مصاحبه‌ء حسن قاضی با صادق صبا رئیس رادیو، آن لاین و تلویزیون فارسی بی بی سی

مصاحبه‌ء حسن قاضی با صادق صبا رئیس رادیو، آن لاین و تلویزیون فارسی بی بی سی

برای برنامه‌ی " راوێژ" در تلویزیون ماهواره‌ای کردی " سترک"

محل مصاحبه‌، استودیوی تلویزیون بی بی سی در لندن. چهارشنبه‌ 5 دسامبر2012

فیلمبردار: گوران مامه‌خلانی

تاریخ پخش: یکشنبه‌ 23ی دسامبر 2012، تکرار 24 دسامبر

حسن قاضی : [ بە کردی ] بیننده‌گان عزیز "ڕاوێژ" خوش آمدید به‌ برنامه‌ی دیگری از "ڕاوێژ". ڕاوێژ این بار را از استودیوی بی بی سی اجراء میکنیم. در واقع ما دعوت کرده‌ بودیم از آقای صادق صبا رئیس رادیو، آنلاین و تلویزیون فارسی بی بی سی که‌ به‌ استودیوی تلویزیون ما "سترک " بیایند، ولی متاسفانه‌ بعلت کمبود وقت ایشان ناچار شدیم این مصاحبه‌ را در خانه‌ی خودشان یعنی در بی بی سی انجام دهیم.

آقای صبا، خیلی ممنون برای قبول این مصاحبه‌. قبل از هرچیز میخواستم بپرسم، وقتی شما این دعوت ما را بعنوان یک تلویزیون کردی شنیدید برداشتتان در وهله‌ی اول چه‌ بود؟

صادق صبا: من خیلی خوشحال شدم فرصتی پیدا میکنم که‌ با کردهای جهان که‌ این برنامه‌ی شما را می بینند صحبت بکنم. بهر حال ما ایرانیها خیلی نزدیک هستیم به‌ کردها، حالا چه‌ کردهائی که‌ در ایران هستند،چه‌ در ترکیه‌ هستند، سوریه‌ هستند، عراق هستند، یا جاهای دیگه‌ هستند ما خیلی نزدیک هستیم. من خودم خانواده‌گی ریشه‌های کردی دارم، بنابراین خیلی خوشحال شدم بتوانم با بیننده‌گان کرد شما صحبت بکنم.

حسن قاضی: خیلی متشکرم، با اجازه‌تون اول از رادیوی بی بی سی فارسی شروع بکنیم. میدانیم که‌ درسال ٢٠١٠ هفتاد سالگی شروع فعالیتهای رادیوی فارسی بی بی سی ، بنگاه‌سخن پراکنی بریتانیا بود و به‌ این مناسبت مستندی از تلویزیون فارسی بی بی سی پخش شد که‌ در آنجا اشاره‌ میشود به‌ رویدادهائی که‌ برای تاریخ معاصر ایران اهمیت دارند، از جمله‌ ملی شدن صنعت نفت در دوره‌ زمامداری دکتر محمد مصدق و گفته‌ میشود در آن زمان کارکنان ایرانی رادیوی بی بی سی به‌ علت عدم موافقت با سیاست دولت بریتانیا در قبال ایران مدتی دست از کار میکشند و بجای آنان بی بی سی از فارسی دانهای انگلیسی استفاده‌ میکند، یا رویدادهای دیگر از جمله‌ انقلاب ایران، اینها همه‌ باید در آرشیوهای بی بی سی حفظ شده‌ باشند. آیا شما هیچ به‌ این مسئله‌ فکر کرده‌اید این نوع مطالب را بشکل مکتوب در اختیار نسل جدید ایرانیان قرار بدهید؟

صادق صبا: ایده‌ی بسیار خوبییه‌، که‌ اگر یک روزی بخواهیم این کارو بکنیم.ولی رادیوی بی بی سی همینطور که‌ شما اشاره‌ کردید در این هفتاد و چند سال که‌ از عمرش میگذره‌، نقش مهمی بازی کرده‌ برای خبر رسانی برای فارسی زبانان جهان. از زمان رضا شاه‌ تا زمان انقلاب سال 1357 تا الان که‌ بیش از سی سال از انقلاب میگذره‌ رادیوی بی بی سی یکی از منابع مهم خبری برای ایرانیها بوده‌. البتە در حدود دە سال پیش همکاران من یک مستند رادیوئی درست کردند بنام " انقلاب ایران" کە همین تاریخچەی بی بی سی بود ولی با صدا، مکتوب نبود، کە اون خیلی مفصل است، بعدا اونو یە عدەای بصورت کتاب هم در آوردند، در ایران هم چاپ شدە و موجود است، ولی بهرحال نقش بی بی سی فارسی بسیار مهم بودە در گزارش تحولات هفتاد سالەی اخیر در ایران و تا حد زیادی در افغانستان، چون ما در افغانستان هم برنامە پخش میکنیم.

حسن قاضی: مثلا من بیاد دارم یک زبانشناس و شخصیت کردی کە سالها مقیم انگلستان بود و در دوران رژیم پادشاهی در عراق چندین دورە وزیر فرهنگ بود در کابینەی دولت عراق، ایشان در نیمەی اول سالهای ١٩٧٠ در زمانیکە آقای هژیر تیموریان در رادیوی بی بی سی فارسی کار میکردند، با ایشون یە مصاحبەای کردند بمناسبت نوروز. اسمشون توفیق وهبی بگ بود. ایشون در سن هشتاد و چند سالگی در لندن فوت کردند. من فکر میکنم تنها نمونەی کە از صدای ایشان باقی ماندە باشە، همین مصاحبەای باشە کە آقای تیموریان با ایشان انجام دادند و این برای کردها خیلی ارزشمند است ، اگر بشە یە جوری کپی آنرا بدست آورد.

صادق صبا: حتما تو آرشیو ما هست، اگر کسی علاقمند باشە سعی میکنیم براش یە کپی بدیم. از این جور چیزها خیلی در آرشیو بی بی سی هست. بسیاری برای اولین بار صداشون از اینجا پخش شدە ، یا با بی بی سی مصاحبە کردەاند، یا خبرها رو ازاینجا شنیدەاند.از این جور چیزها در بی بی سی خیلی زیادهست.

حسن قاضی: آیا این آرشیو هفتاد سالە بطور کامل باقی موندە؟

صادق صبا: بسیاری چیزارو داریم، بسیاری چیزارو ما داریم، بسیاری چیزهای مهم رو ماداریم همچنان در آرشیو بی بی سی. البتە بصورت صدا، همە بصورت صدا خیلی چیزها در آرشیو ما وجود دارە، بلە!

حسن قاضی: فعالیت دیگری کە زیر سرپرستی شما انجام میگیرە، آنلاین یا سایت بی بی سی فارسی هستش. فکر کنم این بخش از فعالیت شما چندین سال قبل از آغاز فعالیتهای تلویزیونی شما راە اندازی شدە.

صادق صبا: بلە. آنلاین بی بی سی حدود ١٠ سال پیش راه افتاد. در ابتدا محدودەی کارش خیلی زیاد نبود. ولی الان آنلاین ما ٢٤ ساعتە است کە از لندن و واشنگتن ادارە میشە، یعنی موقعی کە در لندن خوابند در واشنگتن بیدارند. آنلاین ما دائما بە روز میشە و نە فقط خبر دارە، بلکە تحلیل دارە، مدتی یە یک ستون ' ناظران چە میگویند" هم درست کردیم کە افرادی کە خارج از بی بی سی هستند و نظر دارند بتونند نظرشون منعکس بکنند، ضمن اینکە تحلیلگران بی بی سی، همکاران من همچنان مطلب مینویسند. بعد مطالب خبری داریم. یکی از موفقیتهای سایت ما " صفحات ویژە" اش بودە کە بە مناسبتهای خاص ما صفحەی ویژە درست کردەایم.مثلا در مورد "بختیار"،یا در مورد " گروههای چریکی در ایران" و این نوع مطالب و بعدا اینها خیلی منبع مهمی شد برای دیگران. چون افرادی کە شاید هیچ موقع در مورد هیچ چیزی ننویسند یە دفعەای میایند در مورد یە موصوع خاص مینویسند و این صفحات ویژە نقش مهمی بازی کردە برای اطلاع رسانی و حتی تاریخی. برای اینکە یە منبع خام هست و همینطوری کە گفتم خیلی ها برای اولین بار در اینجا از خاطراتشون مینویسند موقعی کە مثلا در زمان شاه چریک بودند،یا مسائل متنوع دیگر.

حسن قاضی: ‌آقای صبا، میدونیم کە شما برنامەهاتون، چە برنامەی رادیوئی وچە برنامەی تلویزیونی تون برای فارسی زبانها در ایران نیست، بلکە برای افغانستان و تاجیکستان هم برنامە پخش میکنید. در آنلاین تاجیکی کە بە خط سیریلیک هست آنهم مورد توجە است؟

صادق صبا: بلە! بلە! ببین بی بی سی فارسی، بی بی سی ایران نیست. بعضی از ایرانیها تصورشون اینە کە چون فارسی در ایران صحبت میشە، باید همە مطالب بی بی سی فارسی مربوط بە مسائل ایران باشە کە اینطوری نیست. بلکە بی بی سی فارسی یە. اصولا بخش زبانهای خارجی بی بی سی جهانی تقسیماتش بر اساس زبانهاست نە کشورها. ما بخش زبان عربی داریم، بخش زبان فارسی داریم ، اسپانیائی و غیرە و ذلک. بنابراین ما هم مسائل افغانستان را پوشش میدیم، هم تاجیکستان. در افغانستان یک دفتر بسیار بزرگی داریم، خیلی از همکاران اونجا هستند، ، هم برای تلویزیون هم برای رادیو و هم سایت ما کار میکنند، در تاجیکستان هم همین طور. من اخیرا رفتە بودم تاجیکستان کە دفتر مارو ببینم. اونجا حدود دە نفر ما همکار داریم، کە هم بە خط فارسی مینویسند، هم بە خط سیریلیک.

حسن قاضی: هر دو؟

صادق صبا. بلە بلە! هر دو، خط سیریلیک هست . برای اینکە تاجیکها بعداز استقلاشون در ابتدا سعی کردند خط فارسی رو بکنند خط اصلی و خط رسمی در اونجا. ولی بهرحال بعدا بدلایل سیاسی تصمیم گرفتند کە همچنان خط سیریلیک رو نگاه دارند. بنابراین الان خیلی از مردم تاجیکستان اگر شما فقط بە خط فارسی بنویسید متوجە نمیشند. بنابراین الان ما هم سیریلیک داریم برای تاجیکستان، هم فارسی داریم برای تاجیکستان.

حسن قاضی: البتە ما دوبارە برمیگردیم بە این موضوع، ولی من یە جائی خوندم کە یکی از کارشناسان زبان در تاجیکستان گفتە بود اگر خطشون بە همان خطی کە در ایران رایج است تبدیل بشە، ممکنە در شرایط فعلی در تاجیکستان لطمە بزنە بە مسائل آموزشی.

صادق صبا: احتمال دارە، برای اینکە کار ما در بی بی سی این نیست کە بە مردم بگوئیم بە چە خطی بنویسند ، یا بە چە زبانی صحبت بکنند. اون مربوط بە مردم و دولتهاست. ما وظیفەمون خبررسانی و اطلاع رسانی است. اگر در تاجیکستان خط اصلی خط فارسی باشە، و مردم اونو بفهمند، ما بە فارسی مینویسیم. اگر متوجە بشیم خب کە این براشون سختە ، بە خط سیریلیک براشون مینویسیم. ما تصمیمی نمیگیریم. چون بعضی ها انتظار دارند، فرض کنید در تاجیکستان یە عدەای هستند کە عقیدە دارند باید خط فارسی خط اصلی باشە در اونجا و زبان فارسی هم بە اون شکلی کە در ایران صحبت میشە در تاجیکستان هم بە اون شکلی صحبت بشە. من چون موقعی کە تاجیکستان بودم این بحث هارو زیاد میشنیدم ، ولی ما وارد این بحثها نمیشیم، کار ما نیست.

حسن قاصی: ولی بهرحال از نظر نگارشی، نوشتاری، اون خط سیریلیکی کە در اونجا بکار بردە میشە یک خط فونمیک است یعنی شما برای هر صدائی کە در زبان دارید یە نشانە هم در نوشتار دارید، در واقع اون خط کاملتر است از خط فارسی ای کە الان در ایران رایج است.

صادق صبا: احتمالا همانطور هست کە شما میفرمائید. برای اینکە در خط فارسی مشکلاتی هست دیگە.

حسن قاضی: خیلیها در مورد این مشکلات صحبت کردەاند.

صادق صبا: بلە بلە، در گذشتە هم بارها صحبت شدە از این کە خط فارسی خط لاتین بشە ولی خب هیچ موقع عملی نشد.بدلیل همین مشکلی کە شمام میگید، منم موقعی کە در شمال ایران مدرسە میرفتم یکی از مشکلترین درسهام همین املاء بود، نوشتن بود. شما هم همینطور. دیگران هم. یعنی یاد گرفتن چگونە بنویسیم یکی از کارهای سخت بودە دیگە. چون ما در فارسی سە جور /س/ داریم ، سین داریم ، صاد داریم، ث سە نقطە داریم و این آسون نیست.

حسن قاضی: حالا یک مقدار در بارەی کارهای تلویزیون شما صحبت بکنیم، میدانیم کە بە زودی چهارمین سال فعالیت شما تموم میشە.قبل از اینکە بە محتوی برنامەهای تلویزیونی بپردازیم میخواستم سئوال بکنم راە اندازی برنامەی تلویزیونی تاثیری داشتە در برنامەهای رادیوئی، در کم کردن ساعات تهیە برنامە یا از نظر دیگر؟

صادق صبا: نە، نە، در مجموع تاثیری نداشتە، در کار سایت کە اصلا نداشتە، برای اینکە سایت از موقعی کە تلویزیون تاسیس شد،گسترش هم پیدا کردە، ولی برنامەی رادیوی ما یک مقدار کم شد.بخش عصر ما کە قبلا یک برنامەی مستقل بود، الان نیست، بجاش تلویزیون را اونجا پخش میکنیم.علتش هم نەبخاطر تلویزیون است. علتش اینە کە اصولا رادیوی موج کوتاە در دنیا دارە از اهمیتش کم میشە، و بی بی سی بیشتر در جاهائی بە کار رادیوئی اش ادامە میدە کە بهش اجازە بدن اف ام پخش کنە در اون کشور.مثل مثلا افغانستان. الان رادیوی دری یا همون فارسی بی بی سی را میتوانید با اف ام، از طریق اف ام گوش بدید،کیفیت خیلی خوبیە. برای اینکە در این دور و زمانە کە مردم دسترسی دارند بە تلویزیون و رادیوی اف ام و امکانات دیگری کە وجود دارە، دیگە شنیدن یە برنامەء رادیوئی از طریق موج کوتاە با خش خشی کە دارە، یە خوردە دارە بە اصطلاح از مد خارج میشە. مثل اینکە در گذشتە میبایست شما موسیقی رو از طریق صفحە بشنوید ، الان دیگە کسی صفحە استفادە نمیکنە، الان دیگە همە سی دی دارند یا از روشهای دیگە میشنوند. بە این دلیل.

حسن قاضی: فکرمیکنم تلویزیون بی بی سی فارسی در برنامەهایش عمدتا روی خبر تاکید میکنە،اگر ممکنە در مورد سیاست گذاری در مورد تهیەی خبر یک مقداری توضیح بدید!

صادق صبا: ببین تلویزیون فارسی بی بی سی فقط خبرنیست. ما در تلویزیون فارسی روزی ١٦ ساعت برنامە داریم ، ٨ ساعتش زندە است، ٨ ساعتش بعدا با یە تغییراتی تکرار میشە ولی تکرار کامل نیست.اون ٨ ساعت اول را اگر شما بخواهید نگاه بکنید نصف نصفە.یعنی حدود نصفش خبرە نصفش برنامەهای دیگەس؛ کە برنامەهای هنری هست، فرهنگی هست ، ورزشی هست، تکنولوژی هست، بحث هست و همەی اینها هست.

حسن قاضی: ولی تکیە اصلی بر تهیەی خبر است ، نیست ؟

صادق صبا: ببینید شما میتونید یە کانالی داشتە باشید کە فقط خبر باشە کە هست در دنیا، کە بیست و چهارساعتە کارش خبر رسانی یە . بی بی سی فارسی همچین کانالی نیست.نصف کارش خبرە، یعنی بین بولتن های خبری ما برنامەهای دیگە داریم. ولی خب من می پذیرم کە کار اصلی ما خبرە.، ولی فقط کانال خبری نیستیم.

حسن قاضی: در مورد تهیەی خبر و سیاست گذاری آن؟

صادق صبا: در مورد تهیەی خبر، بی بی سی فارسی بخشی از بی بی سی کل است. یعنی ما بخشی از بی بی سی جهانی هستیم و بی بی سی جهانی هم بخشی از بی بی سی داخلی. همەی ما یک سیاست واحد خبری داریم کە ما در انگلیسی بهش میگیم ادیتوریال گایدلاینز کە یک کتابچەای است کە طبق اون همەی کسانی کە در بی بی سی کار می کنند، باید طبق اون عمل بکنند؛ کە این کتابچە اولین بار نمیدونم کی تهیە شدە، الان خود بی بی سی دارە نود سالش میشە و سالهای طولانی ما این گایدلاینز، این دستور العمل را داشتیم و هر ٥ سال یکبار هم با توجە بە تحولات بازبینی میشە، مسائل جدیدتری درش وارد میشە، مثل مثلا، الان شبکەهای اجتماعی کە چیز جدیدتری یە اومدە اونجا؛ ما طبق اون عمل میکنیم، کە یکی اصول اصلی بی بی سی بی طرفی یە. سیاست اصلی ای کە ما در بی بی سی داریم عبارت است از ایمپارشیالیتی کە ما بە انگلیسی بهش میگیم، یعنی ما بی طرفیم، یعنی ما جهت نمی گیریم در مورد خبر. نمیگیم کار این درستە، کار اون غلطە، این دولت جنایتکارە،یا اون گروه مخالفش وحشی یە یا تروریستە. ما همچین اصطلاحاتی استفادە نمیکنیم، اصلا کار ما هم نیست. کار ما خبر رسانی است. از هر دو طرف هم میگیم و معتقدیم کە بینندەگان باید خودشون تصمیم بگیرند. ببین اصل اول ما بی طرفی است و ، بعد دقتە، مسئلەی دقت در بی بی سی خیلی برای ما مهمە، کە ما همیشە دوست داریم همیشە چیزی را کە بالاخرە منتشر میکنیم، چە در اینترنت، چە در رادیو و چە در تلویزیون مخاطب ما احساس بکنە کە این درستە؛ دیگە لازم نیست برە جای دیگە چک بکنە کە این اتفاق پیش اومدە یا نە؟ چون ما خودمون تا مطمئن نشیم یک خبری، یک واقعەای درستە پخش نمیکنیم. همیشە برای ما درستی خبر مقدم بر سرعتە. چون بعضی ها ممکنە بگن چرا بی بی سی گاهی خبر رو دیر منعکس میکنە؟ برای اینکە مطمئن بشیم، دقت برای ما خیلی مهمە و بعد برای ما انصاف هست. انصاف خیلی برای ما مهم است. در انگلیسی بهش میگیم فەیرنس. ما در خبررسانی باید فەیر باشیم، یعنی نظرات مختلفو بهش اهمیت خاص بدیم و منعکس بکنیم. مثلا این نظر خوشمون نمیاد منعکس نکنیم وجود ندارە. فەیرنس یک بخش اساسی از کار ماست.
و تراست، ما دوست داریم مردم بە ما اعتماد داشتە باشند و، برای همینە کە اخیرا دریکی از برنامەهای بی بی سی انگلیسی، در برنامەی نیوزنایت مشکلی پیش اومد بلافاصلە بالاترین فرد در بی بی سی استعفا داد بخاطر اشتباهی کە صورت گرفتە بود.
یعنی در این تشکیلات اینقدر اشتباە کم صورت میگیرە، کە اگر یە روز صورت بگیرە، بالاترین مقام در این تشکیلات بدلیل این مسئلە استعفا میدە، کە بنظر من این افتخاری یە برای این تشکیلات کە اینقدر بە مسئلەی درست بودن خبر اهمیت میدە.

حسن قاضی: از آنجائیکە شما این مسئلە را مطرح کردید، میخواستم بپرسم الان این مسئلە بە کجا کشید؟ و رئیس جدید بی بی سی کی انتخاب میشە؟

صادق صبا: ببینید، مسئلەی اصلی شاید بد نباشە من برای بینندەگان شما توضیح بدم. یک برنامەای در کانال ٢-ی بی بی سی هست بنام " نیوز نایت" کە برنامەی تحلیلی- خبری عمیقی یە، هر شب پخش میشە. در اون برنامە اینا گزارشگرانشون یە مطلبی تهیە کردە بودند در مورد سوء استفادەی جنسی یکی از مجریان سابق بی بی سی در حدود سی چهل سال پیش.ادیتور این برنامە ظاهرا تصمیم گرفت اینو پخش نکنە.حالا چرا چنین تصمیم گرفت، دلایلش چی بود؟ موضوع یە تحقیقی یە، یعنی بعد از اینکە این مسائل روشن شد، یک فردی تعیین شد خارج از بی بی سی کە برە تحقیق بکنە چرا این پخش نشد ؟ دلیلش چی بودە و نتیجەی این تحقیق هنوز منتشر نشدە. ما منتظریم کە منتشر بشە و دقیقا معلوم بشە چرا تصمیم گرفتە شد اون برنامە پخش نشە؟ ولی بعد از اون در همون برنامە، یە برنامەی دیگری پخش کردند کە اونهم اشتباە بود و در اونجا یە سیاستمداری رو متهم کردند بە سوء استفادەی جنسی از کودکان، کە اشتباە بود و بە اون دلیل بود مدیرکل بی بی سی استعفا داد، برای این برنامەی دوم کە بعدا معلوم شد این اتهام نادرستی بودە وارد شدە. در مورد برنامەی اول هنوز ما نمیدونیم بکجا خواهد کشید، ولی در مورد دوم خب دقیقا معلوم شد کە اشتباە بودە. اون کسی کە شهادت دادە بود خودش هم پذیرفت کە اشتباە کردە بود. ما معتقدیم کە یە مقدار اصول دقت کە در بی بی سی وجود دارە رعایت نشدە بود. بهمین دلیل هم مدیرکل بی بی سی استعفا داد و حالا یە مدیر کل جدیدی " ‌آقای تونی هال" کە قبلا از مدیران ارشد خبری در بی بی سی بودە ولی بعدا رفتە بود در " رویال اپرا هاوس لندن" اونجا کار میکرد، تا چند ماە دیگە برمیگردە کە میشە مدیرکل جدید بی بی سی.

حسن قاضی: یعنی فکر میکنیدشما دیگە این بحران را پشت سر گذاشتەاید؟

صادق صبا: ما فکر میکنیم ، من شخصا فکر میکنم نە فقط ما این بحران را تا حد زیادی پشت سر گذاشتەایم، بلکە این بحران ما را قویتر کردە، برای اینکە این درسی یە، کارهائی کە ما کردیم درسی یە برای همەی رسانەهای دنیا کە درس بگیرند. اولا اینقدر مسئلەی درستی خبر باید براشون مهم باشە کە اگر اشتباه میکنند باید بپذیرند کە ما اشتباە کردیم و بعد مسئولیت قبول کنند. در این تشکیلات یک نفر اومد مسئولیت قبول کردە کە بالاترین فرد بودە و هیچ نقشی هم در اون برنامە نداشتە، هیچ نقشی نداشتە ، چون بی بی سی ...

حسن قاضی: برنامە را تعقیب نکردە بود.

صادق صبا: آرە دیگە، در بی بی سی شما در روز صدها ساعت برنامە پخش میکنید.یک فردی کە در اون بالا هست کە نمیتونە همەی برنامەها رو ببینە کە چە خبرە، ولی با وجود این خب مسئولیت قبول کرد. از این جهت بنظر من این نشونەی قدرت هست در این تشکیلات کە چقدر بدرستی خبر اهمیت میدە و اگر اشتباهی بشە یکی استعفا میدە، بنظر من همچین چیزی در خیلی از کشورها اتفاق نمی اوفتە. شما حتما میدونید در کشورهای جهان سوم، در ایران، نمیدونم در عراق، در خیلی از کشورهای جهان، حالا من مثال نزنم ( می خندد) ، دائما اشتباە میکنند ، اشتباه عمدی، غیرعمدی و کسی هم از جاش تکون نمی خورە.در این تشکیلات اولا ما پذیرفتیم کە ما اشتباە کردیم و بعدش هم بزرگترین شخصیت این کانال، این تشکیلات بی بی سی استعفا دادە، بنظر من من فکر میکنم این ما را قویتر میکنە، نشون میدە کە چقدر مسئلەی درستی خبر در اینجا ، در این تشکیلات مهمە.

حسن قاضی: حالا دوبارە برگردیم سر مسئلەی چگونگی تهیەء خبر.طبیعتا شما بخش بزرگی از خبرهاتون را بر پایە گزارشات خبرنگارهاتون در کشورهای مختلف تهیە میکنید. در جاهائی کە خبرنگار ندارید، مثلا در مورد ایران کە الان بطور آزاد نمیتونید فعالیت داشتە باشید، این منابع خبری را چە جوری چک میکنید؟

صادق صبا: ببینید ما در بی بی سی یک قانونی داریم بهش میگیم " گولدن رول" و اون قانون طلائی بی بی سی یە، اینکە هر خبری رو برای اینکە منعکس بکنیم باید دوتا منبع معتبر مستقل از هم تائیدش بکنند. در ایران هم اگر ما بخواهیم مثلا خبرگزاری رویترز کە در ایران هست و خبرگزاری آژانس فرانس پرس ، مال فرانسە است در ایران هست، یا حالا آسوشییتدپرس یا بقیە ، خبرگزاریهای مهم. اینها اگر دوتا تائید بکنند از نظر ما اون خبر تائید شدە است و ما مشترکاتشون بعنوان خبر تائید شدە منعکس میکنیم. البتە در جاهائی کە ما خودمون خبرنگار داشتە باشیم همون یە نفر خبرنگار کافیە و در مورد چیزهائی کە از رسانەهای دولتی گفتە میشە، دیگە احتیاج بە منبع نداریم. مثلا اگر رادیوی ایران امروز اعلام بکنە کە آقای خامنەای این دستور رو دادە یا آقای احمدی نژاد اینو گفتە؛ یا این اتفاق افتادە برای ما منبع است، دیگە لازم نیست بریم یە جای دیگە هم تائید بکنیم. منابع رسمی یا مثلا ایرنا،خبرگزاری رسمی ایران . در مورد کشورهای دیگە هم همینطور. موقعی کە کانالهای رسمی بگند از نظر ما....

حسن قاضی:در مورد گروههای اپوزیسیون این کشورها چی؟ از آنها هم بعنوان منبع خبر استفادە میکنید یا نە؟

صادق صبا: در مورد گروههای اپوزیسیون در صورتی استفاده‌ میکنیم کە واقعا یک سابقەی درست کرداری داشتە باشند و ما بتونیم تائید بکنیم چیزهائی را کە میگن. ببینید ما میگیم دولت اینو گفتە و اگر اشتباه میگە مسئولشە، در مورد اپوزیسیون ، اپوزیسیون هم ممکنە بعضی اوقات بخواد در مورد یە خبری مبالغە بکنە و بهر حال ما موقعی کە منعکس بکنیم مسئولیت تا حدی بعهدەی ما خواهد بود. بنابراین ما سعی میکنیم خبرها از طرق دیگر هم تائیدشو بگیریم، ولی مثلا در مورد ایران اگر بازهم بخوایم مثال بزنیم ، مثلا بعضی از سایتهای گروههای اپوزیسیونو چون در سالهای اخیر نشون داده‌اند کە خبرهاشون جدی یە و اونهاهم دقت لازمە را میکنند، حتی بعنوان یک تک منبع استفادە میکنیم. ولی باید مطمئن بشیم. اگە یکدفعە اونام نادرست بگن ....

حسن قاضی: بە کار شما ممکنە لطمە بزنە...

صادق صبا: صدمە میزنە دیگە. ما مشکل خاصی نداریم از گروە اپوزیسیون استفادە بکنیم، ولی نمیخوایم خدای نکردە این کار باعث بشە کە بما صدمە بزنە، چون مخاطب میگە من اینو از بی بی سی شنیدم ، یا در بی بی سی خوندم یا دیدم. نمیگە بی بی سی بە نقل از فلان کس گفتە بود.بنابراین ما باید تا حد زیادی مطمئن بشیم . یکی از منابع اصلی خبری ما حتما اپوزیسیون هست. مثلا شما فرض بکنید اگر در ایران یک نفر رو بگیرند، یک نفر رو آزار برسونند ما با خانوادەشون حتما صحبت میکنیم و برای ما بعنوان یک منبع کافیە. اگر یک مادری بیاد بگە کە پسر منو دیشب گرفتند، شکنجەاش کردند، مثل فرض کنید مادر ستار بهشتی، برای ما کافیە. بهر حال مادرە و در مورد خانوادەاش دارە صحبت میکنە. یا منابع معتبر کە از نظر ما معتبر باشند ما استفادە میکنیم. هیچ ابائی نداریم ولی بهرحال باید معیارهای خودمونو استفادە بکنیم کە مطمئن باشیم چیزی را کە ما پخش میکنیم درسته‌.

حسن قاضی: یکی دیگە از دستگاههائیکە در چارچوب بی بی سی جهانی فعالیت دارە مونیتورینگ سرویس است ، اگر ممکنە راجع بە این کار یە مقداری توضیح بدین و دوم اینکە در بی بی سی فارسی چە در رادیو،چە در تلویزیون و چە در آنلاین تا چە حدی از دادەهائی کە از طرف مونیتورینگ سرویس، مخصوصا در بارەی کشورهائی کە بی بی سی فارسی برنامەهایش رو برای اونجاها میفرستە استفادە میکنید در خبرها؟

صادق صبا: مونیتورینگ سرویس یک بخش جدائی ناپذیر بخش جهانی بی بی سی یە و بودجەاش را هم بخش جهانی بی بی سی تامین میکنە. اینها کارشون اینە در یک جائی در انگلستان در نزدیکی های لندن بنام کاورشام ؛ مرکزشون اونجاست و البتە دفاترهم در کشورهای مختلف دارند، مثلا در جمهوری آذربایجان دفتر دارند و جاهای دیگە دارند، اینا کارشون مونیتور کردنە، یعنی اینکە کانالها و رادیوها و مطبوعات کشورهای مختلف رو گوش میدند، میخونند، میبینند و بعد ترجمە میکنند ، ترجمە میکنند و خلاصەشو میفرستند برای مشتری هاشون. کە یک بخش بزرگی از مشتریهاش ما هستیم. ولی رسانەهای انگلیسی هم از اینها استفادە میکنند ، رسانەهای مثل روزنامەی تایمز یا هرکسی میتونە آبونە بشە و از این سرویس استفادە بکنە. دولتهاهم ازش استفادە میکنند. دولت انگلیس، دولت آمریکا . یک سرویس همگانی یە. هر کسی میخواد میتونە استفادە کنە. چون اونا کارشون فقط ترجمە کردنە، هیچ نظری نمیدند، فقط میگن برای مثال رادیوی ایران امروز اینو گفت، یا رادیوی بغداد اینو گفت یا چیزهائی مثل این.یک سرویس خیلی مهم یە، مادەی خامی یە برای ما ژورنالیستها. ما در بخش فارسی کمتر ازش استفادە میکنیم در مورد ایران، برای اینکە خودمون بە منبع اصلی دسترسی داریم کە رسانەهای فارسی زبان ایرانی هست ، ولی همکاران من دربخشهای دیگر بی بی سی خیلی ازش استفادە میکنند، ولی در بخش فارسی ما از مونیتورینگ سرویس برای بخشهای دیگر جهان استفادە میکنیم.در جهان عرب، مثلا اگر بخوایم ببینیم امروز مثلا در سوریە ، در اخبار مهم ساعت ٢-ی بعدازظهرشون بر فرض چە گفتند؟ نظر رسمی دولت چییە؟ خب از مونیتورینگ استفادە میکنیم. بنظر من سرویس بسیار مهمی یە، مادەی خامی یە برای ژورنالیستها.

حسن قاضی: در مورد محتوی برنامەهای غیر خبری تلویزیونتون ممکنە یە مقدار بیشتری توضیح بدین. من البتە خیلی هاشون دیدم ، ممکنە برای تماشائیان ما جالب باشە.

صادق صبا: بلە، بلە! ببینید ما یە برنامەی بولتن خبری داریم هر روز کە از ساعت یک و نیم بعدازظهر کە ما بوقت گرینویچ شروع میکنیم تا نە و نیم شب ادامە دارە و سر هر ساعتی ما برنامەی خبری داریم، هر سر ساعت.علاوه‌ بر اونها ما بنظر من برنامەی خیلی موفقی داریم اسمش هست " نوبت شما" کە پنج روز در هفتە پخش میشە از ساعت سە و چهل....

حسن قاضی: کە مردم زنگ میزنند ...

صادق صبا: بلە، بلە! یە موضوعاتی رو ما انتخاب میکنیم و مردم زنگ میزنند و اظهار نظر میکنند. بنظر من مسائلی کە ما در اینجا مطرح میکنیم خیلی اوقات مسائل تابو هستند. مسائلی یە کە در جاهای دیگە شما نمیتونید در موردشون صحبت کنید. مثلا هفتەی اخیر کە برنامەی مربوط بە ایدز بودە، روز جهانی ایدز بودە، موضوع ایدز بودە. ما دوتا کارشناس، دو تا دکتر بسیار سرشناس رو دعوت کردیم در این برنامە و مردم زنگ میزدند و سئوالاتی در مورد مسائل ایدز میکردند کە شما جائی دیگر اصلا فرصتشو پیدا نمیکنید. در مورد هر نوع مسائلی.چون مسئلەی ایدز یە مقدار بە مسائل جنسی ربط دارە، مردم براحتی نمیتونند در جاهای دیگە صحبت کنند ، در کانال جمهوری اسلامی یا در افغانستان یا جاهای دیگە. این فرصتو کانال ما ایجاد میکنە برای بینندەگان کە در مورد هر موضوعی بتونند صحبت بکنند و اطهار نظر بکنند. این یە حسن این برنامە است. حسن دیگەش اینە کە این برنامە یە فوروم یە، یە میدانی یە ، یە جائیە برای بحث آزاد کە افرادی کە باهم نظر مختلف دارند بتونند با هم بحث بکنند در یک محیط متمدنانە بتونند با هم بحث بکنند، نظرات مختلفو بگند و از هم یاد بگیرند. ما هم اینجا فقط مودره‌یت میکنیم، برنامە را ادارە میکنیم، نە میگیم این غلطە،نە میگیم اون درستە ، فقط میدانی فراهم میکنیم، فرصتی فراهم میکنیم برای بینندەگان در سراسر جهان ، از ایران، افغانستان، تاجیکستان ، فارسی زبانان دیگر نقاط جهان بیایند و در بارە موضوعات مختلف صحبت کنند. این برنامە ی " نوبت شما". علاوە بر اون ما یە برنامەای داریم بنام

"پرگار" کە اونم روزهای دوشنبە پخش میشە برنامەی بسیار مهمی یە ، یکی از برنامەهای موفق ما است کە کارشناسان را دعوت میکنند و کارشناسان اونجا صحبت میکنند، برخلاف " نوبت شما" کە مردم معمولی صحبت میکنند، اینجا کارشناسان بازهم در مورد مسائل بسیار پیچیدەای کە جواب دقیق ندارە ، مسائل اخلاقی، مسائل فلسفی را بحث میکنند. مثلا در هفتەای کە ما هستیم بحث در بارەی این بود کە اوتونزیا یا خوشمرگی یا خودکشی کسی کە بیماری ناعلاج دارە جونشو خودش بگیرە یا دکتر بهش کمک کنە، یا فامیلش کمک کنە این درست هست یا نە؟ خب این مسئلەی بسیار مهم اخلاقی، فلسفی است. یک عدەای معتقدند کسی نباید جان بشرو در هیچ شرایطی بگیرە. این برنامە بە این مسائل میپردازە، بنابراین برنامەای است کە کمک میکنە بە گسترش اندیشەها و افکار. و بعد برنامەی " صفعە ٢" رو داریم کە اونجا مسائل سیاسی بحث میشە، برنامەی " بە عبارت دیگر" داریم کە اونجا هم با افراد معروف و سرشناس در مورد کارشون، زندگی شون بحث میشە . علاوە بر این مسائل ما برنامەی موسیقی داریم، برنامەی " مکث" داریم کە برنامەی موسیقی فارسی یە، غیر فارسی هم توش هست، موسیقی جهانی یە، موسیقی مناطق مختلف ایران هست ، کردی هست، ترکی هست درش موسیقی هست. و بعد برنامەای هفتگی داریم بنام "کلیک" کە برنامەی تکنولوژی ما است، اونهم برنامەی خوبیە. یە برنامەای داریم بنام " تماشا" ....

حسن قاضی: برنامەی هنری یە.

صادق صبا: برنامەی هنری یە با تولید سطح بسیار بالا ، از لحاظ تولید هنری، تولید تلویزیونی من فکر میکنم یکی از بهترین برنامەهای ما است، کە در مورد تحولات هنری ای منطقە یعنی ایران و افغانستان، تاجیکستان و جهان صحبت میکنیم و برنامەهای مختلف دیگری ما داریم، برنامەی ورزشی مفصل داریم روزهای جمعە بنام " ورزش ٧ ". برنامەهای زیادی داریم.

حسن قاضی: و در موارد معینی برنامەی ویژە دارید. مثل برنامە در مورد انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا.

صادق صبا: بلە! یکی از کارهای دیگەای کە ما میکنیم اینە کە اگر یە موضوع مهمی اتفاق بیفتە پوشش ویژە بهش میدیم و یا یک کار دیگە کە ما در این کانال میکنیم اگر یک خبر مهمی پیش بیاد در منطقەی ما بخصوص در ایران،ما برنامەهای معمولی مون را قطع میکنیم و میشیم یە کانال خبری. مثلا من یادمە، روزی کە آیت اللە منتظری فوت کرد کە واقعەی بسیار مهمی بود از نظر ما ، ما هم برنامەهامونو زودتر شروع کردیم در اون روز و هم در طول روز دیگە برنامەهای معمولی موسیقی و هنری و تکنولوژی و اینهامونو پخش نکردیم، بلکە فقط بە مسئلەی آقای منتظری و ابعاد نظرات و تبعات فوت ایشون پرداختیم. بنظر من یکی از درخشانترین روزهائی کە من در بی بی سی کار کردەام پوشش اون روز مرگ آقای منتظری بودە.

حسن قاضی: فکر کنم یکی از کارهای دیگر – نمیدونم این تنها آنلاین هست یا بشکل کلاس هم هست – شما مدرسەی روزنامەنگاری بی بی سی است.

صادق صبا: بلە، بلە!

حسن قاضی: لطفا در این بارە هم توضیح بدین!

صادق صبا: ببین، بی بی سی، اصولا یکی از کارهای مهمی کە بی بی سی میکنە بطور کل، آموزش خبری است،کسانیکە وارد بی بی سی میشند، همەی ماها، من کە بیست و دوسال پیش وارد بی بی سی شدم ، دورەهای مختلف خبری و آموزشی دیدم ، کە هم با تکنیک خبری آشنا بشیم، هم اصول ادیتوریال بی بی سی را رعایت کنیم، مثل بی طرفی، دقت و انصاف و غیرە و اینها. این مسئلە همچنان ادامە دارە . از یکی دو سال پیش ، بخش آموزش بی بی سی تصمیم گرفت کە اینها را بە زبان فارسی هم تهیە بکنە برای کسانیکە از راە دور هم لااقل بتونند بخونند، بشنوند و یاد بگیرند کە اصول دقیق روزنامەنگاری بی بی سی چە هست؟ کە اینها الان در سایت ما وجود دارە . اینهم وا‌قعا یکی از کارهای مهمی یە کە بی بی سی انجام میدە، همین آموزش اصول خبری یە. ما فکر میکنیم بهترین روش خبر رسانی، خبر رسانی نوع بی بی سی یە کە بی طرفانە است و مخاطبان خودشون فرصت داشتە باشند فکر بکنند تصمیم بگیرند تا اینکە ما بهشون بگیم این درستە، اون غلطە.

حسن قاضی: بزودی بە اتمام فعالیتهای چهارسالەی بی بی سی نزدیک میشیم. در این مدت فکر کنم شما با مشکلاتی هم روبرو بودەاید، یکی از این مشکلات ایجاد پارازیت و اغتشاش روی موجهای رسانەای بودە مشخصا در ایران و جلوگیری شدە از پخش برنامەهایتان.لطفا در این مورد توضیح بدید. از طرف دیگە فکر کنم بی بی سی فارسی چند جایزەای گرفتە، از اینم بگید.

صادق صبا: ببینید از چهار سال پیش کە بی بی سی فارسی درست شد، بعد از حدود پنج شش ماه مصادف شد با انتخابات ریاست جمهوری در ایران. این انتخابات ریاست جمهوری در ایران، همانطور کە همگان اطلاع دارند مناقشە برانگیز شد، چون آقای موسوی و آقای کروبی نتیجەی انتخابات رو قبول نکردند و گفتند تقلب شدە و بعدش هم میلیونها نفر از مردم اومدند تو خیابون گفتند رای من کو؟ درستە؟ و بعدش هم سرکوب شدید کسانیکە در خیابانها بودند، بازداشتهای گستردە، هنوزهم یک عدەای در زندان هستند، یک عدەای کشتە شدند و اینها. خب ما این واقعە را گزارش دادیم. این برای مقامات جمهوری اسلامی خیلی سنگین تمام شد. اونها حتی بی بی سی را متهم کردند کە ما دامن زدیم بە رفتن مردم بە خیابانها کە مطلقا نادرستە. اصلا ربطی بە ما ندارە. آقای موسوی و آقای کروبی گفتند ما نتیجەی انتخابات را قبول نداریم و ما اینهارو گزارش کردیم. مردم هم خودشون سە میلیون بیرون اومدند، ما گزارش کردیم. بعدش کە دیگە بیرون نیومدند، ما هم گزارش نکردیم.

ولی خب جمهوری اسلامی از همون زمان یک دشمنی خاصی رو در پیش گرفت در مقابلە با بی بی سی کە بنظر من سیاست بسیار غلطی یە، برای اینکە نە بنفع اونهاست، ما هم چنین چیزی رو نمیخواهیم. و بعد از طرف دیگە هم تصمیم گرفتند کە هر وقت دلشون بخواد پارازیت بندازند روی تلویزیون فارسی بی بی سی کە اینهم برخلاف همەی مقررات بین المللی یە کاری کە جمهوری اسلامی میکنە. و در روزهای خاص، مثلا در حدود یکسال و نیم پیش کە ما یک برنامەای در مورد خود آیت اللە خامنەای درست کردیم کە ایشون چگونە در ایران حکومت میکنە، بنام "خط و نشان رهبر"، چون تو دنیا و حتی بین ایرانیها این تصور وجود دارە کە دولت در ایران در دست رئیس جمهورە، چون ‌آقای احمدی نژاد زیاد سروصدا ایجاد میکنە، حرفای گاهی تند میزنە از نظر جهانی، همە فکر میکنند ایشون رهبرە. ما میخواستیم توی این فیلم نشون بدیم کە رهبر واقعی در ایران آقای خامنەای یە ، اینم دفترشە، اینم افرادی کە براش کار میکنند ، اونها اصلا از این چیزها خوششون نمیاد کە شما در مورد ‌آقای خامنەای بخواین کوچکترین اظهار نظری بکنید. بنابراین شدیدا برنامەهای مارو از همون زمان پارازیت انداختند و ما بە نهادهای بین المللی شکایت کردیم، دولتها در این زمینە اظهار نظر کردند، اتحادیەی اروپا قطعنامە صادر کرد، محکوم کرد کار دولت ایرانو ...

حسن قاضی: فکر کنم شما در کنفرانسی در بروکسل در پارلمان اروپا در این بارە شرکت کردید؟

صادق صبا: بلە من در پارلمان اروپا رفتم، اونجا سخنرانی کردم ، هر جا میریم این روزا، این اقدامو محکوم میکنیم. برای اینکە میخواهیم همە در دنیا اطلاع داشتە باشند کە این کار بسیار کار زشتی یە، آشوب ایجاد میکنە.

حسن قاضی: علیە هر کانال تلویزیونی انجام بگیرە شما محکوم میکنید؟

صادق صبا: بلە، هر کسی. خود جمهوری اسلامی هم خودش قربانی پارازیت اندازی توسط دیگرانە. یعنی خودش پارازیت میندازە روی کانالهای فارسی زبان . خب کشورهای دیگە احتمالا روی کانالهای عربی زبان اونها یا انگلیسی زبان اونها پارازیت میندازند، من نمیدونم کدوما بیشتر، ولی من اغلب میخونم کە جمهوری اسلامی هم شاکی یە از این مسئلە. بنابراین اگر واقعا پارازیت اندازی بدە کە جمهوری اسلامی اینو میگە، خودش هم نباید این کارو بکنە. ببینید ماهوارە یک پدیدەی کشف بشری یە کە در آسمان هست کە همەی ما ازش استفادە بکنیم. شما برای برنامەهای خودتون، ما برای برنامەهای خودمون ، جمهوری اسلامی هم استفادە بکنە و بعد باید رعایت بکنیم. اینجا فرکانس بندە است، اینجا فرکانس شما است ، اونجا فرکانس جمهوری اسلامی یە، همە باید بطور متمدنانە رعایت بکنیم. همین طوریکە جمهوری اسلامی میخواد صداشو و تصویرشو مردم دنیا ببینند، خب بی بی سی هم میخواد صدا و تصویر اونو مردم دنیا ببینند.

جمهوری اسلامی بخودش حق میدە کە از هات برد استفادە بکنە برای پخش برنامەهای خودش، ولی میگە شما حق ندارید اونجا باشید و پارازیت میندازە روی ما کە کار بسیار زشتی یە و الان دنیا هرچە بیشتر دارە آگاە میشە بە این مسئلە ،خود جمهوری اسلامی الان قربانی شە.

حسن ‌قاضی: آگاە هست ولی در برابر این کار غیرقانونی چە باید کرد؟

صادق صبا: ببین، غیر قانونی هست از این جهت کە یک نهاد جهانی هست بنام ( آی تی او) یعنی اتحادیەی جهانی ارتباطات کە وظیفەاش نظارت بر همین فرکانسهای است کە همەی کشورهای مختلف و کانالهای مختلف کە دارند رعایت بکنند. ایران هم عضوشە، متاسفانە این تشکیلات قدرت ندارە جلو کشورهای خاطی مثل جمهوری اسلامی رو بگیرە. من معتقدم، واقعا همچین نهادی بر قدرتش اضافەتر بشە و بتونە جریمە کنە یا حتی مجازاتهای سنگینتر برای کشورهائیکە این اقدام رو انجام میدن. حالا آن کشور میتونە ایران باشە، میتونە عربستان سعودی علیە ایران باشە، یا بحرین علیە ایران باشە یا آمریکا علیە ایران باشە. من نمیدونم کی ، هر کسی. من میگم همە باید این مسئلە رو رعایت بکنند و همە بتونند از ماهوارە استفادە بکنند.

حسن قاضی: این پارازیت اندازی غیراز محروم کردن مردم از دسترسی بە اطلاعات، از نظر جسمی و سلامتی انسانها هم خیلی مضرە.

صادق صبا: صد در صد ! ببین ما دو جور پارازیت اندازی داریم، یە وقت شما اصل پیامی را کە دارە میرە بە ماهوارە رو مخدوش میکنید این نتیجەاش این خواهد بود کە در سراسر جهان هیچ جائی، هیچکسی نمیتونە برنامەتو ببینە. مثلا دولت ایران میخواد بگە من نمیخوام این برنامە تو ایران پخش بشە، ولی موقعی کە این کار را میکنند حتی مثلا بینندەی فارسی زبان فرض بکنید در کردستان هم نمیتونە اونو ببینە، چون همەی دنیا قطع میشە. اون برای سلامت جسمانی زیاد خطری ندارە، اصلا خطری ندارە. البتە خطر روانی دارە، چون شما داری برنامەای را نگاە میکنی، یە دفعە یکی اینو قطع میکنە.خب اعصابت خورد میشە. ولی یک نوع دیگە پارازیت اندازی داریم کە پارازیت اندازی منطقەای و محلی یە کە اون واقعا از نظر بسیاری از کارشناسان صدمەی شدید وارد میکنە بە سلامت مردم و اون کار یە کە جمهوری اسلامی شدیدا در داخل ایران دارە انجام میدە و حتی مقامات جمهوری اسلامی، حتی وزیر ارتباطات آقای احمدی نژاد، حتی شخصیتهای مهم دیگر، بعضی از نمایندەگان مجلس در ایران صریحا گفتەاند این صدمە میزنە، دولت ایران نمیتونە چنین کاری رو با مردم خودش بکنە، برای اینکە اینها یە کانالی رو نبینند، اینها را بخواند صدمەی جسمی بزنند و زنان باردار بچەهاشون احیانا ناقص الخلقە بشند و خطرات دیگر سلامتی کە ممکنە داشتە باشە. واقعا این هم کار بسیار زشتی یە و هیچ دولتی حق ندارە چنین کاری رو علیە ملت خودش بکنە. برای اینکە مثلا شما یک برنامەای رو نبینید بە سلامت بچەی متولد نشدەتون صدمە بزنە. همەی اینها از نظر جامعەی جهانی محکومە. من امیدوارم همەی کشورها روزی بە این نتیجە برسند کە بخودشون اعتماد بە نفس داشتە باشند کە مردمشون بتونند چیزهای دیگر را هم ببینند و خودشون تصمیم بگیرند. بشنوند، خودشون تصمیم بگیرند، چە ایرادی دارە؟ همین طوری کە جمهوری اسلامی بە زبان کردی برنامە پخش میکنە، بە زبان بوسنیایی برنامە پخش میکنە، بە زبان انگلیسی، عربی، بە زبانهای دیگر، بە زبان فرانسوی برنامە پخش میکنە ، جمهوری اسلامی یکی از بزرگترین کشورهای پخش کنندەی برنامە است و میخواد دیگران پیامش را بشنوند خب چە ایرادی دارە کە مردم ایران پیام بی بی سی و ڤویس آف آمریکا و غیرە را هم بشنوند، بعد خودشون تصمیم بگیرند. لازم نیست یکی اون بالا باشە بگە، کە من معتقدم شما فقط اونو بشنو و اونو نشنو. ولی خودم حق دارم بە همەی دنیا هرچە کە من لازم میدونم من بە اونا بگم. ببین ! اینا کارهای عجیب غریبی یە پیش میاد.

حسن قاضی: در مورد جوائزی کە تلویزیون شما در این مدت گرفتە؟

صادق صبا: ببین! تلویزیون ما بنظر من مو‌قعی کە افتتاح شد یک استانداردی رو در رسانەهای فارسی زبان ایجاد کرد کە تا آنموقع وجود نداشت. استاندارد ما، استاندارد بی بی سی یە و بنظر من استاندارد بی بی سی ، استاندارد خیلی بالائی یە، چە از لحاظ فن خبررسانی. یعنی تکنولوژیش، فیلمبرداری، ادیت و رنگ و غیرە و چە از لحاظ محتوی. بنابراین این مورد توجە هم جامعەی فارسی زبانان هم در ایران و هم در افغانستان و تاجیکستان و دنیا قرار گرفت و هم کسان دیگری کە حتی فارسی نمیدونند اهمیت کار ما رو پی بردند کە ما داریم چە کار مهمی انجام میدیم برای فارسی زبانان، خب تا بحال چندین جائزە گرفتیم و همین هفتەی گذشتە هم در ونیز یوتل سات کە جایزەی سالانەاش را میداد. یوتل سات صاحب کانال هات برد هم هست کە برنامەی شما هم از این ماهوارە پخش میشە، اینها در ونیز هر سال جائزە میدند و یکی از برنامەهای تلویزیون فارسی بی بی سی بنام " شکسپیر از کابل " جائزەی بهترین برنامە را گرفت و من و تیمی کە درست کردە بودند اونجا بودیم و واقعا برای من خیلی افتخار آفرین بود موقعی کە اسم تلویزیون فارسی بی بی سی رو صدا کردند و من رفتم جایزە رو گرفتم، البتە بلافاصلە دادم بە همکاران من کە اونها درست کردە بودند، برای اینکە من نقشی در اون کار نداشتم. بهر حال از افتخارات ما است کە تونستیم در این چهار سال خودمونو تثبیت کنیم بە عنوان یک کانال با یک استاندارد بسیار بالا.

حسن قاضی: الان یە سئوالی دارم کە ممکنە یە مقداری گلایە آمیز تصور بشە ولی باید مطرح بشە. شما اشارە کردید بە برنامەی " نوبت شما ". من یادم هست کە در سال ٢٠١٠ در ٢١ فوریە کە از طرف سازمان یونسکو بە عنوان روز جهانی زبان مادری برگذار میشە، در این برنامە زبانهائی کە در ایران رایج هستند مثلا زبان کردی و زبان ترکی آذربایجانی بە عنوان زبانهای " محلی" مورد بحث قرار گرفتند. یا اصطلاح "قوم " و غیرە کە بە ناروا بکار بردە میشە. در واقع در مورد زبان کردی و زبان ترکی آذربایجانی مسئلە بهیچوجە این نامگذاری نمیتواند درست باشد چون هر دوی این زبانها در همسایگی ایران زبانهای رسمی و زبانهای دولتی هستند و تعداد کسانیکە در ایران بە این دو زبان صحبت میکنند از نظر جمعیتی تعدادشان خیلی بالاتر و بیشتر است هم از جمهوری آذربایجان و هم از منطقەی فدرال کردستان عراق کە در آنجا طبق قانون اساسی عراق زبان کردی یکی از دو زبان رسمی آنجاست . شما با در نظرگرفتن اصل بی طرفی کە بە آن اشارە کردید در این زمینە چە جوابی بە این انتقاد دارید، چون من یادمە نزدیک بە هزار نفر یک شکوائیەای امضاء کردە بودند و آنرا برای بی بی سی فرستادند.

صادق صبا: بلە! ببینید یکی از ایرادهائی کە از تلویزیون فارسی، اصولا از بی بی سی گرفتە میشە همین مسئلەی زبان کسانیە کە غیر از فارسی حرف میزنند و در این سرزمین بزرگ بنام ایران زندگی میکنند. کردها، ترکها، بلوچها، گیلکها، و غیرە، لرها و ترکمن ها، همەی اینها اقوام مختلف و ملیتهای مختلفی هستند کە در سرزمین ایران زندگی میکنند و خیلی ها از ما ایراد میگیرند. من اولین جوابم اینە کە ما کانال فارسی بی بی سی هستیم. یعنی ما نە کانال کردی هستیم، نە ترکی هستیم ، ولی هیچ ایرادی نمی بینیم کە مثلا اینجا یک همکار من ترک زبانە و میرە برنامە درست میکنە اونجا با مردمش ترکی حرف نزنە. اتفاقا یکی از همکاران من آقای مهدی پرپنچی رفت آذربایجان، جمهوری آذربایجان و فیلمی درست کرد در مورد " یوروڤیژن" اونجا با همە ترکی حرف میزد و ما زیر نویس فارسی میگذاشتیم. یا بندە خودم مو‌قعی کە یک فیلم در مورد سفر در ایران داشتم، در رشت کە بودم، اونجا ولایت من بود اونجا با مردم گیلکی حرف میزدم.

حسن قاضی: در مورد زبان گیلکی هم ازتون سئوال میکنم.

صادق صبا: بلە! خواهش میکنم. منظورم اینە کە ما ابائی نداریم کە از این کانال بە کردی یا فارسی یا گیلکی یا نمیدونم ترکی یا غیرە پخش بشە . هیچ مسئلەای نیست، ولی کانال ما کانال فارسی یە. کانال ما کانال فارسی زبان بی بی سی یە. ولی در مورد اینکە در اون برنامە چرا گفتە شدە محلی ایراد هست، بنظر منهم ایراد هست. ببین ما هنوز یک مقدار اصطلاحات جا افتادەای نداریم برای این جور چیزها کە واقعا تفکیک بکنیم. مثلا حتی کردها در ایران، بە اینها بگیم قوم، بە اینها بگیم ملیت، بە اینها بگیم ملت یا بە اینها بگیم چی؟ خب بنظر من در زبان فارسی هنوز چیز جا افتادەای کە مورد قبول عامە باشە وجود ندارە. اگر بە یک نتیجەای برسند از نظر ما هیچ فرق نمیکنە. اینجا اغلب کسانیکە در بخش فارسی بی بی سی کار میکنند یا کردند، یا ترکند یا گیلکند یا فارسند، از مناطق مختلف ایران اینجا کار میکنند. هیچکسی بە کس دیگری برتری ندارە. اگر انتقادی هست من می پذیرم ولی میخوام بگم هیچ قصدی نیست. ناکافی بودن واژەگان فعلی ما است شاید کە گویا نیست برای بعضی ها فکر میکنند کە مثلا... عمدی در کار نیست. اگر یک روزی یک واژەگان درست بشە ما استفادە میکنیم خوشحال هم میشیم کە بزرگان ادب فارسی یە چیزهائی درست بکنند ماهم استفادە بکنیم.

حسن قاضی: مثلا یکی از این اصطلاحات میتونە زبانهای غیر رسمی در ایران باشە.

صادق صبا: شاید. شاید، ولی خب بازهم یک کرد میتواند بگوید آقا زبان من برای من رسمی یە،چی چی رو بە من میگی غیر ڕسمی؟

حسن قاضی: غیر رسمی در ایران. در عراق رسمی هست ولی در ایران غیر رسمی یە. اصطلاحی غیرجانبدارانە است.

صادق صبا: شاید. شاید،ولی اینهم هنوز یە عدەای میتونند یە مناقشەای درش ایجاد بکنند. بگن کە زبان کرد در ایران زبان رسمی نباشە ولی در یە جایە دیگە رسمی یە. یا ترکی در آذربایجان زبان رسمی کشورە. امیدوارم یە وقتی یە واژەگانی باشە همە را راضی نگە دارە و نیوترال و خنثی باشە.

حسن ‌قاضی: یک سئوالی در مورد گونەهای زبان معیار در ایران، افغانستان و تاجیکستان داشتم کە قبلا کمی صحبتشونو کردیم. میخواستم ازتون سئوال بکنم شما در برنامەهاتون بیشتر ارجحیت بە فارسی ایران نمیدید؟

صادق صبا: بلە! ببینید موقعی کە بی بی سی فارسی تاسیس شد و بخصوص تلویزیون از بین لهجەهای مختلف فارسی کە ما داریم در ایران و افغانستان و تاجیکستان و حتی در داخل ایرانم در داخل افغانستانم در داخل تاجیکستان هم لهجەهای مختلف هست. در ایران شما لهجەی اصفهانی دارید، لهجەی یزدی دارید، لهجەی شمالی دارید، غیر از زبانهای اون مناطق دارم میگم، بلکە خود فارسی را با لهجەهای مختلف حرف میزنند. شما در افغانستان هم همین وضع را دارید، لهجەی مزار شریفی دارید، لهجەی کابلی دارید. در تاجیکستان شما لهجەی تاجیکی بدخشانی دارید، کولابی دارید، خجندی دارید. ما باید یکی از همەی انواع لهجەهارو، دەها لهجەی فارسی کە در این کشورها فارسی زبان حرف میزنند، یکی شونو انتخاب میکردیم کە برای همەی یا حداقل اکثریت فارسی زبانان قابل فهم باشە و اومدیم یکی شون انتخاب کردیم کە در تهران و مناطق مرکزی ایران بە آن حرف زدە میشە. کە ما فکر میکنیم جمعیت ایران چند برابر افغانستان و بقیە است، بنابراین اگر اینو انتخاب کنیم برای اکثریت فارسی زبانان قابل فهمە. ما نمیتونیم چندتا لهجە داشتە باشیم بنابراین یە لهجەی معیار انتخاب کردیم کە اون لهجە ای یە کە در تهران حرف زدە میشە و لهجەای کە الان لهجەی بی بی سی هستش، ولی همکاران ما در افغانستان موقعی کەگزارش تهیە میکنند فارسی رو بە لهجەی کابلی حرف میزنند، هیچ ایرادی هم از نظر ما ندارە یا اگر کسی بخواد از تاجیکستان برنامە پخش کنە بە لهجەی تاجیکی حرف میزنە. ما هیچ ایرادی نمی بینیم. ولی کسی کە نشستە در ست و خبر دارە میگە ما فکر میکنیم بهترە بە یک لهجە حرف بزنە کە برای همە قابل قبول باشە، نمیتونیم یکی بە لهجەی فارسی تهرانی حرف بزنە، یکی کابلی حرف بزنە و یکی اصفهانی حرف بزنە. فقط برای فهمە.

حسن قاضی: یعنی بی بی سی باید یک معیاری برای خودش داشتە باشە؟

صادق صبا: بلە! در بی بی سی انگلیسی هم همینطورە. شما بی بی سی انگلیسی هم اگر نگاه کنید. شما میتونید لهجەی آمریکائی حرف بزنید، استرالیایی حرف بزنید یا در خود بریتانیا شما لهجەی اسکاتلندی دارید، ولزی دارید، لندنی دارید، همەی اینها هست دیگە. در بی بی سی انگلیسی هم یکی از اینهارو انتخاب کردند بە عنوان لهجەی معیار کە اکثریت بفهمند. ما نمیخوایم با این کار اقدام سیاسی یا ایدەئولۆژیک بکنیم، فقط زبان برای ما یک معیارە کە افراد بیشتری بفهمند اون لهجەرو. ما فکر میکنیم اون کاری رو کە ما کردیم برای اکثریت مردم قابل فهمە و هیچ تصمیم سیاسی ای نیست.

حسن قاضی: در مورد تاجیکستان میخواستم سئوال بکنم. بە نسبت ایران یا افغانستان، برنامەی مشخصی کە برای مخاطبین در تاجیکستان باشە کمتر نیست ؟

صادق صبا: یک مقدار کمترە.

حسن قاضی: علتش چییە؟

صادق صبا: علتش اینە در تاجیکستان راستشو بخوای خبر کمترە. ببین ایران سی سالە خط اول خبر دنیا است. همیشە در مورد ایران یە خبریە، بخاطر تحولات ایران داخل کشور همیشە درگیری هست بین جناح ها، الان بین آقای خامنەای و احمدی نژاد، یە وقتی بین این و اون و بعد درگیریهای ایران با جامعەی جهانی بخاطر مسائل هستەای. همیشە ایران خبرە. بنابراین نە فقط ما در بی بی سی فارسی بلکە همەی رسانەها بە ایران اهمیت میدن. افغانستان جنگە، سی سالە اونجا جنگ داخلی یە، نیروهای ناتو اونجا هستند وجنگ داخلی هست. طالبان اونجا هستند، بنابراین مهمە. شما در تاجیکستان آنقدر تحولات خبری ندارید. ولی اخیرا در تاجیکستان هم کە در منطقەی بدخشان درگیری شدە بود ما مفصل گزارش دادیم، گرچە دولت تاجیکستان هم بازهم برخلاف همەی مقررات خبری جهانی خبرنگاران مارو نگذاشتند بروند اونجا و ما هم گلایە کردیم. نگذاشتند خبرنگاران ما برند اونجا کە از محل گزارش تهیە کنند، ولی تهیە کردیم. علتش بنظر من یە مقدار باصطلاح آرام بودن اوضاع در اونجاست، دلیل خاصی ندارە.

حسن ‌قاضی: ‌آقای صبا! همانطور کە میدانیم یکی از زبانهائی کە در ایران رایج هست در شمال ایران زبان گیلکی هستش و شما ، گفتید از اون خطە میاین، میخواستم یک کمی هم راجع بە زبان گیلکی توضیح بدید!

صادق صبا: ببین در مورد اینکە گیلکی آیا زبان است یا لهجە بین زبانشناسان بحث هست. من خودم زبانشناس نیستم و نظری ندارم.ولی اینو میدونم کە اگر شما بروید بە روستاهای گیلان و گیلکی حرف بزنی ، کسی نمی فهمە جز گیلک، بنابراین شاید بە این اعتبار گیلکی واقعا زبان است. ولی گیلکی کە در شهرهای بزرگ مانند رشت بدان صحبت میشە گیلکی نیست این فارسی یە ، کە همەی کلمات فارسی استفادە میکنند، در یک چهارچوب مثلا گیلکی. ولی گیلکی اصیل اگر شما بخواید صحبت بکنید، برای غیر گیلک قابل درک نیست، شاید بە این علت واقعا یک زبانە. ولی اون چیزی کە من میتونم بگم اینە کە واقعا گیلکی بسیار غنی است ، شما اگر بە موسیقی گیلان نگاە بکنید حتی در دهەی ١٣٣٠،قبل اون، یک موسیقی بسیار غنی ما بە زبان گیلکی داریم و شعر بسیار غنی بە زبان گیلکی داریم . ما بسیاری شاعران کلاسیک داریم کە بە گیلکی شعر گفتند در زمان قدیم، چە اخیرا شعرای زیادی داریم چە بە سبک نو و چە بە سبک قدیم بە گیلکی شعر میگن. حتی مجلاتی داریم کە در گیلان منتشر میشە کە نصفشون بە گیلکی یە نصفشون بە فارسی یە. ولی حالا حتما زبان است و اینها من نظری ندارم ، ولی یە چیز دیگەم میخوام بگم اینە کە من خودم تو خانوادەی خودم با کسانی کە از من بزرگتر هستند بە گیلکی صحبت میکنم، با کسانیکە از من جوانتر هستند فارسی صحبت میکنم یعنی تمام خواهر زادە ها و برادرزادەهای من کە ماشااللە حدود بیست تا هستند و اغلب سنشون بین بیست سال سی سال این حدودها است ، من با همەی اینها فارسی صحبت میکنم ، برای کسانیکە در شهرهای بزرگ گیلان زندگی میکنند، گیلکی بە یک شکلی دارە از بین میرە. اونها همە فارسی حرف میزنند، یعنی خواهرزادەهای من و برادرزادەهای من تو رشت زندگی میکنند ولی با خودشون فارسی حرف میزنند، با پدر مادرهاشون اونها با اینها گیلکی حرف میزنند، اینها با اونها فارسی حرف میزنند. من خودم با همە کسانی کە از من جوانترند فارسی حرف میزنم و من فکر میکنم زبان گیلکی یکی از زبانهائی یە طور طبیعی تحت تاثیر تلویزیون و تحت تاثیر نزدیکی مردم بە تهران، تحت تاثیر رفت و آمدهای زیادی کە دارە صورت میگیرە ، بطور طبیعی ، بطور خود بخود در شهرهای بزرگ دارە ضعیف میشە. من فکر میکنم این واقعیتی یە در مورد گیلکی، در مورد کردی و ترکی من نمیدونم، من فکر میکنم آنها خیلی ریشەدارتر هستند و شاید بە این حد نرسیدند ، ولی گیلکی دارە این وضعیت رو پیدا میکنە کە بطور طبیعی بدون اینکە فشاری شاید رویش باشە، حداقل فشار سیاسی، فشارهای دیگە هست، چون از لحاظ فرهنگی یک جوان تحصیلکردەی گیلک فکر میکنە اگر فارسی رو بهتر حرف بزنە خب بهتر میتونە کار پیدا کنە در تهران و کسی هم بە لهجەاش نمی خندە و براشم جوک هم نمیگە ، این فشار فرهنگی هست ولی زور سیاسی بە اون معنی نیست کە شما گیلکی حرف نزنید. ولی خب از لحاظ فرهنگی فشار هست و بنظر من گیلکی دارە ضعیف میشە.

حسن قاضی: من میخواستم آخرین سئوالم را مطرح بکنم ، میخواستم بدانم کە بی بی سی کە بر پایەی زبانها و نە کشورها برنامەهایش را ارائە میکند، چرا تابحال بە زبان کردی برنامە ندارە، در حالیکە اگر مقایسە بکنیم با رادیوی صدای آمریکا، الان در حدود بیست سالە کە بە زبان کردی برنامە پخش میکنە.

صادق صبا: اگر از من میپرسید یکی از کمبودهاست در بی بی سی بطور کلی. من همکاران کرد در بی بی سی فارسی خیلی زیاد داشتم از هژیر گرفتە کە در گذشتە بود، بعد مظفر شافعی ، یا الان ژیار و شادی و همکاران دیگە...

حسن قاضی: یا ‌آقای مسعود فرزاد کە در گذشتەی دور در بی بی سی کار کردە است.

صادق صبا: بلە همیشە همکاران کرد داشتیم و بعضی از همکاران کرد ما میرفتند مدیران ارشد بی بی سی را میدیدند، میگفتند آقا چرا یک برنامە بە زبان کردی نیست؟ بنظر من یکی از کمبودها است در این تشکیلات. من شخصا امیدوارم یک روزی برنامە بە زبان کردی هم داشتە باشیم. البتە خب اگر کردی داشتە باشیم باید تصمیم بگیرند کدام لهجەی کردی باشە ؟ حتما شما هم این مشکل را در کانالتون دارید، سورانی باشە؟ کورمانجی باشە؟ اورامانی باشە؟ اونم هست، ولی این دلیل نمیشە بنظر من.میشە یە راهی پیدا کرد، حتما شما هم در کانالتون یە راهی پیدا کردەاید. من فکر میکنم این یک نقیصە است در این تشکیلات. امیدوارم کە یک وقتی مدیران ارشد بی بی سی بە فکر این بیفتند کە برای کرد زبانها هم برنامە بە زبان کردی داشتە باشند.

حسن ‌قاضی: خیلی متشکرم آقای صادق صبا! رئیس رادیو ، آنلاین و تلویزیون فارسی بی بی سی

صادق صبا: قربون شما، خیلی ممنونم

حسن قاضی: خواهش میکنم.

[ قاضی بە کردی ] بینندەگان عزیز، گفتگوئی داشتیم با آقای صادق صبا رئیس رادیو، آنلاین و تلویزیون فارسی بی بی سی. امیدوارم برنامەای مفید بودە باشد برای شما، این آخرین برنامەی "راوێژ" است در این سال میلادی.از هم اکنون سال نو را بشما تبریک میگوئیم و تا ماه ژانویە شما را بخدا می سپاریم. زندە باشید.