه‌.

ماتیوو هه‌ند: ئه‌دی! به‌ گردبڕی ئێمه‌ پێمان خۆشه‌ بیبینینه‌وه‌. داڵ ماوه‌یه‌کی درێژی ژیانی له‌وێ تێپه‌ڕ کردووه‌ ڕه‌نگه‌ ئیدی هیچی له‌ سه‌ر ئه‌وێ بۆ دۆستانی له‌ ئه‌مریکا نه‌ نووسیبێ، چونکه‌ ئیدی ئه‌و به‌شێک بووه‌ له‌ ژیانی ئه‌وێ و به‌ پێویستی نه‌زانیبێ شتێک بنووسی. به‌ڵام، وێناچێ وابووبێ. جا بۆیه‌ دیتنه‌وه‌ی ئه‌و سه‌رچاوانه‌ بۆ ئێمه‌ ئه‌و جۆره‌ کاره‌یه‌ که‌ ده‌بێ وه‌پێش کاره‌کانی دیکه‌ی خۆمانی بخه‌ین.

حه‌سه‌نی قازی: ئه‌من بۆ خۆم زۆر جار مارتا داڵم دیتبوو. ئێستا ئه‌وه‌ وه‌بیرم هاته‌وه‌، ئه‌و وه‌کوو مامان له‌ نه‌خۆشخانه‌ی شێر و خورشیدی سوور له‌ مه‌هاباد کاری ده‌کرد‌ و ناسیاوێکی من بۆی گێڕامه‌وه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی چیرۆکێکی چاوڕاکێشه‌ بۆت ده‌گێڕمه‌وه‌، ئه‌و ده‌ی‌گوت ڕۆژێک که‌ هاوسه‌ره‌که‌م له‌ نه‌خۆشخانه‌ که‌وتبوو و له‌سه‌ر مانگ و ڕۆژی خۆی بوو، چوومه‌نه‌خۆشخانه‌ له‌وێ چاوم به‌ میس داڵ که‌وت دیتم ئه‌وه‌ نوسخه‌یه‌کی ڕۆژنامه‌ی نیۆیۆرک تایمزی له‌ به‌رده‌سته‌ و ده‌یخوێنێته‌وه‌ که‌ له‌ لاپه‌ڕه‌ی یه‌که‌می دا وێنه‌ی ژاکلین کێنێدی و ئۆناسیس چاپ کرابوو له‌ سه‌ر که‌شتی. میس داڵ خانم گوتی: " به‌ کوربانت بم ئه‌وه‌ کسه‌یان بۆ ژاکلینیش ساز کرد" ئه‌وه‌ نیشان ده‌دا به‌ زێهنییه‌تی نه‌ریتی ژنی کورد‌ ئه‌و بابه‌ته‌ی‌ هه‌ڵسه‌نگاندووه‌.

ماتیوو هه‌ند: با منیش له‌ تۆ پرسم: داخودا ئه‌و له‌و سه‌روبه‌نده‌ی ژیانی دا به‌ ژنێکی کورد داندراوه‌؟ خه‌ڵک ئه‌ویان به‌ خانمێکی لاوه‌یی داده‌نا یان که‌سێک وه‌ک خۆیان؟

حه‌سه‌نی قازی: ئه‌و به‌ته‌واوی جێی ڕێز و حورمه‌تی خه‌ڵک بوو و زۆریان خۆش ده‌ویست. ئه‌من له‌ نووسینێک دا که‌ سه‌باره‌ت به‌وم نووسیوه‌، گێڕانه‌وه‌ی نووسه‌رێکم باس کردووه‌ که‌ ده‌نووسێ ‌ کاتێک کوڕه‌که‌ی و خێزانه‌که‌یان له‌ مه‌هاباد بار ده‌که‌ن و ماڵیان ده‌گوێزنه‌وه‌ بۆ تاران، له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی مارتا داڵ نه‌ی ده‌توانی یه‌ک به‌ یه‌ک ماڵاوایی له‌ هه‌موو خه‌ڵکی سابڵاغێ بکا، نامه‌یه‌کی خوداحافیزی نووسیبوو و له‌ زۆر جێگای شاری به‌ دیواره‌وه‌ی هه‌ڵئاوه‌سیبوو و سپاسی خه‌ڵکی کردبوو و ماڵاوایی له‌ هه‌موو دانیشتووانی شاری کردبوو. هه‌ر وه‌ها کۆڵانێکیش هه‌یه‌ که‌ نێوی وی له‌ سه‌ره‌. به‌ڵام، به‌ ته‌واوی نازانم ‌ ئه‌وه‌ نێوی ڕه‌سمییه‌ یان خه‌ڵک خۆیان پێی ده‌ڵێن خیابانی میس داڵ خانم.
له‌و ماوه‌یه‌ی دا واته‌ له‌ ده‌وره‌ی سێیه‌می چالاکییه‌کاندا دوکتور هێرمان شاڵک له‌ سابڵاغێ بووه‌، که‌ ئه‌و ئه‌مریکایی نه‌بوو، به‌ڵکوو ئه‌ڵمانی بوو، سه‌ر به‌ کۆمه‌ڵه‌یه‌کی کلیسایی بووه‌ که‌ پێوه‌ندی زۆر باشی له‌ گه‌ڵ کۆمه‌ڵه‌ی هێرمانسبوورگ هه‌بووه‌ له‌ ئه‌ڵمان، ئه‌و کۆمه‌ڵه‌یه‌ی که‌ جۆره‌ هاوکارییه‌کی هه‌بووه‌ له‌ گه‌ڵ کۆمه‌ڵه‌ی ئه‌مریکایی لوتێری میسیۆنی ڕۆژهه‌ڵات. زۆر ڕاپۆرتی دوورودرێژی دوکتور شاڵکیش له‌ " کوردستان میشنێری " دا بڵاو بوونه‌ته‌وه‌. داوه‌ری ئێوه‌ له‌ سه‌ر وی چییه‌؟ چونکه‌ ئه‌ویش له‌ نێو کوردان دا زۆری کار کردووه‌ و به‌ر له‌وه‌ی بێ بۆ سابڵاغ له‌ ترکییه‌ کاری کردبوو.

ماتیوو هه‌ند: هه‌رچی ئه‌من له‌ سه‌ر دوکتور شاڵکی ده‌زانم ئه‌و شتانه‌ن‌ له‌ "کوردستان میشنێری" دا بڵاو کراونه‌ته‌وه‌. ئه‌و پێوه‌ندییه‌کی ڕاسته‌وخۆی له‌ گه‌ڵ ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری کۆمه‌ڵه‌که‌ له‌ ئه‌مریکا نه‌بووه‌، به‌ڵکوو ڕاپۆرتی چالاکییه‌کانی خۆی بۆ کۆمه‌ڵه‌ی هێرمانسبورگ له‌ ئه‌ڵمان ناردووه‌. ئه‌من پێم وایه‌ به‌شێک له‌هۆی هاوکاری ئه‌و دوو کۆمه‌ڵه‌یانه له‌ به‌ر بارودۆخی ئابووری بووه‌ له‌ ئه‌ڵمان.که‌ ته‌نانه‌ت دوای شه‌ڕی یه‌که‌می جیهانیش زۆر خراپتر بوو و ئه‌وه‌ هۆی پێوه‌ندی نێوان ئه‌و دوو کۆمه‌ڵه‌یه‌ بووه‌ و له‌ ڕووی کردارییه‌وه‌ که‌ ئه‌وان له‌ کوردستان چ ده‌توانن بکه‌ن ئه‌من پێم وایه‌ ئه‌وه‌ پێوه‌ندییه‌کی پۆزیتیڤ بووه‌ و ئاکامی چاکیان لێ وه‌ده‌ست هاتووه‌. ئه‌وان به‌ ساڵانی درێژ نه‌خۆشخانه‌که‌یان به‌یه‌که‌وه‌ هه‌ڵسووڕاندووه‌ ‌و وه‌ک ڕێکخراوه‌یه‌کی یه‌کگرتوو کاریان کردووه‌.

حه‌سه‌نی قازی: وابزانم شاڵک له‌ کۆتایی ساڵی 1927 دا سابڵاغی به‌ جێهێشت و دوای ئه‌و جه‌نابی ئاڵفرێد بێورگر دێته‌ سابڵاغێ. ماوه‌یه‌ک ده‌مێنێته‌وه‌،وابزانم ئه‌ندامانی خێزانیشی له‌ گه‌ڵی ده‌بن، ئه‌وه‌م ته‌واو لێ ڕوون نییه‌! ده‌کرێ سه‌باره‌ت به‌ویش باس بکه‌ی؟

ماتیوو هه‌ند: ئه‌و جۆره‌ی وه‌بێرم بێ، بێورگر وه‌ک نوێنه‌ری ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری ناردرا ئه‌وێ بۆ ئه‌وه‌ی چاوه‌دێری بکا به‌ سه‌ر کاروباره‌کاندا وه‌ک به‌ڕێوه‌به‌رێک و له‌ سه‌ر کاروباره‌کان ڕاپۆرت بنێرێته‌وه‌ بۆ ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری کۆمه‌ڵه‌که‌ له‌ ئه‌مریکا. ئه‌وه‌ ته‌نیا شتێکه‌ له‌ سه‌ر وی ئێستا به‌ بیرم دادێ، هیچم سه‌باره‌ت به‌ ژیانی وی به‌ زه‌ین دا نایه‌. دیاره‌ ئه‌من هێندێک له‌ڕاپۆرته‌کانیم خوێندووه‌ته‌وه‌.

حه‌سه‌نی قازی: دواتر ئه‌و بوو به‌ سکرێتێری به‌ڕێوه‌به‌ری کۆمه‌ڵه‌که‌!

ماتیوو هه‌ند: ئه‌من پێم وایه‌ بێورگر به‌و سفه‌ته‌ چووه‌ ئه‌وێ، وه‌ک به‌ڕێوه‌به‌رێک ڕاسپارده‌ی درایه‌ تا ئه‌وه‌ی وه‌ک میسیۆنێرێک بنێردرێ. ئه‌و له‌وێ بوو بۆ چاوه‌دێری به‌ سه‌ر کاروباره‌کاندا و ناردنه‌وه‌ی ڕاپۆرتی کاره‌کان بۆ ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری له‌ ئه‌مریکا. به‌ خوێندنه‌وه‌ی ڕاپۆرته‌کانی ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری مرۆ ئه‌وه‌ی لا دروست ده‌بێ که‌ مه‌به‌ست له‌ ناردنی وی بۆ کوردستان ئه‌وه‌ بووه‌‌ له‌ ئه‌مریکا زۆر جار کۆمه‌ڵه‌که‌ به‌ ته‌واوی بۆی ڕوون نه‌بووه‌ له‌وێ کاروباره‌کان چۆنن جا بۆیه‌ وایان پێ باش بووه‌ که‌سێکی " ئه‌مریکایی" بنێرن بۆ لێکدانه‌وه‌ و گه‌یاندنی بارو دۆخی ڕاسته‌قینه‌ی ئه‌وێ بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌وانه‌ی له‌ ئه‌مریکا ئه‌و ڕاپۆرتانه‌یان پێ ده‌گه‌یشت باشتری سه‌ره‌ده‌ر لێ ده‌رکه‌ن. مرۆ هه‌ستی ئه‌وه‌ی لا دروست ده‌بێ خه‌ڵکی وه‌ک فاسوم، گودهارت و داڵ ئه‌وه‌نده‌ باش بوون و ئه‌وه‌نده‌ له‌گه‌ڵ خه‌ڵکه‌که‌ تێکه‌ڵاوبوون و ئه‌وه‌نده بووبنه‌‌ کورد، که‌ نه‌یانتوانیبێ ئه‌و جۆره‌ی ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری به‌دڵی بووبێ ڕاپۆرت بنێرن جا ڕه‌نگه‌ پێویست بووبێ که‌سێک بنێردرێ که‌ئه‌و تێکه‌ڵاوییه‌ی نه‌بووبێ جا بۆیه‌ بێورگریان ناردووه‌.

حه‌سه‌نی قازی: دوایه‌ نۆره‌ی جه‌نابی هێنری مولێر دێ بچێته‌ ئه‌وێ، پێم وایه‌ له‌ گه‌ڵ هاوسه‌ری ئه‌و دوایین میسیۆنێر بووه‌ که‌ له‌ سابڵاغ کاری کردووه‌." کوردستان میشنێری" له‌ ساڵی 1928 دا ناچار کرا نێوه‌که‌ی بگۆڕێ. ده‌کرێ باس بکه‌ی بۆچی نێوی ڕۆژنامه‌که‌ گۆڕدرا؟

ماتیوو هه‌ند: ئه‌من چیرۆکی ئه‌وتۆم بیستووه‌ که‌ ئه‌وه‌ به‌ مه‌به‌ستی جۆره‌یه‌ک ڕازی کردنی کاربه‌ده‌ستانی [ئێران] کراوه‌، چونکه‌ هۆی ئه‌وه‌ی که‌ میسیۆنه‌که‌ ده‌بوو کوردستان به‌ جێ بهێڵێ به‌سترابووه‌وه‌ به‌ سیاسه‌تی نوێی ناسیۆنالیستی ئێران. ئه‌وان ده‌یانه‌ویست له‌ مه‌دره‌سه‌کانی میسیۆنی دا هه‌ر به‌ زمانی فارسی ده‌رس دابدرێ، جا بۆیه‌ ئه‌و ڕیگایه‌یان له‌ به‌ر میسیۆنه‌که‌ نا‌ بگوێزێته‌وه‌ نێوه‌وه‌ی ئێران و ببێ به‌ میسیۆنێکی فارسی یان به‌ ته‌واوی ناوچه‌که‌ به‌ جێ بهێڵێ و ئه‌وان چوون به‌ره‌و ڕۆژئاوا و دامه‌زران له‌ هه‌ولێریان هه‌ڵبژارد له‌ عێڕاق بۆ ئه‌وه‌ی ناسینه‌ی کوردی میسیۆنه‌که‌ بپارێزن. جا ئه‌من له‌ جێیه‌ک خوێندمه‌وه‌ که‌ گۆڕینی نێوی ڕۆژنامه‌که‌ له‌ به‌ر ئه‌وه‌ بووه‌ که‌ ئه‌وان ویستوویانه‌ نێوی "کوردستان" له‌ کۆڵ خۆیان بکه‌نه‌وه‌. ئه‌من پێم وا نییه‌ ئه‌و قسه‌یه‌ ڕاست بێ، چونکه به‌ پێی‌ ئه‌وه‌ی ئه‌من دیتوومه‌ کاتێک سابڵاغیان به‌ جێ هێشت و هاوکارییان له‌ گه‌ڵ میسیۆنی ئه‌ڵمانی هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌ ته‌نێ له‌ به‌ر ئه‌وه‌ نێوی ڕۆژنامه‌که‌یان گۆڕی که‌ نێوی ڕاسته‌قینه‌ی کۆمه‌ڵه‌که‌ی لێ بنێن. ئه‌من پێم وایه‌ ئه‌وان بیریان له‌وه‌ نه‌کردووه‌ته‌وه‌ که‌ لابردنی نێوی " کوردستان " له‌ سه‌ر ڕۆژنامه‌که‌یان چ ده‌رئه‌نجامێکی ده‌بێ، چونکه‌ سه‌ره‌ڕای نێو گۆڕینی ڕۆژنامه‌که‌ش زۆربه‌ی نێوه‌رۆکی هه‌ر له‌ سه‌ر کوردستان بوو.

حه‌سه‌نی قازی: ئه‌و پرسیاره‌ دێته‌ گۆڕێ، کۆمه‌ڵه‌که‌ نزیکه‌ی دووساڵ بێده‌نگ بووه‌ سه‌باره‌ت به‌ داخرانی پێگه‌که‌یان له‌ سابڵاغ و دوای دووساڵ له‌ ساڵی 1938 ئه‌و خه‌به‌ره‌ له‌ " لوتێران ئۆریانت میشن" دا که‌ جێگای " کوردستان میشنێری" گرتبووه‌وه‌ بڵاو ده‌کرێته‌وه‌ و ده‌ڵێن هه‌لومه‌رج وا ده‌خوازێ جار جار مرۆ له‌ سه‌ر بابه‌تێک بێده‌نگ بێ باسی لێوه‌ نه‌کا. پێت وایه‌ هۆی دیکه‌ چ بووه‌ که‌ ئه‌وان بۆ ماوه‌یه‌کی درێژ بێده‌نگ بوون و باسی داخرانی میسیۆنه‌که‌یان نه‌کردووه‌؟

ماتیوو هه‌ند: ئه‌من به‌ هیچ هۆیه‌کی دیکه‌نازانم. پێم وایه‌ به‌ ده‌ره‌جه‌ی یه‌که‌م ئه‌وه‌ له‌ به‌ر هۆی دارایی و ئابووری بووه‌. پێیان وا بووه‌ ئه‌گه‌ر ده‌ستبه‌جێ ڕابگه‌یێنن که‌ له‌ سابڵاغ ده‌ڕۆن به‌ر له‌وه‌ی له‌ جێگایه‌کی دیکه‌ دابمه‌زرێن، ئیدی ئه‌و ده‌می خه‌ڵک له‌ ڕووی ماڵییه‌وه‌ یارمه‌تییان ناده‌ن و، ڕه‌نگه‌ وای دابنێن که‌ کاره‌که‌ سه‌رنه‌که‌وتووه‌ و ئه‌وه‌ کۆتایی کاره‌که‌یه‌. کۆمه‌ڵه‌ی دیکه‌ی میسیۆنیش هه‌ر هه‌مان چاره‌نووسیان هه‌بوو. پرێسبێترییه‌کانیش داوایان لێکرا ورمێ به‌ جێ بهێڵن. جا بۆیه‌ میسیۆنی کوردستان نه‌یده‌ویست کارێکی ئه‌وتۆ بکا که‌ سه‌ده‌مه‌ به‌ ڕێکخراوه‌کانی دیکه‌ بگه‌یێنێ. ئه‌من وای تێده‌گه‌م که‌ هه‌موو ڕێکخراوه‌کان بڕیاریان دا به‌یه‌که‌وه‌ چاوه‌ڕێ بکه‌ن تا ئه‌وه‌ ڕوون ده‌بێته‌وه‌‌ هه‌ر کامه‌یان چ ده‌که‌ن و بۆ کوێ ده‌چن جا دوایه‌ خه‌به‌ره‌که‌ بۆ بیروڕای گشتی بڵاو بکه‌نه‌وه‌. به‌و شێوه‌یه‌ ئه‌وان ده‌یانتوانی به‌خه‌ڵک بڵێن ئه‌وه‌ی ڕوویداوه‌ چ بووه‌ و له‌وه‌و دوا چ ده‌که‌ن و داوا له‌ خه‌ڵک بکه‌ن له‌ سه‌ر یارمه‌تی کردنی خۆیان به‌رده‌وام بن.

حه‌سه‌نی قازی: ئێستا پێم خۆشه‌ سه‌باره‌ت به‌و کاره‌ی خۆمان پرسیارت لێ بکه‌م؛ ئێمه‌ ماوه‌یه‌که‌ به‌ سازکردنی ئه‌و فیلمه‌ به‌ڵگه‌ییانه‌وه‌ خه‌ریک بووین به‌ گێڕانه‌وه‌ی ئه‌و شتانه‌ی له‌ " کوردستان میشنێری" دا نووسراون و هێندێک سه‌رچاوه‌ی دیکه‌ که‌ په‌یدایان ده‌که‌ین. مه‌به‌ستی سه‌ره‌کی ئێمه‌‌ خستنه‌ ڕوو و دۆزینه‌وه‌ی لایه‌نی شاراوه‌ی مێژووی ناوچه‌یی یه‌، که‌ زۆربه‌ی هه‌ره‌ زۆری خه‌ڵک پێی نازانن.

ماتیوو هه‌ند: به‌ ڕاستی ئێمه‌ زۆری پێ گه‌شاینه‌وه‌ به‌و کاره‌ی ئێوه‌ ده‌که‌ین. ئه‌من پێم وایه‌ ئه‌وه‌ کارێکی زۆر به‌رزه‌ ئه‌و کارانه‌ی ئه‌و ژن و پیاوانه‌ کردوویانه‌ وه‌بیر بهێندرێته‌وه‌ و ڕێزیان لێ بگیرێ و ئه‌من پێم وایه ئه‌وانیش‌ ڕوحیان پێی شاد ده‌بێ که‌ هێشتا له‌ بیر نه‌کراون و ئاوا به‌ چاکی وه‌بیر ده‌هێندرێنه‌وه‌. گشت ئه‌و شتانه‌ی ئه‌من سه‌باره‌ت به‌ وان له‌ ئێوه‌ و سه‌رچاوه‌ی دیکه‌م بیستووه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ له‌ نێو خه‌ڵک دا زۆر به‌ حورمه‌ته‌وه‌ باسیان لێوه‌ ده‌کرێ وخه‌ڵک هێشتا چاکه‌ی ئه‌وانیان له‌ چاوی دایه‌. ئه‌من داوای سه‌رکه‌وتنت بۆ ده‌که‌م و هه‌رچییه‌کی له‌ ده‌ستمان بێ بۆ پشتیوانی له‌و کاره‌تان ده‌که‌ین. ئه‌و ئه‌رکه‌ی که‌ ئه‌من له‌به‌ره‌ خۆم ڕونا بۆ کار کردن له‌ گه‌ڵ گه‌لی کورد زۆر وه‌ ئه‌و به‌سه‌رهاتانه‌ ده‌چێ که‌ بۆم باس کردی. ئه‌من نێوی کوردم بیست و هێندێکم سه‌باره‌ت به‌ بارودۆخی سیاسی کوردستان بیست و ئه‌وه‌ سه‌رنجی ڕاکێشام و هه‌ستم کرد ده‌بێ کارێک بکه‌م.کاتێک ئه‌و کاره‌م ده‌ستپێکرد هیچم سه‌باره‌ت به‌و کارانه‌ی لوتێرانه‌کان پێشتر له‌ ئێران کردبوویان‌ نه‌ده‌زانی. به‌ڵام، کاتێک سه‌باره‌ت به‌ وه‌زعی کوردان مه‌یلم تێدا پێک هات و ده‌ستم پێکرد به‌ پرسیاری ئه‌وه‌ی داخودا له‌ کوێ ده‌توانم هێندێک زانیارییان له‌ سه‌ر په‌یدا که‌م یه‌که‌م نێوی که‌ هاته‌ گۆڕێ " کۆمه‌ڵه‌ی لوتێری میسیۆنی ڕۆژهه‌ڵات" بوو و ئه‌وه‌ به‌و شێوه‌یه‌ بوو ‌ ئه‌من له‌ کاره‌کانیانه‌وه‌ تێوه‌ گلام. ئه‌من پێم وایه‌ ده‌وری ئه‌وان و ئه‌وه‌ی که‌ یه‌که‌م که‌س بوون ‌کۆمه‌ڵه‌ی ئه‌مریکا له‌ سه‌ر بارودۆخی کوردان و کوردستان ئاگادار بکه‌ن و خۆشه‌ویستی و مه‌یلێکی ئینسانی به‌ره‌و ئه‌وان له‌ نێو خه‌ڵکی ئه‌مریکا دا بورووژێنن، ته‌نانه‌ت ئه‌مڕۆش به‌رده‌وامه‌ و کۆمه‌ڵه‌ی لوتێری میسیۆنی ڕۆژهه‌ڵات ده‌یکا. ئێستا له‌م ڕۆژگاره‌ دا هه‌موو ئه‌مریکاییه‌ک باسی کوردانی بیستووه‌، به‌ ڵام وه‌ک باسم کرد له‌ به‌ستێنی قسه‌ و باس سه‌باره‌ت به‌ سه‌دام دا و نه‌ک وه‌ک گه‌لێک، نه‌ک وه‌ک گرووپێکی ئینسانی. ئه‌وه‌ی که‌ کۆمه‌ڵه‌ی لوتێری میسیۆنی ڕۆژهه‌ڵات هه‌میشه‌ کردوویه‌ ئه‌وه‌ بووه‌ که‌ گه‌لی کورد بناسێنێ به‌ ئه‌مریکاییه‌کان، نه‌ک کورد له‌ پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ سه‌دام دا، به‌ڵکوو وه‌کوو گه‌لێکی ڕاسته‌قینه‌، و مشوور خواردن له‌ ساز کردنی پێوه‌ندی و ئاڵوگۆڕی هاوده‌ردی و له‌یه‌ک تێگه‌یشتن له‌ نێوان هه‌ر دووک گه‌له‌که‌دا.

حه‌سه‌نی قازی: ساڵی دابێ، ساڵی 2010 تێوه‌رسووڕانه‌وه‌ی سه‌ده‌مین ساڵی دامه‌زرانی "کۆمه‌ڵه‌ی لوتێری میسیۆنی ڕۆژهه‌ڵات" ه‌. داخودا چ چالاکی و کارێک ده‌کرێ بۆ وه‌بیرهێنانه‌وه‌ی ئه‌و بۆنه‌یه‌؟

ماتیوو هه‌ند: ڕێکخراوه‌که‌مان خه‌ریکی پلاندانانی به‌ڕێوه‌بردنی جێژن و پیرۆزباییه‌که‌.به‌ ئه‌گه‌ری زۆر ئه‌و ڕێوڕه‌سمه‌ له‌شاری دوانه‌ی میناسۆتا و مینا پۆلیس - سه‌نت پاول ده‌بێ که‌ له‌ زۆربه‌ی میژووی چالاکی کۆمه‌ڵه‌که‌ دا پێگه‌ی سه‌ره‌کی له‌وێ بووه‌. ئێمه‌ ده‌مانه‌وێ هه‌ر که‌سێکی که‌ جۆره‌ پێوه‌ندییه‌ک یان مه‌یلێکی سه‌باره‌ت به‌و کۆمه‌ڵه‌یه‌ هه‌بووه‌ بانگهێشتن بکه‌ین و له‌ گه‌ڵ ئێمه‌ ئه‌و بۆنه‌یه‌ به‌ جێژن بگرن و ئه‌من پێم وایه‌ ئه‌و زنجیره‌ فیلمه‌ به‌ڵگه‌ییه‌ی که‌ ئێوه‌ ئاماده‌ی ده‌که‌ن به‌شێکی گرینگه‌ له‌ تێگه‌یشتن و ته‌فاهۆمێکی هاوبه‌ش و ڕێزگرتن له‌ یه‌کتری و ئه‌وه‌ له‌ چه‌قی کاره‌کانی میسیۆنه‌که‌ دایه‌. جا بۆیه‌ ئێمه‌ هیوادارین ئه‌و بۆنه‌یه‌ به‌یه‌که‌وه‌ پیرۆز بکه‌ین.

حه‌سه‌نی قازی: زۆر سپاس بۆ ئه‌و کاته‌ی به‌ ئێمه‌تان دا.

ماتیوو هه‌ند: سپاس بۆ ئێوه‌ش!






ئەم هاوپرسەکییە، ڕۆژی سێشه‌مۆ 1ی سێپتامبری 2009،له‌ شاری له‌نده‌ن بۆ بەڵگە فیلمی میسیۆنی کوردستان ئاستە کراوە.
هاوکار و برای بەڕێز گۆڕان مامەخەلانی کاری ئیدیتۆری و فیلم هەڵگرتنی ئەو بەڵگە فیلمەی بەڕێوە بردووە. ئەم چاوپێکەوتنە ئێستا وەک بەشی سێزدەهەمی "میسیۆنی کوردستان" دەکرێ لە ماڵپەڕی تێلێڤیزیۆنی ئامووزشی Scola تەماشا بکرێ.


به‌شی سێزدەهەمی فیلمی به‌ڵگه‌یی میسیۆنی کوردستان



به‌شی سێزدەهەمی فیلمی به‌ڵگه‌یی میسیۆنی کوردستان بریتییە لە هاوپرسەکی لە گەڵ ڕێزدار ماتیوو هەند، بەڕێوەبەری کاروباری نێونەتەوەیی لوتێران میدئیست دێڤێلۆپمنت ( کۆمەڵەی لوتێری میسیۆنی ڕۆژهەڵات). لەم بەشە دا،هەند باسی لایەنی جۆر بەجۆری چالاکی میسیۆنێڕەکان لە سابڵاغێ و هۆی داخرانی پێگەکەیان دەکا
ئێستا دەکرێ ئەم بەشەی فیلمی به‌ڵگه‌یی " میسیۆنی کوردستان" له‌ ماڵپه‌ڕی تێلێڤیزیۆنی ئامووزشتی سکولا دا ته‌ماشا بکه‌ن


بۆ دیتنی به‌شی سێزدەهەم

دوای چوونه‌ ماڵپه‌ڕی سکولا
http://www.scola.org/scola/OnthestreetVideos.aspx?osvid=3296
Country:Iran
Language:Kurdish
KurdistanMission13

میسیۆنی کوردستان
مونتاژ و کامێرا: گۆران مامه‌خه‌لانی
وه‌رگێڕان،گێڕانه‌وه‌ و ئاماده‌ کردن: حه‌سه‌نی قازی

Monday, May 24, 2010

شەهید عەلیڕەزا نابدڵ ڕەمزی دۆستایەتی گەلی کورد و گەلی تورکی ئازەری


شەهید عەلیڕەزا نابدڵ ڕەمزی دۆستایەتی گەلی کورد و گەلی تورکی ئازەری

حەسەنی قازی

شەهید عەلیڕەزا نابدل لە ساڵی ١٣٢٣ی هەتاوی (١٩٤٣) لە بنەماڵەیەکی مامناونجی لە شاری تەورێز چاوی بە دنیا پشکووت. هەر لە مێردمنداڵییەوە خولیای کتێب خوێندنەوە و شیعرهۆندنەوە بوو و، دواتر لە سەرەتای ساڵانی ١٩٦٠ی زایینی لە تەورێز لەگەڵ سەمەدی بەهرەنگی و بێهرووزی دێهقانی ناسیاوی پەیدا کرد.
لەو ساڵانەدا هێندێک ڕووناکبیری تورکی ئازەری سەرەڕای ئەو قەدەغە توندەی لە ئێران لەسەر زمانەکانی غەیری فارسی بە ڕێوە دەچوو، بەپێی دەرفەت حەولیان بۆ بووژاندنەوە و پێشخستنی زمانی تورکی ئازەربایجانی دەدا، کە بە دوای تێکشکانی حکوومەتی میللیی ئازەربایجان و کوشتاری خەڵک بە دەست ڕێژیمی پەهلەوی بە تەواوی سەرکوت کرابوو. لەو ساڵانەدا هێندێک لە شیعرەکانی نابدڵ بە نازناوی “ئۆختای” لە هێندێک بڵاوکراوە و گۆواران وەکوو “آدینە” و “ارک” لە تەورێز بڵاو دەکرایەوە. هەر ئەو سەروبەندە نابدڵ لێکۆڵینەوەیەکی سەبارەت بە “ئازەربایجان و مەسەلەی نەتەوەیی” نووسی کە بە شێوەی نهێنی لەناو ئەو تێکۆشەرانەدا بڵاو کرایەوە کە خۆیان بۆ خەباتی مان و نەمان دژی ڕێژێمی پاشایەتی ئامادە دەکرد.
نابدڵ بۆ درێژەدان بە خوێندن و چالاکی چووە تاران و لە زانکۆی حقووق لە بەشی قەزاییدا دەستی بە خوێندن کرد. لە زانکۆ لەگەڵ خوێندکارانی کورد ناسیاوی پەیدا کرد. بە خوێندنەوەی ئەو پارچە شیعرە پڕ لە خۆشەویستی و حەماسه‌یەی کە بۆ کوردستانی گوتووە، دەردەکەوێ بە چیا و دەشتی کوردستاندا گەڕاوە، جوانیی خۆڕسکی کوردستان و چلۆنەیەتیی ژیانی خەڵک بە قووڵی کاری لە هەست و نەستی کردووە.
نابدڵ یەکێک لە دامەزرێنەرانی یەکەم دەستەی خەبانی چەکداریی ناوشار بوو لە تەورێز لە زەمانی ڕێژێمی حەمەڕەزا شا و ئەو کۆمەڵە لە تێکۆشەرانی وەک بێهرووزی دێهقانی، کازمی سەعادتی و مەنافی فەلکی پێک هاتبوو و دواتر لەگەڵ چریکەکانی فیدایی خەلق یەکی گرتەوە.
لە مانگی خاکەلێوەی ١٣٥٠ هەتاوی (مارسی ١٩٧١) عەلیڕەزای نابدل و جەوادی سەلاحی کە لە گەڕەکی پامێناری تاران خەرێکی پێوەنووساندنی یەکەم ڕاگەیاندنەکانی ڕێکخراوەی چریکە فیداییەکان بەسەر دیوارەوە دەبن ئەڕتەشییەکی خانەنشینکراو دەیانبینێ و ده‌ست دەکا بە هاوار. ئەوان دەیانەوێ لە گەڕەکەکە دوور بکەونەوە و سواری مۆتۆرسیکلێتێک دەبن کە پێیان بووە تا دەگەنە سێ ڕێیانێک، لەوێ دادەبەزن و بێ ئەوەی بزانن دەچنە نێو ئەو کۆڵانەی کە دەگاتە کەلانتەری پامێنار. سەلاحی کە دەبینێ دەورە دراون گولەیەک لە خۆی دەدا بۆ ئەوەی بە زیندوویی نەگیرێ و دەستبەجێ گیان دەسپێرێ. عەلیڕەزاش سواری مۆتۆرسیکلێتەکە دەبێتەوە بۆ ئەوەی لەوێ دوور بکەوێتەوە، بەڵام مۆتۆرسیکلێتەکەی دەکەوێتە نێو جۆگەیەک و بە سەریدا دەکەوێ. ئەویش تەقە لە خۆی دەکا، بەڵام بە برینداری دەگیرێ و دەستبەجێ دەیبەن بۆ نەخۆشخانەی پۆلیس. ڕێژیم لەو سەروبەندەدا توانیبووی ٩ کەس لە ئەندامانی سەرەتایی ڕێکخراوەکە بناسێتەوە و وێنەی ئەوانی لە ڕۆژناماندا بڵاو کردبووە و لە دار و دیواری تارانی هەڵاوەسیبوو و بۆ دۆزینەوەی هەرکامێکیان بە زیندوویی سەدهەزار تمەنی خەڵات دیاری کردبوو.
نابدڵ عەمەلییات دەکەن بۆ ئەوەی چاک بێتەوە و لەژێر ئەشکەنجەدا ئعترافی لێ وەربگرن. ئەویش بۆ ئەوەی هاوڕێکانی بپارێزێ و لەژێر ئەشکەنجەدا ناویان نەدرکێنێ، جارێک لە نهۆمی سێیەمی نەخۆشخانەی شارەبانیڕا خۆی فڕێ دەدا و گاوی برینەکانی هەڵدەوشێ، ئەو جاره‌یش زیندوو دەمێنێتەوە، برینەکانی دەدروونەوە و لەسەر ئەشکەنجەکردنی بەردەوام دەبن.
دواجار نابدل و ٨ کەسی دیکە لە هاوڕێیانی لە ٢٢ی ڕەشەمەی ١٣٥٠ تیرەباران دەکرێن.

حەق وایە کاک سەلاحەدینی موهتەدی کە لەگەڵ نابدل لە زانکۆی حقووق لە تاران هاوپۆل بووە و لەم پارچە شیعرەدا نێوی هاتووە ئەگەر ئەم دێڕانە دەخوێنێتەوە، ئەزموونی دۆستایەتیی خۆی لەگەڵ ئەم ئینسانە گەورەیە و کەسایەتیی وی بۆ ئاگاداریی وەچەی ئێستا بگێڕێتەوە.
شیعری“کوردستان”تائێستازۆرجارلێره‌ولەوێ بڵاو بووتەوەو،بەدەنگی گۆرانیبێژی ناسراوی تەورێزی
“ئەییووب زرووفچی”کراوە بە گۆرانی.ئەم وەرگێڕانەی خوارەوە بە قەڵەمی چیرۆکنووسی نەمر حەسەنی قزڵجی کە کاتی خۆی لە ڕادیۆی پەیکی ئێران بە دەنگی خۆی بڵاوی کردووەتەوە مانای ئەو پارچە شیعرە ناسک و حەماسییە ئەوەندەی دیکەش زیاتر دەکا. لێرەدا پێویستە سپاسی کاک دوکتور عەزیزی فەیزنەژاد بکرێ بۆ پاراستنی ئەو کاسێتە و هەروەها بەڕێز برایمی فەڕشی کە دەقەکەی بەراورد کردووە، پێیداهاتووەتەوە و هێناویەتە سەر کاغەز.
لە سەردەمێکدا کە بە داخی گرانەوە بەشێکی زۆر لە “ڕووناکبیر” و میدیای ئازەربایجانی بە دەمارگرژییەوە تۆوی دوژمنایەتی لە نێوان گەلی ئازەری و گەلی کورددا دەوەشێنن و بانگەشەی زۆر ناڕەوا دەکەن، ئەم پەیامەی شاعیری نەمر ئۆختای دەتوانێ وە هۆش خۆیان بهێنێتەوە. نابدڵ بەحەق ڕەمزی دۆستایەتیی گەلی کورد و گەلی تورکی ئازەرییە.






کوردستان

عەلیڕەزای نابدل (ئۆختای)
وەرگێڕانی حەسەنی قزڵجی


هۆ، چ که‌ژ و کێوێکی به‌رز
کام چه‌کمه‌ی خوێناوی ده‌توانێ به‌ ئه‌م چیا به‌رزانه‌دا سه‌رکه‌وێ
کام ڕاوکه‌ری بێگانه‌ ده‌توانێ ئاسکه‌ شاره‌زاکانی ئه‌م ڕه‌وه‌زانه‌ به‌ دیل بگرێ
ئێواره‌یه‌کی خه‌فه‌تاوی
ئینسانێکی دیل به‌ ده‌ستی به‌ستراو
نه‌ پێکه‌نینێکی به‌سه‌ر لێوه‌وه‌ و نه‌ گریانێک
به‌ سام وێستاوه‌
هۆ، چ شیو و دۆڵێکی قووڵ
ئه‌وه‌نده‌ قووڵ که‌ ئینسانی به‌ قووڵایی “هەژار” خولقاندووه‌
هۆ، چ شیوێک، هاژه‌ی قزڵ وه‌زان له‌ ده‌میدا شیرین و ئاگرینه‌
به‌ چه‌شنێکی وا که‌ ده‌ڕژێته‌ خاکی ئێمه‌وه‌
وه‌ک قاسیدی دڵی ئاگرین خه‌ڵک ... [وشەیەک نابیسترێ
نزار و لێڕه‌واری به‌ڕوو به‌ به‌رۆکی چیاکاندا هه‌ڵده‌کشێن
ئێواران هه‌ر مه‌لێک هه‌زار ئاوازی ئه‌فسانه‌یی ده‌خوێنێ
ئه‌و ئه‌فسانانه‌ی وه‌ک لایه‌لایه‌ی دایکێک وان که‌ به‌ هه‌وای ئه‌وانه‌
کوردستانی جوان ورده‌ ورده‌ خه‌و دیباته‌وه‌
ئه‌وسا که‌ ده‌ڕوانییه‌ پێده‌شتییه‌کان
مه‌زرای سه‌وزی تووتن وه‌ک زه‌نبه‌ق ڕاخراو، چاوت ده‌لاوێننه‌وه‌
به‌ درێژایی رۆژ کچان و کوڕان
به‌ پانایی ئه‌و ده‌شته‌دا ئاره‌ق ده‌ڕێژن
ڕه‌شماڵان له‌ کوێستان
شوان له‌ ده‌وار و بلوێر به‌ ده‌م شوانه‌وه‌
ئاوازی خوێناوی لێ ده‌دا و به‌ په‌رۆشێکی ئه‌وه‌نده‌ گه‌وره‌
که‌ فه‌رهادی قاره‌مانی له‌ باوه‌شی بێستووندا نوقمی خوێن کرد
و شیرین ئه‌و شۆخه‌ی ڕۆژگاری خۆی و خونچه‌ی وڵاته‌که‌ی له‌ گیانی خۆی وه‌ڕز کرد
هۆ، چ که‌ژ و کێوێکی به‌رز
کام چه‌کمه‌ی خوێناوی ده‌توانێ به‌ ناو ڕه‌وه‌زه‌کانیدا بڕوا
کوڕانی چاوگه‌لاوێژ ڕاوکه‌ری ئه‌م ڕه‌وه‌زانه‌ن
و مه‌حه‌به‌تێکی ئه‌وه‌نده‌ قووڵیش له‌ دڵیاندا ده‌جووڵێ
که‌ داخ ده‌باته‌ دڵی” سه‌لاحه‌دینه‌وه‌”
به‌ حیماسه‌ی ئه‌فسانه‌یی تووڕه‌ییه‌وه‌ که‌ دڵی دوژمن داده‌خورپێنێ
هۆ، چ که‌ژ و کێوێکی چه‌قیوو داکوتراو
چ خه‌ڵکێکی سه‌ربه‌رز
دۆستی هه‌موان و برای ئێمه‌
هاڤاڵ چه‌نده‌ به‌ ئه‌مه‌گی
ئه‌مه‌گێکی ئه‌وه‌نده‌ مه‌زن وه‌کوو تاشه‌به‌رد له‌ناو بڵێسه‌ی ئاگردا
چ شیو و دۆڵێکی قووڵ، چ ئاوێکی ئاگرین
نزاره‌کان به‌ بناره‌کاندا ڕاکشاون
تووتنه‌کان ده‌شتاییه‌کانیان داپۆشیوه‌
ئێواران هه‌ر مه‌لێک هه‌زاران ئه‌فسانه‌ ده‌خوێنێ، هه‌زاران و هه‌زاران
ئه‌مه‌یه‌ کوردستان، ئه‌مه‌یه‌ کوردستان
تا ئه‌و وه‌خته‌ که‌ قزڵ وه‌زان ئاژینه‌ و خوڕه‌ی دێ
و ئه‌ستێره‌کان چاو له‌ زه‌وی دادەگرن
به‌روبووی ڕه‌نجی شانی خه‌ڵکه‌که‌ت هه‌ر زۆر بێ
کوردستانی برامان هه‌ر بژی






Kürdistan


Bu dağlar uca baş
Uca baş dağlara qanlı çekmeler
Yol aça bilmez
Bu dağın ceyrani üzge oçunun oxuna gelmez
Qollari bağlanan esir bir insan
Tutqun axşamlar da ağlamaz gülmez
Dereler derin ele derin ki
“Hejar” derinlikde insanlar besleyib
Dereler de axan Qızıl Uzeni
Suyu hem şirin, hem de ateşin
Ele bir su ki, o bizim yurdumuza çatanda bele,
Hedye getirir geçdi eler den ureg ateşin
Düşler meşelık, palıt meşeler
Axşamlar oxur her quş min destan
Bu lay lay sesile astaca astaca
Uyxuya gedır güzel Kürdistan
Bu dağlar qoca baş, elleri uca baş
Hammiye bir dost, bize bir qardaş
Ay yaxılan odlar da, birlikde yanan wefali yoldaş
Düşlere yensek, çekilib yaylıb
Gum gwey zanbaq tek düzler de tutun
Düzlerde çalışır oğlanlar qızlar gündüzu butun
Yaylaq da oba, oba da çoban
Çobanın ağzında ince bir tutek
O suyleyir igidler çeken ğemi
Ele bir ğem ki Bistun Dağında
Igid Ferhadi bulayir qana
Esrinin ğüzeli, yurdunun çiçeği
Ala güz Şirini getirer cana
Bu dağlar uca baş
Uca baş dağlara qanlı çekmeler yol aça bilmez
Bu dağda gezeler irigüz oğullar
Ureklerinde derin bir sevgi
O sevgi ki Selahedinın gunlun dağıldi
Efsaneler de insanlar tekin belın bağladi
Dereler derin, sular ateşin
Düzler tutunlık, düşler meşelık
Axşamlar qoşur her quş min destan
Bura Kürdistan, bura Kürdıstan
Xan Qızıl Uzen axan gunedek
olduzlar yere baxan günedek
Bol olsun xalqinın ekdigi bostan
var olsun bizim qardaş Kürdistan

ئەم بابەتە لە هەفتەنامەی فەرهەنگیی هەولێر، کە بڵاوکراوەیەکی فیکری - ڕەخنەییە و ڕۆژنامەی هەولێر دەریدەکا لە ژمارەی ٣١ هەفتەی ٢٠ - ئایاری ٢٠١٠

دا بڵاو کراوتەوە



Friday, May 21, 2010

بێ حورمه‌تی به‌ شەهید سەید ڕه‌سووڵی بابی گه‌وره‌ بۆ؟



بێ حورمه‌تی به‌ شەهید سەید ڕه‌سووڵی بابی گه‌وره‌ بۆ؟

حەسەنی قازی

کاک شێرکۆی هه‌ژار له‌ دوو شوێنی بەرگی یەکەمی "هەژاری مرۆڤ و دەوروبەری " دا باسی نه‌مر سه‌ید ڕه‌سووڵی بابی گه‌وره‌ (سه‌ید ڕه‌سووڵی دێهقان)ی کردووه‌. له‌ لاپه‌ڕه‌ی 90 دا ده‌نووسێ: "... فه‌رمانده‌یه‌کی حیزبی دیموکرات ( سه‌ید ڕه‌سووڵی بابی گه‌وره‌ی ئێستا......) " و له‌ لاپه‌ڕه‌ی 153 دا به‌ر ده‌وام ده‌بێ: " ... دواتر، سه‌ید ڕه‌سووڵی بابی گه‌وره‌ ( یه‌کێک له‌ ڕابه‌رانی حیزبی دیموکراتی کوردستان و نیزیکانی هه‌ژار، مرۆڤێکی .... و ..... به‌عسیه‌کانی به‌غدا، ئێستا ......) ئه‌وه‌ی له‌ هه‌ژار بیستبوو، ماوه‌یه‌کی زۆر به‌ویه‌وه‌ گرتبوو و تووشی هه‌رکه‌سێک ده‌بوو له‌ جیاتی مه‌رحه‌با به‌پێکه‌نینه‌وه‌ پێی ده‌گوت: " سه‌د کراست هه‌یه‌؟".
به‌خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و چه‌ند ناو وناتۆره‌یه‌ی‌ نووسه‌ر له‌ سه‌ید ڕه‌سووڵی داوه‌ و ئه‌وه‌نده‌ قێزه‌وه‌نن ‌ مرۆ شه‌رم له‌وه‌ش ده‌کا بیان نووسێته‌وه‌، ئه‌و پرسیاره‌ دێته‌ گۆڕێ چۆنه‌ نووسه‌ر ڕێگه‌ به‌خۆی ده‌دا ئاوا سووکایه‌تی به‌ "فه‌رمانده‌یه‌کی حیزبی دێمۆکرات"، "یه‌کێک له‌ ڕابه‌رانی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێران" بکا؟ نووسه‌ر بۆچی باسی هۆی ئه‌و کینه‌یه‌ی خۆی له‌ سه‌ید ڕه‌سووڵ ناکا؟ داخودا " نیزیک بوون له‌ هه‌ژار" پاساوی ئه‌وه‌ی ده‌داتێ ئاوا سووکایه‌تی بکا به‌ بیره‌وه‌ری که‌سێک که‌ هه‌موو ژیانی خۆی بۆ خزمه‌ت به‌ گه‌لی کورد له‌ کوردستانی ئێران و عێراق به‌خت کرد و به‌ شێوه‌یه‌کی دڵڕه‌شانه‌ به‌ ڕۆژی ڕووناک تێڕۆڕ کرا؟ نووسه‌ر له‌ جیاتی ئه‌وه‌ی داوخوازی ڕوون کردنەوەی ئه‌و تاوانه‌ گه‌وره‌یه‌ بکا به‌و وشه‌ قێزه‌وه‌نانه‌ پشتی تێڕۆر و ڕه‌شه‌کوژی ده‌گرێ.
سەید ڕەسووڵی بابی گەورە (سەید ڕەسووڵی دێهقان) لە ساڵی ١٩٣٨ی زایینی لە دایک بووە و لە ساڵی ١٩٥٣بووە بە ئەندامی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان و بۆ ماوەی ٣٢ ساڵ لەو حیزبەدا کاری کرد، بە ئەندامی کۆمیتەی نێوەندی هەڵبژێردرا ، یەکێک لە فەرماندە نیزامییە بەوەجەکانی هێزی پێشمەرگە بوو. لە ٢٧- ٩- ١٩٨٥ وازی لە حیزبی دێمۆکرات هێنا و لە گەڕەکی هەوارە بەرزەی شاری سولەیمانی لە گەڵ چەند کەسی دی لە خانوویەکی کرێ دا دەژیا. سەرلە بەیانی ١٠-١-١٩٨٨ چەند چەکداری نەناسراو لە دەرگای ماڵەکەی دەدەن و ئەویش دەچێ دەرگایان لێ دەکاتەوە، بەڵام هەر بە کردنەوەی دەرگا، چەکدارەکان دەستڕێژی لێدەکەن و دوو گولەی وێ دەکەوێ. پێش ئەوەی گیان لە دەست بدا داوای کاغەز و قەڵەم دەکا ، بەڵام بەر لەوەی بتوانێ شتێک بنووسێ گیانی دەردەچێ.
ڕەنگە بۆ باشتر ناسینی شەهید سەید ڕەسوول هیچ نووسراوەیەک وەک ئەو بەسەرهاتە کورتە نەبێ کە بۆ خۆی نووسیویەتی. ئەو بابەتە لە گۆواری گزینگ، ژمارەی ٢٠, هاوینی ١٩٩٧ دا بۆ جاری یەکەم بڵاو کراوەتەوە و هێندێک بڕگەی ڕادەگوێزینە ئێرە:

" ساڵی لە دایکبوونم دەگڕێتەوە بەهاری ١٩٣٨، لە دەی خاکەلێوەی ئەو ساڵە دا ماڵمان لە ئاوایی (نمنجە)ی پیرانان دەر کراوە، بۆجارێکی دیکەش ناچار بووین گەڕاینەوە (کانی زەرد)ی سەرشاخان و دە قوڕاو و چڵپاوی بەهارێدا که ماڵ وکۆچ ده ڕێیه دا بووه له ئەشکەوتی (چین چینۆکان) بە ڕووکاری کانی زەردێ دا کە کێوێکی هەڵەمووت و پڕ گیاوگۆڵە لە دایک بووم.....دایکم ناوی (زبێد)ە و لە بنەماڵەی (سەید لاجانی) یە.....
باوکم ناوی حەسەنە و باوکی باوکم ناوی خدرە (بابی گەورە). تا نووسینی ئەم ژیاننامەیەش بابم هەر ماوە، دیاره بە هۆی بەشداری من لە کاروباری سیاسی و حیزبایەتیدا زۆر تووشی چەرمەسەری وزیندان و ئەشکەنجەی زەمانی شا هاتووە. لە زەمانی خومەینیشدا دەربەدەری، ماڵ سووتان، ژیانی ناخۆش، زیانی گەورەی تووش هاتووە ،هەر ئێستاش دەربەدەر و ماڵ سووتاوە.
هەر لە زۆر منداڵییەوە کرامە شوانی حەیوانە شەلان و زستانانیش خوێندوومە تا وای لێهات بەهار و هاوین و پاییز تا مەڕ داکراوە شوان بووم. دیارە ماوەی ٧ ساڵی ڕەبەق لە بەر کاوڕ و مەڕی بووم.....
پاش تێپەڕبوونی ٤٠ ساڵ بە سەر منداڵی خۆم بەداخەوە گۆڕانێکی وا نابینم که شیاوی بارهێنانی منداڵانی کورد بێ. ئێستاش لە هەموو پارچەکانی کوردستان منداڵ بێ بەشە،منداڵ بێ نازە،منداڵ بێ مرادە،منداڵ دواڕۆژی تاریکه. ئەوەی زۆر بەکەمی ڕەچاوکراوه ڕێزی منداڵانە بە تایبەتی ئەگەر کچ بن......
ساڵی ١٩٥٧ خانوویەکم لە مەهاباد دروست کرد،پاش تەواو بوونی ساڵێک زیادتر تێپەڕ نەبوو کە وەبەر خەیابانێ کەوت کە ئێستا ناوی خەیابانەکەی (وەفایی) یە. سپەهبود وەرەهرام کە فەرماندەی سپا بوو،باشی مل دەبەر ئاوەدانکردنەوەی مەهابادێ نابوو، بانگی کردم بۆ ستادی ئەڕتەش. کە نامەکەی شارەداریی مەهابادم بۆهات لە سەر فەعلەی گیادروونێ بووم. کارەکەم بەجێ هێشت و چووم بۆ مەهابادێ، بە ستادیان ناساندم و تیمسار کە دیتی زۆر دم ڕووتم گوتی: بابت ئەتۆی ناردووە خانوەکەت نەڕووخێنم؟ گوتم نەخێر تیمسار خانووەکە هی منە تەماشای قەباڵەکەی بکە. گوتی نیگەران مەبە بۆت دەبژێرم گوتم:تیمسار بژاردنی ناوێ پێشکێش ئاوەدانی مەهابادێ بێ....

لە ١١ی گەلاوێژی ١٣٣٨(١٩٥٩)..... زیاتر لە ١٢٠ کەس لە ئەندامان و بەرپرسانی حیزب گیران و زیاتر لە سەدان کەس دەربەدەر و ئاوارەی عێراق بوون.دیارە لە عێراق زۆر بە گەرمی چ لە لایەن دەوڵەتی کەریم قاسم و چ پارتی و شیوعی و چ خەڵکی کوردستانی عێراق پێشوازیان لێ کرا و ڕێزیان لێ گیرا.....

ئێمه گیراین.... شکنجه و ئازاری ڕوحی ده ست پێکرا. ئه وه نده به لێدان ناره حه ت کراین ، ئه وه نده ش به سوکا یه تی پێکردن و نه بردنه ئا وده ست و بر سیه تی به ڕاده یه ک که زۆر که س له برسان که وتن . جا لێدان و ده ستبه ندی قه پانی و شه لاق کاری ده ست پێکرا.
دەبا پاش ئیقرار به ئەندامەتی حیزب ئەو سێ مەبەستە نووسرابا:
١-ئه ندامی حیزبێکم که دارای مەڕام و ڕەوییەی ئیشتراکی یە.
٢-ئه ندامی حیزبێکم که ئامانجمان تێکدانی ڕژیمی سه ڵته نه تی یه .
٣-ئه ندامی حیزبێکم که کوردستانی گه وره مان پێکدێنا و (بارزانی )مان به سه رۆ ک کۆمار هه ڵده بژارد.
دیاره هه ر کام له م مادانه به ته نیا ماده ی ٣١٧ ی قانوونی ئەوکاتی ئێرانی دەگرتەوە که ئیعدامه.

کاک حەمەدی قادری – ڕۆحی شاد بێ- له پەروەندەکەیدا نوسیبووی سەرۆک کۆماری کوردوستان گۆتره نییە به هەڵبژاردن ده بێ ،خوا ده زانێ کێ دەکرێ به سه رۆک کۆمار . پاش شه ش مانگ بازجوویی و ئەشکەنجە که ناگێڕدرێتەوە چمان بەسەرهات و چۆن له کاتی ئه شکه نجه دا سمایلی قاسملوو قامکی ده چاوی ده ناین و به دڵسۆزی یه ک به یه ک شته کانی بۆ ساواکی ڕوون ده کرده وه ؟

کادری ڕابه رایه تی ئه و کاتی حیزب که گیرابوون ئه و انه بوون :
١.عه زیزی یۆسفی
٢. ڕه حمه توڵڵا ی شه ریعه تی
٣. دوکتور عه لی مه وله وی (مشاویر)
٤. غه نی بلوریان(مشاویر)
دیاره ماوه ی سێ ساڵ و نیو زیندانیم کێشا و وه به ر عه فووی شای که وتم . هه ڵبه ت نه ئعدامیه کان ئیعدام کران و نه ئه به ده کانیش ته واو مانه وه . زۆربه ی ئه به د و ١٥ ساڵه کان به دوو ساڵ نه جاتیان بوو . شای ئێران ئه وده می کاری به کوردان بوو له کوردستانی عێراق و ده بایه ده به ران به ر قاسمی دا ئاوریک ساز کا و ڕوی خۆش نیشانی کورده کان بدا و کارێکی وا بکا بۆی وه گه ڕ بکه ون ، جا کورده کانی ئێرانی ئیعدام نه کرد و ئه به ده کانی ئه به د پێ نه کێشان . له ئیعدامه کان ، عه زیزی یۆسفی و غه نی بلوریان ده زینداندا مانه وه و پاش هه وڵێکی زۆر کۆمیته ی دیفاع له مافی مرۆڤ عه زیزی یۆسفی پاش٢٥ ساڵ ئازاد کراو غه نی بلوریانیش پاش ٢٤ ساڵ له سه ر و به ندی ڕووخانی شا له زیندان ئازاد بوو. ئه وه درێژتر ین ماوه ی زیندان بوو که کورده کان له و ماوه یه دا کێشاویانه.

من پاش سێ ساڵ وشه ش مانگ ئازاد کرام و هاتمه وه گونده ژیکه ڵانه که ی سه ید ئاوا یه که به گیان ودڵ ئاشقی بووم وئاوه دانم کردبۆوه و با ‌غم لێ ساز کردبوو وجۆگه و به ره م بۆ هێنا بوو، مێشه وڕێگا وبانم لێ سازکردبوو. بۆ به ختی من هه ر که ئازاد بووم دابه شکردنی زه وی وئینقلا بی سپی شای ده ستی پێکرد . کێشه وهه ڵڵای ئاغا و ره عیه ت تا ده هات تو ندتر ده بوو، وای لێها تبوو که س نانی ئاسووده یی بۆ نه ده خورا.

جا ساواک لێکد لێکدا بانگی ده کردم و ئاژاوه ی ئاغا و رعیه تی ده خسته ئه ستۆی من وله لا جانێ هه ڕه شه یان لێده کردم. له یادمه جارێکی له ساواکی مه هابادێ سه روان که نزی که یه کێک له دامه زرێنه رانی ساواک له کوردستان بوو گوتی : ئه تۆ فریو ی جووڵا نه وه ی کوردی عێراق مه خۆ، ئه تۆ گه نجی چیت به حیزبایه تی داوه، بارزانی ده ده ست ئێمه دا وه ک به فری تەمووزێ وایه هه ر کاتێک بمانه وێ ده ی توێنینه وه .

من له وساڵه یدا چاوم به مه رحومی بارزانی که وت له (به ر دی ته شی ڕێسان ) وئه وه م بۆ گێڕاوه. دیاره به داخه وه کەنزی ڕاستی کرد وه ک به فری ته مووز ێ تواندیانه وه .ئەوشۆڕشه پان وبه رینه خۆی نه گر ت ، خوا بکا هه ر ئه وه ش له کوردستانی ئێرانێ دووپات نه بێته وه و کورد تووشی ڕه نج به خه ساری نه بێ. به کورتی ساواک وازی لێ نه ده هێنام وخێرخواش هه ر بۆیان تێده چاندم تا جێم پێ لێژ بوو. ئه فسه رێکی دۆستم هه بوو وگوتی ڕانه که ی ده تگرن. ئه وه نده شم تاڵیی شکه نجه دیتبوو ترسابووم .به ڕاستی توانای خۆڕاگرتنم نه بوو وبه ناچاری ها تم بۆ پیره گه رمینێ وده گه ڵ وه ی هیچ هیوام به وه زعی حیز بی دێمۆکرات نه بوو ،به ڵام هه وای ئا زادی کوردستانی گه رمێنی ئه وکاتی بۆ ئازادیخوازانی کوردی تا ڕادەیەک پیاوی پێ ده ژیا.

به ڵام من له چ کاتێکدا هاتم بۆ کوردستانی گه رمێنێ و وەزعی نێو خۆی حیزب چ بوو وچۆن بوو؟ کۆنگره ی 2 ی حیزب گیرابوو. دەفتەری سیاسی و کۆمیته ی مه رکه زی هه ڵبژێردرابوون . کۆمیته ی چاوه دێری به رزیش هه ڵبژارته ی کۆنگره بوو که له وێدا بێ ئه وه ی من بۆ خۆم به شداری کۆنگره بم بۆ چاوه دێری به رز هه ڵبژێردرابووم . به خه یاڵ کۆ میته یه ک هه یه وده فته ری سیاسییه ک هه یه و ڕێگا وشوێنێک هه یه که به داخه وه بێجگه له نا کۆکی و دووبه ره کی و هه رکه س هه رکه س شتێک به ناوی حیزب نه بوو. هه ر براده ره ش وه ک به ر پرس ده گه ڵ ده سته یه ک ڕێک که وتبوو.

جاروبار بەچەکەوە هاتووچۆی ئێرانێ دەکراو له وێ ده سته یه ک له دژی ده سته یه ک ئه وی دیکه ی تاوانبار ده کرد وناوی نرا بوو کاری حیزبی . ماوه ی دوو ساڵان ده گه ڵ ئه و وه زعه په رێشانه ی هه ر چۆنێک بوو ڕاما ن بوارد به ڵام تاڵ بوو. نا خۆش بوو ،کەس که سی قه بوڵ نه بوو هەر کامەی بۆلایەکی ڕاده کێشا. ئه حمه د تۆفیق که سکرتێری حیزب بوو ،زۆرتر به هومێدی بارزانی که به ڕاستی کاریشی بۆ کردبوو.
هه رچه ند دەستەیەک دەیانویستسەدیقی هەنجیری دە بەرانبەر ئه حمه د تۆفیق دا پشت بگرن و وه ک هێزی موخالیف ڕاستی بکه نه وه وکه ڵکی لێ وه رگرن ،به ڵام زۆر به داخه وه کاک سه د یقی هه نجیری ده گه ڵ ئه وه شدا زۆر باسه واد بوو ،کوڕی ئەو مەیدانە نەبوو و ده دنیای خه یاڵاتدا ده ژیا .له ماوه ی ئه و دووبەرەکی و هه رکه س هه رکه سییه دا زۆر که س دانیشت به یەکجاری وازی له سیاسه ت هێنا وئه وی ماشه وه بۆ به دبه ختی و ما ڵ وێرانی تووشی ده ردی سه ری وشه هید بوون و ئاوارەیی هات .تا بڵێی وه ز‌عی حیزب ده په شێوی و شپڕێوی دا بوو .من له زیندانی قه سر ی قاجار له لای دوکتور عەلی مەولەوی و تەقی کەیمەنیش کە یەکێک بوو لە ئەفسەرە توودەییەکان دەورەی برین دروونەوەم دیت .
زۆرم خۆماندوو کرد و زۆرم کار لە سەر کرد تا به باشی یارمه تی سه ره تایی پزیشکی فێربووم که به ڕاستی له ماوه ی دەربەدەریی و ژیانم دا زۆر به قازانج بوو بۆخۆم و بۆ خه ڵکی . ماوه ی ٩ ساڵان له باشووری کوردستان زۆرم به که ڵک هات، ده و ماوەیە دا زۆرم برین دەرمان کرد و به نەخۆشان ڕاگه یشتم. به ڕاستی بن به رد وشاخی کوردستانی عێراق که م ماوه که من برینم لێ دەرمان نەکردبێ.له به ر بێ دوکتوری بێ ده رمانی ئه وه نده خه ڵک ڕووی تێده کردم وەخت و کاتم نەمابوو .لە لایەکیش ئه وه ببوه مایه ی ژیا نی خۆم وزۆر له براده ران.

تا دوو سا ڵان وه خت هەر چۆ نێک بوو گوزەرا له بنکه ی(سونێ )و (شێخان) .به ر ه به ره ناکۆکی ده هات زیاد تر ده بوو تا وای لێهات ده سته یه ک سا‌‌غ بوونەوە که له ئێران جووڵانه وه ی چه کداری ده ست پێبکه ن و وه خت ده گو زه رێ ده سته یه کیش که کەوتنه ئەقەلیەت لایان وابوو نا کرێ و خۆ کوژییە . ئه وه به نهێنی کۆمیته ی ئینقلابی حیزبی دێمۆکراتیش پێکهاتووە بۆ ڕابه ری کردنی ئه و جووڵانه وه یه به به شداری ئەوانەی خواره وه :

١- سمایلی شه ریفزاده ی شه هید
٢- حه مه ده مینی سیر اجی
٣- مه لا عه وڵای سەرباز
٤- سەنناری مامه دی
٥- مه لا ئاواره ی شه هید

ئەو کۆمیته ویستوویه له خۆشه ویستی سوله یمانی موعینی کەلک وه رگرێ و پاشان بۆخۆی بەڕێوەبەر بێ. پاشانیش کاک سوله یمانی موعینی ئه وه ی هه ست پێکردبوو . دیاره جووڵانەوەکە هەر دەبوو تێکبشکێ بۆ؟
١- ئاغاکان به هۆی ئینقلا بی سپی زۆریان ڕوو ده کوردایه تی و حیزبایه تی کردبوو و زۆر بە زه قی پشتیوانیان له حیزب ده کرد ، بۆیه خه ڵک دەپرینگانەوە.
٢- جووتێره کانی کوردستان تاڕاده یه ک به ژیان و زه مین و وه تاغ دروست کردن وناسینی ئوستاندار و چوونە تاران و شتی واوه مەشغووڵ بوون. دوودڵ بوون چ بکه ن
٣- ته شکیلات هەر نەبوو ،یان زۆر که م بوو
٤- پیشتیوانی خاریجی هەر نەبوو، رادیۆی (په یکی ئێران ) یان له سەرەتاوە لێ ببوو به هو مێد باسیان بکا،ئەوه نابێته پشتیوان
٥- کوت و پڕ ده ست پێکرا و هیچ نه خشه ی نه بوو، بگره پێشمەرگەکان لەبەر ناوچه گەڕێتی و هێندێک کاری ناحەزکردن خه ڵک تاڕاده یه ک دوودڵ بوو، کاک سولەیمانیش توانای ڕابەری که م بوو.
٦- دۆستایەتی مسته فا بارزانی ده گه ڵ [حه مه ره زا ]شا وڕاونان و گرتنی پێشمه رگه کانی حیز ب به هۆ ی چه کداره کانی بارزانی له باشووری کوردستان وشه هید کردنی (برایم ده ڵا وی ) له گوندی ئاڵانێ له بناری هەڵگوردی به به شداری جاش و ژەندرمی ئیران وبارزانییه کان هه موو شاهیدی ئه وه بوون که ئەو جووڵانەوەیە سەرکەوتوو نابێ.

من و ئەمیری قازی لەو کەسانە بووین که هەر لە ڕۆژی هه وڵدا موخا لیف وه ستاین ولەکاری وان بێ لایەن ماینەوە .لامان وابوو دەبێ جارێ ناکۆکی ڕێبه رایه تی بەلایەکدا بکه وێ، خه تێکی ڕوون هه بێ و کاری ته شکیلاتی بکرێ ، جا پاشان جووڵانه وه ی چه کدارانه ده ست پێ بکرێ. له یادمه که من موخا لیف وێستام ،پێشمه رگه یه کی ساکار که پاشان با شیش ده رنه چوو گوتی :کاک سوله یمان ده ستوورم پێ بدا به فیشه کێکی تا میاندوواوێ به ئه ستۆی من . دیاره من که له ئێران ڕا تازە هاتبووم ئاگام له زۆر شت هه بوو. زۆر له ڕووناکبیره کان و لادێیی یه کان و زۆربه ی خه ڵک ،ئه و سه رده می بارزانیان زۆر لا گه وره تربوو له ڕابه رایه تی ئه وده می حیزب .به ڵام پاش ته حو یل دانه وه وکوشتنی کورده ئیرانییه کان ،بارزانی ڕێز وقه دری هاته خوارێ .

دیاره ئه و کات ئه وانیش چیان به به ره وه نه مابوو زۆربه ی کادره باشه کان شه هید بوون .زۆریان وه فایان به قه ولی خۆیان نەکرد ، زۆریان به ناچاری خۆیان به کوشت دا. ئه و ه ی ما بۆ و ه ش په نای بۆ بارزانی هێناو که به داخه وه بێ شه رتی کرد و هیندێکی وه ک ساڵح لاجانی و سوله یمانی که ر قه شان و عه وڵای بایزه قنجه ی ته سلیمی ڕژێم کرده وه و له جه ڵدیانێ ئیعدام کران . هێندێکیش به زیندانی دوو و درێژ حوکم دران .به داخه وه جووڵانه وه که تێک شکا . زۆر زیان که وت . زۆر کوردی
بەکه ڵک فیدا بوون . به ڵام بوو به به شێکی زێڕین له جووڵانه وه ی کورد. یادیان نه مر و ڕوحیان هه میشه شاد بێ .ئه وانه
په راوێزن و چونکه له گه ڵ ژیانی مندا ڕوویان داوه به کورتی باسم کردن ، ده نا نامه وێ تاریخ بنووسم.

پاش ئه وه ی دوو ساڵ له سونێ و شێخان له بنکه کانی حیزب ژیام ، ده توانم بڵێم له باری خزمه ت و پاک و خاوێنی بۆ ره فێقه کانم بێ که ڵک نه بووم . له گه ڵ شه هید شه ریف زاده و مه لا ئاواره و کاک ئه میری قازی و کاک مینه ی سیڕاجی و سالار ی حه یده ری ماوه ی ٥ مانگێک له گه لوه ر ه زی سونێ پێکه وه زۆر به خۆشی ژیاین. من و سالار به سه فه ر چووین بۆ کوێستانی قه ندیل بۆ چادری ئێمه و ماوه ی چه ند مانگێک ماینه وه . له و ماوه یه دا چاره نووس له گه ڵ کچه کوردێکی ساکار و بێری کوێستانانی کردمه ئاشنا و پاش مه شوه ڕه ت و لێکدانه وه هه ردووکمان به دڵێکی پاک و خۆشه ویستییه کی بێگه رد به ڵێنیمان پێک دا شەریکی ژیانی داهاتوو بین.

کچه که ناوی (ئامان)و ناوی دایکی فاتم و ناوی بابی مینه بوو، خه ڵکی گوندی (قوباد بەگیان) له بەری مێرگان بوو. له باری فکر و ئاقڵەوە به شانازییه وه ده ڵێم زۆر شتی لێ فێر بووم . تا خوا حەز بکا ئازا و به ڕێز و ده تەنگانە و نەداری و دەربەدەریدا هەمیشه هاوڕێ و یاو ه رێکی باش بوو . له یادمه کاتێک به ٥ هێلیکۆ پته ران لێیان ده داین ، من بریندار بووم ، ئه ویش بریندار بوو، به ڵام منی له کۆڵ کرد که لاقم له کار کەوتبوو. کاتێک گوتم دایکی شنه ئه و خوێنه چییه ؟ گوتی ئی تۆیه ، له به ر دڵی من نه یگوت بریندارم ، تا کۆپته ره کان ڕۆیشتن ، ئه وکاته گوتی منیش زۆر بریندارم له به ر تۆ نه م ده گوت تا ناڕه حه ت نه بی .

دیاره ده ژیانی سیاسی و کۆمه ڵا یه تی مندا یه کجار زۆر نه خشی به ر چاوی بووه و شانازی ژیانی من به شێکی ئه و ژنه نازدار و خۆراگر و به رێزه یه . هه م دایکێکی زۆر باش بووه بۆ ڕۆڵه کانمان و هه م هاوڕێیه کی به که لک بووه بۆ من ."

بڵێسەی بابی گەورە کوڕی شەهید سەید ڕەسووڵ سەبارەت بەو بیرەوەرییە کە بەشێکتان لە سەرەوە خوێندەوە دەنووسێ:
" دیاره ئەو بیرەوەرییەی کە لێره دا به نێوی "بەسەرهاتی ژیانم" ده نوسرێ، بۆ کەسێکی که 50 ساڵ ژیابێ و 32ساڵ ته مه نی سیاسی هه بێ ، زۆرکه مه، به ڵام به داخه وه نەیتوانی له وه زیاتر بنووسێ....بۆیه له ته واوی دۆستان وهه ڤاڵانی بابم داوا ده دەکەم هەر چەشنە بیره وه ری و زانیارییه کیان له سه ر ژیانی ناوبراو هه یه ، ئاگادارم بکه نه وه؛ به هیوای ئەو ڕۆژه که بتوانین زیاتر وباشتر لە سەر ژیانی ئه و تێکۆشه ره بنوو سین وبه تایبه ت چۆنیه تی ئه و کاره ساته ش ڕوون بکه ینه وه بۆ ئه وه ی هیچ نه بێ لانیکه م، خوێنی بەناهەق ڕژاوی سەید ڕەسووڵی دێهقان لە بارەگای مێژوو دا ون نەبێ ."

ئەمن لە پاییزی ١٩٨٣ بۆ چەند مانگێک له‌ ئوڕووپاوه‌ چوومه‌ بنکه‌ی سه‌رکردایه‌تی حدکا له‌ شینکایه‌تی و ئه‌وه‌ سه‌رده‌مێک بوو‌ کاری ئامادە کردنی به‌سترانی کۆنگره‌ی شه‌شه‌می حیزب ده‌کرا.پێش ئه‌وه‌ی بچمه‌وه‌ کوردستان نێو و نێوبانگی سه‌ید ڕه‌سووڵی بابی گه‌وره‌م زۆر بیستبوو، به‌ڵام به‌ تەمەنی گه‌وره‌یی قه‌ت له‌ نزیکه‌وه‌ نه‌مدیبوو.به‌ ئاسته‌م و دوو به‌ڵا وه‌بیرم دێ ‌ جارێک له‌ گه‌ڵ سه‌ید عه‌بدوڵای ئێسحاقی [ئه‌حمه‌د تۆفیق] له‌ سابڵاغێ هاتنه‌ ماڵی ئێمه‌،به‌ڵام نا‌زانم هۆی ئه‌و سه‌ردانه‌ چ بوو.
ئه‌من له‌ سه‌روبه‌ندێک دا سه‌ید ڕه‌سووڵم دی، که‌ به‌رپرسیاره‌ تییه‌کی ئه‌وتۆی له‌ ڕێوه‌به‌ری حدکا دا نه‌مابوو،له‌ گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا، هه‌لس و که‌وتی وه‌کوو ڕێبه‌ڕێک وابوو، ده‌مدی به‌ زمان و مه‌نتقی لادێی له‌ گه‌ڵ لادێییه‌ک و به‌ زمانێکی "شارستانیانه‌" له‌ گه‌ڵ یه‌کی "شارستانی" ده‌دوێ و له‌ قسه‌ و ئاکاریه‌وه‌ ده‌رده‌که‌وت ناسیاوی له‌ گه‌ڵ کۆمه‌ڵە‌که‌ی زۆر قووڵتره‌ له‌وه‌ی‌ پله‌ی "فه‌رمی" ڕه‌فتاری ئاڵوگۆڕ کا. ڕۆژێک تۆپخانه‌ی ئێران به‌ خه‌ستی ناوچه‌که‌ی کاتیوشا باران ده‌کرد، سه‌ید ڕه‌سووڵم دی بێ ئه‌وه‌ی که‌مترین شڵه‌ژانێکی پێوه‌ دیار بێ، له‌ ده‌رگای هۆڵی کۆبوونه‌وه‌ که‌ له‌ به‌ر زرمه‌ی تۆپان دواخرابوو،هاته‌ ده‌رێ داوای کرد به‌ بناری دا هه‌ڵکشێین و خۆن په‌سار ده‌ین.
له‌سه‌ر بڵینداییه‌ک جه‌ماعه‌تێکی دیکه‌ به‌ره‌و حدکا سه‌نگه‌ریان لێ دابوو، که‌سمان نه‌دی، به‌ڵام دیار بوو ئه‌وانه‌ی له‌وێبوون خه‌ریکی کایه‌ی شه‌تره‌نج بوون و له‌ به‌ر زرمه‌ زرمی عه‌جه‌مان خۆیان نه‌دیو کردووه‌.سه‌ید ڕه‌سووڵ هه‌رای لێکردن کاکه‌ وه‌رنه‌وه‌ هیچ نییه‌، وه‌رن له‌ سه‌ر کایه‌ی شه‌تره‌نجه‌که‌تان به‌رده‌وام بن.پێشمه‌رگه‌کان هاتنه‌وه‌ جێی خۆیان و ده‌مدی مه‌تانه‌ت وقوولوومەندی سه‌ید ڕه‌سووڵ چه‌نده‌ی شوێن له‌ سه‌ر داناون ، هه‌رچه‌نده‌ دۆستایه‌تییه‌کی ئه‌وتۆشیان له‌گه‌ڵ حدکا نه‌بوو.
جارێکێش به‌یه‌که‌وه‌ چووینه‌ بنکه‌ی " هێزێکی سه‌رانسه‌ری" و ده‌مدی ئاماده‌ بووانی کۆبوونه‌وه‌که‌ چه‌نده‌ ڕێزی لێده‌گرن. زۆرم وشه‌ و زاراوه‌ی ناوچه‌یی له‌ زمان سه‌ید ڕه‌سووڵه‌وه‌ نووسیوه‌ته‌وه‌،به‌داخه‌وه‌ ئێستا له‌به‌رده‌ستم دانین‌ هێندێکیان بکه‌مه‌ تێهه‌ڵکێشی ئه‌م نووسینه‌.
ئه‌گه‌رچی نووسه‌ری "هه‌ژار و ده‌ور وبه‌ری" بۆ پاساو دانی جنێوەکانی بە سەید ڕەسووڵ،هیچ هۆیه‌ک جگه‌له‌دۆستایه‌تی" سه‌ید ڕه‌سووڵ و هه‌ژار" به‌ده‌سته‌وه‌ نادا، به‌ڵام ڕه‌نگه‌ ده‌نگۆی بێڕێزی به‌ گڵکۆی بارزانی، ئه‌و کاره‌ قێزه‌وه‌نه‌ی که‌ به‌ بێ هیچ به‌ڵگه‌یه‌ک به‌ ئه‌ستۆی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێران و "سه‌ید ڕه‌سووڵ" دا هێندرا، بووبێته‌ هۆی ئه‌و جوێن دانه‌ی. له‌و سه‌روبه‌ندی دا هه‌موولایه‌ک ئه‌و کرده‌وه‌ دژی ئینسانییه‌یان شه‌رمه‌زار کرد. تائێستا هیچ به‌ڵگه‌یەک به‌ده‌سته‌وه‌ نییه حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێران و سه‌ید ڕه‌سووڵی دێهقان ده‌ستیان له‌و کاره‌ دابووبێ، به‌ پێچه‌وانه‌ به‌ پێی نووسینی به‌ڕێز ڕه‌حیمی شنۆیی مه‌حموود زاده‌‌ له‌ کتێبه‌که‌یدا: "ژنرال احسان نوری پاشا،چاپی تاران، 1386 ی هه‌تاوی" ‌ کە به‌ دوور و درێژی باسی دانه‌وه‌ی گڵکۆی بارزانی کردووه‌ ده‌نووسێ:" مه‌حموودی ڕه‌حمه‌ت پوور یه‌کێک له‌ سه‌رده‌سته‌کانی پێشمه‌رگه‌کانی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێران خه‌ڵکی گوندی نه‌ڵۆسی شنۆ، له‌ گه‌ڵ ده‌ربڕینی ناڕه‌حه‌تی و داخێکی زۆر سه‌باره‌ت به‌و کرده‌وه‌یه‌، به‌ منی گوت: ئاغای مه‌حموود زاده‌ ئێمه‌ وامان ڕێکخستووه‌ له‌ کاتی نآشتنه‌وه‌ی خودالێخپشبوو بارزانی، له‌ شنۆیه‌ ته‌واوی خه‌ڵکی ناوچه‌ له‌ پچووک و گه‌وره‌، گوندی و شارستانی له‌ به‌ر فیداکارییه‌کانی بارزانی له‌ ڕیگای میلله‌تی کورد دا به‌شداری بکه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی ببێته‌ مستکی توند له‌ سه‌ر دمی ئه‌و خائین و خۆفرۆشانه‌ی ‌ کارێکی ئه‌وتۆیان کردووه‌." هه‌ر له‌ په‌ڕواێزی ئه‌و بابه‌ته‌ دا ڕێزدار مه‌حموودزاده‌ ده‌نووسێ: " له‌و ڕۆژانه‌ی که‌ له‌ کۆتاییه‌کانی خه‌رمانانی ساڵی 1360ی هه‌تاوی دا شنۆ به‌ ده‌ست ده‌وڵه‌ت و " قیاده‌ی موه‌قه‌ت" گیرایه‌وه‌، له‌ یه‌کێک له‌ تێکهه‌ڵچوونه‌کانی نێوان " قیاده‌ی مووه‌قه‌ت" و "حیزبی دێمۆکڕات" له‌ سنووری ئێران و عێراق له‌ خوارووی شنۆ " مه‌حموودی ڕه‌حمه‌ت پوور" کووژرا. ئه‌من دواتر له‌ چاوپێکه‌وتنی کاک ئیدریسی بارزانی داباسی هه‌ستی دۆستانه‌ی "مه‌حموودی ڕه‌حمه‌ت پوور"م سه‌باره‌ت به‌ بارزانی و ده‌ربڕینی بێزاری توندی خۆی له‌ دانه‌وه‌ی گڵکۆی بارزانی و کووژرانیم بۆ باس کرد، ئیدریس بارزانی ش هه‌ستی جه‌خار و که‌سه‌ری خۆی له‌و پێشهاته‌ نه‌خوازراوه‌ دەر‌بڕی و گوتی ئێمه‌ له‌و تێکهه‌ڵچوونانه‌ دا، زۆر که‌سی خۆشه‌ویستمان له‌ ده‌ست داوه‌"هه‌ر له‌و کتێبه‌د نووسه‌ر چه‌ندین وێنه‌ی پێشمه‌رگه‌کانی حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێرانی بڵاو کردووه‌ته‌وه‌‌ که‌ چۆن له‌ده‌وری گڵکۆکه‌ کۆبوونه‌ته‌وه‌ و ئاگاداری له‌ ته‌رمی بارزانی ده‌که‌ن.

حه‌ق وایه‌ حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێران و حیزبی دێمۆکراتی کوردستان بۆ ڕێز گرتن له‌ بیره‌وه‌ری سه‌ید ڕه‌سووڵی دێهقان که‌ 32 ساڵ له‌ ژیانی خۆی بۆ وه‌دیهێنانی ئامانجه‌کانی گه‌لی کورد لە چوارچێوە و ڕێبازی ئەو حیزبە دا تێپەڕاند،داوا له‌ حکوومەتی هەڕیمی کوردستان بکەن رابسپێرێ داو و دەستگای قەزایی دۆسییەی تێڕۆرکرانی سەید ڕەسووڵی بابی گەورە بکاتەوە و لێی بکۆڵێتەوە،بۆ ئەوەی بکەرانی ئەو جینایەتە بۆ گەلی کورد لە هەر دووک بەری سنوور ئاشکرا بکرێن.

ده‌مێنێته‌وه‌ بڵێم داخودا ئه‌گه‌ر ڕۆژێک نووسه‌ری "هه‌ژاری مرۆڤ و ده‌وروبه‌ری" به‌ ڕێکه‌وت تووشی شنه‌ و بڵێسه‌ هات له‌ ڕووی هه‌ڵدێ، له‌ به‌ر ئه‌و جوێنانه‌ی به‌ شه‌هیدی گه‌وره‌ سه‌ید ڕه‌سووڵی داوه‌ ، چاو له‌ چاویان کا ؟

Thursday, May 13, 2010

ناوزڕاندن، بێ ڕێزی و بوختان لە " هەژاری مرۆڤ و دەوروبەری "دا




ناوزڕاندن، بێ ڕێزی و بوختان لە " هەژاری مرۆڤ و دەوروبەری "دا

بەشی دووەم

نموونەیەک لە مێژوو نووسیی چەواشەی کوردی


حەسەنی قازی

وەک لە سەرەتای بەشی یەکەم دا نووسیبووم لایەنی سیاسی ئەو بەشەی کتێبی " هەژاری مرۆڤ" باسی دیکەی لێ دەبێتەوە،لێرە دا هێندێک درێژتر لێوەی دەدوێم و ئەوە لە ڕاستکردنەوەی هەڵەیەکی نووسەری "هەژاری مرۆڤ"ی تێدەپەڕێنێ و نموونەی میژوونووسیی چەواشە وەڕوو دەخا.
نووسەر لە درێژەی نەقڵەکانی بەندی "پێشەوا – هەژار " دا دەنووسێ: " جارێکیان " جەلال نەجیب بێتووشی" لە ئەڵمانیای ڕۆژهەڵاتەوە ( کە لە ساڵانێکی شێستدا لەوێ بوو)، لە نامەیەکیدا بۆ هەژار لە بەغدا، دەقی نامەیەک یا نووسینێکی تری دوکتۆر سەید عەزیزی شەمزینیی – کە بۆ کەسێکی تر بووە – نووسیبووە و داوای بیروڕای هەژاری دەربارەی ئەوە کردبوو، شەمزینی لەوە دا زۆر هێرشی بردبووە سەر پێشەوا (نووسیبووی کە قازی بە زیانی کورد لە گەڵ ئەمریکاییەکاندا سازاوە): "لێرەشدا لەگەڵ ئەوەی بەجوانی دەرناکەوێ سەرچاوەی ئەو قسەیەی وەپاڵ شەمزینی داوە چێیە، بەڵام بە پاڵپشتی وەرگێڕاوی کوردی تێزی دوکتورای ڕەحمەتی دوکتور عەزیزی شەمزینی کە لە بەر دەست دایە دەردەکەوێ هیچ دەربڕینێکی ئەوتۆی تێدا نییە سەبارەت بە "سازانی قازی لە گەڵ ئەمریکاییەکان بە زیانی کورد" ، بەڵکوو سەید عەزیز ئەوکاتەی کە تێزەکەی پێشکێش کردووە (ساڵی ١٩٥٤ یا ١٩٥٥ ) دەچوارچێوەی شێوەی باوی ئەو دەمی مێژوو نووسیی سۆڤێتی دا ئاماژەیەکی ئاوای کردووە: " لە دیسەمبەری ١٩٤٦ دا سپای ئێران بە سەرکردایەتی ی پسپۆڕ و ئەفسەرانی ئەمریکا هێرشی کردەسەر کوردستان و ئازەربایجان، ڕابەرانی هەر دو حزبی دیموکرات و هەر دو کۆماری کوردستان وئازەربایجان بڕیاری شەڕیان نەدا. ئەوان بە هێزە چەکدارەکانی خۆیان ڕاگەیاند کە نابێ لە گەڵ سوپای ئێران دا بەشەڕ بێن.کە هێرشی ئێرانیش دەستی پێ کرد، سەرانی کۆماری مەهاباد بۆ چارەسەر کردنی مەسەلەکە لە ڕێگای محەمەد ڕەشیدخان،زێڕۆ بەگ، قەرەنی ئاغای مامەش و کەسانێکی ترەوە پەیوەندیان لە گەڵ ئینگلیزەکاندا دامەزراند" (دکتۆر عەزیز شەمزینی، جوڵانەوەی ڕزگاری ی نیشتمانی ی کوردستان، چاپی سێیەم،سلێمانی ١٩٩٨.وەرگێڕانی فەرید ئەسە سەرد، بڵاوکراوەکانی سەنتەری لێکۆڵینەوەی ستراتیجی ی کوردستان،لاپەڕەی ٢٢٤ )
شەمزینی لە دوولاپەڕە دواتر دا بەردەوام دەبێ و دەنووسێ: " ئەفسەرانی ئەمریکا لە داگیرکردنەوەی کوردستان و ئازەربایجان نەخشێکی گرنگیان هەبو. ئەمریکی یەکان داوایان لە قازی محەمەد کرد دەست لە پشتگیری سیاسەتی بریتانیا بێنێ و باداتەوە سەر پشتگیری کردنی سیاسەتی ئەمریکا.بەڵام قازی محەمەد کە پاش سەرکەوتنی کۆنە پەرستی و شکانی هێزە دیمۆکراتەکانی ئێران بە سیاسەتی بریتانیا پشت ئەستور بو،پێی وابو ئەگەر لە سەر پشتگیری کردنی ئنگلیز بەردەوام بێ، سەرۆکایەتی کۆماری ئۆتۆنۆم بۆخۆی دابین دەکا بە تایبەتی کە بریتانیا نیازی هەڵوەشانەوەی کۆماری نەبو بە مەرجێک رابەرانی کۆمار پشتگیری ی سیاسەتەکەی بکەن. لەم هەڵسەنگاندنەدا قازی محەمەد بە هەڵە دا چو چونکە ناکۆکی ی نێوان سیاسەتی بریتانیا و سیاسەتی ئەمریکا بە ئەندازەیەک بوو،ئەمریکا لایەنگرانی سیاسەتی بریتانیای بە دوژمنێکی سەرسەخت دادەنا. ئەمریکی یەکان بە ڕونی بۆیان دەرکەوت کە قازی محەمەد دەسبەرداری سیاسەتی ئنگلیز نابێ. لە بەر ئەوە بە فەرمانی باڵوێزی ئەمریکا لە تاران و بە پێی پێشنیاری جەنەڕاڵ شوارتسکۆف، قازی محەمەد و محەمەد حوسێن خان دەستگیر کران و پاشان درانە دادگەیەکی میلیتاری" ( هەر هەمان سەرچاوە لاپەرەی ٢٢٦ و ٢٢٧)
شەمزینی لە کۆتایی کتێبەکەیدا دەنووسێ: " ی- سەرکردەکانی کۆماری مەهاباد و حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران [ دیارە ئەو دەمی ناوی حیزب هەر حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان بووە.ح.ق] بە هیچ شێوەیەک ماوەیان بە کەس نەدا ڕەخنەیان لێ بگرێ.ئەوان هەمو دیدێکی ڕەخنەگرانەیان بە دژی خۆیان دەزانی و لە بریتی[!]ئەوەی بە خۆیاندا بچنەوە و ڕێبازێکی ڕێکوپێکتر بگرنە پێش، گوناهی ئەوەیان دەخستە پاڵ ڕەخنەگران گوایە نۆکەری بریتانیا و ئەمریکان،ئەمەش بۆ لە کارخستن و بێ بەری کردنی ڕەخنەگران لە بەڕێوەبردنی کاروباری کۆمار و حزبی دێمۆکرتی کوردستانی ئێران[ هەڵەکە دووپاتە بووەتەوە.ح.ق] دەکرا بە پەڵپ.( هەر هەمان سەرچاوە،لاپەڕەی ٢٤٩ و ٢٥٠) ئەم بڕگانەی کتێبەکەی دوکتور عەزیزی شەمزینی بە جوانی دەریدەخا، کە نووسەری "هەژاری مرۆڤ ودەوروبەری " هەروا لە گۆترە دەنگۆیەکی گێڕاوەتەوە و هیچ لەوە قووڵ نەبووتەوە شەمزینی لە مەڕ قازی محەمەد و کۆمار چی گوتووە؟

دیارە بە خوێندنەوەی ئەو بۆچوونانەی شەمزینیش مرۆ واقی وڕ دەمێنێ!چۆنە ئەوانەی ئەو تێزی دوکتورایەیان پەسند کردووە چبڕ لەوەیان نەکۆڵیتەوە نووسەر بۆ پاڵپشتی قسەکانی بەڵگەی چییە و بەوە ڕازی بوون بزووتنەوەی کورد لەو سەروبەندە دا بە فیتی سیاسەتی ئینگلیستان دابنێ. جگە لەوە شەمزینی لە زۆر جێی کتێبەکەیدا پشتی بە گێڕانەوەکانی "نەجەقولی پسیان" بەستووە ، کە نێوبراویش لە ساڵی ١٣٧٨ی هەتاوی ماوەیەک بەر لەوەی ئەم دنیایە بەجێ بهێڵێ لە چاو پێکەوتنێک دا گوتوویە " ئەو شتانەی سەبارەت بە محاکەمەی قازییەکانم نووسیوە لە بەر گوشارێک بوو کە ڕێژیمی پەهلەوی بۆی دەهێنام دەنا هیچ فڕییان بە سەر ڕاستییەوە نییە".
قسەکانی شەمزینی لە مەر دامەزراندنی پێوەندی سەرانی کۆماری مەهاباد لە گەڵ ئینگلیستان لە کاتی هێرشی ئێران بۆ سەر ئازەربایجان و کوردستان هەم جێی پێکەنین و هەمیش گریانە چونکە ئەو دەمی زیاتر لە ٦-٧ مانگ بوو حەمە ڕەشید خانی بانە کوردستانی ئێرانی بەجێ هێشتبوو و هیچ پێوەندییەکی بە مەهابادوە نەمابوو، زێڕۆبەگی بەهادوڕی لە دەوروبەری سەردەشت بە دژی هێزی ئەرتەشی ئێران شەڕی دەکرد و قەرەنی ئاغای مامەمیش هەر نەبێ ساڵێک پێش لەو ڕێکەوتە لە ژیان دا نەمابوو.
شەمزینی لە کاتی ئامادە کردنی ئوترووحەکەیدا دیارە لە بیری نەبووە کە لە ڕۆژی ڕاگەیاندنی کۆماری کوردستاندا لەمەیدانی چوار چرا، چی گوتووە :"... براکانم دەزانن کە زۆر برای دیمان هەن ئێستاکەش لە ژێر زنجیری ئیستیعمار و ئیستیبداد و ئەسارەت دەناڵێنن و بە چاوێکی زۆر برسییەوە چاوەڕێی هیممەت و پیاوەتی ئێوە دەکەن! لە بەر ئەوە نابێ هیچ کوردێکی بەشەڕەف بەم ئازادییە کەمە ڕازی بێ بەڵکوو فەڕزە و پێویستە لە سەر هەموو کوردێک مازی و ڕابردووی ڕەشی لە بیر نەکا و بە هۆی عەزم و برایەتی و یەکیەتی و هێز و هیمەتی خۆیان لە ژێر ڕیاسەت و سەرپەرستی ڕەئیس جمهوورمان قازی محەمەد ئامادەین ئەو برا کوردە ئەسیرانەی دیمان کە حاڵی حازر لە ژێر زنجیری ئیستیعمار و ئەسارەت دا دەناڵێنن دەربێنین و خوێنی خۆمان لەو ڕێگایە دا بڕێژین و بەخۆمان نەڵێین ئازادین تا وەکوو کوردستانی گەورە بە تیشکی ئازادی ڕووناک دەکەینەوە.ئێمەش هەر فەردێک لە خانەوادەی نەهری حازر و ئامادەین بە روح و گیان و سەر وماڵمان و بە ڕوحێکی زۆر پڕ لە ئیخلاسەوە لەو ڕێیە دا خزمەت و فیداکاری بکەین.
و لە دوایە دا لە خوای عەزە وەجەل دەپاڕێینەوە کە خوا بە گەورەیی و عەزەمەتی خۆی عومری ڕەهبەر و ڕەئیس جمهوورمان قازی محەمەد درێژ و پایەدار کا کە بتوانێ ئەو ریسالەتە موقەدەسە گەورەیە کە دەستی پێ کردووە تەواو و بەرقەرار بکا و کوردستانی گەورە ئازاد کا و بەدەنگێکی بەرز هاوار دەکەین و دەڵێین هەر بژی ڕەهبەرمان ڕەئیس جمهووری کورد قازی محەمەد و هەر بژی کورد و کوردستانی گەورە و هەر بژی جەنەرالیسموس ستالین ڕەهبەر و پێشەوای ئازادی گیتی." ( ڕۆژنامەی کوردستان ژمارەی ١٣، ١١ی فێڤرییەی١٩٤٦، بە ڕێنووسی من)
هەر لەو ڕۆژە، واتە لە ٢ی ڕێبەندانی ١٣٢٤ی هەتاوی و بە دوای سەید عەزیز دا، زێڕو بەگی هەرکی لە نوتقی خۆی دا گوتبووی: " قسێکی دی کە بۆ ڕوون بوونەوەی بیری هەمووکەس بە پێویستی دەزانم عەرز دەکەم ئەوەیە: کە ئاغای حاجی سەید عەبدوڵا ئەفەندی [باوکی سەید عەزیز] لە پاش شەهریوەری ١٣٢٠ کە کورد دەستیان بە ملە و موبارەزەی میللی کرد و ویستیان حەقی مەشڕووعی خۆیان بستێنن عیدەیەکی زۆر لە بەر چاوە نۆڕی کە لەویان هەبوو وەدووی کەوتن و دەیانویست بە پێشەوایی و پشتیوانی ئەو ئاغایە ڕەهنمایی بکرێن، بەڵا ئەو زاتە بە پێچەوانەی ئینتیزارات و چاوەنۆڕی هەموو کەس لە ساڵی ١٣٢١ هەڵستا چووە تاران و بە زیدی کوردان دەگەڵ کاربەدەستانی تارانێ بە تایبەتی دەگەڵ ستادی ئەڕتەشی ئێران خەریکی گفتوگۆ بوو و خەیانەتی بە کوردان دەکرد و سەد دەر سەد کاری کوردانی وەپاش خست پێویستم زانی ئەو زاتە بەنگۆ بناسێنم " ( کوردستان ژمارەی٢١، ٢ی مارسی ١٩٤٦)
دیارە ڕۆژنامەی کوردستان لە ژمارەی ١٥، ١٦ی فێڤرییەی ١٩٤٦ نوتقی زێڕۆ بەگی بە سانسۆرکردنی قسەکانی سەرەوە بڵاو کردووەتەوە، بەڵام ١٦ ڕۆژ دواتر واتە لە ژمارەی ٢١ دا هەموو قسەکانی ئەوجار بێ سانسۆر کردنیئەو تۆمەتەی زێڕۆ بەگ وەپاڵ سەید عەبدوڵا ئەفەندی داوە بڵاو کردووەتەوە. دوا بە دوای ئەوە بەپێی ڕۆژنامەی کوردستان ( ژمارە ٢٥، ١٧ی مارسی ١٩٤٦) " لە ڕۆژی ٩-١١-١٣٢٤ [ ٢٩ ژانڤییەی ١٩٤٦] ساتی ٢ی پاش نیوەڕۆ دا لە لایەن ئاغای حاجی سەید عەبدوڵا ئەفەندی جێژنێکی زۆر جوان بە شانازی پێشەوای کوردستان گیرا و پاش وتارێکی زۆر لە لایەن برایانەوە، سەید عەبدولعەزیز ئەم وتارەی خوێندەوە: تەبریکی خانەدانی نەهری..." و وتارەکەش هەر نێوەرۆکی ئەو نوتقەیە کە سەید عەزیز لە ڕۆژی ڕاگەیاندنی کۆمار لە مەهاباد کردبووی.

ئەو نموونانەی سەرەوەم بۆ سەلماندنی ئەوە هێنایەوە کە بۆچوونی دوکتور شەمزینی لە کتێبەکەیدا لە ڕاستیدا بەرپەرچدانەوەی ئەو گومان و ذردۆنگیانە بووە کە ئەو سەروبەندی لە کۆماری کوردستاندا سەبارەت بە ڕەحمەتی حاجی سەید عەبدوڵا ئەفەندی و هێندێک لە ئەندامانی بنەماڵەی نەهری لە ئارا دابوون و ئەو کێشە و دووبەرەکاتییەی کە دوای چوونی بارزانی و هاوڕێیانی بۆ تاراوگە لەئازەربایجانی شووڕەوی لە نێو کوردەکاندا سەری هەڵدا و تا ئێستاش بە باشی لێی نەکۆڵدراوەتەوە و دیزە بە دەرخۆنە کراوە، ئەو دەرفەتەی بۆ پێک هێناوە تاوانی گوێڕایەڵ بوونی ئینگلیستان و هاوکاری کەسانی سەر بە بنەماڵەکەی لە سەر خۆیان وەلابەرێ و بێ بەدەستەوە دانی هیچ بەڵگەیەک قازی محەمەد بە سەرلە پێناوی سیاسەتی ئینگلیستان بناسێنێ. ئەوەش جگە لە تۆڵەکردنەوەی بنەماڵەیی نەبێ، شتێکی دیکە نییە و لە شیکردنەوەی بابەتیانەی ڕووداوەکانی ئەو سەرو بەندی کوردستان تەواو دوورە.

دوکتور ڕەحیمی قازی کە یەکێک لە کەسانی سەر بەلایەنێکی ئەو کێشەیە بووە و لە نووسینەکەی ڕا دیارە چاوی بە تێزی دوکتورای دوکتور عەزیزی شەمزینی کەوتووە. لە کتێبە دەستنووسەکەیدا، (قاضی محمد و جنبش رهایی بخش ملی خلق کرد، دەقی فارسی، ڕێکەوتی نووسینەوەی ١٩٨٦. وەرگێڕانی من) بەشێک لەو دەنگۆ و گومانانەی بۆ بەرپەرچ دانەوەی بۆچوونەکانی دوکتور شەمزینی، دیارە ئەویش هەر بە پێوانەی مێژوونووسی باوی ئەو سەروبەندی سۆڤییێتی دووپاتە کردووەتەوە و دەنووسێ: " لە ساڵانی ١٩٤٣-١٩٤٢ جاسووسانی ناسراوی ئینگلیستان لە عێراق وەکوو لاین لە کەرکووک ، ستابینگ و گۆڕ لە هەولێر و کارۆلین مید لە مووسڵ و ئیدیکە بە ئاگادار بوون لە تەنینەوەی بزووتنەوەی نەتەوەیی گەلی کورد لە ناوچەی مەهاباد بێوچان جاسووس و دەستنێژانی خۆیان دەناردە ئەوێ.ئەوکەسانە بە تایبەتی لە بن پەردەی دینی دا چالاکیان دەکرد. یەکێک لەو دەستنێژانە کە ئیستعمارگەرە ئینگلیسییەکان لە عێڕاقەوە ناردبوویانە مەهاباد شێخ محەمەد سەدیقی گەیلانی ( ناسراو بە پۆشۆ)بوو کە سەر بە خانەدانی شێخەکانی نەهری بوو و ئەو خانەوادەیە لە ڕووی دینییەوە نفووز و دەستڕۆیشتووییەکی زۆریان لە نێو خەڵکی کوردستان دا هەبوو. محەمەد سەدیق بە پێچەوانەی داب و شوێنی باب و باپیرانی ببوو بە نۆکەری ئاڵقە لە گوێی ئینگلیس. نێوبراو لە مەهاباد لە ماڵی حاجی ساڵحی شاتری لێی دامەزرابوو. ئەو کەسانەی لە گەڵ شێخ هاتبوون بۆ مەهاباد ئەویان وەکوو " پێشەوای ئایینی کوردستان" و فەردێک لە " تایفەی پێغەمبەر" و " ئاڵاهەڵگری ئازادیی کوردستان" دەناساند و داوایان لە خەڵکی کوردستان دەکرد پێڕۆیی لە شێخ بکەن. محەمەد سەدیق تێدەکۆشا کە دەوڵەتی کۆلۆنیالیستی ئینگلیستان وەکوو لایەنگر و پشتیوانی گەلی کورد نیشان بدا. ئەو بانگەشەیەکی هەموو لایەنەی بە دژی سۆسیالیسم و بیرووڕای کۆمۆنیستی وەڕێ خستبوو وهەوڵی دەدا بە کەلکوەرگرتن لە هۆکاری دینی خەڵکی کوردستان بە دژی یەکێتی شووڕەوی بئاورووژێنێ و لایەنگرانی سۆسیالیسم لە عەزابی خوڵای بترسێنێ. جگە لەوە، محەمەد سەدیق بۆ داپۆشینی مەبەستی سیخوڕی کردنی خۆی خۆی وەکوو لایەنگری دامەزراندنی " دەوڵەتی کوردستانی گەورە" دەناساند و تێدەکۆشا بەو شێوەیە هێندێک لە کۆڕ و کۆمەڵی نیشتمانپەروەر و ئایینی کوردستان بەرەولای خۆی ڕاکێشێ.
بەڵام شوێنەونکەی شێخ بە هیچ کوێ نەگەیشت. هێندەی پێ نەچوو کە هەموو بە نییەتی چەپەڵی شێخ و جاسووسییەکانیان زانی. تەنێ چەند سۆفییەک و ژمارەیەکی کەم لە موریدانی خانەدانی نەهری بە دەورێوە مابوون و کەس ڕووی تێ نەکرد. قازی محەمەد کە بە باشی دەیزانی شێخ بە چ مەبەستێک لە لایەن ئینگلیسییەکانەوە ناردراوە بۆ مەهاباد پەیامی بۆ نارد بێ هەرا و بە خشکەیی مەهاباد بە جێ بهێڵێ. خەڵکی مەهاباد بە ئیحتیرامی شێخانی نەهری کە لە ڕابردوو دا خزمەتی گەورەیان بە گەلی کورد کردبوو، نەیاندەویست شێخ محەمەد سەدیق بە ئابڕوو دۆڕاوی لە شار وەدەربنێن. جێی سەرنجە کە لە کاتی هاتنی دا بۆ مەهاباد زۆر بەگەرمی پێشوازی لێ کرابوو، بەڵام کەس بە ڕۆیشتنی نەزانی." (لاپەڕەی ٦٧ی دەستنووسی دەقی فارسی).

شێخ محەمەد سەدیق کوڕی سەید تەهای نەهری و نەوەی شێخ محەمەد سەدیق کوڕی شێخ عوبەیدیلا بووە. براکەی سەید ئەحمەد لە سەر دەمی کۆماری کوردستاندا بەرپرسی کۆمیتەی حزبی لە نەغەدە بووە و یەکێک لە زانیاریدەرەکانی ویلیام ئیگلتن بووە بۆ نووسینی کتێبەکەی " کۆماری کوردی سالی ١٩٤٦".بە پێی نووسینی ئیگلتن شێخ محەمەد سەدیق (شێخ پۆشۆ) یەكێک لەو کەسانە بووە کە لە مانگی نۆڤامبری ساڵی ١٩٤١ لە لایەن شووڕەوییەکانەوە بانگ کران بۆ باکۆ.( کۆماری کورد لە ساڵی ١٩٤٦، دەقی ئینگلیسی، لاپەڕەی ١٨ ). هەر لەو کتێبە دا ئیگلتن بەردەوام دەبێ و دەنووسێ " " لە ساڵی ١٩٤١ شێخ عەبدوڵا هاتە نێو خاکی ئێران کە بنەماڵەکەیان لە دۆڵی مەرگەوەڕ زەوی و زاریان هەبوو. یەک لە خزمە گەنجەکانیشی، کوڕێکی سەید تەها لە ناوچەی ڕەزائییە بوو. ئەوە سەید محەمەد سەدیق بوو، کە بە شێخ پۆشۆ بە نێوبانگ بوو، ئەو نێوەشی بابی بە سەری دا بڕیبوو لە بەر ڕێز و خۆشەویستی بۆ ماڕشاڵFochی فەڕانسەیی لە ماوەی شەڕ دا. پۆشۆ لە سەرەتاوە دۆستایەتی و باوەڕی داگیرکەرانی ڕووسی بەرەولای خۆی ڕاکێشا و لە گەڵ ئەو دەستەیەی کە بانگ کرانە باکۆ چووە ئەوێ، بەڵام داوتر بە باشی زانی ئێران بە جێ بهێڵێ و بگەڕێتەوە عێڕاق.(هەر سەرچاوەی پێشوو، لاپەڕەی ٢٠). ئارچیباڵد ڕوزڤێڵت لە کتێبەکەی دا "سوێی زانین" دەنووسێ لە هاوێنی ساڵی ١٩٤٤ لە بەغدا زۆر جار چاوی بە شێخ پۆشۆ کەوتووە و بە وردە ڕیشاڵ باسی مودێلی جلوبەرگە کوردییەکەی دەکا. ( سوێی زانین، دەقی ئینگلیسی لاپەڕەی ٢٥٥). هەژاریش لە "چێشتی مجێور دا لە مەڕ شێخ پۆشۆدەنووسێ: "... جارێک باسی بەدفەڕی هێندێک نەجیم زادان بو،حوزنی گوتی: " من کە لە ئیدارەی گۆڤار بوم قەت نە چوبومە سەفارەتی بریتانیا،تەلەفون کرا کە سەفیر دەیەوێ بت بینێ.بردمیە پەنایەک و بە سرتە گوتی: کوردێکی زۆر گرینگی روسیەمان لە لایە،تۆ بیدوێنە و دڵخۆشی بدەوە.لە ژورێکی تایبەتی کوردەکەم دیت.خوایە من وەک ئەو کابرایە بناسم وایە.
- کاکە ناوت بە خێر؟
- مامۆستا حوزنی نامناسی؟ من عەمراغام،نۆکەری حاجی سەید عەوڵا،چەندم چایی بۆ داناوی؟
- تۆ و ئێرە چی؟
- بەدبەختی.سەید پۆشۆی سەید تەها هەڵی فریواندم: وەرە دەتکەمە کوردی روسیە و دەت بەم بۆ سەفیری بریتانیا و پوڵێکی باشت دەست دەکەوێ.وا لێرە وەک حەپسی وام و ئەوا لە ترسانیش زراوم چوە، دەخیلە ڕزگارم کە.
سەفیر لە دەرێ دەهات و دەچو.چاوەنۆڕی خەبەری خۆش بو. نوک و بەدم بۆگێڕایەوە.وەک بیست کەس قدیلکەی بدەن ملی لە پێکەنین نا:
- ئەو پۆشۆیە پتر لە بیست جاران دەستی بڕیوم،بەڵام دیسان فایدەی لێ دەبینم! پوڵێکم بۆ عەمەرئاغا ساند و ناردمەوە سنوری ئێران" ( چێشتی مجێور، لاپەڕەی ١٢٥و ١٢٦).

هەر لەو کتێبە دەستنووسە دا ذوکتور ڕەحیمی قازی دەنووسێ: " لە سەرەتای ساڵی ١٩٤٦ لە نزیک مەهاباد یەکێک لە جاسووسانی ئینگلیسی بە نێوی ڕەسووڵ ناجی لە لایەن پێشمەرگەی کوردەوە گیرا. ئەو لە بەر سەنەد و بەڵگەیەکی زۆری کە لێی گیرا بوو ناچار بوو زۆر شت بدرکێنێ و ئعترافی لە سەر بکا. لە لێپرسینەوەکانی سەرەتایی دا ئعترافی کرد کە بەپێی ڕاسپاردەی ڕەئیسی ئیدارەی سیاسی ئینگلیس لە مووسڵ سەرهەنگ دوو کارونیل مید و سەروان گۆڕ لە هەولێر هاتووە لە گەڵ جاسووسانێک وەک کاک مامەندی کولیج، گوڵزار خانم، شیخ عەبدوڵای گەیلانی، ڕەشید بەگی حاجی ئاغا ئۆغڵی و تەها تەیر ئاغا چاوپێکەوتن بکا، فەرمانی مەئموورانی سیاسی ئینگلیسیان پێ ڕابگەیێنێ.
لە جێی خۆیدا وەبیر بهێندرێتەوە کە زۆربەی ئەو کەسانە خۆیان لە نێو رێزەکانی بزووتنەوەی کورد خزاندبوو و ماهییەتی خۆیان شاردبووەوە. لێرە دا بە تایبەتی مەسەلەی شێخ عەبدوڵای گەیلانی زۆر گرینگ بوو، چونکە ئەو
لە بەر خزمەتی باب و باپیرانی بە بزووتنەوەی کورد و پلەوپایەی دینی خۆی تا ڕادەیەک لە نێو خەڵک دا خۆشەویست بوو و وەک ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی حزبی دێمۆکڕاتی کوردستان هەڵبژێردرا بوو. نێو براو وەکوو ئەندامی دەستەی نوێنەرایەتی کوردستان لە کۆبوونەوەکان و وتووێژەکانی کە لە گەڵ دەستەی نوێنەرایەتی حکوومەتی نەتەوەیی ئازەربایجان کرابوون بەشداری کرد بوو. وەدەست کەوتنی لیستی ناوی ئەو کەسانە گرینگییەکی زۆری هەبوو. کۆمیتەی ناوەندی حزب و حکوومەتی نەتەوەیی کوردستان دەستبەجێ هەنگاوی پێویستی هەڵێناوە. شیخ عەبدوڵای گەیلانی و هەر وەها میرزا ڕەحمەتی شافیعی کە لە تاجرە گەورەکانی مەهاباد بوو ،پەنایان هێنابوو بۆ ماڵی قازی محەمەد ( مەحکەمەی قازی). پووچەڵ کرانەوەی ئەو پیلانە زەبرێکی گەورە بوو لە سیاسەتی کۆلۆنیالیستی ئینگلیس لە مەڕ کوردستان. ئینگلیسییەکانیش لەوە تێگەیشتن کە هەست و بیروڕای نیشتماپەرستانە و پێشکەوتنخوازانە لە نێو کوردەکاندا ئەوەندە بەهێزە کە ناتوانن لە ڕێگای دێمۆکڕاسی لای بدەن و بە دروشمی کۆنی یارمەتیدان بە " دامەزراندنی دەوڵەتی کوردستانی گەورە" گەلی کورد هەڵفریوێنن.کۆلۆنیالیزمی ئینگلیس لە ڕێگای لەشکر کێشانەوە دەیەویست پێش بە بەخۆداهاتن و باڵا کردنی بزووتنەوەی دێمۆکڕاتیکی گەلی کورد بگرێ. هەر بۆیەش ئینگلیستان هێزێکی زۆری هێنایە کوردستانی عێڕاق و هێزی خۆی لە سنوورەکانی کوردستانی ئێران دامەزراند." ( لاپەڕەی ١٤١ی دەستنووسی فارسی، وەرگێڕانی من)
باسی ڕەسووڵ ناجی لە چەند سەرچاوەی دیکەش دا هاتووە. بۆ وێنە سەید محەمەدی سەمەدی لە زمانی سەعیدی هومایوونەوە دەنووسێ: " دوای نیوەڕۆی ڕۆژی پێنجشەمۆ ٢٥- ١١- ١٣٦٣ [ی هەتاوی] جەنابی سەعید خانی هومایوون کە یەکێک لە کەسایەتییە ئاگادارەکانی مەهابادییە، شتێکی زۆر سەرنجڕاکێشی بۆ باس کردم کە ئەوەی گوتی لێرە دا دەیگێڕمەوە: ڕووسەکان لە ساڵی ١٣٢٤[ی هەتاوی] لە شاری شنۆ کوردێکی عێڕاقییان بە سەنەد و بەڵگەوە گرت و دەرکەوت کە ئەو شەخسە بە قازانجی بریتانیا جاسووسی کردووە. ڕووسەکان نێوبراو دەدەنە دەست حکوومەتی ئەو کاتی مەهاباد. قازیی محەمەد هێندێک پرسیاری لێ دەکا و ئەو کەسەش پێ لە گوناحکاری خۆی دەنێ و دەڵێ ئێستا کە هەموو شتی من ئاشکرا بووە و دەستم ڕوو بووە،ئعتراف دەکەم کە ئەو کارە قێزەوەن و سووکەم کردووە تەنانەت ئیقرار دەکەم کە لە ساڵی ١٣٠٧ی هەتاوی [١٩٢٨] لە سەرهەڵدانی مەلاخەلیلی گۆڕەومەڕ دا بریتانیاییەکان مەئموورییەتیان پێ دام بچمە لای مەلا خەلیل و تێبکۆشم ئاوری شەڕ و دووبەرەکی خۆش بکەم. ئێستا پێی لێدەنێم کە شەرم دەکەم و پەشیوانم و بەڵێنی دەدەم تا ئەو ڕۆژەی زیندووم وەدوای کاری ئاوا نەکەوم. ( محەمەدی سەمەدی، نگاهی بتاریخ مهاباد، دەقی فارسی، لاپەڕەی ٩٢. وەرگێڕانی من.)
هەژار لە سەر ئەو ڕەسووڵ ناجییە دەنووسێ: "... هەر حوزنی گێڕایەوە کە لەهەولێر بوم،دەچومە دیدەنی حاکمی ئینگلیس،مەلایەکی لەباری کەڵەگەتم دیت لە دەرگای حاکم کز وێستابوم [!]. گوتی:
- سەید توخوا وا بکە حاکم ببینم، چەند ڕۆژە ڕێم نادا.
- حاکم لە جوابما گوتی:
- ئەوە مەلا خەلیلی گۆڕەومەرە،ئەوەی پێمان سپاردبو، باشی پێک نەهێنا، ئێستا داوای پوڵ دەکا.پێی بڵێ ئەگەر خۆی نەشارێتەوە پۆلیسی عێراق دەیگرن."
ئەوسا تێگەیشتم کە ئەو پیاوە ممبارەکەی ئەو هەمو مەنگوڕەی بە کوژ دا و ماڵ وێران کرد، کێ ناردویە و ڕەسوڵ ناجی کە ئێمە لە سابڵاغ گرتمان و دەرکەوت جاسوسێکی گەورەی بریتانیایە و دامانە دەست روسان، لە خەزای مەلاخەلیل دا ڕاوێژکاری هەرە نزیکی بوە."( چێشتی مجێور، لاپەڕەی ١٢٦)

سەبارەت بە چارەنووسی دواتری ئەو ڕەسووڵ ناجی یە، لە بیرەورییەکانی زرار سلێمان بەگ دەرگەڵەیی دا دەخوێنینەوە و ئەو دیدارە دەبێ لە ساڵی ١٩٥٣ یان ١٩٥٤ دا بووبێ. " مانەوەم لە تاشکەند ئەوەی باش بوو ناوە ناوە دەڕۆیشتمە (ڤریڤسکی) ئەو شوێنەی باوکم و منداڵەکانمی لێ بوون. ڕۆژانی پشوو دەڕۆیشتمە لایان، ڕۆژێکی یەک شەم چوومە لای باوکم بینیم پیاوێکی پیر لای باوکم دانیشتووە و نەمناسی،پیاوێکی ڕەق و لاواز بوو باوکم پێی گوت: ( کاک ڕەسووڵ ئەوەیە زرار)، ناوبراو چاک و چۆنیەکی گەرمی لێکردم ئینجا دوو بە دوو دانیشتین و قسەمان کرد لە قسەکانیدا دیار بوو پیاوێکی وشیار بوو لە ماوەی دانیشتنمان زۆر شتی مێژووییم لێ بیست، لە دواییدا زۆر بە وردی باسی گیرانی خۆی گێڕایەوە کە چۆن لە نەغەدە لە ساڵی (١٩٤٦) دەستگیر کراوە و بەڕێ کراوەتە سۆڤیەت،لە قسەکانی بەردەوام بوو گوتی:( لە ڕاستیدا من پیاوی ئینگلیزەکان بوم،لە زووەوە وەک کاربەدەستێکی شەریکەی نەوتی کەرکوک باوەڕپێکراوی ئەوان بووم پەیوەندیم بە زۆر کەسەوە هەبوو لە کوردستان، لە کاتێکا هێنامیان بۆ ئێرە هەموو شتێکم پێ گوتن، ئەوانیش بەریاندام، لەو کاتەی بیستم ئێوە هاتوون بۆ سۆڤیەت داوام لێ کردن بمبەن بۆ لای بارزانیەکان،مەلا مستەفا دەناسم ئەوانیش هێنامیان بۆ ئێرە)."(بیرەوەییەکانم لە ساڵانی ١٩٤٣ – ١٩٧٧ دا، زرار سلێمان بەگ دەرگەڵەیی، ٢١٥)

دوکتور ڕەحیمی قازی لە مەڕ حەولی ئەمریکا بۆ دامەزراندنی پێوەندی لە گەڵ قازی محەمەد دەنووسێ: " لەیەکێک لە سەفەرەکانی قازی محەمەد بۆ تاران بۆ دیدار لە گەڵ قەواموسەلتەنە، عەبدوڵای ئێلخانیزادە کە سەر بە حکوومەتی ناوەندی و ڕەئیسی ستادی ئەڕتەشی ئێران بوو بە پێی ڕاسپاردەی جۆرج ئالێن سەفیری ئەمریکا لە تاران حەول دەدا قازی لە ئەمریکا نزیک کاتەوە. ئەو بە قازی دەڵێ بۆچی سەفەرێکی ئەمریکا ناکا؟ دیارە ئەوە قسەی شەخسی خۆی نەبووە، بەڵکوو بە پێی فەرمان و ڕاسپاردەی ئاغاکانی قسەیەکی وای کردووە*. سەبارەت بە حەولی ئەمریکا بۆ نزیکبوونەوە لە قازی بەڵگەیەکی دیکەش بەدەستەوەیە کە زۆر گرینگە. ڕۆژنامەی " پیکار زندگی"** کە لە تاران چاپ دەبوو، لە بەهاری ساڵی ١٩٥٥ بیرەوەرییەکانی کاربەدەستێکی وەزاڕەتی کاروباری دەرەوەی ئێرانی سەبارەت بە ڕووداوەکانی ساڵانی ١٩٤٧-١٩٤٦ چاپ کردووە کە تیێدا باسی چوونی ژەنەڕاڵ شوارتسکۆف ی ئەمریکایی بۆ لای قازی محەمەد لە تاران دەکرێ. شوارتسکۆف لە سەرەتای ساڵی ١٩٤٦ بە پێی داوخوازی دەوڵەتی کۆنەپەرستی ئێران وەکوو ڕاوێژکاری گشتی هاتە ئێران و بە دەستەڵاتێکی بەربڵاو هەموو کاروباری ژاندەرمەری ئێرانی بە ئەستۆ وە گرت. کاتێک قازی لە تاران بوو. شوراتسکۆف ژەنەڕاڵ خوسەرەوانی فەرماندەی ژاندەرمەری گشتی ئێران دەنێرێتە لای و داوای چاوپێکەوتنی لەگەڵ دەکا. ڕۆژنامەی " پیکار زندگی" وتووێژەکانی نێوان قازی و شوارتسکۆفی بە کورتی بڵاو کردووەتەوە و لە کۆتایی دا ئەو ئاکامەی لێ دەرخستووە: " ڕێبەری کۆمەڵە هیوایەکی گەورەی بە سەرکەوتن و پێشکەوتنی ڕووسییە هەبوو و وا وێنەدەچوو لە ئاڕەزوو و ئاواتی خۆی دەست هەڵبگرێ. لەو پوختەی ئەنجام لێ دەرخستنەی " پیکار زندگی " ڕا دەردەکەوێ کە هەموو حەولەکانی ئەمریکاییەکان بۆ ئەوە بوو کە قازی محەمەد لە یەکێتی شووڕەوی و دێمۆکڕاسی ڕاستە قینە دوور خەنەوە و بیکەن بە هەڵسووڕێنەری سیاسەتە کۆلۆنیالیستییەکانی ئەمریکا لە کوردستانی ئێڕان (* "نامە دنیا" ١٨ی دیسامبری ١٩٥٥، ** ئەم قسانە بە پاڵپشتی ڕؤژنامەی "کوردستان"ی چاپی باکۆ، ڕێکەوتی ٦ی ئاوریلی ١٩٥٥ نووسراون) ( هەر هەمان سەرچاوە، لاپەڕەی ١٤٤. وەرگێڕانی من).

دوکتۆر ڕەحیمی قازی لە پەراوێزی ئەو بەشەی کتێبەکەیدا دەنووسێ: " پێویستە شی بکرێتەوە کە لە هێندێک نووسین دا و، لەوانە کتێبی عەزیزی شەمزینی کوڕی سەید عەبدوڵای گەیلانی بە بێ هیچ بەڵگە و مەدڕەکێک دڵڕەشانە هێرشی کردووەتە سەر قازی." ( پەراوێزی لاپەڕەی ١٦٠ی دەستنووس،وەرگێڕانی من).

مرۆی وردبین بە خوێندنەوەی شیکردنەوەکانی عەزیزی شەمزینی و ڕەحیمی قازی بە باشی بۆی ساخ دەبێتەوە کە نەیەکەمیان دەتوانێ بیسەلمێنێ قازی محەمەد سەرلەپێناوی سیاسەتی ئینگلیستان بووە و نە ئەوی دووەمیان بەو شتانەی باسی کردووە دەتوانێ گۆیا "جاسووسی" ڕەحمەتی شێخ عەبدوڵای گەیلانی بۆ ئینگلیستان بسەلمێنێ.گریمان ئەوەش ڕاست بێ ڕەسووڵ ناجی مەئموورییەتی ئەوەی بووبێ چاوی بە شێخ عەبدوڵا بکەوێ و بۆچوون و سیاسەتی کاربەدەستانی ئێنگلیس لە عێڕاقی پێ ڕاگەیێنێ، بەڵام ئەوە بە هیچ جۆر مانای جاسووسی کردنی سەید عەبدوڵا بۆ ئینگلیستان ناگەیێنێ .
هەم پێشەوا قازی محەمەد و هەم شێخ عەبدوڵا ئەگەر تاکتیکی کار و خەباتیشیان جیاواز بووبێ،بەرلەهەموان سەرلە پێناوی کوردان بوون. پێشەوا قازی محەمەد بە فیداکردنی گیانی خۆی ئەوەی سەلماند و نەمر شێخ عەبدوڵا ئەفەندیش لە تەواوی ماوەی ژیانی خۆی لە دوای هاتنی بۆ خاکی کوردستانی ئێران کەس جگە لە چاکەی لە گەڵ خەڵکی نەدار و گەلی کورد چ خراپەیەکی لێ نەدیوە و کە وابێ لە ڕێبازی برا، باب و باپیری لای نەداوە و هەر نفووزی مەعنەوی ویش بوو کە توانی ژیانی سەید عەزیز لە مەرگی حەتمی لە زیندانی "سەنگەسەر" بپارێزێ.
هەڵسەنگاندنی ئیدیعا بێ بەڵگەکانی ڕەحمەتی عەزیزی شەمزینی سەبارەت بە سەرلەپێناوی قازی محەمەد بۆ ئینگلیستان و وڵامی بێ بەڵگەی ڕەحمەتی ڕەحیمی قازی بۆ بە جاسووسی ئینگلیستان دانانی کەسایەتییەکی خۆشەویستی وەک سەید عەبدوڵا ئەفەندی دەبێ وەچەی ئیستای کورد لە مەڕ نموونەیەک لە مێژووی سیاسی چەواشە کراوی وەخۆ بێنێتەوە. ئەگەر کاک شێرکۆی هەژار ڕیوایەتی هەڵەی لە بۆچوونی دوکتۆر عەزیزی شەمزینی نەکردبایە،ڕەنگ بوو لێخوردبوونەوەیەکی ئەوتۆ هەر بە زەینی منیشدا نەهاتبا.