باسی کوردستان له‌ ڕۆژنامه‌ی "آذربایجان" دا- 18 وتووێژه‌کانی تاران

ڕێو ره‌سمی به‌ڕێکردنی ده‌سته‌ی نوێنه‌رایه‌تی ئازه‌ربایجان و کوردستان بۆ تاران له‌ فڕۆکه‌خانه‌ی ته‌ورێز. یه‌کشه‌مۆ 8ی بانه‌مه‌ڕی 1325/ 28ی ئاوریلی 1946. له‌لای ڕاسته‌وه‌ نه‌فه‌ری دووه‌م: ڕه‌بیعوده‌وله‌ی که‌بیری، دوای یایه‌کان سه‌ید جه‌عفه‌ری پیشه‌وه‌ری، میرزا عه‌لی شه‌بوسته‌ری، پێشه‌وا قازیی محه‌مه‌د، محه‌مه‌د حوسێنی سه‌یفی قازی

باسی کوردستان له‌ ڕۆژنامه‌ی آذربایجان دا - ١٨

وتو وێژی هەیئەتی نوێنەرانی ئازەربایجان و کوردستان لە گەڵ نوێنەرانی دەوڵەتی نێوەندی لە تاران
9ی بانەمەڕی 1325 تا 22ی بانەمەڕی 1325 (29ی ئاوریلی 1946 تا 12ی مەی 1946)

حه‌سه‌نی قازی

لە ژمارەی 201ی آذربایجان دا (جومعە 27ی بانەمەڕی 1325/ 17ی مەی 1946 ) بابەتێکی درێژ بە نێوی " بەیاننامە سەبارەت بە وتو وێژەکانی نوێنەرانی ئازەربایجان و حکوومەتی تاران " بڵاو کراوەتەوە کە بەشی کۆتاییەکەی بە قەڵەمی سەید جەعفەری پیشەوەری سەرۆکوەزیری حکوومەتی نەتەوەیی ئازەربایجان نووسراوە.
لەو نووسراوەیە ڕا وورده‌ ڕیشاڵی داوخوازی هاوبه‌شی کوردستان و ئازه‌ربایجان له‌ حکوومه‌تی نێوه‌ندی ده‌رده‌که‌وێ. هەیئەتی نوێنەراتی ئازەربایجان کە نوێنەرێکی کوردستانیشی تێدا بووە پێشنیازێکی 33 ماده‌یی داوه‌ به‌ نوێنه‌رانی حکوومه‌تی نێوه‌ندی. له‌و باره‌یه‌وه‌ محه‌مه‌دحوسێنی سه‌یفی قازی نوێنه‌ری کوردستان‌ له‌ کۆبوونه‌وه‌یه‌ک له‌ مه‌هاباد، ره‌وتی وتووێژه‌کانی به‌ ئاگاداریی خه‌ڵک را گه‌یاندووه‌ وله‌ قسه‌کانی که‌ له‌ ڕۆژنامه‌ی کوردستان دا بڵاو بووه‌ته‌وه‌ ده‌ڵێ: " داوخواز و ته‌قازای 5 میلیۆن کورد و ئازه‌ربایجانی به‌ 33 مادان به‌ ده‌وڵه‌تی ئێران پێشنهاد کرا که‌ ئه‌وه‌ بۆ ئاگاداریی ئێوه‌ عه‌رز ده‌کرێ..." وا ده‌رده‌که‌وێ مەبەست لە "کوردستان"چ له‌ داوخوازه‌کان و چ له‌ وتوێژه‌کان دا هەر ئەو ناوچانە بووبێ کە لە دەرەوەی دەستەڵاتی حکوومەتی نێوەندی دابوون.وه‌ک له‌و نووسراوه‌یه‌ ڕا ده‌رده‌که‌وێ لە پێشنیارەکانی دەوڵەتی قەوامولسەلتەنە دا هیچ ئاماژەیەک بە بارو دۆخی کوردستان نەکراوە،جگە لە دوایین لایحە لە مادەی ١٤ دا نەبێ کە ئەویش هه‌یئه‌تی دەوڵەت پەسندی نەکردووە و دەستەی نوێنەرایەتی ئازەربایجان و کوردستان بێ ئەوەی چ ئاکامێکیان له‌و وتووێژانه‌ وه‌رگرتبێ تارانیان بەجێهێشتووە.
ڕۆژنامەی کوردستان لە ژمارەی 50، 6ی جۆزەردانی1325/ 27ی مەی 1346 دەقی گوزارشی محەمەد حوسێنی سەیفی قازی نوێنەری کوردستانی سەبارەت بەو وتووێژانە بڵاو کردووەتەوە کە لە میتنگی ڕۆژی 31-2- 1325 لە مەهاباد سه‌باره‌ت به‌ وتو وێژه‌کانی تاران ئاگاداریی له‌ به‌ر ده‌ست خه‌ڵک ناوه‌ .دواتر ده‌قی ئه‌و گوزارشه‌ش بڵاو ده‌که‌ینه‌وه‌.
مانگێک دوای سەرنەگرتنی وتووێژەکانی تاران لە 23-3- 1325 لە تەورێز ڕێکەوتنێک لە نێوان سەرۆکوەزیری حکوومەتی نەتەوەیی ئازەربایجان،سەید جەعفەری پیشەوەری و موزەفەری فیرووز،جێگری سیاسی و پارلمانی سەرۆکوەزیری ئێران قەوامولسەلتەنە ئیمزا کراوە کە هەر لە سەر گەڵاڵەی دەوڵەت لە وتووێژەکانی بانەمەڕی تاران هەڵنراوە و لەوێدا لە مادەی ١٣ دا باسی کوردستان هاتووە.
ئەم بەیاننامەیە و شەرحی وتووێژەکانی مانگی بانەمەڕ لە تاران لە زۆر ڕووەوە گرینگن. بە ڕەسمی ناسینی دەستەڵاتی کوردستان لە لایەن حکوومەتی نەتەوەیی ئازەربایجان و ناسینی بەشێک لە جوگرافیای کوردستان وەک " کوردستانی ئازەربایجان" و هێنانە گۆڕی داوخوازی هاوبەش لە گەڵ کوردەکان کە دەکرێ لەم ڕۆژگارەش دا وەک نموونەی هاوکاریی مێژوویی ئەو دوونەتەوە دراوسێیە ئاماژەی پێ بکرێ.لە خوارەوە بابەته‌که‌ بە زمانی ماک (ترکی ئازەربایجانی) لە گەڵ وەرگێڕانە کوردییەکەی ده‌بینن.


آذربایجان ، نمره‌ 201، ایکینجی دوره‌ ، جمعه‌ 27 اردیبهشت 1325/17 مه‌ 1946


آذربایجان نماینده‌لرینین طهران حکومتی ایله‌ آپاردیقلاری مذاکره‌لر باره‌سینده‌ اعلامیه

ایران باش وزیری آقای قوام السلطنه‌نین دعوتنه‌ گوره‌ تاریخ 8-2- 1325 آذربایجان ملی حکومتینین باش وزیری آقای پیشه‌وری نین ریاستی آلتیندا بیر هیئت آذربایجان مسئله‌سینی مسالمت یولیله‌ حل ایدیب قارداش قانی توکلمدن جلوگیرلیق ایتمک طهرانا گئتدی.
بو هیئت، طهران حکومتینین صلاحیتدار مقاماتی و نماینده‌لری ایله‌ دانیشیغا گیریشوب و بیر موافقت نامه‌،باغلامالی و بو موافقت نامه‌ گونده‌ریلمیش هیئته‌ ویریلمیش اعتبارنامه‌نین موجبنجه‌ آذربایجان ملی مجلیسین آقای قوام السلطنه‌نین دولتی طرفیندن تصویب اولدیقدان صونرا رسمیت تاپمالی ایدی.
دوشنبه‌ گونی 9 – 2 – 1325 ده‌ ساعت 5 ده‌ن اعتبارا آذربایجان نماینده‌لرینین هیئتی ایله‌ آقایان: مستشارالدوله،‌ فرمانفرمائیان،لنکرانی و ایپکچیان دان عبارت اولان طهران حکومتی نین نماینده‌لری آراسیندا دانیشقلار باشلاندی.
دانیشقلارین برنجی جلسه‌سی عمومی مسئله‌لر باره‌سینده‌ آخره‌ یتیشدی.همین گون صاباحی 2-نجی جلسه‌ ده‌ طهران حکومتینین نماینده‌لر هیئتی آقای قوام السلطنه‌ دولتینین 1 – 2 – 1325 تاریخلی ابلاغیه‌سنی گوستریب دانیشیقلار‌دان ئوتری معرفلیک ایتدیلر.
ابلاغیه‌نین متنی بو قرار ایله‌ دیر:

دولتین آذربایجان باره‌سینده‌ ابلاغیه‌سی

ایندیکی دولتین تشکیل تابدیغی گوندن آذربایجان ایشلری خصوصی بیر توجه‌ جلب ایده‌رک او عزیز هموطنلریمیزین نیت لرینی مطالعه‌ ایتدیکدن صونرا وزیر هیئتی تصمیم دوتدی که‌ قانون اساسی و آیری وضع اولنمیش قانون لارین مجریه‌ قوه‌سینه‌ اجازه‌ ویردیگی حدود دا او ایالتین اهالی سینین آرزولری تامین اولونوب و اونلاری قارداشلیق و وحدته‌ دعوت ایتسین. بونا گوره‌ هیئت دولتین بو باره‌ ده‌ صادر اولموش تصویب نامه‌سی عمومین اطلاعیندن ئوتری نشر اولینور:
1325 قمری ربیع الثانی آییندا تصویب اولونمیش قانوندا ئون اساسی متمینین 29، 90، 91 ، 92 ، 93نجی اصللرین موجبنجه‌ ایالتی و ولایتی انجمنلره‌ وئریلمیش اختیارات،آذربایجاندا آشاغیداکی قرارایله‌ تصریح و تائید اولینور.
1- فلاحت، تجارت، صنعت، محلی حمل و نقل. معارف، صحیه‌، نظمیه‌،عدلیه‌ و مدعی العموملیق دائره‌لری نین رئیسلری و مالیه‌ ناظری ایالتی و ولایتی انجمنلر وسیله‌سی ایله‌ سئچیلیپ و مقرراتین موجبنجه‌ اونلارین رسمی حکملری دولت طرفیندن طهراندا صادر اولاجاقدر.
2- والی، ایالتی انجمنین نظرینی جلب ایتمکله‌ دولت طرفیندن تعیین اولوب و نظامی و ژاندامری قوه‌لرین فرمانده‌لرینین انتصابی دولت طرفندن عمله‌گله‌جکدر.
3- آذربایجانین رسمی دیلی ایرانین او بیری ناحیه‌لری کیمی فارس دیلی در.محلی اداره‌لرین و عدلیه‌ دایره‌لرینین دفتری ایشلری فارسی و آذربایجانی (ترکی) دیللرینده‌ اولور.اما درس مدرسه‌لرده‌ 5 ابتدائی کلاسلاردا آذربایجان دیلینده‌ اولاجاقدر.
4- مالیاتی عایدلری و ئولکه‌نین بودجه‌سینی تعیین ایده‌ن وقت، دولت آذربایجان شهرلری نین آبادلیغینی،صحیه‌ و معارف ایشلرینین اصلاحینین لزومیتی نظرده‌ دوتاجاقدر.
5- دموکراتیک تشکیلاتلارین و اتحادیه‌لرین فعالیتی، آذربایجاندا ایرانین او بیری یئرلی کیمی آزاد در.
6- آذربایجانین اهالی سینه‌ و دموکراسی ایشچی لرینه‌، کیچمیشده‌ دموکراتیک نهضت ده‌ اشتراک ایتمه‌لری ایچون هیچ بیرسیخینتی عمله‌ گلمیه‌ جکدر.
7- آذربایجان نماینده‌لر عده‌سینین او ایالتین حقیقی جمعیتینین تناسبی ایله‌ آرتماسینا موافقت اولونیور و 15-نجی (تقنینیه‌) دوره‌سی تشیل تاپدیقدا بو باره‌ ده‌ لازمی پیشنهادلار مجلسه‌ تقدیم اولیناجاقدر که تصویب اولدیقدان صونرا همان دوره‌ ایچون وکیللرین قالمیشی انتخاب الونسون.

باش وزیر قوام السلطنه‌

آذربایجان نماینده‌لر هیئتی ایسه‌ ئوز نظریه‌لرینین بیرمتینی 33 ماده‌ ده‌ طهران حکومتینین نماینده‌لر هیئتینه‌ پیشنهاد ایتدیلرتا ئوز حکومتینین نظرینه‌ چاتدیرسینلار.
‌آذربایجان نماینده‌لر هیئتی بو 33 ماده‌نین ضمیمسینده‌ آذربایجان دا ایندیکی وضعیتین ساخلانماسینی و دموکراسی اساسلارینین بوتون ایران اوزرینده‌ محکم لشمه‌سی و گنیشلتمه‌سی آشاغیداکی قرار اوزره‌ آذربایجان مسئله‌سینن مسالمت و صلح یولی ایله‌ حل و موجود اولان اختلافلارین رفع اولماسی و بوتون ایر‌ان اوز‌رینده‌ دموکراسی اساسلاری محکم لشمه‌سی ایچون تاریخ 9- 2 – 25 ده‌ن طهران مرکزی حکومتینین صلاحیتدار نماینده‌لری آقایان صادق (مستشارالدوله‌)، فرمانفرمائیان،ایپکچیان، لنکرانی، سپهر (مورخ الدوله‌) و مظفر فیروز آراسیندا بیر طرفده‌ن و، آذربایجان ملتینین مختار نماینده‌لری آقایان: پیشه‌وری، صادق بادگان، دکتر جهانشاهلو،فریدون ابراهیمی، صادق دیلمقانی و آقای محمد حسین خان سیف قاضی آذربایجان کردستانن نماینده‌سی او بری طرفدن دانیشق عمله‌ گلدی. یوخاریدا قید اولونموش نماینده‌لر ئوز نقص سیز و ایرادسیز اعتبار[نامه‌] لارینی مبادله‌ ایتدیکدن صونرا آشاغا داکی ماده‌لرین باره‌سینده‌ موافقت ایتدیلر:

1- کئچمیش مستبد حکومتن لشکری و کشوری مامورلارینین فشاری،آزادلیق و دموکراسی دشمنلری نین تحریکاتی نتیجه‌سینده‌ 1324 انجی ایلین شهریور آیی نین 12 سینده‌ وجوده‌ گلمیش نهضت، مترقی ،دموقراتیک و ایرانن حقیقی استقلالیت و تمامیتنین ضامنی اولان بیر نهضت تانیلر.
2- آذربایجان کئچمیش 3 و 4 نجی استانلار و خمسه‌ ولایتنه‌ شاملدر، معین ارضی بیرواحد صورتده‌ خودمختار حکومت آدی ایله‌ ایران مملکتین جزوی و مرکزی ایسه‌ تبریز شهریدر.
تبصره‌: آذربایجان کردستانین مرکزی مهاباد شهریدر.
3- آذربایجانین پولی و بایراغی ایران دا رایج اولان پول و ایران بایراغیدر.مملکت ده‌ جاری اولان قانونلار آذربایجان خلقینین اختیاراتی و آزادلیقی ایله‌ مغایرتی اولماماق شرطیله‌ آذربایجاندا جاری اولاجاقدر.
4- آخیرینجی ایکی ماده‌نی نظرده‌ دوتماقلا آذربایجان داخلی ایشلرینی اداره‌ و نظارت ایتمک و بودجه‌ موعینیدن ئوتری "هیئت ملی" آدیندا بیر هیئت دمکراتیک اصول و مخصوص نظامنامه‌ اوزره‌ انتخاب اولاجاقدر.
5- بوتون لشکری و کشوری اداره‌ رئیسلرینی انتخابی آذربایجان هیئت ملی عهده‌سینه‌ در.بو مامورلار که‌ هیئت ملی طرفندن انتخاب اولاندان صونرا مرکزی حکومته‌ معرفلیک اولاجاقلار عمده‌قانونلارین اجراسیندا مرکزی حکومته‌ و هیئت ملی تصمیم لرینین اجراسیندا هیئت ملیه‌ تابع اولاجاقلار.
6- آذربایجان هیئت ملی سی بوتون لشکری و کشوری مامورلارین عزل و نصب و تدبیر تعینینده‌ مختار در. بو جور تغیر و تبدیل لر مرکزی حکومتن ده‌ اطلاعینه‌ یتیریله‌جکدر.
7- آذربایجاندا هیئت ملی دن علاوه‌ محال و بلوک و ولایتی انجمنلر ده‌ دموکراسی اصول اوزره‌ یعنی مستقیم،گیزلی،عمومی رایله‌ ( ایستر آرواد، ایستر کیشی و ایسترسه‌ قشون افرادی) سئچلیپ و بو انجمنلر ئوز عمل حیطه‌لری یعنی ولایت، محال،بلوک لرده‌ ایشلرین یاخشی قاباق گیتمه‌سنه‌ نظارت ایده‌جکلر.
8- فدائیلر و ملی قوشون تشکیلاتی اولدیغی کیمی ده‌ قالمالی و ئوز ماموریت و وظیفه‌لرینی آزادلیق و دموکراسی اصولیندن مدافعه‌ ایتمه‌لدیر.
9- ایندییه‌تک آذربایجان ملی حکومتی طرفیندن ویریلن کشوری و لشکری درجه‌لر و ترفیعلر رسمیتله‌ تانیلیر.
کیچیک افسرلرین ترفیعاتی و درجه‌لری مستقیم حالدا آذربایجان ملی قوشون فر‌مانده‌لیگی طرفیندن ویریله‌جک،ولی ار‌شد افسرلرین و ژنرال لرین درجه‌لری آذربایجان ملی قوشونلاری فرمانده‌نین پیشنهادی و هیئت ملی نین تصویبی اوزره‌ ویریلجکدر.
10- آذربایجان دولتی اداره‌لرینده‌ و هیئت ملی ده‌، یازیلار آذربایجان دیلینده‌ و آذربایجان کردستاندا کرد دیلینده‌ اولاجاقلار.لیکن فارسی دیلی ایرانین دولتی دیلی اولدیقی ایچون مرکزی دولت ایله‌ آذربایجان و آذربایجان کردستان اداره‌لری و هیئت ملی سی آراسیندا یازیلان فارس دیلینده‌ اولماسینین اشکالی اولمیاجاقدر.
11- درس و تحصیلات آذربایجاندا ابتدائی مدرسه‌لرده‌ آذربایجان دیلینده‌ و آذربایجان کردستانندا کرد دیلینده‌ و متوسطه‌ و عالی مدرسه‌لر ایسه‌ هر ایکی سی آذربایجان و فار‌س یا کرد و فارس دیللرینده‌ اولاجاقدر.
12- آذربایجان ملی مجلسی ایندییه‌تک تصویب ایتدیگی قانونلار که‌ آذربایجان ملی حکومتی طرفیندن اجرا ایدیلب،آذربایجان هیئت ملی سی طرفیندن نقض اولماینجا ئوز اعتباریندا قالاجاقدر(بو ماده‌ آذربایجان کردستانی خصوصیتدا ده‌ صدق ایدیر).
13- خالصجات و آزادلیق و مشروطیت دشمنلرینین یئرلری و وارلارینین آذربایجاندا و هابیله‌ آذربایجان کردستاندا که‌ کندیللر آراسیندا بولونمه‌سی ڕسمیتله‌ تانیلیر و هیچوقت نقض ایدیلمیب و قایتاریلمیه‌جاقدر.
14- تریاک، الکل، اختلاس و رشوه‌، و فحشاء و سایر اخلاقی فسادلارلا مبارزه‌ تصویب قانونلار اوزره‌ دوام ایده‌جکدر.
15- هیئت ملی تصویب ایتمه‌دن هرجور لوکس و تجملی متاعلر و هابیله‌ آذربایجان داخیلینده‌ عمه‌گلن متاعلری وارد ایتمک قدغن در.هر جور مالیات و عوارض لر هیئت ملی تصویب ایتمیش بیر سیستم اصولیله‌ وصول اولمالیدر و دولتی عایدلرین آرتماسی ایچون ایندیه‌تک آذربایجان مجلس ملی سینده‌ تصویب اولوب و آذربایجان ملی حکومتی طرفیندن اجرا ایدیلن قانونلارا ئوز اعتبارلایندا قالاجاقدر.
17- آدربایجان و آذربایجان کردستانینا حق ویریلیر که‌ ئوز جمعیتلری نسبتجه‌ که‌تقریبا بوتون ایران جمعیتنین اوچ دن بیرینی تشکیل ویریرلر،وکیل سئچیپ و مجلس شورای ملی یه‌ گوندرسینلر. آذربایجان و کردستان نظار انجمنی طرفیندن صادر و اونلارین هیئت ملی سینین تصویبنه‌ یتیشن آعتبارنامه‌ مجلس شورای ملیده‌ رد ایدیله‌بیلمز.
18- ایرانین بوتون نقطه‌لرینده‌ انتخابات بیر شکلده‌ اولماق ایچون دولت متعهد اولور که‌ 15 نجی ایل انتخابات دوره‌سینده‌ ایران مجلس شورای ملی سی، آذربایجان ملی حکومتی قادینلار و جوانلار و قوشون ایشچیلرینه‌ ویردیگی حقی محترم سایسین و بوتون ایراندا عمومیت ویرسین.
19- مجلس شورای ملی نین انتخاباتی بوتون ایراندا حداکثر 10 گون بیرنجی انتخابات اعلامیه‌سیندن صونرا باشلایب و حداکثر بیر هفته‌نین مدتینده‌ خاتمه‌ تاپاجاقدر.
20- آذربایجان و کردستان مالیاتینین یوزده‌ 25ی مرکزه‌ وریله‌جکدر ولی بو ایل آذربایجان و کرد خلقینین دموکراسی و آزادلیقی الده‌ ایتمک ایچون آغیر خرجلره‌ متحمل اولدوقلارینا گوره‌ بو مبلغی ویرمکدن معاف اولاجاقلار.
21- مرکزی دولت عهده‌ دار اولور که‌ تیزلیکته‌ تهران ایله‌ تبریز آراسیندا کی ده‌میر یولی که‌ قاباقاجادان میانه‌یه‌ تک یتئشیپ در تبریزه‌ چاتدیرسین.
22- مرکزی دولت هیچ صورتده‌ لشکری و کشوری مامورلارین عزل و نصبینده‌ و هابیله‌ دگیشمه‌سینده‌ دخالت ایتمگه‌ حقی دگیل.
23- آذربایجان و کردستان هیئت ملی سی گره‌ک معارف،فلاحت وحفظ الصحه‌ اصلاحاتنی آزادانه‌ حیاته‌ کیچیرسین.
24- آذربایجان و کردستان طبیعی ثروت و معدنلری یالنیز آذربایجان و کردستانین احتیاجاتی رفع ایتمگه‌ تخصیص ویریلیر و او ناحیه‌لرین کارخانه‌لرین اداره‌سی ئوز عهده‌لرینه‌ قویولور.
25- لازمی موقعلرده‌ خصوصی و شخصی کارخانه‌لرین نظارتی آذربایجان و کردستان حکومتی و هیئت ملی سی ایله‌ اولاجاقدر.
26- آذربایجاندا و کردستاندا بوتون مطبوعاتین نشری ملی هیئتلرین تصویب ایله‌ اولاجاقدر.بو سایر دیللر باره‌سینده‌ دا مجاز و قابل صدق در.
27- بوتون صنعتی، فلاحتی و دولتی بانک لارین اداره‌ ایدیلمه‌سی آذربایجان و کردستاندا هیئت ملی لرین عهده‌ سینه‌ در.
28- بوتون مالیاتی عایدات و عوارض آذربایجان و کردستان محلی خزاندارلیقلاریندا توپلانیب و مستقیما لازمی مصرفه‌ یتیشه‌جکدر.
29- مرکزی دولت متعهد اولور که‌ آذربایجان خلقینن مطالباتین فوریتله‌ بانک ملی دن پرداخت ایتسین و بو بانکن انتقال ویرلمیش سرمایه‌لرین دوباره‌ قایتارسین.
30- مرکزی دولت متعهد اولور اوچ و 4نجی استانین و خمسه‌ ولایتنین آزادلیق دشمنلرین الی آلتیندا اولان تکاب،سقز،بیجار، سردشت کیمی یئرلری تخلیه‌ و آذربایجان و کردستان صلاحیتدار مقاماتینه‌ تحویل ویرسن.
31- مرکزی دولت متعهد اولور که‌ ایللر بویی ملتین حقوقینه‌ تجاوز ایدن و قانلی فاجعه‌لر ئوره‌تن ژاندرمری تشکیلاتی لغو ایدیب و اونون مقابلینده‌ قضائی دستگاهن ضابطی اولان نظمیه‌ تشکیلاتنه‌ بوتون قصبه‌لرده‌ و محال و بلوک لرده‌ وسعت ویرسین.
32- مرکزی دولت متعهد اولور که‌ ایالتی و ولایتی و بلوک و محال انجمنلری ایندی آذربایجاندا اولدیقی کیمی دموکراسی اصول اوزره‌ بوتون ایراندا تشکیل ویرسین.
33- بلدیه‌ تشکیلاتلاری بوتون ایراندا دولت خادم لری دخالت ایتمه‌دن دموکراسی اصول اوزره‌ بوتون ایراندا قورولمالیدر.

سه‌شنبه‌ گونی 10 – 2 -1325 ساعت 8 ده‌ آقایان مورخ الدوله‌ سپهر، پیشه‌ و هنر و تجارت وزیری و آقای قوام السلطنه‌نین سیاسی معاونی آقای مظفر فیروز ئوزلرین صلاحیتدار نماینده‌معرفی ایتدیلر، 33 ماده‌ اونلارا دا گوستریلدی. او گونین ساباحی پیشه‌وری و آقای قوام السلطنه‌ آراسیندا ایکی فقره‌ خصوصی ملاقات و مذاکره‌ عمله‌ گلدی و بو مذاکراتین تعقیبنده‌ اشاغیداکی ابلاغیه‌ آذربایجان نماینده‌لری هیئتی طرفندن تهیه‌ و آقای قوام السلطنه‌نین دولتینه‌ ویریلدی.ابلاغیه‌نین متنی بو دور:

آقای قوام السلطنه‌ نین حسن نیتی و صادر ایتدتگی بیانیه‌ اثرینده‌ مرکزی دولت نماینده‌لری و آذربایجان نماینده‌لری هیئتی آراسیندا تبادل افکار درین مطالعه‌ دن صونرا بیله‌ نتیجه‌ اله‌ گلدی که‌ آذربایجانین دموکراتیک نهضتی آذربایجانی ایراندا تثبیت و تقویت ایتمکدن ئوتری عمله‌ گلمشدر. هر جور سوءتفاهم و قارداش قانی توکمه‌کدن جلوگیرلیک ایتمکدن اتوری توافق نظر حاصل اولدیکه‌ مرکزی حکومت و آذربایجان خلقی آراسیندا اساسی اختلاف یوخدور،فرعی مسئله‌لی حل ایتمک دن ئوتری آذربایجان نماینده‌لریندن بیر هیئت تهراندا اولاجاقدر تا مرکزی دولت نماینده‌لی ایله‌ ایشلری بیر طرزیده‌ که‌ مشروطیت و دموکراسی اصولونا خصوصیله‌ آذربایجان خلقینین آزادلیقینا لطمه‌ یترمه‌سین، حل و تصفیه‌ ایتسینلر. بوتون مسئله‌لرین حلی و مرکز دولتیله‌ اداری رابطه‌لری یارانماسی آقای قوام السلطنه‌نین هیئت دولتی، آذربایجان مجلیسینن ( که‌ عملا ایالتی انجمن یئرینده‌در) و مجلس شورای ملی نین تصویبنه‌ باغلی در.
اوچنجی ملاقات دا آقای پیشه‌وری و آقای قوام السلطنه‌ آراسیندا بیر بولگوسینه‌ مربوط اولان ماده‌ خصوصیندا اختلاف نظر اوز ویردی.بۆ مسئله‌ باعث اولدی که‌ ایکی گون مذاکراتدا وقفه‌ اولسون.اوندان صونرا آقای قوام السلطنه‌نین دولتی مذاکراتی دوباره‌ باشلاماقدان ئوتری او اصلاحاتی که‌ ابلاغیه‌ ده‌ منظور ایده‌ بیلردی صلاحیتدار نماینده‌لرنین توسطیله‌ بو قرار اوزره‌ آذربایجان نماینده‌لری هیئتنه‌ ویردی:

ابلاغینه‌نین متنی بو در :

1- آذربایجان ایالتی شوراسی ملی مجلیس عوضینه‌.
2- آذربایجان هئیت مدیره‌ سی، وزیرلر هیئتی عوضینه‌.
3- آذربایجان دوایری رئیس محلی، وزیرلر عوضینه‌.

1-دولتین عین ماده‌سی قبول اولونور ولی مالیه‌ رئیسی محلی مامورلاردان اولمالی،مالیه‌ ناظریسه‌ دولت طرفیندن تعین ایدیمه‌لیدر.
2- والی (استاندار) آذربایجان ایالتی شوراسینین پیشنهادی ایله‌ تعیین اولوب،حکم دولت طرفیندن صادر اولاجاقدر.یوللارین امنیتی حفظ و نظمیه‌ تشکیلاتی و اجرا مامورلارینا کمک ایتمکدن ئوتری مسلح بیر قوه‌ نگهبان آدیله‌ تشکیل اولونور. بو قوه‌نین فرماندهی ایالتی شورا طرفیندن تعیین و حکم صادر اولماقدان اوتری وزارت کشوره‌ پیشنهاد اولونور.لشکری قوه‌لر محلی نظام وظیفه‌ افرادیندن عبارت اولاجاقدر.سرحدی حفظ ایتمک بو تشکیلاتین عهده‌سینه‌ اولوب و لازم اولان مرکزلرده‌ ساخلولاری اولاجاق. بو قوه‌لرین فرمانده‌لری صالح و تحصیلات گورمیش محلی افسرلردن هیئت مدیره‌ طرفندن تعیین و اونلارین حکم لری مرکزدن صادر اولور و کلیه‌ لازم اولان گزارشلر فرماندلیک طرفیندن مرکزه‌ ویریلیر.
3- دولتین اوچنجی ماده‌سی عینا تصویب اولونور.
4- مملکتی قانونلار اوزره‌ وصول اولان مالیاتلارین یوز ده‌ 75 فائضی محلی اداره‌لر مستخدم لرینین و نگهبان قوه‌سینین حقوقینی پرداخت اتیمکدن اوتری ایالتی شورا نظارتی آلتیندا مصرف اولاجاقدر.
ایالتی شورا عام المنفعه‌ مصرف لردن ئوتری وصول اولان عمومی مالیاتین یوز ده‌ 10 فائضیندن آرتیق اولماق شرطیله‌ ینی عوارض وضع و مصرف ایدبیلر.
5- دولت ماده‌سینین عینی تصویب اولونور.

آذربایجان نماینده‌لری هیئتی بو پیشنهادی 10،8،6،1نجی ماده‌لرده‌ منعکس اولان اصلاحاتلا قبول و دولته‌ ویردی.

پیشنهادین متنی بو در:

آذربایجان مسئله‌سینی مسالمت یولیله‌ حل ایتمک و دموکراسی اصولینی ایراندا محکم لندیرمک ایچون تاریخ 8 – 2 – 1325 ایران دولتینین رسمی نماینده‌لری و آذربایجان نماینده‌لری هیئتی آراسیندا مذاکره‌ عمله‌گلیب،درین مطالعه‌ و تبادل افکاردان صونرا بیله‌ نتیجه‌ آلیندی که‌ آذربایجانین دموکرات نهضتی آذربایجانی ایراندا تجزیه‌ ایتمک قصدیله‌ اولمامیش بلکه‌ دموکراسی و مشروطیت اصوللارن ایراندا محکم لندیرمک و قوتله‌ندیرمکدن اوتری اولموشدور.ایران دولتینین رسمی نماینده‌لری وآذربایجان نماینده‌لری هیئتی اشاغیدا قید اولان ماده‌لرده‌ توافق نظر حاصل ایتدیلر:

1- آذربایجان ایالتی گئچمیش 3نجی و 4نجی استانلارا و خمسه‌ ولایتنه‌ شامل در.
2- بوندان صونرا مجلس ملی اصطلاحی عوضینه‌ ایالتی شورا و وزیرلر هیئتی عوضینه‌ هیئت مدیره‌ و وزیرلر عوضینه‌ محلی اداره‌لر رئیسی اصطلاحی ایشله‌دیله‌جکدر.
3- آذربایجان والی سی ایالتی شورانین پیشنهادی ایله‌ تعین اولوب و حکم دولت طرفیندن صادر اولاجاقدر.
4- دولتی اداره‌لر،بانکلار و محاکم رئیسلری، مدعی العموملار و حمل و نقل اداره‌لری رئیسلری ایالتی شورا طرفیندن انتخاب و رسمی حکملر دولت طرفندن صادر اولاجاقدر.
تبصره‌- مالیه‌ ناظری دولت طرفیندن تعیین اولاجاقدر.
5- یوللارین امنیتی نی حفظ و نظمیه‌ تشکیلاتی و اجراء مامورلارنا کمک ایتمکدن اوتری نگهبان آدیله‌ مسلح بیر قوه‌ تشکیل اولونور.بو قوه‌نین فرماندهی ایالت شوراسی طرفیندن تعیین و حکم صادر اولماقدان اوته‌ری داخله‌ وزیرلیگینه‌ پیشنهاد اولونور.
لشکری قوه‌لر محلی نظام وظیفه‌ افرادنیدان تشکیل تاپر و سرحدلرین حفظی بو تشکیلاتین عهده‌سینه‌ اولور.بو تشکیلاتین ساخلولاری نین فرمانده‌لری آذربایجان هیئت مدیره‌سی واسطه‌ سیله‌ محلی صالح افسرلردن تعیین و اونلارین حکم لری مرکزدن صادر اولاجاقدر.و کلیه‌ لازمی گزارشلر فرماند هنگ طرفیندن مرکزه‌ ویریله‌جکدر.
6- ابتدائی مدرسه‌لرده‌ تحصیل آذربایجان دیلینده‌ و متوسطه‌ مدرسه‌لرده‌ایسه‌ درسلر هر ایکی آذربایجان و فارس دیللرینده‌ اولاجاقدر.محلی اداره‌لرده‌ دفتری ایشلر و عدلیه‌ و او بیری ایشلری فارس و آذربایجان دیللرینده‌ صورت تاپاجاقدر.
7- مملکت قانونلاری موجبنجه‌ آلینان مالیاتن یوز ده‌ 75 فائضی اداره‌ مستخدم لرین حقوقلارینا و نگهبان تشکیلاتنا و باشقا اصلاحاتا ایالت شوراسینن نظارتی آلتیندا مصرف اولوناجاق.
ایالت شوراسی وصول اولونان عمومی مالیاتنین یوز ده‌ 10 فائضیندن تجاوز ایتمه‌مک شرطیله‌ بعضی عوارض و مصرف ایده‌بیلر.
8- آذربایجان دموکراتیک نهضتی طرفیندن عمله‌ گلمیش بوتون اقتصادی،اجتماعی،مالی و یئر اصلاحاتی رسمیتله‌ تانیلیر.
9- آذربایجانین حقیقی جمعیتینن تناسب ایله‌ آذربایجان نماینده‌لرین آرتیرلماسینا موافقت اولونور.15 نجی قانون گذارلیق دورسی تشکیل تاپدیقدا بو باره‌ ده‌ لازمی پیشنهاد مجلسه‌ تقدیم اولیناجاق که‌ تصویب اولدوقدا عده‌ همان دوره‌ ایچون انتخاب اولونسون.
10- دولت تعهد ایدیر مجلس شورای ملینن انتخابات قانونیندا تجدید نظر ایدیب و تازه‌ قانونی ایندیکی مترقی شرایط و حقیقی دموکراسی اصولی اساسیندا(عمومی،مستقیم، گیزلی، مساوی و متناسب) تنظیم ایده‌ره‌ک تصویب ایچون مجلس شورای ملییه‌ تقدیم ایتسین.
11- بو قرارداد ایران هیئتی دولتی و آذربایجان ملی مجلیسینن تصویبنه‌ چاتدیقدان صونرا رسمی اولاجاقدر.
12- بو قرارداد ماده‌لری آذربایجان کردستانینا شامل در.

بو پیشنهاد تازه‌ دانیشقلارین مبناسی اولدی.آقای پیشه‌وری و قوام السلطنه‌ آراسیندا 4نجی ملاقات و مذاکراتتدان صونرا دیمک اولار که‌ کلیاتدا ایکی طرف آراسیندا توافق نظر عمله‌ گلیب و قرار اولدی آقای قوام السلطنه‌نین معاونی آقای مظفر فیروزین اشتراکی ایله‌ ینی بیر لایحه‌ تنظیم اولونسون. پنجشنبه‌ گونی 19/2/25 ساعت 23 ده‌ باش وزیرین سیاسی معاونی آقای مظفر فیروز آشاغیداکی لایحه‌نی حاضرلایاراق آذربایجان نماینده‌لر هیئتنه‌ گوستردی.

لایحه‌نین متنی:

سون زمانلاردا آذربایجاندا عملە گلن دموکراتیک نهضت نتیجەسیندە کە اونن مقصدی بوتون ایران ئولکه‌سینه‌ ده‌ دموکراسی و آزادلیق اصولینی ،‌ محکم لندیرمک اولموشدور دولت و آذربایجان نماینده‌لری آراسیندا دانیشیق باغلانمیش و آذربایجان نماینده‌لری دولتین 7 ماده‌ دن عبارت اولان ابلاغیه‌سینی قبول ایدره‌ک تبادل افکار نتیجه‌سنده‌ توافق نظر الده‌ ایدیلدی.آشاغیداکی ماده‌لر که‌ 7 ماده‌نین مکملی عنوانیله‌ تنظیم اولوب قبول و اجرا ایدیلسین.
1- ابلاغیه‌نین 1نجی ماده‌سینده‌ مالی ناظری کلمه‌سی مالیه‌ رئیسی کلمه‌سینه‌ چه‌وریلک اقتصاد، تجارت وایش اداره‌سینن رئیسی آرتیرمانلاغینا قبول اولونور.
2- آذربایجان والیسی آذربایجان ایالت انجمنین پیشنهادی اوزره‌ دولت تصویب ایله‌ تعیین اولوناجاقدر.
3- سون زمانلاردا آذربایجاندا عمله‌ گلن ده‌گیشیکلیک لره‌ اساس لاناراق دولت آذربایجاندا ملی مجلس آدی ایله‌ انتخاب و یارادیلمیش تشکیلاتی آذربایجان ایالت انجمنی کیمی تانیاجاق و 15 نجی مجلس تشکیل تاپدیقدا دولت طرفیندن پیشنهاد اولونان ینی ایالت و ولایت انجمنلری قانونی تصویب ایدیلدیکدن صونرا تصویب اولونموش قانون اوزره‌ آذربایجان ایالتی نین ینی ایالتی انجمنی سه‌چیگلری تیزلیکله‌ باشلاناجاقدر.
4- ایالت انجمنی نین قرار و تصمیم لرینی اجرا ایتمک و ایشلرین گیدیشاتینین یاخشی.... تامین ایتمک و خصوصیله‌ آلینان مالیاتن 75 فائضینن دوزگون خر‌ج اولماسینا نظارت ایتمک ایچون والی، دوایر رئیسلری و ایالت انجمنینن هیئت رئیسه‌ سیندن مرکب اولان ایالت شوراسی تشکیل تاپاراق انجمنین تصمیم لرینی حیاته‌ گچیره‌جکدر.
5- آذربایجان نهضتی نتیجه‌سینده‌ نظام وظیفه‌ افرادیندن چاغریلان یرلی قوه‌لرین تکلیفنی تعین ایتمک ایچون موافقت اولدی جناب آقای قوام السلطنه‌ دولتی و آذربایجان ایالت انجمنی نماینده‌لریندن محل ده‌ بیر کمیسیون تشکیل تاپپ و اونون حل یولونی تصویب اوته‌ری مرکزی دولت و ایالتی انجمنه‌ پیشنهاد ایده‌جکدر.
6- آذربایجانین مالی وضعیتی خصوصیندا موافقت اولدی آذربایجان گلیرلرین75 فائضی یرلی خرجلره‌ اختصاص ویریلسین و 25ی ده‌ ایران ئولکه‌سینین عمومی مخارجین تامین ایتمک ایچون مرکزه‌ گوندریلسین.
تبصره‌- پست و تلگراف و دمیر یولی و اورمیه‌ گولی نین گمی چیلیک اداره‌لرینن خرج وگلیرلری مستثنی و اونلارین خرج و گلیرلری دولت عهده‌سینده‌ و اونا ،منحصر اولاجاقدر.بیله‌ توضیح ویریلسین آذربایجان ایالت و ولایت انجمنلری و دولت اداره‌لرینین تلگرافلاری مجانی اولاراق مخابره‌ اولاجاق.
7- دولت قول ایدیر که‌ جاری ایل عرضینده‌ میانه‌ دمیر یولونی تبریزه‌ چاتدیرسن ،بو ایش تیز بیر زماندا حیاته‌ کچیریلسین، بو ایشین انجامی ایچون آذربایجان کارگر و متخصص لرین تقدم حقی اولماسی آیدین در.
8- اساسی شوسه‌ یوللارین چکمه‌سی و تعمیر ایتمه‌سی دولت عهده‌سینه‌ و فرعی یول لاری ایالت انجمنینه‌ مربوط در.
9- نظام وظیفه‌ دن آیری اولاراق فدائی آدیله‌ تشکیل تاپان داوطلب قوه‌لر کندلر نظمیه‌ سنه‌ تبدیل اولونور و اونون رئیسی آذربایجان ایالت انجمنی نین انتخابی و دولت تصویب ایله‌ تعیین اولوناجاق.
10- آذربابجان دموکراتیک نهضتی نتیجه‌سینده‌ آذربایجان کندچیلری آراسیندا بولونن یرلردن دولت خالصه‌سینه‌ مربوط اولانلارین بولونمه‌سیله‌ دولت اصولا موافق دور و تعهد ایدیر که‌ تصویب ایچون بیرنجی فرصت ده‌ اونین لایحه‌سینی مجلس شورای ملیه‌ پیشنهاد ایده‌رک دولت خالصه‌لرینن مملکتین باشقا نقطه‌لرینده‌ یاشایان کندچیلر آراسیندا بولونمه‌سی او لایحه‌ دا پیش بین لیک ایتسین.آذربایجان نهضتی نتیجه‌سینده‌ عملا و عوض سیز اولاراق اکینچیلر آراسیندا بولونن باشقا یرلر باره‌سینده‌ مالک لری قانع ایتمکدن ئوتری او مالک لرین تعویض ترتیبنی مجلس شورای ملیه‌ پیشنهاد ایده‌جکدر.
11- دولت ابلاغیه‌سینن 3 نجی ماده‌سی موجبنجه‌ قراره‌ آلیندی که‌ آذربایجاندا رسمی و دولتی دیل فارس دیلی در،اداره‌لرین و عدلیه‌نین دفتری ایشلری و محاکمه‌لر آذربایجان و فارس دولتی دیللرینده‌ اولور،5 کلاسه‌ قدر تدریس آذربایجان دیلینده‌ اولاجاق در و موافقت اولدی که‌ 5 کلاسدان یوخاری معارف وزارتی نین پروگرامی اوزره‌ مکتب لرده‌ درس آذربایجان و فارس دیللرینده‌ اولسون.
12- دولت تعهد ایدیر 15نجی مجلس آچیلدیقدا انتخابات قانونینن لایحه‌سی که‌ آزادلیق و دموکراسی اساسلاری اوزره‌ یعنی عمومی ، گیزلی، مستقیم، متناسب و متساوی که‌ قادینلارادا شامل اولا مجلس شورای ملیه‌ تقدیم و اونون تصویبنی فوریتله‌ درخواست ایده‌.
13- دولت موظف در که‌ بلدیه‌ انجمن لرینین سئچگی قانونین دموکراسی اصولیله‌ (عمومی،گیزلی، متناسب، مستقل و مساوی) که‌ بوتون بلدیه‌ انجمنلرینن استقلالین تامین ایده‌، چوخ تیزلیکده‌ انجمن مجلسه‌ تقدیم ایتسن، بو لایحه‌ تصویب اولینانا قدر آذربایجان شهرلرینین انجمن لری رسمیت له‌ قالاجاقدر.
14- آذربایجاندا اقلیتده‌ واقع اولان ملت لر، کرد، ارمنی ، آسوری بو موافقت نامه‌نین 11نجی ماده‌سی اوزره‌ ابتدائی مکتب ده‌ 5 کلاسا قدر ئوز آنا دیل لرینده‌ درس اوخویاجاقلار.
15- آذربایجان ایالتی سابق 3 و 4 نجی استان لار و خمسه‌ ولایتینه‌ شاملدر.
16- بو موافقت نامه‌نین قرارلارینین اجراسی جناب آقای قوام السلطنه‌ نین هیئت دولتی و آذربایجان مجلس ملی سینین ( که‌ بو موافقت نامه‌ تصویب اولدیقدان صونرا 2نجی ماده‌ موجیبنجه‌ انجمن ایالتی آدلاناجاقدر تصویبه‌ موکول اولاجاقدر)

قرار ایدی که‌ جمعه‌ گونی سحر ساعت 10 ده‌ هیئت دولتین فوق العاده‌ جلسه‌سی تشکیل تاپیپ و آذربایجان نماینده‌ هیئتینده‌ن ده‌ بو جلسه‌ ده‌ حاضراولسونلار.بو فوق العاده‌ اجلاس آذربایجان نماینده‌لری شرکت ایتمده‌ن ساعت 11ی ده‌ن الی ساعت اویچ یاریما قدر مذاکره‌ و مباحثه‌ عمله‌ گلدی نتیجه‌ دا آذربایجان نماینده‌لری ایتدیگی پیشنهادی که‌ نماینده‌ هیئتین چوخلی گذشتیندن حکایت ایدیردی آقای قوام السلطنه‌ نین کابینه‌ سینده‌ اولان مخالف و غیر متجانس عنصرلرین دسیسه‌بازلیقی نتیجه‌سینده‌ اکثریت رای ایله‌ رد اولدی و دولتین تصمیمی اول آقایان فرمانفرمائیان و ایپکچیان و صونرا آقای مظفر فیروز توسطی ایله‌ نماینده‌ هیئتینه‌ ابلاغ اولدی و معلوم اولدی که‌ هیئت دولت تصمیم دوتوپ که‌ 1- 2-25 تاریخلی بیر ماده‌دن عبارت اولان ابلاغیه‌نین ماده‌لریندن قیراغا چیغماییب و اوندا هیچ بیر تفسیر ویرمه‌سین.بو ترتیب له‌ آذربایجان نماینده‌لری هیئتی تهران حکومتی رسمی مقاماتی آراسیندا اولان مذاکراتدان هیچ بیر نتیجه‌ آلنمامیش، مذاکراتدا وقفه‌ حاصل اولدی. آذربایجان نماینده‌لری 23-2-25 ده‌ تبریزه‌ قایتدیلار.تهران حکومتینین رسمی و موثق مقاماتنین اظهار ایتدیگینه‌ گوره‌ مذاکره‌نین دایانماسنین علت و عاملرینین بیرسی ده‌ غیر مسئول مقامات و عنصرلرین فوق اڵعاده‌ نفوذی ایدی که‌ مختلف یول لارلا دولت هیئتینین ایچرنده‌ و خارجینده‌ اعمال اولونوردی.
آیدین در که‌ اونلارین اساسی هدفی دموکرات نهضتینین انکشافینین و حقیقی آزادلیقین بوتون ایران اوزرینده‌ قاباغین آلماق ایدی.
ایرانین باش وزیری آقای قوام السلطنه‌ و اونون بعضی همکارلارینن حسن نیتی نظرده‌ دوتماقلا تصور ایدیریک که‌ هله‌ ایش ایشدن کئچمه‌ییب و هله‌ امید ایتمک اولار که‌ آذربایجان مسئله‌سینین صلح یولیله‌ حل ایدیلمه‌سی و قارداش قانی توکولمکدن جلوگیرلیق ایتمک ایچون باشلانان مذاکره‌لر که‌ تهراندا بعضی مرتجع و ایران ملتنین آزادلیغین دشمنی اولان عنصرلین دسیسه‌سی نتیجه‌سینده‌ متوقف اولدی ینی دن باشلانسین. چون که‌ بیز آذربایجان نهضتینی بوتون ایران سعادتی و آزادلیغی و اورا دا وجوده‌ گلن دموکراسی بیر اصولن ضامنی بیلیریک آذربایجان نهضتی بوتون ایران آزادیخواهلارین امیدی در و بالاخره‌ موفق اولاجاقدر که‌ آزادلیغی و دموکراسی اصولین بوتون ایراندا انکشاف ایتدریپ و عمومیت ویرسن ولی متاسفانه‌ گورونور که‌ تهرانین مرتجع هیئت حاکمه‌سی ژاندارم و نظامی ستونلارین بیزیم سرحدیمیزه‌ توپلاییر و کله‌سینده‌ بیر پارا نقشه‌لر بجه‌ریر که‌ هیچ وجهیله‌ ایرانین صلاحیه‌ دگیلدر.
بیز اونی ایسته‌ییریک که‌ بیزیمله‌ تهران آراسیندا اولان اختلافلار صلح یولیله‌ حل اولسون، بیز بو نظریه‌نی اعلام ایتدیکده‌ آشکار دیریک که‌ اگر ژاندارم یا نظامی قوه‌لری طرفیندن بیزیم ئولکه‌میزه‌ نسبت کیچیک بیر تجاوز و تعرض اولورسا وار قوه‌میزله‌ دفاع ایده‌جه‌ییک. آذربایجان ملتی ئوز آزادلیغندان دفاع ایتمک ایچون آخر نفره‌ تک فداکارلیقا حاضر در. بیز اینانیریق که‌ بو مقدس هدفه‌ یتیشمک وحقیقی آزدالیغی و دموکراسی اصولینی بوتون ایراندا برقرار ایتمک ایچون عموم ایران آزادیخواهلاریدا بزایله‌ بیر صف ده‌ مبارزه‌یه‌ حاضر درلار.تصور ایدیریک که‌ شخص آقای قوام السلطنه‌ ده‌ اولان حسن نیت اثرینده‌ ایش بو یئره‌ چاتماسین.
آذربایجان ملی حکومتینن باش وزیری سید جعفر پیشه‌وری
تبریز 23 اردیبهشت 1325


وه‌رگێڕانی کوردی

آذربایجان، ژماره‌ی 201، ده‌وره‌ی دووه‌م، جومعه‌ 27ی بانه‌مه‌ڕی 1325/ 17ی مه‌ی 1946

بەیاننامە سەبارەت بە وتو وێژەکانی نوێنەرانی ئازەربایجان و حکوومەتی تاران

به‌ پێی لێگێڕانه‌وه‌ی ئاغای قه‌وامولسه‌لته‌نه‌ ڕۆژی 8-2-1325 ده‌سته‌یه‌ک به‌ سەر‌ۆکایه‌تی سه‌رۆکوه‌زیری ئازه‌ربایجان ئاغای پیشه‌وه‌ری به‌ مه‌به‌ستی چاره‌سه‌ر کردنی مه‌سئه‌له‌ی ئازه‌ربایجان به‌ ڕێگای هێمنانه‌ و پێشگرتن له‌ ڕژانی خوێنی برا به‌ ده‌ست برا چوونه‌ تارانێ.
ئه‌و ده‌سته‌یه‌ له‌ گه‌ڵ کاربه‌ده‌ستان و نوێنه‌رانی سه‌ڵاحییه‌تداری حکوومه‌تی تاران وتووێژیان کرد و ده‌بوو په‌یمانێک ببه‌ستن و ئه‌و په‌یمانه‌ به‌ پێی ئه‌و ئعتباره‌ی که‌ له‌ لایه‌ن مه‌جلیسی نه‌ته‌وه‌یی ئازه‌ربایجان به‌و ده‌سته‌یه‌ درابوو، ده‌بوو دوای ئه‌وه‌ی له‌ لایه‌ن ده‌وڵه‌تی ئاغای قه‌وامولسه‌لته‌نه‌ ڕا په‌سند کرابا شێوه‌ی ڕه‌سمی به‌خۆیه‌وه‌ بگرێ.
ڕۆژی دووشه‌مۆ 9- 2 – 1325 له‌ سه‌عات5وه‌ له‌نێوان ده‌سته‌ی نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجانوئاغایان موسته‌شارولده‌وله‌،فه‌رمانفه‌رماییان، له‌نکه‌رانی و ئیپه‌کچیان نوێنه‌رانی حکوومه‌تی تاران وتو وێژ ده‌ستی پێکرد. دانیشتنی یه‌که‌م به‌ باس کردنی مه‌سه‌له‌ی گشتی کۆتایی هات و له‌ دانیشتنی دووه‌م دا که‌ بۆ به‌یانی ئه‌و ڕۆژه‌ کرا،نوێنه‌رانی حکوومه‌تی تاران به‌یاننامه‌ی ده‌وڵه‌تی ئاغای قه‌واموسه‌لته‌نه‌یان که‌ له‌ به‌رواری 1- 2 – 1325 ده‌رچوو بوو نیشان دا و بۆ ده‌ستپێکردنی وتووێژه‌کان به‌ نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجانیان ناساند.

به‌یاننامه‌ی ده‌وڵه‌ت سه‌باره‌ت به‌ ئازه‌ربایجان

ئه‌م ده‌وڵه‌ته‌ی ئێستا له‌و ڕۆژه‌وه‌ی که‌ پێک هاتووه‌ به‌ شێوه‌یه‌کی تایبه‌تی سه‌رنجی داوه‌ته‌ سه‌ر کاروباری له‌مه‌ڕ ئازه‌ربایجان و دوای لێوردبوونه‌وه‌ له‌ نییه‌تی هاونیشتمانانی خۆشه‌ویستمان ده‌سته‌ی وه‌زیران بڕیاری دا تا ئه‌و جێیه‌ی قانوونی بنچینه‌یی وقانوونه‌ داندراوه‌کانی دی ڕێگا ده‌ده‌ن به‌ ده‌سته‌ڵاتی به‌ڕێوه‌بردن ئاواته‌ کانی دانیشتوانی ئه‌و ئه‌یاله‌ته‌ دابین بکا و لێیان بگێڕێته‌وه‌ بۆ برایه‌تی و یه‌که‌تی. بۆیه‌ ئه‌وه‌ لێره‌ دا په‌سندنامه‌ی هه‌یئه‌تی ده‌وڵه‌ت که‌ له‌ سه‌ر ئه‌و بابه‌ته‌ ده‌رچووه‌ بۆ ئاگاداری بیرو ڕای گشتی له‌ خواره‌وه‌ بڵاو ده‌کرێته‌وه‌.
به‌ پێی ئه‌و قانوونه‌ی له‌ مانگی ره‌بیعولسانی ساڵی 1325ی مانگی دا په‌سند کراوه‌ و ئه‌سڵه‌ لێ زیادکراوه‌کانی 29 ، 90 ، 91 ، 92 ، و ئه‌و ده‌سته‌ڵاتانه‌ی که‌ بۆ ئه‌نجومه‌نه‌کانی ئه‌یاله‌تی و ویلاته‌تی له‌ به‌ر چاوی گرتووه‌،سه‌باره‌ت به‌ ئازه‌ربایجان ئه‌و بڕیاره ‌به‌شێوه‌ی خواره‌وه‌ ڕاده‌گه‌یندرێ و په‌سند ده‌کرێ:

1- سه‌رۆکی ئیداره‌کانی کشتوکاڵ،بازرگانی و پیشه‌ و هونه‌ر ،گواستنه‌وه‌ی خۆجێیی،فه‌رهه‌نگ،له‌شساخی،شاره‌وانی و داد و دادئه‌ستێنیی و چاوه‌دێری دارایی له‌ لایه‌ن ئه‌نجومه‌نه‌کانی ئه‌یاله‌تی و ویلایه‌تی یه‌وه‌ هه‌ڵده‌بژێردرێن و به‌ پێی ڕێسا حوکمی ڕه‌سمی ئه‌وان له‌ لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه‌ له‌ تاران ده‌رده‌چێ.

2- ئه‌ستاندار،دوای له‌به‌رچاو گرتنی بۆچوونی ئه‌نجومه‌نی ئه‌یاله‌تی له‌ لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه‌ دیاری ده‌کرێ و دانانی فه‌رمانده‌کانی هێزی نیزامی و ژاندارمه‌ری به‌ ده‌ست ده‌وڵه‌ته‌.

3- زمانی ڕه‌سمی ئازه‌ربایجان وه‌ک ناحیه‌کانی دیکه‌ی ئێران زمانی فارسی یه‌.کارو باری ده‌فته‌ری له‌ ئیداره‌ خۆجێییه‌کان و، کاروباری ئیداره‌کانی عه‌دلییه‌ به‌ زمانانی فارسی و (ترکی) ئازه‌ربایجانی ڕاده‌په‌ڕێندرێ. به‌ڵام ده‌رسی مه‌دره‌سه‌کان تا پۆلی 5ی سه‌ره‌تایی به‌ زمانی ئازه‌ربایجانی ده‌بێ.

4- له‌و کاته‌ی دا که‌ داهاتی ماڵییات و بوودجه‌ی ووڵات دیاری ده‌کرێ، ده‌وڵه‌ت پێویستی چاکسازی کاروباری ئاوه‌دانی، له‌شساخی و فه‌رهه‌نگی شاره‌کانی ئازه‌ربایجان له‌ به‌ر چاو ده‌گرێ.

5- کار وچالاکی ڕێکخراوه‌ و یه‌کێتییه‌ دێمۆکراتیکه‌کان، له‌ ئازه‌ربایجانی ئێران دا وه‌ک شوێنه‌کانی دیکه‌ی ووڵات ئازاده‌.

6- له‌به‌ر به‌شداری ڕابردووی خه‌ڵکی ئازه‌ربایجان و تێکۆشه‌رانی ڕێبازی دێمۆکڕاسی له‌ بزووتنه‌وه‌ی دێمۆکڕاتیکدا هیچ جۆره‌ گوشارێک ناخرێته‌ سه‌ریان.

7- له‌ گه‌ڵ زیادکردنی ژماره‌ی نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجان به‌ پێی دانیشتووانی حه‌قیقی ئه‌و ئه‌یاله‌ته‌ موافه‌قه‌ت ده‌کرێ و کاتێک خولی 15 هه‌می قانوون دانان پێک هات له‌و باره‌یه‌وه‌ پێشنیازی پێویست پێشکێشی مه‌جلیس ده‌کرێ و دوای په‌سند کرانی هه‌ر له‌ هه‌مان خول دا ئه‌و نوێنه‌رانه‌ی که‌ پێویسته‌ زیاد بکرێن هه‌ڵده‌بژێردرێن.

سه‌رۆکوه‌زیر- قه‌واموسه‌لته‌نه

ده‌سته‌ی نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجانیش بیروڕای خۆیان له‌ ده‌قێکی 33 ماده‌ییدا به‌ ده‌سته‌ی نوێنه‌رانی حکوومه‌ت پێشنیاز کرد بۆ ئه‌وه‌ی به‌ ئاگاداری حکوومه‌ته‌که‌یانی ڕابگه‌یێنن.
ده‌سته‌ی نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجان په‌یوه‌ست به‌و 33 ماده‌یه‌ بۆ پاراستنی بارودۆخی ئێستا و پته‌و کردنی بناخه‌کانی دێمۆکڕاسی وپه‌ره‌پێدانی به‌پێی ئه‌م بڕیاره‌ی خواره‌وه‌ بۆ جێبه‌جێکردنی مه‌سه‌له‌ی ئازه‌ربایجان به‌ ڕێگای هێمنانه‌ و ئاشتییه‌وه‌ و بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و دژایه‌تیانه‌ی هه‌ن وه‌لابچن و هه‌ر وه‌ها بۆ پته‌و بوونی بنه‌ماکانی دێمۆکراسی له‌ هه‌موو ئێران دا له‌ ڕۆژی 9 – 2 – 1325وه‌ له‌ نێوان نوێنه‌رانی سه‌ڵاحییه‌تداری حکوومه‌تی نێوه‌ندی تاران ئاغایان سادق (موسته‌شاروده‌وله‌)، فه‌رمانفه‌رماییان، ئیپه‌کچییان، له‌نکه‌رانی، سپێهری (موریخوده‌وله‌) و موزه‌فه‌ری فیرووز له‌ لایه‌که‌وه‌ و نوێنه‌رانی موختاری ئازه‌ربایجان ئاغایان: پیشه‌وه‌ری، سادقی بادگان، دوکتور جه‌هانشاهلوو، فه‌ره‌یدوونی ئیبراهیمی، سادقی دیلمه‌قانی و ئاغای محه‌مه‌دحوسێن خانی سه‌یفی قازی نۆێنه‌ری کوردستانی ئازه‌ربایجان له‌ لایه‌کی دیکه‌وه‌ وتووێژ کرا.ئه‌و نوێنه‌رانه‌ی له‌ سه‌ره‌وه‌ دا باسیان کرا دوای گۆڕینه‌وه‌ی ئعتبارنامه‌ی بێ که‌موکوڕی و بێ ئیراد له‌ سه‌ر ئه‌م مادانه‌ی خواره‌وه‌ رێک که‌وتن:

1- له‌ ئاکامی گوشاری کاربه‌ده‌ستانی له‌شکری و مه‌ده‌نی حکوومه‌تی سه‌ره‌ڕۆی پێشوو و دنه‌دانی دوژمنانی ئازادی و دێمۆکڕاسی ئه‌و بزووتنه‌وه‌یه‌ی که‌ له‌ ڕۆژی 12ی خه‌رمانانی ساڵی 1324 پێک هات وه‌ک جوڵانه‌وه‌یه‌کی پێشکه‌وتوو و دێمۆکڕاتیک و به‌ ده‌سته‌به‌ری سه‌ربه‌خۆیی ڕاسته‌قینه‌ی ئێران ویه‌کپارچه‌یی وی ده‌ناسرێ.

2- ئازه‌ربایجان له‌ ئه‌ستانه‌کانی 3 و 4ی پێشوو و ویلایه‌تی خه‌مسه‌ پێک دێ، له‌ یه‌که‌یه‌کی دیاریکراوی ئه‌رزی دا به‌ نێوی حکوومه‌تی خودموختار به‌شێکه‌ له‌ ووڵاتی ئێران و نێوه‌نده‌که‌شی شاری ته‌ورێز ه‌.
تێبینی: نێوه‌ندی کوردستانی ئازه‌ربایجان شاری مه‌هاباده‌.

3- پاره‌و ئاڵای ئازه‌ربایجان هه‌ر هه‌مان پاره‌یه‌ که‌ له‌ ئێران بره‌وی هه‌یه‌ و ئاڵاکه‌شی هه‌مان ئاڵای ئێرانه‌. ئه‌و قانوونانه‌ی له‌ ووڵات دا به‌ڕێوه‌ ده‌چن به‌و شه‌رته‌ی به‌ پێچه‌وانه‌ی ده‌سته‌ڵات و ئازادیی گه‌لی ئازه‌ربایجان نه‌بن له‌ ئازه‌ربایجان بڕ ده‌که‌ن.

4- به‌ له‌ به‌ر چاوگرتنی دوو ماده‌ی دوایی سه‌ره‌وه‌ ئازه‌ربایجان بۆ به‌ڕێوه‌بردنی کارو باری نێوخۆیی وچاوه‌دێری به‌سه‌ریانه‌وه‌ و بۆ دیاری کردنی بوودجه‌، هه‌یئه‌تێک به‌ نێوی " هه‌یئه‌تی میللی" به‌ پێی ئه‌سڵی دێمۆکڕاتیک و ڕێسانامه‌یه‌کی تایبه‌تی هه‌ڵده‌بژێردرێ.

5- دانانی هه‌موو سه‌رۆکانی ئیداره‌ له‌شکری و مه‌ده‌نییه‌کان به‌ ئه‌ستۆی هه‌یئه‌تی میللی ئازه‌ربایجانه‌، ئه‌و کاربه‌ده‌ستانه‌ دوای ئه‌وه‌ی له‌ لایه‌ن هه‌یئه‌تی میللییه‌وه‌ هه‌ڵبژێردران به‌ حکوومه‌تی نێوه‌ندی ده‌ناسێندرێن و بۆ به‌ڕێوه‌بردنی قانوونه‌ سه‌ره‌کییه‌کان وجێبه‌جێکردنی بڕیاره‌کانی حکوومه‌تی نێوه‌ندی و هه‌یئه‌تی میللی پێڕۆیی له‌ هه‌یئه‌تی میللی ده‌که‌ن.

6- هه‌یئه‌تی میللی ئازه‌ربایجان له‌ دانان و لابردنی گشت کاربه‌ده‌ستانی له‌شکری و مه‌ده‌نی دا موختاره‌. ئه‌و جۆره‌ گۆڕان و لابردنانه‌ به‌ حکوومه‌تی نێوه‌ندی ڕاده‌گه‌یێندرێ.

7- هه‌یئه‌تی میللی ئازه‌ربایجان جگه‌ له‌وه‌ ئه‌نجومه‌نی محال، بلۆک و ویلایه‌ت به‌ پێی پرێنسیپه‌کانی دێمۆکراسی واته‌ ده‌نگی ڕاسته‌وخۆ،شاراوه‌، گشتی ( چ ژن، چ پیاو و چ تاکوته‌رای نیزامی)هه‌ڵده‌بژێرێ و ئه‌و ئه‌نجومه‌نانه‌ له‌ شوێنی هه‌ڵسووڕانی خۆیان واته‌ ویلایه‌ت،محال و بلۆکه‌کان دا بۆ به‌ڕێوه‌چوونی کاره‌کان چاوه‌دێرییان به‌سه‌ره‌وه‌ ده‌که‌ن.

8- فیداییه‌کان و ته‌شکیلاتی ئه‌ڕته‌شی میللی به‌م جۆره‌ی که‌ ئێستا هه‌ن ده‌مێننه‌وه‌ و ڕاسپارده‌ و ئه‌رکیان بریتییه‌ له‌ به‌رگری له‌ ئازادی و پرێنسیپه‌کانی دێمۆکڕاسی.

9- ئه‌و پله‌ و ده‌ره‌جه‌ زیادکردنه‌ مه‌ده‌نی و له‌شکریانه‌ی که‌ تاکوو ئێستا حکوومه‌تی نه‌ته‌وه‌یی ئازه‌ربایجان دیاری کردوون به‌ ره‌سمییه‌ت ده‌ناسرێن.پله‌ زیاد کردن و ده‌ره‌جه‌ی ئه‌فسه‌رانی پچووک به‌ شێوه‌ی ڕاسته‌وخۆ له‌ لایه‌ن فه‌رمانده‌یی ئه‌ڕته‌شی نه‌ته‌وه‌یی ئازه‌ربایجان ڕا دیاریی ده‌کرێ،به‌ڵام پله‌ی ئه‌فسه‌رانی گه‌وره‌ و ده‌ره‌جه‌ی ژه‌نه‌ڕاله‌کان به‌ پێی پێشنیازی فه‌رمانده‌ی هێزه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌کانی ئازه‌ربایجان و په‌سندی هه‌یئه‌تی میللی ده‌درێ.

10- له‌ ئیداره‌ ده‌وڵه‌تییه‌کان و هه‌یئه‌تی میللی دا، نووسراوه‌کان به‌ زمانی ئازه‌ربایجانی و له‌ کوردستانی ئازه‌ربایجان به‌ زمانی کوردی ده‌بێ. به‌ڵام له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی فارسی زمانی ده‌وڵه‌تی ئێرانه‌ له‌ پێوه‌ندییه‌کانی نێوان ده‌وڵه‌تی نێوه‌ندی و ئیداره‌کانی ئازه‌ربایجان وکوردستانی ئازه‌ربایجان و له‌ گه‌ڵ هه‌یئه‌تی میلله‌کانیان دا بوونی نوسراوه‌کان به‌ زمانی فارسی چ به‌رهه‌ڵستێک نییه‌.

11- له‌ مه‌دره‌سه‌ سه‌ره‌تاییه‌کانی ئازه‌ربایجان دا ده‌رس و خوێندن به‌ زمانی ئازه‌ربایجانی و له‌ کوردستانی ئازه‌ربایجان دا به‌ زمانی کوردی ده‌بێ.له‌ مه‌دره‌سه‌ نێوه‌ندی و به‌رزه‌کان دا خوێندن به‌ هه‌ر دوو زمان واته‌ ئازه‌ربایجانی و فارسی یان کوردی و فارسی ده‌بێ.

12- ئه‌و قانوونانه‌ی که‌ تاکوو ئێستا مه‌جلیسی میللی ئازه‌ربایجان په‌سندی کردوون و حکوومه‌تی نه‌ته‌وه‌یی ئازه‌ربایجان به‌ڕێوه‌ی بردوون،تا ئه‌و کاته‌ی له‌ لایه‌ن هه‌یئه‌تی میللی ئازه‌ربایجانه‌وه‌ هه‌ڵنه‌وه‌شێندراونه‌وه‌ بڕ ده‌که‌ن
(ئه‌و ماده‌یه‌ له‌مه‌ر کوردستانی ئازه‌ربایجانیش هه‌ر وایه‌)

13- موڵکی خالیسه‌ و زه‌وی و موڵکوماڵی دوژمنانی ئازادی و مه‌شڕووتییه‌ت‌ له‌ ئازه‌ربایجان و هه‌ر وه‌ها له‌ کوردستانی ئازه‌ربایجان که‌ له‌ نێو لادێییاندا دابه‌ش کراون به‌ ڕه‌سمییه‌ت ده‌ناسرێ و هیچکات ئه‌و بڕیاره‌ هه‌ڵناوه‌شێ و ئه‌وانه‌ نادرێنه‌وه‌.

14- په‌سند کردنی قانوون به‌ دژی به‌کارهێنانی تریاک، ئه‌ڵکۆڵ،دزی و به‌رتیل،ته‌نفرۆشی و گه‌نده‌ڵیی دیکه‌ی ئه‌خلاقی به‌رده‌وام ده‌بێ.

15- به‌ بێ په‌سندی هه‌یئه‌تی میللی هێنانی هه‌موو جۆره‌ که‌لوپه‌لی لووکس و هه‌ر وه‌ها ئه‌و شێوه‌ که‌لوپه‌له‌ی که‌ له‌ نێو خۆی ئازه‌ربایجان دا به‌رهه‌م ده‌هێندرێن قه‌ده‌غه‌یه‌.هه‌موو جۆره‌ ماڵییات و عه‌ورایز ده‌بێ به‌ پێی هێندێک بنچینه‌ له‌ لایه‌ن هه‌یئه‌تی میللییه‌وه‌ په‌سند بکرێن و بۆ زیاد کردنی داهاتی ده‌وڵه‌ت ئه‌و قانوونانه‌ی که‌ تاکوو ئێستا مه‌جلیسی میللی ئازه‌ربایجان په‌سندی کردوون و حکوومه‌تی نه‌ته‌وه‌یی ئازه‌ربایجان به‌ڕێوه‌ی بردوون هه‌ر وا بڕ ده‌که‌ن و به‌ ئعتیبارن.

[جێی سه‌رنجه‌ له‌ ده‌قی ماک دا ماده‌ی 16 نییه‌.ح.ق.]

17- به‌ ئازه‌ربایجان و کوردستانی ئازه‌ربایجان ماف ده‌درێ به‌ پێی ڕێژه‌ی دانیشتووانی خۆیان که‌ نیزیکه‌ی یه‌ک له‌ سێی دانیشتووانی ئێران پێک ده‌هێنن،نوێنه‌ر هه‌ڵبژێرن و بیاننێرێن بۆ مه‌جلیسی شووڕای میللی.ئعتیبارنامه‌ی ئه‌و نوێنه‌رانه‌ی وا له‌ لایه‌ن هه‌یئه‌تی چاوه‌دێری ئازه‌ربایجان و کوردستانه‌وه‌ دراون و په‌سند کراون، مه‌جلیسی شووڕای میللی ناتوانێ ڕه‌تیان کاته‌وه‌.

18- بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردن له‌ هه‌موو شوێنی ئێران وه‌ک یه‌ک وابێ ده‌وڵه‌ت ده‌سته‌به‌ر ده‌بێ له‌ خولی 15ی مه‌جلیسی شووڕای میللی دا ڕێز له‌و مافانه‌ بگرێ که‌ حکوومه‌تی نه‌ته‌وه‌یی ئازه‌ربایجان داویه‌ به‌ ژنان، لاوان و کرێکارانی ئه‌ڕته‌ش و کارێکی ئاوا بکا ئه‌و مافانه‌ به‌ هه‌موو شوێنێک بدرێ له‌ ئێران.

19- هه‌ڵبژاردنی مه‌جلیسی شووڕای میللی به‌وپه‌ڕییه‌وه‌ دوای 10 ڕۆژ له‌ ده‌رکه‌وتنی یه‌که‌م به‌یانییه‌ی هه‌ڵبژاردن ده‌ست پێده‌کا و به‌و په‌ڕییه‌وه‌ ده‌ ماوه‌ی حه‌وتوویه‌ک دا ته‌واو ده‌بێ.

20- 25 له‌ سه‌دی مالییاتی ئازه‌ربایجان و کوردستان ده‌درێ به‌ نێوه‌ند به‌ڵام له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی گه‌لی ئازه‌ربایجان و کوردستان بۆ وه‌ده‌ستهێنانی دێمۆکڕاسی و ئازادی خه‌رجێکی زۆریان که‌وتووه‌ته‌ سه‌ری، ئه‌مساڵ له‌ دانی ئه‌و بڕه‌ ته‌رخانن.

21- ده‌وڵه‌تی نێوه‌ندی به‌ڵێن ده‌دا به‌ زوویی ڕێگای ئاسنی نێوان تاران و ته‌ورێز که‌ پێشتر گه‌یشتووه‌ته‌ میانه‌ بگه‌یێنێته‌ ته‌ورێزێ.

22- ده‌وڵه‌تی نێوه‌ندی به‌هیچ شێوه‌یه‌ک مافی دانان و لابردنی کاربه‌ده‌ستانی له‌شکری و مه‌دنی و گۆڕینی ئه‌وانی نییه‌.

23- هه‌یئه‌ته‌ میللییه‌ کانی ئازه‌ربایجان و کوردستان ده‌بێ ڕێفۆرمه‌کانی معارف،کشتوکال و پاراستنی له‌شساخی ئازادانه‌ وه‌دی بهێنن.

24- سامانی خۆڕسکی ئازه‌ربایجان و کوردستان و کانگاکانیان ته‌نێ ته‌رخان ده‌کرێن بۆ جێبه‌جێکردنی پێداویستییه‌کانی ئازه‌ربایجان وکوردستان و به‌ڕێوه‌بردنی فابریکه‌کانی ئه‌و ناوچانه‌ به‌ده‌ست خۆیان ده‌بێ.

25- له‌ کاتی پێویست دا چاوه‌دێریی به‌ سه‌ر فابریکی شه‌خسی دا به‌ ده‌ست حکوومه‌تی ئازه‌ربایجان و کوردستان و هه‌یئه‌ته‌ میللییه‌که‌ی ده‌بێ.

26- له‌ئازه‌ربایجان و کوردستاندا بڵاو کردنه‌وه‌ی هه‌موو چاپه‌مه‌نی به‌ پێی په‌سندی هه‌یئه‌ته‌ میللییه‌کان ده‌بێ. ئه‌وه‌ سه‌باره‌ت به‌[چاپه‌مه‌نی] به‌ زمانه‌کانی دیکه‌ش هه‌ر ئاوایه‌.

27- ئیداره‌کردنی هه‌موو بانکی پیشه‌سازی،کشتوکاڵی و ده‌وڵه‌تی له‌ ئازه‌ربایجان و کوردستان به‌ ئه‌ستۆی هه‌یئه‌ته‌ میللییه‌کانی ئه‌وانه‌.

28- هه‌موو ئه‌و ماڵییاته‌ی له‌ داهات و عه‌واریز له‌ ئازه‌ربایجان و کوردستان دا وه‌ده‌ست ده‌که‌وێ له‌ خه‌زێنه‌دارییه‌ خۆجێییه‌کانیاندا کۆ ده‌کرێنه‌وه‌ و ڕاسته‌وخۆ بۆ خه‌رجی پێویست به‌کار ده‌هێندرێن.

29- ده‌وڵه‌تی نێوه‌ندی ده‌سته‌به‌ر ده‌بێ قه‌رزه‌کانی گه‌لی ئازه‌ربایجان ده‌ستبه‌جێ بداته‌وه‌ به‌ بانکی میللی و ئه‌و سه‌رمایانه‌ی له‌و بانکه‌ دا بوون و ڕاگوێزراون بگه‌ڕێنێته‌وه‌.

30- ده‌وڵه‌تی نێوه‌ندی ده‌سته‌به‌ر ده‌بێ له‌ ئه‌ستانی 3 و 4 و ویلایه‌تی خه‌مسه‌ شوێنی وه‌ک تیکانته‌په‌،سه‌قز، بێجار،سه‌رده‌شت که‌ هێشتا له‌ به‌ر ده‌ست دوژمنانی ئازادی دان چۆل بکا و ڕاده‌ستی کاربه‌ده‌ستانی سه‌ڵاحییه‌تداری ئازه‌ربایجان و کوردستانیان بکا.

31- ده‌وڵه‌تی نێوه‌ندی ده‌سته‌به‌ر ده‌بێ‌ ته‌شکیلاتی ژاندارمه‌ری که‌ به‌درێژایی ساڵان ده‌ستدرێژی کردووه‌ته‌ سه‌ر مافی میلله‌ت و کاره‌ساتی خوێناوی ساز کردووه‌ هه‌ڵبوه‌شێنێته‌وه‌ و له‌ جێگای وی ته‌شکیلاتی نه‌زمییه‌ [شاره‌وانی] که‌ وه‌ک پێکهێنه‌ری فه‌رمانه‌کانی ده‌زگای قه‌زایی کار بکا له‌ هه‌موو قه‌سه‌به‌، محاڵ و بلۆکه‌کاندا په‌ره‌ پێدا.

32- ده‌وڵه‌تی نێوه‌ندی ده‌سته‌به‌رده‌بێ‌ ئه‌نجومه‌نه‌کانی ئه‌یاله‌تی و ویلایه‌تی،بلۆک و محاڵ به‌م شێوه‌یه‌ی که‌ ئێستا له‌ ئازه‌ربایجان دا هه‌ن به‌ پێی بنه‌ماکانی دێمۆکڕاسی له‌ هه‌موو ئێران دا پێک بهێنێ.

33- ته‌شکیلاته‌کانی به‌له‌دییه‌ [ شاره‌داری] به‌ بێ ده‌ستێوه‌ردانی کاربه‌ده‌ستانی ده‌وڵه‌ت به‌ پێی بنه‌ما دێمۆکراسییه‌کان ده‌بێ له‌ هه‌موو ئێران دا پێک بهێندرێن.

ڕۆژی سێشه‌مۆ 10-2-1325 سه‌عات 8ی به‌یانی ئاغایانی مووه‌ریخوده‌وله‌ی سێپێهر وه‌زیری ته‌جاڕه‌ت و پیشه‌ و هونه‌ر و موزه‌فه‌ری فیرووز جێگری سیاسی ئاغای قه‌وامولسه‌لته‌نه‌ خۆیان وه‌کوو نوێنه‌رانی سه‌ڵاحییه‌تدار ناساند و 33 ماده‌که‌یان پێ نیشان درا. بۆ به‌یانی ئه‌و ڕۆژه‌ دوو چاوپێکه‌وتنی تایبه‌تی له‌ نێوان ئاغای پیشه‌وه‌ری و ئاغای قه‌وامولسه‌لته‌نه‌ دا کرا و به‌یه‌که‌وه‌ دوان و به‌ دوای ئه‌و چاوپێکه‌وتنه‌دا ئه‌م ئاگادارییه‌ی خواره‌وه‌ له‌ لایه‌ن هه‌یئه‌تی نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجانه‌وه‌ ئاماده‌ کرا و درا به‌ ده‌وڵه‌تی ئاغای قه‌وامولسه‌لته‌نه‌. ده‌قی ئاگادارییه‌که‌ ئاوایه‌:

له‌به‌ر نیاز چاکی ئاغای قه‌وامولسه‌لته‌نه‌ و ئه‌و به‌یاننامه‌یه‌ی ده‌ری کرد دوای ئاڵوگۆڕی بیرو ڕا و لێکۆڵینه‌وه‌ی قووڵ له‌ نێوان نوێنه‌رانی ده‌وڵه‌تی نێوه‌ندی و هه‌یئه‌تی نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجاندا ئه‌و ئاکامه‌ وه‌ده‌ست هات که‌‌ بزووتنه‌وه‌ی دێمۆکڕاتیکی ئازه‌ربایجان بۆ سه‌قام پێدان و پته‌و کردنی دێمۆکڕاسی له‌ ئازه‌ربایجانی ئێران دا پێک هاتووه‌.بۆ پێشگرتن له هه‌موو جۆره‌ خراپ بۆچوون وپێشگیری له‌ ڕژانی خوێنی برایان هه‌ر دووک لا یه‌ک ڕا بوون که‌ له‌ نێوان حکوومه‌تی نێوه‌ندی و گه‌لی ئازه‌ربایجان دا دژایه‌تی بنه‌ڕه‌تی له‌ گۆڕێ دا نییه‌ و بۆ جێبه‌جێکردنی مه‌سئه‌له‌ لاوه‌کییه‌کان له‌ نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجان هه‌یئه‌تێک له‌ تاران ده‌مێنێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی له‌ گه‌ڵ نوێنه‌ری ده‌وڵه‌تی نێوه‌ندی به‌ شێوه‌یه‌ک که‌ هیچ زه‌ره‌رێک به‌ بنه‌ماکانی مه‌شرووتییه‌ت و دێمۆکڕاسی و به‌تایبه‌تی به‌ ئازادیی گه‌لی ئازه‌ربایجان نه‌گه‌یێنێ، ئه‌و کێشانه‌ ڕاپه‌ڕێنن. جێبه‌جێ کردنی هه‌موو کێشه‌کان و پێک هێنانی پێوه‌ندی ئیداری له‌ گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی نێوه‌ندی به‌ستراوه‌ته‌وه‌ به‌ په‌سندی هه‌یئه‌تی ده‌وڵه‌تی ئاغای قه‌وامولسه‌لته‌نه‌،مه‌جلیسی ئازه‌ربایجان ( که‌ به‌ کرده‌وه‌ له جێی ئه‌نجومه‌نی ئه‌یاله‌تی یه‌) و مه‌جلیسی شووڕای میللی.
له‌ چاوپێکه‌وتنی سێیه‌م له‌ نێوان ئاغای پیشه‌وه‌ری و ئاغای قه‌وامولسه‌لته‌نه‌ دا له‌ سه‌ر چه‌ند ماده‌ جیاوازی بیرو ڕا هاته‌ گۆڕێ.ئه‌و قسه ‌لێک هه‌ڵبه‌زینه‌وه‌یه‌ بووه‌ هۆی ئه‌وه‌ی دوو ڕۆژ چه‌ت له‌ ووتووێژه‌کان بکه‌وێ. به‌ دوای ئه‌وه‌ دا ده‌وڵه‌تی ئاغای قه‌وامولسه‌لته‌نه‌ به‌ مه‌به‌ستی ده‌ستپێکردنه‌وه‌ی وتووێژه‌کان ئه‌و گۆڕان و هه‌موار کردنانه‌ی که‌ پێی وا بوو ده‌بێ له‌ ئیبلاغییه‌که‌ دا له‌ به‌ر چاو بگیرێن به‌ ڕێگای نوێنه‌رانی سه‌ڵاحییه‌تداری خۆی به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه‌ له‌ به‌ر ده‌ست هه‌یئه‌تی نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجان نا:

ده‌قی به‌یاننامه‌که‌ ئاوایه‌:

1- شووڕای ئه‌یاله‌تی ئازه‌ربایجان له‌ جیات مه‌جلیسی نه‌ته‌وه‌یی
2- هه‌یئه‌تی مودیره‌ی ئازه‌ربایجان له‌ جیات هه‌یئه‌تی وه‌زیران
3- ره‌ئیسی محه‌لی ئیداره‌کانی ئازه‌ربایجان له‌ جیات وه‌زیر

1-عه‌ینی ماده‌ی پێشنیازکراوی ده‌وڵه‌ت قه‌بووڵ ده‌کرێ به‌ڵام سه‌رۆکی ماڵییه‌ ده‌بێ له‌ کاربه‌دستانی خۆجێی بێ، چاوه‌دێری ماڵییه‌ش له‌ لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه‌ دیاریی ده‌کرێ.

2- والی (ئه‌ستاندار)به‌ پێی پێشنیازی شووڕای ئه‌یاله‌تیی ئازه‌ربایجان دیاری ده‌کرێ، له‌ لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه‌ حوکمی بۆ ده‌ر ده‌کرێ. بۆ پاراستنی ڕێگاوبان و یارمه‌تی کردن به‌ ته‌شکیلاتی نه‌زمییه‌ [شاره‌وانی] و ئه‌و کار به‌ده‌ستانه‌یان که‌ ڕاسپارده‌یه‌ک به‌ڕێوه‌ ده‌به‌ن، هێزێکی چه‌کدار به‌ نێوی هێزی نیگه‌هبان پێک ده‌هێندرێ. فه‌رمانده‌ی ئه‌و هێزه‌ له‌ لایه‌ن شووڕای ئه‌یاله‌تییه‌وه‌ دیاری ده‌کرێ و بۆ ئه‌وه‌ی حوکمی بۆ ده‌ربکرێ نێوی به‌ وه‌زاڕه‌تی نێوخۆ پێشنیاز ده‌کرێ.هێزی له‌شکری بریتی ده‌بن له‌و تاکوته‌رایه‌ی که‌ خزمه‌تی سه‌ربازیی ئیجباری ده‌که‌ن. پاراستنی سنوور به‌ ئه‌ستۆی ئه‌و ته‌شیلاتی نیگه‌هبانییه‌وه‌ ده‌بێ و له‌ شوێنی پێویست ساخلۆی ده‌بێ. فه‌رمانده‌رانی ئه‌و هێزانه‌ له‌ نێو ئه‌فسه‌رانی لێوه‌شاوه‌ و خوێنده‌واریی خۆجێیی له‌ لایه‌ن هه‌یئه‌تی مودیره‌وه‌ دیاری ده‌کرێن و حوکمه‌کانیان له‌ نێوه‌نده‌وه‌ ده‌رده‌چێ و هه‌موو جۆره‌ ڕاپۆرتی پێویست له‌ لایه‌ن فه‌رمانده‌رییه‌وه‌ ده‌درێ به‌ نێوه‌ند.

3- ماده‌ی سێیه‌می ده‌وڵه‌ت وه‌کوو خۆی په‌سند ده‌کرێ.

4- له‌و ماڵیاتانه‌ی که‌ به‌پێی قانوونه‌کانی مه‌مله‌که‌ت وه‌رگیراون 75 له‌ سه‌دی بۆ دانی مووچه‌ی کا‌ربه‌ده‌ستانی ئیداره‌کانی خۆجێیی و هێزی نیگه‌هبان له‌ ژێر چاوه‌دێری شووڕای ئه‌یاله‌تی دا به‌ کار ده‌هێندرێ.
شوورای ئه‌یاله‌تی بۆ خه‌رج و تێچووی که‌ له‌ به‌رژه‌وه‌ندیی گشتی دابێ له‌و مالیاته‌ی کۆ ده‌کرێته‌وه‌ به‌ مه‌رجێک له‌ 10 له‌ سه‌د زیاتر بێ،بۆی هه‌یه‌ عه‌واریزی نوێ بستێنێ و به‌کاری بهێنێ.

5- ماده‌ی ده‌وڵه‌ت وه‌کوو خۆی په‌سند ده‌کرێ.

هه‌یئه‌تی نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجان ئه‌م پێشنیازه‌ی خواره‌وه‌ی به‌و ئالوگۆڕانه‌ی که‌ له‌ ماده‌کانی 1، 6 ، 8 ، 10 دا کراون په‌سند کرد و دای به‌ ده‌وڵه‌ت

ده‌قی پێشنیازه‌که‌ ئاوایه‌:

بۆ چاره‌سه‌ر کردنی مه‌سئه‌له‌ی ئازه‌ربایجان به‌ ڕێگای هێمنانه‌ دا و له‌ پێناو پته‌و کردنی بنه‌ماکانی دێمۆکڕاسی له‌ ئێران له‌ به‌رواری 8- 2 – 1325 له‌ نێوان نوێنه‌رانی ڕه‌سمی ئێران و هه‌یئه‌تی نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجان وتووێژ کرا،دوای ئاڵوگۆڕی بیر و ڕا و لێوردبوونه‌وی قووڵ ئه‌و ئاکامه‌ وه‌ده‌ست هات که‌ بزووتنه‌وه‌ی دێمۆکڕاتی ئازه‌ربایجان به‌ مه‌به‌ستی جوێ کردنه‌وه‌ی ئازه‌ربایجان له‌ ئێران نه‌کراوه‌ به‌ڵکوو به‌ مه‌به‌ستی پته‌و کردن و به‌هێزکردنی بنه‌ماکانی دێمۆکڕاسی و مه‌شڕووتییه‌ت له‌ ئێران دا بووه‌.نوێنه‌رانی ڕه‌سمی ده‌وڵه‌تی ئێران و هه‌یئه‌تی نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجان له‌ سه‌ر ئه‌و مادانه‌ی له‌ خواره‌وه‌ هاتوون رێک که‌وتن:

1- ئه‌یاله‌تی ئازه‌ربایجان بریتی یه‌ له‌ ئه‌ستانه‌کانی پێشووی 3 و 4 و ویلایه‌تی خه‌مسه‌.

2- له‌مه‌و دواوه‌ له‌ جیات زاراوه‌ی مه‌جلیسی میللی شوورای ئه‌یاله‌تی و له‌ جیات هه‌یئه‌تی وه‌زیران هه‌یئه‌تی مودیره‌ و له‌ جیات وه‌زیران زاراوه‌ی ره‌ئیسه‌کانی ئیداره‌ خۆجێییه‌کان به‌کار ده‌هێندرێ.

3- والی ئازه‌ربایجان به‌ پێی پێشنیازی شووڕای ئه‌یاله‌تی دیاریی ده‌کرێ و حوکمه‌که‌ی له‌ لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه‌ ده‌ر ده‌کرێ.

4- سه‌رۆکه‌کانی ئیداره‌ ده‌وڵه‌تییه‌کان، بانکه‌کان و دادگه‌یه‌کان، سه‌رۆکانی دادئه‌ستێنییه‌کان و ئیداره‌کانی گواستنه‌وه‌ له‌ لایه‌ن شووڕای ئه‌یاله‌تییه‌وه‌ هه‌ڵده‌بژێردرێن و حوکمه‌ ڕه‌سمییه‌کانیان له‌ لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه‌ ده‌ر ده‌کرێ.
تێبینی: چاوه‌دێری ماڵییه‌ له‌ لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه‌ دیاریی ده‌کرێ.

5- به‌ مه‌به‌ستی پاراستنی هێمنایه‌تی ڕێگاو بان و یارمه‌تی کردن به‌ ته‌شکیلاتی نه‌زمییه‌ ومه‌ئموورانی به‌ڕێوه‌به‌ری ڕاسپارده‌، هێزێک به‌ نێوی هێزی نیگه‌هبان پێک ده‌هێندرێ. فه‌رمانده‌ی ئه‌و هێزه‌ له‌ لایه‌ن شووڕای ئه‌یاله‌تییه‌وه‌ دیاریی ده‌کرێ و بۆ ده‌رکردنی حوکم نێوه‌که‌ی به‌ وه‌زارتی نێوخۆ پێشنیاز ده‌کرێ.
هێزی خۆجێیی له‌شکری له‌و تاکوته‌رایه‌ی که‌ ده‌چنه‌ خزمه‌تی سه‌ربازیی ئیجباری پێک دێن و پاراستنی سنووره‌کان به‌ ئه‌ستۆی ئه‌و ته‌شکیلاته‌ ده‌بێ.ساخلۆکانی ئه‌و ته‌شکیلاته‌ و فه‌رمانده‌کانی له‌ لایه‌ن هه‌یئه‌تی مودیره‌ی ئازه‌ربایجانه‌وه‌ له‌ نێو ئه‌فسه‌رانی لێوه‌شاوه‌ی خۆجێیی دا دیاری ده‌کرێن و حوکمه‌کانیان له‌ نێوه‌نده‌وه‌ ده‌رده‌کرێن، و هه‌موو جۆره‌ ڕاپۆرتی پێویست له‌ لایه‌ن فه‌رمانده‌ی هه‌نگه‌وه‌ ده‌درێ به‌ نێوه‌ند.

6- له‌ مه‌دره‌سه‌ سه‌ره‌تاییه‌کان خوێندن به‌ زمانی ئازه‌ربایجانی و له‌ مه‌دره‌سه‌ نێوه‌ندییه‌کاندا ده‌رس به‌ هه‌ر دوو زمانی ئازه‌ربایجانی و فارسی ده‌بێ. له‌ ئیداره‌ خۆجێییه‌کاندا کارو باری ده‌فته‌ریی و عه‌دلییه‌ و کارو باری دیکه‌ به‌ زمانه‌کانی فارسی و ئازه‌ربایجانی به‌ڕێوه‌ ده‌چن.

7- به‌ پێی قانوونه‌کانی مه‌مله‌که‌ت له‌ ژێر چاوه‌دێری شووڕای ئه‌یاله‌تی دا 75 له‌ سه‌د له‌و ماڵیاتانه‌ی وه‌رده‌گیرن بۆ مووچه‌ی کاربه‌ده‌ستان و ته‌شکیلاتی نیگه‌هبان و ڕێفۆرمه‌کانی دیکه‌ به‌کار ده‌هێندرێن.
شووڕای ئه‌یاله‌تی به‌و شه‌ره‌ته‌ی له‌ 10 له‌ سه‌د ئه‌و مالیاته‌ گشتییه‌ی که‌ کۆ کراوه‌ته‌وه‌ تێنه‌په‌ڕێنێ بۆیه‌ هه‌یه‌ هێندێک عه‌واریز و خه‌رجی وه‌ربگرێ.

8- گشت چاکسازییه‌کانی ئابووری، کۆمه‌ڵایه‌تی، دارایی و زه‌وی وزار که‌ له‌ لایه‌ن بزووتنه‌وه‌ی دێمۆکڕاتیکی ئازه‌ربایجانه‌وه‌ کراون به‌ ڕه‌سمییه‌ت ده‌ناسرێن.

9- به‌ پێی ڕێژه‌ی ڕاسته‌قینه‌ی دانیشتوانی ئازه‌ربایجان له‌ گه‌ڵ زیادکردنی نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجان له‌ مه‌جلیس ته‌وافوق ده‌کرێ،کاتێک ده‌وره‌ی 15هه‌م پێک هات له‌و رووه‌وه‌ پێشنیازی پێویست به‌ مه‌جلیس ده‌کرێ که‌ به‌ په‌سندکرانی، نوێنه‌ران هه‌ر بۆ هه‌مان خول هه‌ڵبژێردرێن.
10- ده‌وڵه‌ت ده‌سته‌به‌ر ده‌بێ به‌ قانوونی هه‌ڵبژاردنی مه‌جلیسی شووڕای میللی دا بچێته‌وه‌ و قانوونی نوێ به‌ پێی بارودۆخی پێشکه‌وتووی ئێستا و له‌ سه‌ر بنه‌مای ڕاسته‌قینه‌ی دێمۆکڕاسی (ده‌نگی گشتی، ڕاسته‌وخۆ،شاراوه‌، یه‌کسان و له‌بار) گه‌ڵاڵه‌ بکا و بۆ په‌سند کران پێشکێشی بکا به‌ مه‌جلیسی شووڕای میللی.

11- ئه‌و ڕێکه‌وتنه‌ دوای په‌سندی هه‌یئه‌تی ده‌وڵه‌تی ئێران و په‌سندی مه‌جلیسی میللی ئازه‌ربایجان وه‌ ڕه‌سمییه‌ت ده‌که‌وێ.

12- ماده‌کانی ئه‌و ڕێکه‌وتنه‌ کوردستانی ئازه‌ربایجان وه‌به‌ر ده‌گرێ.

ئه‌و پێشنیازه‌ی سه‌ره‌وه‌ بوو به‌ بنه‌مای وتووێژی تازه‌. له‌ دوای چواره‌مین دیداری و موزاکه‌ره‌ی نێوان ئاغای پیشه‌وه‌ری و ئاغای قه‌وامولسه‌لته‌نه‌ ده‌کرێ بگوترێ له سه‌ر‌ هێڵه‌ گشتییه‌کاندا له‌ نێوان هه‌ر دوو لا دا هاوڕایی هه‌بوو و بڕیار درا به‌ به‌شداری جێگری ئاغای قه‌وامولسه‌لته‌نه‌، ئاغای موزه‌فه‌ری فیرووز لایحه‌یه‌کی نوێ گه‌ڵاڵه‌ بکرێ. ڕۆژی پێنجشه‌مۆ 19- 2 – 1325 ساعت 23 جێگری سیاسی سه‌رۆکوه‌زیر ئا‌غای موزه‌فه‌ری فیرووز ئه‌م لایحه‌ی خواره‌وه‌ی ئاماده‌ کرد و به‌ هه‌یئه‌تی نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجانی نیشان دا.

ده‌قی لایحه‌که‌:

له‌ ئاکامی بزووتنه‌وه‌ی دێمۆكراتێکی ئازه‌ربایجان له‌و دواییانه‌ دا که‌ مه‌به‌ستی پته‌و کردنی دێمۆكراسی و بنه‌ماکانی ئازادییه‌ له‌ هه‌موو مه‌مله‌که‌تی ئێران دا، له‌ نێوان ده‌وڵه‌ت و نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجان وتو وێژ کرا و نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجان به‌ قه‌بووڵ کردنی ئیبلاغییه‌ی 7 ماده‌یی ده‌وڵه‌ت له‌ ئاکامی بیر و ڕا گۆڕینه‌وه‌ هاوڕایی وه‌ده‌ست هات. ئه‌و مادانه‌ی خواره‌وه‌ که‌ وه‌ک ته‌واوکه‌ری ئه‌و 7 ماده‌یه‌ گه‌ڵاڵه‌ کراون په‌سنده‌و ده‌بێ به‌ڕێوه‌بچن.

1- له‌ ماده‌ی یه‌که‌می ئیبلاغییه‌که‌ دا ووشه‌ی چاوه‌دێری ماڵی ده‌کرێ به‌ ووشه‌ی ره‌ئیسی مالی و زیاد کردنی ووشه‌ی ره‌ئیسی ئیداره‌ی ئابووری،بازرگانی و کار په‌سنده‌.

2- والی ئازه‌ربایجان به‌ پێی پێشنیازی ئه‌نجومه‌نی ئه‌یاله‌تی ئازه‌ربایجان و په‌سندی ده‌وڵه‌ت دیاریی ده‌کرێ.

3- به‌ له‌به‌رچاوگرتن و له‌ سه‌ر بنه‌مای ئه‌و گۆڕانانه‌ی له‌و ماوه‌یه‌ی دواییدا له‌ ئازه‌ربایجان ڕوویانداوه‌، ده‌وڵه‌ت ئه‌و ته‌شکیلاته‌ی که‌ له‌ ئازه‌ربایجان دا به‌نێوی مه‌جلیسی میللی هه‌ڵبژێردراوه‌ و دامه‌زراوه‌ وه‌ک ته‌شکیلاتی ئه‌نجومه‌نی ئه‌یاله‌تی ئازه‌ربایجان ده‌ناسێ و به‌ پێک هاتنی خولی 15هه‌می مه‌جلیس دوای په‌سند کرانی پێشنیازی ده‌وڵه‌ت سه‌باره‌ت به‌ قانوونی تازه‌ی ئه‌نجومه‌نه‌کانی ئه‌یاله‌تی و ویلایه‌تی به‌ پێی ئه‌و قانوونه‌ی که‌ په‌سند ده‌کرێ خێرا هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی ئه‌یاله‌تی تازه‌ی ئازه‌ربایجان ده‌ست پێده‌کا.

4- بۆ جێ به‌جێکردنی قه‌رار و بڕیاره‌کانی ئه‌نجومه‌نی ئه‌یاله‌تی و ده‌سته‌به‌ر کردنی به‌ره‌وپێشچوونی کارو بار به‌ شێوه‌یه‌کی باش و به‌ تایبه‌تی بۆ چاوه‌دێری کردن به‌ سه‌ر خه‌رجکردنی 75 له‌سه‌دی ئه‌و ماڵیاته‌ی کۆ ده‌کرێته‌وه‌ به‌شێوه‌یه‌کی دروست،شووڕای ئه‌یاله‌تی که‌ له‌ والی، ڕه‌ئیسی ئیداره‌کان و هه‌یئه‌ت ڕه‌ئیسه‌ی ئه‌نجومه‌نی ئه‌یاله‌تی پێک دێ بڕیاره‌کانی ئه‌نجومه‌ن جێ به‌ جێ ده‌کا.

5- له‌ ئاکامی بزووتنه‌وه‌ی ئازه‌ربایجان بۆ دیاریی کردنی چاره‌نووسی ئه‌و که‌سانه‌ی بانگ کراون بۆ خزمه‌تی ئیجباری سه‌ربازی وله‌ چوارچێوه‌ی هێزه‌ خۆجێییه‌کان دا ڕێک خراون، موافه‌قه‌ت کرا ده‌وڵه‌تی جه‌نابی ئاغای قه‌وامولسه‌لته‌نه‌ و نوێنه‌رانی ئه‌نجومه‌نی ئه‌یاله‌تی ئازه‌ربایجان له‌ناوچه‌ کۆمیسیۆنێک پێک بهێنن و ڕێگای چاره‌سه‌رکردنی بۆ په‌سند کردن به‌ ده‌وڵه‌تی نێوه‌ندی و ئه‌نجومه‌نی ئه‌یاله‌تی پێشنیازبکه‌ن.

6- سه‌باره‌ت به‌ چلۆنایه‌تی بارودۆخی دارایی ئازه‌ربایجان موافه‌قه‌ت کرا 75 له‌ سه‌دی داهاتی خۆجێیی ئازه‌ربایجان ته‌رخان بکرێ بۆ خه‌رج و مخاریجی خۆجێیی و 25 له‌ سه‌دی دیکه‌شی بۆ دابین کردنی مخاریجی گشتی وولات بنێردرێ بۆ نێوه‌ند.
تێبینی: خه‌رج و داهاتی پۆست وتێلگراف ، ڕێگای ئاسن و گه‌میه‌وانی ده‌ریاچه‌ی ورمێ ڕێزپه‌ڕن. خه‌رج و داهاتی ئه‌وان به‌ ئه‌ستۆی ده‌وڵه‌ته‌ و هه‌ر ته‌رخانی وی ده‌بێ.شایانی گوتنه‌ تێلگرافی ئه‌نجومه‌نه‌کانی ئه‌یاله‌تی و ویلایه‌تی و ئیداره‌ ده‌وڵه‌تییه‌کان به‌خۆڕایی وبێ به‌رانبه‌ر ده‌نێردرێن.

7- ده‌وڵه‌ت به‌ڵێن ده‌دا‌ له‌ ماوه‌ی ئه‌مساڵ دا ڕێگای ئاسنی میانه‌ بگه‌یێنێته‌ ته‌ورێزێ، ئه‌و کاره‌ به‌ زوویی وه‌دی بێ و بۆ ڕاپه‌ڕاندنی ئه‌و کاره‌ مافی سه‌ره‌تی دان به‌ کڕێکاران و پسپۆڕانی ئازه‌ربایجانی ئاشکرایه‌.

8- کێشانی ڕێگای شۆسه‌ی سه‌ره‌کی و چاک کردنیان به‌ ئه‌ستۆی ده‌وڵه‌ته‌ و کێشانی ڕێگای لاوه‌کی ش ئه‌رکی ئه‌نجومه‌نی ئه‌یاله‌تی یه‌.

9- جگه‌ له‌وانه‌ که‌ خزمه‌تی ئیجباری سه‌ربازی ده‌که‌ن ئه‌و هێزه‌ خۆ به‌خشانه‌ی که‌ به‌ ناوی فیدایی پێک هاتوون ده‌بن به‌ ته‌شکیلاتی نه‌زمییه‌ی [شاره‌وانی] لادییه‌کان و سه‌رۆکی ئه‌و هێزه‌ له‌ لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی ئه‌یاله‌تی یه‌وه‌ هه‌ڵده‌بژێردرێ و به‌ په‌سندی ده‌وڵه‌ت دیاریی ده‌کرێ.

10- له‌ ئاکامی بزووتنه‌وه‌ی دێمۆکڕاتیکی ئازه‌ربایجان دا ئه‌و زه‌وی و زاره‌ی له‌ نێو لادێییان دا دابه‌ش کراون ، ده‌وڵه‌ت له‌ گه‌ڵ دابه‌شکردنی موڵکه‌کانی خالیسه‌ی ده‌وڵه‌ته‌ و به‌رعۆده‌ ده‌بێ ‌ بۆ په‌سندی ئه‌وه‌ له‌ یه‌که‌م ده‌رفه‌ت دا لایه‌حه‌که‌ی پێشنیاز بکا به‌ مه‌جلیسی شووڕای میللی و له‌و لایحه‌یه‌ دا پێشبینی ئه‌وه‌ بکرێ ‌ موڵکی خالیسه‌ی ده‌وڵه‌ت له‌ نێو ئه‌و وه‌رزێرانه‌ی‌ له‌ شوێنه‌کانی دیکه‌ی ووڵاتیش دا ده‌ژین دابه‌ش بکرێن. له‌ ئاکامی بزووتنه‌وه‌ی ئازه‌ربایجان سه‌باره‌ت به‌و زه‌وی و زاره‌ی دیکه‌ی که‌ به‌کرده‌وه‌ و به‌خۆڕایی له‌ نێو وه‌رزێران دا دابه‌ش کراون بۆ ڕازی کردنی خاونموڵکه‌کان و چلۆنایه‌تی قه‌ره‌بوو کردنه‌وه‌یان پێشنیاز بۆمه‌جلیسی شووڕای میللی به‌رز ده‌کرێته‌وه‌.

11- به‌ پێی ماده‌ی 3ی ئیبلاغییه‌ی ده‌وڵه‌ت بڕیار درا که‌ له‌ ئازه‌ربایجان زمانی ڕه‌سمی و ده‌وڵه‌تی زمانی فارسی یه‌.کاروباری ده‌فته‌ری ئیداره‌کان و عه‌دلییه‌ و محاکه‌مه‌کان به‌ ئازه‌ربایجانی و به‌ زمانی ده‌وڵه‌تیی فارسی ده‌بێ. تا پۆلی پێنجه‌م ده‌رس گوتن به‌ زمانی ئازه‌ربایجانی ده‌بێ و موافه‌قه‌ت کرا له‌ پۆلی پێنجه‌مه‌وه‌ به‌ره‌و ژوور به‌پێی
به‌رنامه‌ی وه‌زاره‌تی فه‌رهه‌نگ له‌ مه‌دره‌سه‌کان دا ده‌رس خوێندن به‌ زمانانی ئازه‌ربایجانی و فارسی بێ.

12- ده‌وڵه‌ت به‌رعۆده‌ ده‌بێ به‌ کرانه‌وی خولی 15ی مه‌جلیس لایحه‌ی قانوونی هه‌ڵبژاردن که‌ به‌پێی بنه‌ماکانی ئازادی و دێمۆکڕاسی واته‌ ده‌نگی گشتی، شاراوه‌، ڕاسته‌وخۆ، له‌بار و وه‌کوویه‌ک بێ و ژنانیش بگرێته‌وه‌ پێشکێش بکا به‌ مه‌جلیسی شووڕای میللی و داوخوازی په‌سند کرانی ده‌ستبه‌جێی بکا.

13- ئه‌رکی سه‌ر شانی ده‌وڵه‌ته‌ ئه‌نجومه‌نی شاردارییه‌کان به‌پێی بنه‌ما دێمۆکراسییه‌کانی قانوونی هه‌ڵبژاردن
( گشتی، شاراوه‌،له‌بار، سه‌ربه‌خۆ و وه‌کوویه‌ک) که‌ سه‌ربه‌خۆیی هه‌موو ئه‌نجومه‌نی شاره‌دارییه‌کان دابین بکا، به‌ خێرایی پێشکێش به‌ مه‌جلیس بکا، هه‌تا په‌سندکرانی ئه‌و لایحه‌یه‌ ئه‌نجومه‌نه‌کانی شاره‌کانی ئازه‌ربایجان به‌ ڕه‌سمی ده‌مێننه‌وه‌.

14- ئه‌و میلله‌تانه‌ی له‌ ئازه‌ربایجان که‌مینه‌نه‌ کورد،هه‌رمه‌نی و ئاسۆڕی به‌پێی ماده‌ی 11ی ئه‌م ڕێکه‌وتننامه‌یه‌ له‌ مه‌دره‌سه‌ی سه‌ره‌تایی تا پۆلی پێنجه‌م به‌ زمانی دایکیی خۆیان ده‌رس ده‌خوێنن.

15- ئه‌یاله‌تی ئازه‌ربایجان بریتی یه‌ له‌ ئه‌ستانه‌کانی پێشووی 3 و 4 و ویلایه‌تی خه‌مسه‌.

16- به‌ڕێوه‌چوونی بڕیاره‌کانی ئه‌م ڕێکه‌وتنامه‌یه‌ به‌ستراوه‌ته‌وه‌ به‌ په‌سندی هه‌یئه‌تی ده‌وڵه‌تی جه‌نابی ئاغای قه‌وامولسه‌لته‌نه‌ و مه‌جلیسی میللی ئازه‌ربایجان( که‌ دوای په‌سندی کردنی ئه‌م ڕێکه‌وتننامه‌یه‌ به‌ پێی ماده‌ی 2 به‌ ئه‌نجومه‌نی ئه‌یاله‌تی نێو ده‌بردرێ).

بڕیار وابوو‌ ڕۆژی جومعه‌ سه‌عات 10ی سه‌ر له‌ به‌یانی کۆبوونه‌وه‌ی نائاسایی هه‌یئه‌تی ده‌وڵه‌ت پێک بێ و له‌ هه‌یئه‌تی نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجانیش له‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌ دا به‌شداری بکه‌ن.ئه‌و دانیشتنه‌ نائاسایی یه‌ به‌ بێ ئه‌وه‌ی نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجان به‌شداری تێدا بکه‌ن له‌ سه‌عات 11وه‌ تا سه‌عات 3 و نیو به‌رده‌وام بوو و له‌ ئاکام دا ئه‌و پێشنیازه‌ی که هه‌یئه‌تی‌ نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجان کردبوویان و له‌ زۆر شت خۆش ببوون له‌ لایه‌ن عونسوری دژ و ناله‌بار له‌ کابینه‌ی ئاغای قه‌وامولسه‌له‌ته‌نه‌ و فێڵ وته‌ڵه‌که‌ی ئه‌وان دا به‌ زۆربه‌ی ده‌نگ به‌رپه‌رچ درایه‌وه‌ و بڕیاری ده‌وڵه‌ت له‌ پێشدا له‌ لایه‌ن ئاغایانی فه‌رمانفه‌رماییان و ئیپه‌کچییان و دوایه‌ له‌ لایه‌ن ئاغای موزه‌فه‌ری فیرووزه‌وه‌ به‌ هه‌یئه‌تی نوێنه‌ران ڕاگه‌یێندرا و ده‌رکه‌وت‌ هه‌یئه‌تی ده‌وڵه‌ت بڕیاری داوه‌ ئه‌و ماده‌یه‌ی له‌ ئیبلاغییه‌ی به‌رواری 1-2- 1325 دا هێناویه‌ وه‌ری نه‌گرێته‌وه‌ و هیچ ڕوونکردنه‌وه‌یه‌کی له‌ سه‌ر نه‌دا. به‌و پێیه‌ وتووێژه‌کانی نێوان هه‌یئه‌تی نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجان و کاربه‌ده‌ستانی ڕه‌سمی حکوومه‌تی تاران هیچ ئاکامێکی لێ ده‌رنه‌که‌وت و وتووێژه‌کان چه‌تی تێکه‌وت.نوێنه‌رانی ئازه‌ربایجان له‌ 23- 2 – 1325 گه‌ڕانه‌وه‌ ته‌ورێز. به‌ پێی قسه‌ی کاربه‌ده‌ستانی ڕه‌سمی و باوه‌ڕپێکراوی حکوومه‌تی تاران یه‌کێک له‌ هۆ و سۆنگه‌کانی ڕاگرتنی ئه‌و وتووێژانه‌ نفووزی نائاسایی و هه‌ره‌ زۆری کاربه‌ده‌ست و عونسووری نابه‌رپرسیاربووه‌ که‌ به‌ ڕێگای جۆر به‌ جۆر له‌ نێو هه‌یئه‌تی ده‌وڵه‌ت و له‌ ده‌ره‌وه‌ی ده‌سته‌ڵاتی خۆیان به‌کار هێنا بۆ ئه‌وه‌ی ڕێکه‌وتن سه‌ر نه‌گرێ.
ئاشکرایه‌ ئامانجی سه‌ره‌کی ئه‌وان پێشگرتنه‌ له‌ په‌ره‌سه‌ندنی بزووتنه‌وه‌ی دێمۆکرات و ئازادیی ڕاسته‌قینه‌ له‌ هه‌موو ئێران دا.
به‌ له‌به‌رچاوگرتنی نییه‌تی باشی سه‌رۆکوه‌زیر ئاغای قه‌وامولسه‌لته‌نه‌ و هێندێک له‌ هاوکاره‌کانی به‌ بۆچوونی ئێمه‌ هێشتا کار له‌ کار نه‌ترازاوه‌ و هێشتا ده‌کرێ به‌ ئومێد بین جێبه‌جێکردنی مه‌سئه‌له‌ی ئازه‌ربایجان له‌ ڕێگای ئاشتییه‌وه‌ وپێشگرتن له‌ رژانی خوێنی برا به‌ ده‌ست برا ئه‌و وتووێژانه‌ی که‌ له‌ تاران ده‌ستیان پێکرد و له‌ ئاکامی فرت وفێڵی هێندێک عونسووری کۆنه‌په‌رست و دوژمنی ئازادیی نه‌ته‌وه‌ی ئێران ڕاگیرا دیسان ده‌ست پێ بکاته‌وه‌.چونکه‌ ئێمه‌ بزووتنه‌وه‌ی ئازه‌ربایجان به‌به‌خته‌وه‌ری و ئازادیی هه‌موو ئێران و به‌ ده‌سته‌به‌ری وه‌دیهاتنی بنه‌ماکانی دێمۆکراسی له‌ هه‌موو ئێران ده‌زانین.بزووتنه‌وه‌ی ئازه‌ربایجان جێی ئومێدی هه‌موو ئازادیخوازانی ئێرانه‌ و ئاخره‌که‌ی له‌وه‌ دا سه‌رده‌که‌وێ بنه‌ماکانی ئازادی و دێمۆکڕاسی له‌ هه‌موو ئێران دا په‌ره‌پێدا وبیکاته‌ دیارده‌یه‌کی گشتی.به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ وه‌به‌رچاو دێ که‌ هه‌یئه‌تی حاکمه‌ی کۆنه‌په‌رستی تاران هیزی ژاندارم و ئه‌ستوونی نیزامی له‌ سه‌ر سنووره‌کانی ئێمه‌ کۆ کردووه‌ته‌وه‌ و هێندێک نه‌خشه‌ی له‌ سه‌ری خۆیدا گه‌ڵاڵه‌ کردووه‌ که‌ به‌ هیچ جۆر له‌ به‌رژه‌وه‌ندی و سه‌ڵاحی ئێران دا نین.
ئێمه‌ ئه‌وه‌مان ده‌وێ که‌ دژایه‌تییه‌کانی نێوان ئێمه‌ و تاران به‌ ئاشتی جێبه‌جێ بکرێن،ئێمه‌ له‌ گه‌ڵ ڕاگه‌یاندنی ئه‌وه‌ به‌ ئاشکرایش ده‌ڵێین‌ ئه‌گه‌ر له‌ لایه‌ن هێزی ژاندارمه‌ری یان هێزی نیزامییه‌وه‌ که‌مترین ده‌ستدرێژی و هێرشێک بکرێته‌ سه‌ر ووڵاته‌که‌مان به‌ هه‌موو هێزی خۆمانه‌وه‌ به‌رگری ده‌که‌ین. نه‌ته‌وه‌ی ئازه‌ربایجان له‌ پێناو به‌رگری له‌ ئازادیی خۆی تا دوایین نه‌فه‌ری خۆی ئاماده‌یه‌ بۆ فیداکاری.ئێمه‌ له‌و باوه‌ڕه‌ داین‌ بۆ گه‌یشتن به‌و ئامانجه‌ پیرۆزه‌ و دامه‌زراندنی ئازادیی ڕاسته‌قینه‌ و بنه‌ماکانی دێمۆکڕاسی له‌ هه‌موو ئێران دا هه‌موو ئازادیخوازانی ئێران ئاماده‌ن له‌ ریزی ئیمه‌ دا خه‌بات بکه‌ن. پێمان وایه‌ له‌ به‌ر نییه‌ت باشی شه‌خسی ئاغای قه‌وامولسه‌لته‌نه‌ کاره‌ ناگاته‌ جێی خراپ.
سه‌روکوه‌زیری حکوومه‌تی میللی ئازه‌ربایجان
سه‌ید جه‌عفه‌ری پیشه‌وه‌ری

ته‌ورێز 23ی بانه‌مه‌ڕی 1325