دیوانی عەداڵەتی یەکێتیی ئوڕووپا بە قازانجی پارتیی کرێکارانی کوردستان بڕیاری دا

 

بەشێک لە بەرنامەی 'ئوێزگور گوێندەم" لە تێلێڤیزۆنی میدیا هابەر  ( بە زمانی تورکی)
  یەکشەمە شەو  ١٨ی نۆامبری ٢٠١٨

سەبارەت بە  بڕیاری دادگەی گشتی ژمارە ٣ی یەکێتیی ئوڕووپا  ( دیوانی عەداڵەت) لەمەڕ پووچەڵ کردنەوەی  زەمینەی حقووقی  دانانی ناوی پ.ک.ک لە لیستی ڕێکخستنە تێڕۆریستییەکاندا.

مۆدێڕاتۆر: سەلیم گونەنج  

لێکدانەوەکانی دوو حقووقزانی کورد  مەحموود شاکار و شاهین توجەر !

  مۆدێڕاتۆر سەلیم گونەنج : بینەرانی خۆشەویست لە بەرنامەیەکی تایبەتی ' ئوێزگویر گویندەم ' لەگەڵتانین . لەم حەوتوویەش دا ئەو ڕووداوە سەرەکیانە هەڵدەسەنگێنین کە مۆری خۆیان بە ڕۆژوڤەوە ناوە. پێشوەچوونێکی داغ بریتییە لە بڕیاری دیوانی عەداڵەتی یەکێتیی ئوڕووپا  سەبارەت بە هەبوونی پ.ک.ک لە لیستی ڕێکخستنە تێڕۆریستییەکان دایە. لە دانیشتنی ١٥ی نۆامبر دا دادگە بڕیاری خۆی ئاشکرا کرد و  داوخوازی پارێزەرەکانی پ.ک.ک ی سەبارەت  بە هەموو مادەکان پەسند کرد و هەموو ئەو سۆنگانەی کە لە ساڵی ٢٠١٤ تا ٢٠١٧ی شووڕای ئوڕووپا هێنابوویە گۆڕێ پووچەڵ کردەوە. ئەوە بڕیارێکی گرینگە و وێدەچێ بڕیارێک بێ کە بۆ ماوەی دوورو درێژ قسەی لە سەر بکرێ. چونکە ئەو بڕیارە ئاکامی سیاسی و حقووقی لێ دەکەوێتەوە. لەم بەرنامەیە دا لەگەڵ میوانەکانم لەو بڕیارە دەکۆڵینەوە . لە بەڕێز شاکارەوە دەست پێ دەکەین .بەڕێز شاکار ئێوە چەند داخویانییەکتان لەو بارەیەوە داوە بەڵام دەمەوێ هێندێک دوور و درێژتر لە بارەی ئەو بڕیارەوە بدوێین. ئێوە ڕاتان گەیاند ئەوە بڕیارێکی زۆر گرینگە. ئەگەر ئەو پێواژۆیە کورت بکەنەوە چۆنی باس دەکەن ؟  

مەحموود شاکار: ئەمن ئەو بڕیارەی کە لە ١٥ی نوامبر دا دراوە بە گرینگ دەزانم. یەک لە هۆیەکانی کە بەگرینگی دەزانم پێوەندی هەیە بە لیستی  تێڕۆرەوە. یانی ئەو ئاکامانەی کە لیستەی تێرۆری ئوڕووپا بوویەتی و ئەو تەئسیراتەی کە کردوویە و ئەو ئاکامە سیاسیانەی کە لێی کەوتوونەتەوە.

ئەگەر ئەوانە لە بەرچاو بگرین ئەو بڕیارە گرینگە چونکە هەتا ئێستا بە پێی ئەو لیستەیە حەول دراوە هێرش و  پەلامار بۆ سەر  گەلی کورد مەشڕووعییەتی پێ بدرێ. تەنانەت کاتێک تورکیاش باسی هێرشەکانی بۆ سەر گەلی کورد دەکا بەتایبەتی  هێڕشەکانی ساڵی ٢٠١٥ و ٢٠١٦ بە ئوڕووپای دەگوت پ.ک.ک لە لیست دایە. یانی بە گشتی دژایەتی بە دژی داوخوازە سەرەتاییەکانی گەلی کورد و مافی ژیانی هەمووی بە ڕێگای ئەو لیستە ڕا پاساو دەدرێ. هەڵبەت لە پشت گەڵاڵە کردنی ئەو لیستە دا ئیرادەیەکی سیاسی هەیە بەڵام ئەو ئیرادە سیاسییە بە پێی فۆرماتی ئەو لیستەیە و ئەو لیستی تێڕۆرە خۆی دەردەبرێ. یانی لە جێدا زۆر حقوقزانی ئوڕووپایش یانی زۆر حقووقزانیش کە دۆزی کورد دەزانن چییە نایانەوێ خۆیان لەو باسە بدەن چونکە ئەوە باسە زۆر نیگەرانی پێوەیە. یانی کاتێک باسی دۆزێکی تێرۆر دەکرێ لە جێدا کۆمەڵانێکی بەربڵاویش دەسڵەمێنێتەوە ،  لەو ڕوانگەیەوە لەگەڵ دیاردەیەک ڕووبەڕووین کە لە قانوونی تێ دەپەڕێنێ. جا بەو بڕیارە، ئەو گوتنە ، نەک لیستەکە خۆی ، ئەو سیاسەتەی کە لە سەر بنەمای ئەو گوتارەی تێڕۆر هەڵنراوە بە بۆچوونی من زۆر سست دەبێ و یەکەم جارە بڕیارێکی ئاوا  ئەو گوتارە دەشکێنێ و دەکرێ ئەو لیستەیە بێ مانا بکا. دەتوانێ ئەو لیستەیە پووچەڵ بکا، دیارە ئەو بڕیارە بە مانای دەرخستنی پ.ک.ک لە لیستی تێڕۆر نییە ، چونکە هەر شەش مانگ جارێک ئەو پێواژۆیە دووپاتە دەبێتەوە و ئەوە بەردەوام دەبێ. بەڵام لە پێوەندی لەگەڵ ئەو لیستە دا جاری یەکەمە بەو بڕیار دانە لەجێدا تەئسیر و گرانایی ئەو لیستەیە پووچەڵ بووەتەوە و هەڵوەشاوە و هەبوونی ناوی پ.ک.ک لە لیستەکە دا وەکوو زەمینەیەکی حقووقی لە ئارا دا نەماوە. ئیرادەی سیاسی دەتوانێ لە سەر ئەوە  بەردەوام بێ و پ.ک.ک لەو لیستە دا بهێڵێتەوە بەڵام  بنەمای حقووقی ئەوە ڕووخاوە و ئەو لیستە لە پێوەندی لەگەڵ دۆزی کورد دا بەو بڕیارە مەشڕووعیەتی خۆی لە دەست داوە . لەو ڕوانگەیەوە ئەمن هەتا بڵێی بە گرینگی دەزانم و دەبوو لە سەرەتا دا گوتبام ئەویش ئەوەیە کە ئەو جۆرە بڕیارە حقووقییانە بە سەری خۆیان چەندی گرینگیش دەبن بڵا ببن ، بەڵام تەئسیرەکانی دەکرێ دە کردەوە دا دەبێ پێش بخرێ. یانێ ئەو بڕیارە لە مێکانیزمە سیاسییەکان دا، لە مێکانیزمە دێمۆکڕاتیکەکاندا، یانی لە کۆمەڵ دا  لێک بدرێتەووە و مەغدورەکانی ئەو لیستەیە  لێی بدوێن پێم وایە گرانایی ئەوەندەی دیکەش زیاتر دەبێ.

سەلیم گونەنج : یانی دەتوانین بڵێین کە هەڵوێستی هێزە سیاسییەکان بەهێزتر دەکا

مەحموود شاکار: بەڵێ. بە لێبڕاوییەوە هەڵوێستی ئیرادەی سیاسی بەهێزتر دەکا

سەلیم گونەنج: یانی ئیرادەی سیاسی کورد

مەحموود شاکار: بەڵێ دەستی کراوەتر دەبێ و ئیدی چبڕ چارەنووسێکی دیاریکراو و نەگۆڕ و نەڕووخ و گۆتنی تێڕۆر لە بەرانبەرمان دا نییە ، کە لە ئوڕووپا و لە ڕٶژئاوا لە ١١ی سێپتامبری ٢٠٠١وە بەم لایەوە  گوتنی تێڕۆر شتێک بووە کە هەری زۆر دەکار دەکرێ و ئەوە بە دژی گەلی کورد زۆر بە خراپ دەکار کرا ، لە بەرانبەر مافی سەرەتاییەکانی گەلی کورد  و ئەو قەتڵی عام و کوشتارەی کە لە گەلی کورد کراوە ، کرێمینالیزە کردنی بزووتنەوەی کورد  هەمووی هەر لە سەر بنەمای ئەو گوتارە هەڵنراون. یانی بە ئاسایی لە قانوون دا شتێکی هێندە گەورە نییە یانی  چوونە ناو لیستی تێڕۆڕ لە ڕووی تێکنیکییەوە دەست بەسەر داگرتنی ماڵوموڵکە بەڵام  لەوەی تێ پەڕاند و کاردانەوەی کۆمەڵی و سیاسی لێ کەوتەوە.  دوا جار لە ١٠ ی فێورییەی ٢٠١٤ دا کە پ.ک.ک خرایەوە ناو لیست بەڕێزان مراد قەرەییڵان و دوڕان کاڵکان بە ڕێگای گرووپێک لە پارێزەرانی هولەندییەوە  ئەو داوخوازییەیان بۆ دادگەی عەداڵەت بەرز کردەوە ، ئێمە لەتەک گرووپێک لە دۆستانی پارێزەر گرووپێکی ڕاوێژکارمان ڕێک خست چونکە پێویست بوو پارێزەرەکان لە نزیکەوە بارودۆخی تورکیاش بزانن و لەو ڕووەوە لە ئاکامی کارێکێ هاوبەش دا ئەو کارە گەیشتە ئەو نوختەیە . لەکاتێکدا دۆز بە دژی بڕیاری ١٠ی فێورییەی ٢٠١٤  بەردەوام بوو ، لیست هەر شەش مانگ جارێک تازە دەکرایەوە .

سەلیم گونەنج : یەکەم موڕاجەعە لە ١٠ی فێورییەی ٢٠١٤ دا کرا ؟

مەحموود شاکار: بەڵێ. لە دژی ئەو لیستە بە ووردی لە١ی مای ٢٠١٤ دا موڕاجەعە بە دادگە کرا، یانی ئەو دواخوازە لە ١ی مای ٢٠١٤ لە مەحکەمە کرا و ئعتراز کرا و دۆز کرایەوە. بە دوای ئەوە دا هەر شەش مانگ جارێک درێژ کرایەوە و دیسان ئعتراز کرا بەو درێژ کردنەوانە و بە دوای ئەوە دا ئەو ئعترازە شێوەی دۆسییەی بەخۆیەوە گرت وا بزانم تا ١ی ی ئووتی ٢٠١٧ تا کاتی دوایین لیست. لە دژی ئەو لیستەش ئعتراز کرا. لە ١٦ی ئاوریلی ٢٠١٨ مەحکەمە لە لووگزامبورگ دانیشتنێکی ڕێک خست ، مەحکەمە گوێی لە قسەکانی ( زارەکی) هەر دوو لا گرت . پرسیاری لە هەر دوولا کرد و هەر دوو لا ووڵامیان داوە و لە جێدا لەوێ پێواژۆی دۆزەکە کۆتایی هات. لە ١٦ی ئاوریلی ٢٠١٨ دا مەحکەمە ڕایگەیاند بەلەبەرچاو گرتنی ئەو ماوەیەی کە لە داوخوازی پێڕاگەیشتن تێ پەڕێوە ئیدی دەبێ دۆسییەکە یەکلا کاتەوە و بڕیار بدا. مەحکەمە گوتی ناچارم دۆسییەکە کۆتایی پێ بدەم چونکە دەبێ بڕێار بدەم ، و دواجار  ئەوە سەرەتی پێدانی مەحکەمە بوو یانی درێژە کێشانی دۆزەکە لە نێوان ساڵی ٢٠١٤ تا ٢٠١٧ ، چونکە هەتا لیست تازە کرابایەوە و ئعترازی پێ کرا با پێواژۆی دادگەش درێژتر دەبووەوە دواجار مەحکەمە لە مەڕ ساڵانی نێوان ٢٠١٤ تا ٢٠١٧ی ئەو دۆسییەیە بڕیاری خۆی دا .

سەلیم گونەنج : لە مەڕ پێواژۆی لەوەو بەدواوە پرۆسێدووری حقووقی کراوەیە ئیدی.

مەحموود شاکار: بەڵێ کراوەیە. هەڵبەت کە وایە ، وەک ئەوەی کە هەتا ئێستا کراوە دەکرێ هێندێک ئەوە قووڵ بکەینەوە بەڵام ئەمە بڵێم لە سەرتاوە کاتێک کە لە ١٠ی فێورییەی ٢٠١٤ یەکەم موڕاجەعە بە مەحکەمە کرا ، ئەو هۆ سەرەکییەی شووڕای یەکێتیی ئوڕووپا بۆ پاساوی بڕیارەکەی بۆ مەحکەمەی دەهێناوە ئەوە بوو ، پێم وایە   ٨٧ ڕوداوی کە لە کوردستان قەوماو بوون ڕیزی کرد بوو  واتە لە نێوان ساڵانی٢٠٠٣ تا ٢٠١٠ ، دیارە ئەو ڕووداوانەی کە لە ڕۆژنامەکانەوە وەریان گرتبوون. ئێمە دوای ئەوەی ئەو سۆنگەنامەمان خوێندەوە، یەک بە یەک لەو ڕووداوانەمان کۆڵییەوە . ئەو ڕووداوانە هێندێکێکان لە لایەن کۆنترگریلاوە ئەنجام درابوون ، یان لە لایەن عەسکەری تورکەوە کرا بوون و بەشێکیشیان بریتی بوون لە تێکهەڵچوونەکانی نێوان گریلا و عەسکەر و ئێمە بۆچوونی خۆمان سەبارەت بە  سۆنگەنامەی شووڕا دەربڕی . بەڵام خۆیان ئیدی لە کاتی هێنانە گۆڕی لیستی دواتر ئەوەیان کێشایەوە دواوەوە، ئەوەیان بەکار نەهێنا و دەستیان کرد بە پتەو کردنی ئارگومێنتەکانی خۆیان. بڕیاری مەحکەمەی فەڕانسەیان هێنا گۆڕێ، بڕیاری ئینگلیستان و ئەمریکا و ئەوانەیان زیاد کرد بۆ سەلماندنی هێشتنەوە ناوی پ.ک.ک لە لیست دا. بەو شێوەیە بە بڕیارەکانی فەڕانسە، ئینگلیستان و ئەمریکا سۆنگەنامەیەکی دیکەیان ئامادە کرد. دیارە لە بەرانبەر ئەوانەشدا ئارگومێنتی پێویست هاتە گۆڕێ و مەحکەمەش  ١٤ هۆی سەرەکی پووچەڵ کردەوە.  شووڕا هەر شەش مانگ جارێک لیستی خۆی ڕادەگەیێنێ و ئەگەر تەماشای ئارگومێنتەکانیان دەکەی هەتا بڵێی سادە و ساکار و زۆر بانەکی ن. چونکە سیستمێکی دامەزراو لە گۆڕێ دا بوو یانی کاتێک کە ئعترازیان پێ کرا ناچار مان هەڵوێستێکی جیدی بگرن ، بۆ نموونە یەکێک لە ڕووداوەکانی ٨٧ ئەوە بوو، هەر وا لە بەر دەیڵێم با بڵێین  لە ١٠ی ئۆکتۆبری ٢٠٠٦ دا لە باشووری ڕۆژهەڵات تێکهەڵچوونێک ڕوویدا، یانی نە جێگاکەی  دیار بوو ، نە تاریخەکەی ، نە ڕوداوێکی کۆنکرێت.

سەلیم کونەنج: دیارە وا بزانم ئەوە لە ڕووی حقووقییەوە بە هێند وەرناگیرێ.

مەحموود شاکار: نا ، بە هێند ناگیرێ. یانی پووچەڵ کردنەوەی زۆر سەخت نەبوو. ئەوە لە بەر ئەوە دەڵێم چونکە زێهنییەتێکی ئەوەندە ڕۆنیشتوو هەیە کە ئیرادەی سیاسی لە پێوەندی لەگەڵ تێڕۆر دا ئەوەندە خۆی ئاسوودە دەبینێ کە کاتێک تەماشای هۆ وسونگەی دەکەین کە لایەنێکی پێ دەخەنە لیستی تێڕۆر ، دەبینین هۆیەکان تا بڵیی ساکارن. لە زانیاری ڕۆژنامەکانەوە کۆ کراونەتەوە، و شتێکە لەو ڕووداوانە بەرهەم هاتووە کە نە تاریخ و نە شوێنیان دیارە. جا بۆیە سەرکەوتن لە ئاست ئەوە لە ڕوانگەی حقووقییەوە بووە هۆی تێکچوونی هێندێک لە نۆڕمەکانیان . دیارە مەحکەمە گشت هۆیەکانی بەرپەرچ دایەوە بەڵام  تەنانەت ئەگەر ئەو بڕیارەش نەدرابا تەنێ ئعتراز کردن و هەڵوێست دەربڕین لە ئاست ئەو تاوان وەپاڵ دانە ئەوە خۆی لە خۆیدا وەک بەرتەک نیشاندان لە بەر ئەو مێکانیزمە گرینگ بوو. دیارە بڕیارەکە بە گشتی زۆر گرینگ بوو.  

…………..

مەحموود شاکار: ئەمن پێم وایە لە ساز کردنی لیست دا دەکرێ هێدێک دەورێ تورکیاش هەبوو بێ . چونکە کاتێک لیست ئامادە دەکرێ ووڵاتانی سێهەمیش تەئسیری خۆیان هەیە. دیارە تورکیا لە پێواژۆی ئەو دادگەیە دا لایەنێک نییە، بەڵام بە ئاسایی لایەنە. شتێکی ئاوا هەیە ، ئەویش هەبوونی گوتنێکی تێڕۆڕە کە ڕۆنیشتووە. بە ساڵانە ئەوە هەیە لە ساڵی ٢٠٠٢ وە پ.ک.ک لە لیست دایە و ئەوە هەر جارەی کە لیست تازە کراوەتەوە بەردەوام بووە و بووە بە پێواژۆیەکی ئۆتۆماتیک ، ئەو پێواژۆیە بە سەری خۆی پێواژۆیەکی ئۆتۆماتیکە ، ئێستا بەو موداخەلە حقووقییە مەسەلەکە کەمێک گەیوەتە نوختەیەکی جیدی. هەتا ئێستا ئعترازەکە تەئسیرێکی وای نەببوو. یانی لە ساڵی ٢٠١٤ ئعتراز کرا بەڵام دوا جار هێنانی ناوی پ.ک.ک بۆ ناو لیستەکە لە بەر ئەوەی لە گەڵ ئعترازی جیدی بەرەوروو نەهات بە هاسانی دەکرا، بەڵام مەحکەمە بە بێ ئەوەی ڕوداوەکان لەبەرچاو بگرێ بەرپەرچی دانەوە یانی ڕایگەیاند ئێمە ناتوانین لەو بەڵگانە بکۆڵینەوە کە لە ووڵاتێکی سێهەمەوە هاتوون. ڕایگەیاند خاوەنی ئەو تواناییە نییە یەک بە یەک لەوانە بکۆڵێتەوە. لە جێدا یەکێک لە ئاکامە لایەکییەکانی گرینگی دیکەی ئەو بڕیارەش ئەوەیە کە پێشی تورکیا گیرا کە لە نموونەی ئاوا دا وەک لایەنی سێیەم بێتە ناو پێواژۆی ئەوتۆ. چونکە لە تورکیا ئەوە چۆن هەڵدەسووڕێ گەلۆ بە پرۆسەی داوەریدا تێ دەپەڕێ یان نا و لە جێدا دادگە گوتی  ئەوەمان بۆ تاقی ناکرێتەوە. لەوەی دواوە ئەو بەڵگانەی لە تورکیاوە بە دەست مەحکەمە بگا بەو بڕیارە ئیدی بایەخیان نامێنێ. ئەوە لەو دادگایانەی کە لە ئورووپا دەکرێن لە ڕووی کۆمەڵییەوە زانینیان باشە  یانی ئەگەر لە هەر ووڵاتێکی ئوڕووپایی لە سەر بنەمای ئەو زانیارییانەی تورکیا لە بەر دەستی دێنێ دادگەیەک بەڕێوە بچێ، دادگە دەتوانێ بڵێ ئەو بەڵگانە تاقیی نەکراونەتەوە یانی پڕۆسەی محاکەمە لەوێ عادڵانە نەبووە ئەوەش دەکرێ دەسکەوتێک بێ کە لە برێارەکە دا نەنووسراوە.

سەلیم  کونەنج: بەڕێز توجەر ئێوەش ئەو پێواژۆیەتان لە نزیکەوە شۆپاندووە، لە ناوی دا بوون ئێوە هەم لەمەڕ بڕیارەکە چ دەتوانن بڵێن و هەر وەها خۆتان بڕیارەکە چۆن هەڵدەسەنگێنن ؟

شاهین توجەر: بەر لەوەی کە باسی لێکدانەوەی خۆم بکەم ، باشتر وایە کە بینەران باشتر بزانن باسی چی دەکەین. دەمەوێ هێندێک بە کورتی باسی لیستەکە بکەم. داخودا ئەم لیستە چییە ؟ چونکە کە دەڵێین لیست ئی وا هەیە دەزانێ چییە و ئی واش هەیە ڕەنگە بە ووردە ڕیشاڵ نەزانێ چییە. جا بۆیە دەمەوێ زۆر بە کورتی باسی لیستەکە بکەم . لە دوای ئەوەی لە ١١ی سێپتامبری ٢٠٠١ هێرش کرا بۆ سەر ئەمریکا. ئەنجومەنی ئاسایشی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان بڕیارێکی پەسند کرد، لە ٢٨ ی سێپتامبری ساڵی ٢٠٠١ دا. بڕێارێک درا لەو بڕیارە دا گوترا کە ئێمە بۆ خەبات بە دژی تێڕۆریزم دەبێ ستراتێژییەکی هاوبەشمان هەبێ و بە دژی کەسان و ڕێکخستنان ، بە تایبەتی لە ڕووی داراییەوە دەبێ هێندێک سزای  پێش گێڕەوە لە بەر چاو بگرین. لەو بارەیەوە بڕیار درا و پێم وایە سێ مانگ دوای ئەوە یەکیتیی ئوڕووپا لە مانگی دیسامبر دا بەڵگەیەکی حقووقی دەرخست کە پێی دەگوترێ هەڵوێستی هاوبەش و بە پەسندی ئەو بەڵگەیە هەمان هەڵوێستی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکانی وەخۆ کرد. لە بەر ڕووناکایی ئەو بڕیارە لە  ٢٧ی دیسامبری ساڵی  ٢٠٠١  دا ئەساسنامەیەک گەڵاڵە کرا، بە پێی مادەی ٢ی ئەو ئەساسنامەیە دەبوو لیستێک ئامادە بکرێ و لەو لیستەدا ناوی کەسان و ڕێکخستنە تێرۆریستەکان دەستنیشان کرا و گوترا یەکێتیی ئوڕووپا بۆیە هەیە دەست بە سەر مالوموڵکی ئەو جۆرە کەس یان ڕێکخستنانە دا بگرێ. لەو چوارچێوەیە دا لە ساڵی ٢٠٠١ دا لیستێک ئامادە کرا . لەو لیستی یەکەمە دا ناوی پ.ک.ک نییە. لە ساڵی ٢٠٠٢ ، لە ٢ی مانگی فێورییەی ٢٠٠٢ دا ، پ.ک.ک خرا ناو لیستەکە. یانی لە پێوەندی لەگەڵ لیستی تێڕۆری یەکێتیی ئوڕووپا دا بە پێی ئەساسنامەی یەکێتیی ئوڕووپا بۆ ئەوەی ناوی کەسێک یان ڕێکخستنێک بخرێتە ناو لیستەکە، دەبێ مەرجەعێکی سەڵاحییەتدار لەو بارەیەوە بڕیارێکی  دابێ. بە لانی هەرە کەمەوە مەرجەعێک. لە هەلومەرجی ئاسایی دا لە بەڵگەکانی یەکێتیی ئوڕووپا دا، کاتێک زاراوەی  مەرجەعی سەڵاحییەتدار یانی ئیدارەی سەڵاحییەتدار بە کار دەهێندرێ لە جێدا  بە مانای مەرجی سەڵاحییەتداری یەکێک لە دەوڵەتەکانی ئەندامی یەکێتیی ئوڕووپایە. دواجار یەکێک لە مەرجەعە سەلاحییەتدارەکانی یەکێک لە ووڵاتانی ئەندامی یەکێتیی ئوڕووپا ، لە هەلومەرجی ئاسایی دا دەبێ دادگە هەبێ ، بەڵام هەر دادگە نییە جار جار ئەوە دەتوانێ مەرجەعێکی ئیداریش بێ. دەبێ بڕیارێکی مەرجەعێکی ئاوا هەبێ ، لە پێوەندی لەگەڵ ئەو بڕیارە دا پێواژۆیەک هەیە، دەبێ داوخوازینامە پێشکێش بکرێ . لەو پێوەندییە دا مەرجەعی سەڵاحییەتدار شووڕای یەکێتیی ئوڕووپایە. شووڕا ئەو بڕیارە دەدا ، لێی دەکۆڵێتەوە و ئەگەر زانیارییەکانی ناو بڕیارەکە بە جیدی بزانێ یانی ئەو بڕیارەی کە لە مەڕ کەس یا ڕێکخستنەکە بە جیدی بزانێ، ئەو دەمێ دەکرێ بڕیار بدا لە سەر لێ زیاد کردنی ناوی ئەو کەسە یان ڕێکخستنە لە لیستەکە.

سەبارەت بە پ.ک.ک یەکەم بڕیار لە ئینگلیستانەوە دێ. لە جێدا بە پێی پێداویستی حقووقی ناوخۆیی لە ساڵی ٢٠٠٠ دا ئەگەر هەڵە نەبم بڕیارێکی ئیداری وەزیری کاروباری ناوخۆی بریتانیا هەیە ، بریتانیا سەبارەت بە تێرۆریزم قانوونێکی هەیە و بە پێی ئەو قانوونە بڕیارێک دراوە، ئەو بڕیارە بەڕێوە دەچێ و لە سەر بنەمای ئەو قانوونە ناوی کەس و ڕێکخستنان دەخرێنە ناو ئەم لیستەیە.

سەلیم کونەنج: ڕەنگە وەبیر هێنانەوە لە جێی خۆی دابێ. یانی لەو سەردەمە دا لە سێپتامبری ١٩٩٩ وە  پ.ک.ک ئاگر بەسی ڕاگەیاند بوو  و هێزە چەکدارەکانی کێشابووەوە دەرەوەی سنووری تورکیا، یانی ئەو پێواژۆیەی کە باسی دەکەین.

شاهین توجەر: بەڵێ. پێم وایە ئەو بڕیارە سێ ساڵ دوای ئەو پێواژۆیە دەرچوو، ڕاستە ئەوە هۆی واق ووڕمانی هەموو کەس بوو لەو سەروبەندی دا. بەڵام ئەو بڕیارەی بریتانیا لە لیستەکە دا نانووسرێ یانی هەر وەک بڕێک بەر لە ئێستا مەحموود شاکاریش گوتی لە یەکەم قۆناخەکاندا، لە سەرەتاوە ، بۆ ماوەیەکی درێژ ئەگەر ناوی کەسێک یان ڕێکخستنێک بخرابا لیستەوە ، ئەوە بڕیارێکی سەمبۆلیک بوو، یانێ بە بێ ئەوەی لێی قووڵ بووبێتنەوە یان بە ووردی لێیان کۆڵیبێتەوە بە بێ هێنانە گۆرێ هۆ و سۆنگە ئەو بڕیارانە دراون. دواتر دیوانی عەداڵەتی ئوڕووپا هێندێک بڕیاری دا لەو پێوەندییە دا. بە دوای ئەوانە دا بوو کە شووڕای ئوڕووپا حەولی دا هێندێک هۆ و سۆنگە لە هۆکاری بریارەکانی زیاد بکا. لیست لیستێکی ئاوایە و هەر وەک گوتمان لە ساڵی ٢٠٠٢وە پ.ک.ک لە ناو ئەو لیستە دایە. وەکوو پێشتر گوترا لە ساڵی ٢٠٠٤ دژی ئەو بڕیارە دۆزێک کرایەوە و لەو بارەیەوە مەحکەمە لە سەر ئەو دۆزە بڕیارێک دەدا، زۆر بە کورتی ڕەنگە ڕوونکردنەوەیەک لەو ڕووەوە بەجێ بێ. ئەو داوخوازە ، ئەو داوخوازەی کە لە لایەن پارێزەرەکانەوە کراوە، داوخوازێک نییە بۆ دەرخستنی ناوی پ.ک.ک لە لیستەکە. چونکە ناوی پ.ک.ک یان کەسان یان رێکخستنەکانی دی بۆ هێنانە ناو لیستەکە و لە لیست دا ڕاگرتن برێیارێکی سیاسی یە. مەرجەعی سەڵاحییەتداری یەکێتیی ئوڕووپا واتە شووڕای ئورووپا بڕیارێکی ئیداری یان بڵێین بڕیارێکی سیاسی داوە. دواجار لەو بارەیەوە داوخواز ئەوە نەبوو کە پ.ک.ک لە لیست دەربهێندرێ. لە ڕووی حقووقییەوە شتێکی ئەوتۆ لە بەر چاو نەگیراوە ، بەڵام لە بەر ئەوەی کە ئەوە  واتە هێنانە ناو لیست هەڵسووڕانێکی ئیدارییە ، لەبەر ئەوەی ئەو هەڵسوورانە ئیدارییە بە پێچەوانەی قانوونەکانی یەکێتیی ئوڕووپا بووە دەکرێ بۆ پووچەڵ کردنەوەی بڕیارێکی ئاوا داخوازنامە پێشکێش بکرێ و ئەو دۆزەش لە جێدا لەو بارەیەوەیە.

 لە ساڵی ٢٠٠٤ بۆ دواخوازی پووجەڵ کردنەوەی بڕیارەکە دۆزێک کرایەوە ، و بە درێژ بوونەوەی دۆزەکە لەبەر ئەوەی کە هەر شەش مانگ جارێک لیستەکە تازە دەکرایەوە ، هەر شەش مانگەی جارێک بە دژی بڕیارە نوێیەکە ئعتڕاز کرا و لە تاریخی دانیشتنە دا لە ١٨ی ئاوریلی ٢٠١٨ دادگە ئیدی بڕیارێکی دا و بۆ گەیشتن بە بڕیارێک ، دوایین بڕیاری کە پووچەڵ کراوەتەوە ئی ساڵی ٢٠١٧ یە. لە بەڕ ئەو بڕیارەی کە داویە بڕیارەکانی دواتری پووچەڵ نەکردووەتەوە دەنا دادگە لە ساڵی ٢٠١٤ دوو بڕیار، ٢٠١٥ ، ٢٠١٦ ، ٢٠١٧  لە سەر یەک ١١ بڕیاری پووچەڵ کردەوە واتە  ئەو ماوانەش کە بڕیارەکە درێژ کرابووەوە. دوا جار داوخوازی پارێزەرەکان بۆ پووچەڵ کردنەوەی بڕیارەکان هەموویان لەلایەن دادگەوە قەبووڵ کران . مڕۆڤ بییەوێ و نەیەوێ ئەو پرسیارەی بە زەین دا دێ، ئەویش ئەوەیە کە لە گەڵ پووچەڵ کرانەوەی ئەو هەموو بڕیارانە بۆچی پ.ک.ک هێشتا ناوی لە لیستەکە دا ماوەتەوە؟ دیارە ئینسانەکان  زۆر مەعقوولە پرسیارێکی ئاوا بە جێ دەپرسن. دیارە لێرە دا ئەو پرێنسیپە دێتە ناوەوە حقووق و سیاست و ئەو سنوورەباریکەی کە لە نێوان سیاسەت و حقووق دا هەیە. بە داخەوە لە ڕووی حقووقییەوە مەحکەمە سەڵاحییەتی تەنێ هەر ئەوەیە لەوە بكۆڵێتەوە داخودا ئەو هەڵسووڕانە ئیدارییە لەگەڵ حقووق گونجاوە یان نەگونجاوە و بەو ئەرکە سنووردارە. دادگە ناتوانێ سەبارەت بە شتێک لە دادێ دا بڕیار بدا. لە سەر بڕێارێک دەکۆڵێتەوە کە دراوە بۆ ئەوەی بزانێ ئەوە بە پێی حقووق دروست بووە یان نەبووە. بەڵام سەبارەت بە بڕیارێکی کە لە دواتر دەدرێ دادگە ناتوانێ بڕیارێک بدا. ئەوە بۆیە دەڵێم لەو ڕوانگەیەوە دەڵێم ، هێندێک پێشتر باسم کرد. هێنانی ناوی کەس و ڕێکخستنان بۆ ناو لیست بڕیارێکی سیاسی یە. تەگبیرێکی پێش گێڕەوە و بڕیارێکی ئیدارییە کە شووڕای ئوڕووپا داویەتی. هەر شەش مانگ جارێک درێژ دەکرێتەوە، یانی ئەگەر ئەمڕۆش پووچەڵ بکرێتەوە یانی ئەگەر ئێستا داوخوازییەک پێشکێش بکرێ ، دادگە دەتوانێ برێاری ساڵی ٢٠١٨ ش پوچەڵ کاتەوە، ئەگەر تەماشای ناوەرۆکی بڕیارەکە بکەین بە ئیحتیمالی زۆر دەتوانین بڵێین دەتوانێ ئەو بڕیارەش پووچەڵ کاتەوە.

سەلێم گونەنج: دەتوانێ وەک نموونە بڕیارەکانی پێشوو بە نموونە بێنێتەوە.

شاهین توجەر: دەتوانێ ئەوە بکا، بەڵام دادگە سەبارەت بە ساڵی ٢٠١٩ ناتوانێ هیچ بڕێارێک بدا. لە لیست دەرخستن بە مانای بڕیار دانە سەبارەت بە ساڵی ٢٠١٩ و دواتر بە کردەوە. بە داخەوە دادگە سەڵاحییەتێکی ئەوتۆی نییە بۆیە دادگە سەبارەت بە دەرخستنی ناوی کەس و ڕێکخستنان لە لیست بڕیار نادا ، بەڵام سەبارەت بەو هۆ و سۆنگانەی کە بوونەتە هۆی ئەوەی ناوی کەس یان رێکخستنێک بکەوێتە ناو لیستەکە،  و لە سەر کافی نەبوونی ئەوانە، دەتوانێ بڕیار بدا. 

وەرگێڕان لە تورکی یەوە:  حەسەن قازی

٢٠ی نۆامبری ٢٠١٨ 

ڕەشنووسی ڕاپۆرتی کۆمیسیۆن لە مەڕ تورکیا بۆ ساڵی ٢٠١٨

پاڕڵمانی ئوڕووپا ، کۆمیتەی کاروباری دەرەوە ٢٠١٨

ڕەشنووسی ڕاپۆرتی کۆمیسیۆن لە مەڕ تورکیا  بۆ ساڵی ٢٠١٨

ڕاپۆرتۆر : کاتی پیری

پێشنیار بۆ بڕیارنامەی پارڵمانی ئوڕووپا سەبارەت بە ڕاپۆرتی کۆمیسیۆن لە مەڕ تورکیا بۆ ساڵی ٢٠١٨

-بە لەبەر چاوگرتنی بڕیارنامەکانی پێشووی ، بە تایبەتی بڕیارنامەکانی ٢٤ی نۆڤامبری ٢٠١٦ سەبارەت بە پێوەندییەکانی یەکێتیی ئوڕووپا – تورکیا ، و ئی ٢٧ی ئۆکتۆبری ٢٠١٦ سەبارەت بە بارودۆخی ڕۆژنامەنووسان لە تورکیا ، و بڕیارنامەی ٨ی فێوریەی ٢٠١٨ سەبارەت بە بارودۆخی مافی مرۆڤ لە تورکیا،

-بە لەبەر چاوگرتنی پێوەندیی گرتنی کۆمیسیۆنی ئوڕووپا لە ١٧ی ئاوریلی ٢٠١٨ لەگەڵ پارڵمانی ئوڕووپا، شووڕای ئوڕووپا، کۆمیتەی ئابووری و کۆمەڵی ئوڕووپا و کۆمیتەی هەرێمەکان سەبارەت بە سیاسەتی گەورەکردنی یەکێتیی ئوڕووپا ((COM (2028)0450 بۆ ڕاپۆڕتی ٢٠١٨ لەمەڕ تورکیا ، و لەمەڕ نامەی ستڕاتێژی هەموارکراوی پیشاندەری لەمەر تورکیا (٢٠٢٠ -٢٠١٤) ، کە لەمانگی ئووتی ٢٠١٨ پەسند کرا،

-بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ئەنجامانەی سەرۆکایەتی کۆمیسیۆن لە ١٣ی دیسامبری ٢٠١٦ و ٢٦ی ژووەنی ٢٠١٨ [ڕایگەیاند] ، و ئەنجامنامەکانی شووڕای پێوەندیدار و ئەنجامنامەکانی شوورای ئوڕووپا،
 
-بە لەبەر چاوگرتنی چوارچێوەی موزاکەرە لەمەڕ تورکیا ئی ٣ی ئۆکتۆبری ٢٠٠٥،

-بە لەبەرچاوگرتنی بڕیاری ژمارە 2008/157/EC لە بەرواری ١٨ی فێورییەی ٢٠٠٨ سەبارەت بە پرێنسیپەکان، سەرەتییەکان و ئەو هەلومەرجانەی کە لە  شەریکایەتی لەگەڵ کەوتن هەبوون لە تەک کۆماری تورکیا دا  ('شەریکایەتی لەگەڵ کەوتن') ، و بە گەڕانەوە سەر بڕیارەکانی پێشووی شووڕا ئی ساڵانی ٢٠٠١،٢٠٠٣  و ٢٠٠٦ سەبارەت بە شەریکایەتی لەگەڵ کەوتن،

-بە لەبەرچاوگرتنی داخویانی هاوبەش بە دوای کۆبوونەوەی لووتکەی یەکێتیی ئوڕووپا – تورکیا  لە ٢٩ی نۆامبری ٢٠١٥، و پلانی کردەوەی  یەکێتیی ئوڕووپا- تورکیا ،

-بە لەبەر چاوگرتنی ئەو ڕاگەیاندنانەی لە لایەن کۆمەڵگەی ئوڕووپا و دەوڵەتە ئەندامەکانی لە ٢١ی سێپتامبری ٢٠٠٥ دەر کرا، لە وانە ئەو مادانەی باسی ئەوە دەکەن کە ناسینی گشت دەوڵەتە ئەندامەکان شەرتێکی جیانەکراوەیە بۆ موزاکەرە لە سەر ئەندامەتی، و هەر وەها پێویستی ئەوەی کە  تورکیا پرۆتۆکۆلی لێ زیادکراوی ئانکارا، بە تەواوی جێ بە جێ بکا، بە لابردنی گشت چەت و بەرهەلستی ڕاگوێستنی ئازادانەی کەلوپەل بە بێ پێشداوەری و دووچاوکی لەگەڵ کردن،

-بە لەبەر چاو گرتنی جاڕنامەی یەکێتی ئوڕووپا لە مەڕ مافە بنەڕەتییەکان ،

-بە لەبەرچاوگرتنی مادەی ٤٦ی پەیماننامەی ئورووپا لە مەڕ مافی مرۆڤ (ECHR)، کە ڕادەگەیێنێ واژۆکارانی ئەو پەیماننامەیە داوەریی کۆتایی دادگەی ئوڕووپایی مافی مرۆڤ (ECtHR) لە سەر هەر کەیسێک کە پای ئەوان بگرێتەوە ڕەچاو دەکەن،

-بە لەبەرچاو گرتنی بیروڕاکانی شووڕای ئوڕووپا لە کۆمیسیۆنی وێنیز، بە تایبەتی ئی ١١ -١٠ ی مارسی ٢٠١٧ سەبارەت بە ئەوەی کە لە مەڕ مادەی زیاد کراو لە قانوونی بنچینەیی دا ڕێفراندۆم بکرێ، هەر وەها سەبارەت بەو هەنگاوانەی هەڵێنرانەوە سەباەرت بە قانوونەکانی ئەم دواییانەی باری نائاسایی لە پێوەندیی لە گەڵ ئازادیی مێدیا لە مەڕ ئەرک ، لێوەشاوەیی و هەڵسووڕانی داوەرێتیی لە مەڕ تاوانکاری لە سەردەمی ئاشتی دا ، ئەوانەی لەمەڕ ٧-٦ی ئۆکتۆبری ٢٠١٧ لە مەڕ مادەکانی فەرمانی قانوونی ژمارە ٦٧٤ سەبارەت بە بەکارهێنانی دێمۆکڕاسی خۆجێیی، ئەوانەی وا لە ١٠-٩ ی دیسامبری  ٢٠١٦ پەسند کران لەمەڕ فەرمانی نائاسایی قانوونەکانی ژمارە ٦٧٦ -٦٦٧ کە بە دوای کودەتای سەرنەکەوتووی  ١٥ی ژووییەی ٢٠١٦ پەسند کران ، و هەر وەها ئی ١٥-١٤ ی  ئۆکتۆبری ٢٠١٦ لە مەڕ هەڵپەساردنی پاڕاگڕافی دووەمی مادەی ٨٣ی قانوونی بنچینەیی ، کە جەخت دەکا لە سەر سیانەتی پارڵمانی.

-بە لەبەرچاو گرتنی داخویانی کۆمیسەری مافی مرٶڤی شووڕای ئوڕووپا لە ٢٦ی ژووییەی ٢٠١٦ لەمەڕ ئەو هەنگاوانەی کە لە کاتی داسەپاندنی باری نائاسایی لە تورکیا هەڵهێندراونەتەوە،

-بە لەبەرچاوگرتنی دۆزینەوە و ئەنجامەکانی OSCE/ODIHR میسیۆنی هەڵسەنگاندنی پێویستییەکان لە مەڕ هەڵبژاردنە پێشووەختەکانی سەرۆکایەتی کۆمار و پارڵمانی ٢٤ی ژووەنی ٢٠١٨،

-بە لەبەرچاو گرتنی بڕیارنامەی ٢١٥٦ ی ئەنجومەنی پارڵمانی شووڕای ئوڕووپا (PACE)  بە ناوی ' هەڵسووڕانی ئەنیستیتووە دێمۆکڕاتیکەکان لە تورکیا، ئی بەرواری ٢٥ی ئاوریلی ٢٠١٧ ، کە گەیشتە دیسان کرانەوەی پێواژۆی چاوەدێری ،

-بە لەبەرچاوگرتنی داخویانی یەکێتیی ئوڕووپا –تورکیا لە ١٨ی مارسی ٢٠١٦،

-بە لەبەرچاوگرتنی پێوەندیی کۆمیسیۆن لە ٢ی مارسی ٢٠١٧  لە گەڵ پارڵمانی ئوڕووپا و لەگەڵ شووڕا سەبارەت بە یەکەم ڕاپۆرتی ساڵانە سەبارەت بە هاسانکاری بۆ پەنابەران لە تورکیا 0130)((COM(2017 ، بۆ پێوەندیی گرتنی کۆمیسیۆن لەگەڵ  پارڵمانی ئوڕووپا و شووڕا لە ١٤ی مارسی ٢٠١٨  سەبارەت بە دووەم ڕاپۆرتی ساڵانە سەبارەت بە هاسانکاری بۆ پەنابەران لە تورکیا   0091)(COM(2017  ) ، و سەبارەت بە پێنجەمین ڕاپۆرتی کۆمیسیۆن  لە ٢ی مارسی ٢٠١٧  بۆ پارڵمانی ئوڕووپا ، شووڕای ئوڕووپا و شوورا ، سەبارەت بەو پێشوەچوونانەی کراون لە مەڕ جێ بە جێ کردنی  داخویانی یەکێتیی ئوڕووپا – تورکیا  0130 )(COM (201)،

-بە لەبەرچاوگرتنی ئامۆژگاری کۆمیسیۆن لە ٢١ی دیسامبری ٢٠١٦ لە مەڕ بڕیارێکی شووڕا کە ئیزن دەدا بە دەسپێکردنەوەی موزاکەرە لەگەڵ تورکیا لەمەڕ ڕێکەوتن لە سەر درێژ کردنەوەی شەریکایەتی دوولایەنەی بازرگانی و لەمەڕ تازە کردنەوەی یەکێتیی گومرگی ،

-بە لەبەر چاو گرتنی  ڕاپۆرتی تایبەتی " یارمەتی یەکێتیی ئوڕووپا بە تورکیا بەر لەئەندامەتی: تا ئێستا ئاکامی بەرتەسک وەرگیراوە" لە لایەن دادگای لە حیساب کۆڵینەوەی ئوڕووپا  بەرواری ١٤ی مارسی ٢٠١٨،

-بە لەبەرچاو گرتنی ئەو ڕاستییەی کە کۆمیتەی هاوبەشی پارڵمانی یەکێتیی ئوڕووپا – تورکیا  (JPC) ٧٧ هەمین کۆبوونەوەی خۆی لە ٢٨ی ئاوریلی ٢٠١٨ لە بروکسێل پێک هێنا کە لە مێژبوو چاوەڕاون دەکرا، و دوای ٣ ساڵ ڕاگیرانی پێوەندیی نێوان پارڵمانەکان ،

-بە لەبەرچاو گرتنی ئیندێکسی ئازادیی چاپەمەنی جیهان لە ساڵی ٢٠١٨ کە ڕۆژنامەنووسانی بێ سنوور بڵاوی کردووەتەوە ، و تێیدا تورکیا لە کۆی ١٨٠ ووڵاتان لە ڕێزی ١٥٧ دایە ،

-بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ڕاستییەی کە ڕێز گرتن لە حوکمی قانوون و مافە بنەڕەتییەکان ، لەوانە جودایی دەسەڵاتەکان ، دێمۆکڕاسی ، ئازادیی بەیان، مافی مرۆڤ، مافی کەمایەتییەکان و مافی دینی، مافی کۆبوونەوە و ئعترازی ئاشتییانە ، مووڕەگەی پێواژۆی موزاکەرەن ،

-بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ڕاستییەی ، کە لە مانگی نۆامبری ٢٠١٦ دا، پارڵمان داوای لە کۆمیسیۆن و دەوڵەتانی ئەندام کرد کە بە شێوەی کاتی ئەو موزاکەراتەی کە لەمەڕ ئەندامەتی تورکیا  لەگەڵی دەکرا  ڕابگرن تا ئەوەی کە بەرعۆدە دەبێ بە هەڵوێستی خۆی دابێتەوە لە مەڕ ئەوهەنگاوە زیادەڕۆییانەی کە لە ژێر باری نائاسایی دا لە تورکیا هەڵێندراونەتەوە و لایان دەبا،

-بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ڕاستییەی کە لە ژووییەی ٢٠١٧ دا پارڵمان داوای لە کۆمیسیۆن و دەوڵەتانی ئەندام کرد ، کە بەپێی چوارچێوەی موزاکەرە ، بە ڕەسمی موزاکەرە لە مەڕ ئەندامەتی تورکیاهەلبپەسێرێ بەبێ وەخران، بێتوو ناواخنی سەوەتەی ڕێفۆرم لە قانوونی بنچینەیی دا بە بێ گۆڕان جێ بەجێ نەکرێ،

-بە لەبەرچاو گرتنی ئەو ڕاستییەی کە تورکیا گەورەترین حەشیمەتی پەنابەری جیهان دەحاوێنێتەوە ، کە زیاتر لە ٣ میلیۆن پەنەبارن لە سووریا، عێڕاق و ئەفغانستانەوە، و بە پێی ئیدارەی کۆمیسەری بەرزی نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ پەنابەران (UNHCR)ناویان قەید کراوە ،  

-بە لەبەرچاوگرتنی ڕێوشووێنی ژمارە ٥٢ لە ڕێوشووێنەکانی پرۆسێدوور،

-بە لەبەرچاوگرتنی  ڕاپۆرتی کۆمیتەی کاروباری دەرەوە ( A8-0000/2018) ،

١.پێشوازی دەکەین لە بڕیاری ١٩ی ژووییەی ٢٠١٨ بۆ لابردنی باری نائاسیی ، کە دوای کودەتای ساڵی ٢٠١٦ ڕاگەیێندرا و ٧ جار درێژ کرایەوە؛ ئاماژەی پێ دەکەین کە درێژبوونەوەی باری نائاسایی بووە هۆی بن پێ کردنی حوکمی قانوون و خراپ بوونی مافی مرۆڤ لە تورکیا ؛ جەخاری خۆمان دەردەبڕین لە پەسند کردنی پێشنیاری قانوونی بۆ پاراستنی زۆر لەو دەسەڵاتە سەرەڕۆیانەیانەی دراون بە سەرۆک کۆمار و کەرتی جێ بەجێ کەر لە کاتی ڕاگەیاندنی باری نائاسایی دا و  بەوشێوەیە هەموو جۆرە کاردانەوەیەکی ئەرێنی نەهێشتنی باری نائاسایی کەم دەکاتەوە؛

٢.بە بیر دەهێنینەوە کە بە سەرکوتکردنەکانی دوای کودەتا ١٥٠٠٠٠ کەس خرانە بن چاوەدێری و ٧٨٠٠٠ کەس لە سەر بنەمای وەپاڵ دانی تاوانی تێڕۆریسم گیران، لە کاتێکدا ئێستا زیاتر لە ٥٠٠٠٠ هەزار کەس لە زیندان دا ماونەتەوە؛ نیگەرانی خۆمان دەردەبڕین  سەبارەت بە ڕاگرتنی درێژ خایەنی خەڵک لە زیندان دا بەر لە دەسپێکردنی پێواژۆی حقووقی، ئەو ڕاستییەی کە لە مەڕ چەندین پەروەندە هێشتا داوای هیچ سزایەک نەکراوە ، و هەر وەها سەختی و ناخۆشی هەلومەرجی ڕاگرتنی خەڵک لە زیندان دا ، بە تایبەتی لەو ڕاستییە نیگەرانین کە ئەو گرتنانە وێدەچێ ئامانجیان کپ کردنی دەنگی ڕەوا و مەشرووعی نارازی یان ئەندامانی ئۆپۆزیسیۆن بێ؛  زۆر نیگەرانین لە بیستنی ئیدیعای خراپ جووڵانەوە و ئەشکەنجە بە نیسبەت ئەوانەی لە زیندان دان ، بەو چەشنەی لە لایەن چەندین رێکخستنی مافی مرۆڤەوە گوزارش کراوە؛

٣.ئاماژەی پێ دەکەین کە لەوەتا ڕاگەیاندنی باری نائاسایی زیاتر لە ١٥٢٠٠٠  کارمەند – لەوانە مامۆستایان، دوکتوران ، ئاکادێمیسیەنانی ( ئاشتی) ، حاکم و داواکاران – لە کار دەرکراون؛ ئاماژەی پێ دەکەین زیاتر لە ١٢٥٠٠٠ هەزار کەس داوخوازیان بەرەو کۆمیسیۆنی لێکۆڵینەوەی هەنگاوەکانی بارو دۆخی نایاسایی بەرز کردووەتەوە (CoSEM )  کە ئەرکی پێ ئەسپێردراوە  لە ماوەی دووساڵان دا بەو سکاڵایانە دا بێتەوە و بڕیاریان لە سەر بدا لە پێوەندی لەگەڵ ئەو هەنگاوانەی کە لە کاتی بوونی باری نائاسیی دا هەڵێندراونەتەوە و ئەو فەرمانانەی دەرکراون ، و ٨٩٠٠٠  لەو کەسانە هێشتا چاوەڕوانی بڕیار دەکەن؛ نیگەرانی خۆمان دەردەبڕین  سەبارەت بە دەسەڵاتی بەرتەنگی ئەو کۆمیسیۆنە؛ سەربەخۆ نەبوونی و لە بەر ئەو ڕاستییەی کە ئەو کۆمیسیۆنە لێکۆلێنەوەکانی تەنێ بە پێی ئەو بەڵگانە دەکا لە دۆسییەکە دان ، بە بێ بەشداری ئەو کەسەی کە لێی دەکۆڵدرێتەوە ؛ ئاماژە بەوە دەکەین کە ئەم  دەرکردنانە کاردانەویەکی توندیان هەبوو لە سەر ئەو تاکوتەرایە و بنەماڵەکانیان، لەوانە لە ڕووی ئابوورییەوە ، و ئەو دەرکردنانە پەڵەیەکی هەمیشەیی کۆمەڵی و پیشەیی لە تەک خۆیاندا دێنن؛ بانگەوازی دەکەین لە حکوومەتی تورکیا دەستەبەر بێ کە تاکوتەرایان مافیان بدرێتی لە کەیسەکانیان بکۆڵدرێتەوە لە لایەن دادگەیەکی حقووقی سەربەخۆ ڕا کە بتوانێ دەستەبەر بێ بۆ پێدانی قەرەبووی مادی ، ساڕێژ کردنەوەی سەدەمەی ئەخلاقی لە بەر ئەو دەرکرانە سەرەرۆیانەیانە ؛

٤.کۆنتڕۆڵی لە زێدەی دەسەڵاتی جێ بە جێ کەر و دەستێوەردانی سیاسی ئەو دەسەڵاتە لە کاروباری حاکمان و داواکاران دا مەحکووم دەکەین؛ جەخت دەکەینەوە کە رێفۆرمێکی جیدی پێویستە لە لقەکانی  قانوونی وحقووقی تورکیا دا بۆ ئەوەی خۆی بگونجێنێ لەگەڵ ئەو بەرعۆدییانەی هەیەتی لە ئاست  قانوونی نێونەتەوەیی مافی مرۆڤ ؛ لەو بارەیەوە، چاوەڕوانی پلانی کردەوەی گرووپی کاری رێفۆڕم دەکەین لە مەڕ ڕێفۆرمە حقوقییەکان ،

٦.نیگەرانی جیدی دەردەبڕین سەبارەت بە هەنگاوی زێدەڕۆیانە و سەرەڕۆیانە بۆ کەمکردنەوەی ئازادیی بەیان  ، ئازادیی میدیا و دەست ڕاگەیشتن بە زانیاری ؛ داخرانی زیاتر لە ١٦٠ دەستگای میدیایی و گیرانی ژمارەیەکی زۆر لە ڕۆژنامەنووسان  مەحکووم دەکەین لە دوای حەولی کودەتا؛ پێکێشی دەکەین لەگەڵ تورکیا بۆدەستەبەر کردنی ئازادیی میدیا وەکوو مەسەلەیەک کە دەبێ سەرەتی پێ بدرێ و داوای ئازادیی و بەڕائەتی دەستبەجێی گشت ئەو ڕۆژنامەنووسانە دەکەین کە بە شێوەی ناقانوونی گیراون ؛

٦.نیگەرانی خۆمان دەردەبڕین لە بەرتەنگ کردنەوەی فەزای کۆمەڵگەی مەدەنی  و هەڵکشانی ماف و ئازادییە بنەڕەتییەکان ؛ ئاماژەی پێ دەکەین کە ژمارەیەکی زۆر لە تێکۆشەران، لەوانە پارێزەرو لایەنگرانی مافی مرۆڤ گیران و خۆپیشاندانەکان پەیتا پەیتا قەدەغە کران  لە ماوەی باری نائاسایی دا؛ بانگەوازی دەکەین لە تورکیا مافە بنەڕەتییەکانی کەمایەتییان ، وەک خەڵکی LGBTI بپارێزێ ؛

٧.گرتنی سەرەڕۆیانەی عۆسمان کاڤاڵا ، کەسایەتییەکی سەرەکی و جێی ڕێزی کۆمەڵگەی مەدەنی  لە تورکیا مەحکووم دەکەین، کە تا ئێستا زیاتر لە سالێکە لە زیندان دا ڕاگیراوە بە بێ ئەوەی داوای سزای بۆ کرابێ؛ بەڵێن دەدەین دۆسییەکەی  لە نزیکەوە بشۆپێنین و داوای ئازادیی دەستبەجێ و بێ شەرتومەرجی دەکەین.

٨.زۆر نیگەرانین لە بارودۆخی باشووری ڕۆژهەڵات و ئیدیعای جیدی  سەبارەت بە پێشێلکرانی مافی مرۆڤ؛ بە تایبەتی لەوەتا هەڵوەشانی پێواژۆی چارەسەریی کورد لە ساڵی ٢٠١٥؛ مەحکووم کردنی توندی خۆمان دادەگرینەوە بۆ دەسپێکردنەوەی توند و تیژی لەلایەن پارتیی کرێکارانی کوردستان ( PKK ) ەوە، کە لە ساڵی ٢٠٠٢ وە لە لیستی ڕێکخستنە تێرۆریستەکانی  یەکێتیی ئوڕووپا دایە؛ جەخت دەکەینەوە لە سەر دەسپێکردنەوەی جێی باوەڕی پێواژۆی سیاسی کە بگاتە چارەسەرییەکی ئاشتییانە سەبارەت بە دۆزی کورد؛ بانگەوازی دەکەین لە تورکیا  دەستبەجێ لەو ئیدیعا جیدییانە بکۆڵێتەوە  سەبارەت بە پێشل کردنی مافی مرۆڤ و کوشتنەکان و ڕێگا بدا بە چاوەدێرانی نێونەوتەوەیی لێکۆلینەوەیەکی سەربەخۆ لەو ڕوویەوە بکەن ؛

٩.بە نیگەرانییەوە ئاماژە دەکەین بەوەی کە لە ماوەی باری نائاسایی دا ژمارەیەکی زۆر لە شارەدار و هاوشارەدارانی باشووری ڕۆژهەڵات  لە کار دەرکران یان گیران و ئەوەی کە حکوومەت بە جێی ئەوان قەیومی دیاری کردن کە جێیان بگرنەوە؛ پێمان وایە هەڵبژاردنی شارەدارییەکان لە مانگی مارسی ٢٠١٩ دا دەبێ دەرفەتێکی گرینگ بڕەخسێنێ بۆ ئەوەی پرێنسیپی مانداتی دێمۆکڕاتیکی ڕاستەوخۆ بە تەواوی دابمەزرێندرێتەوە ؛

١٠.ئاماژەی پێ دەکەین کە باری نائاسایی توانای مەجلیسی گەورەی میللی تورکیای ئەوەندەی تریش بەرتەنگ کرد بۆ ئەوەی دەوری بنەڕەتی خۆی بە جێ بێنێ سەبارەت بە چاوەدێری دێمۆکڕاتیک و ووڵامدانەوە؛ بە نیگەرانی زۆرە ئاماژە دەکەین بە گیرانی دوو نوێنەری پارڵمانی سەر بە پارتیی جەهەپە و بەو شێوەیەی کە پارتیی دێمۆکڕاتیکی گەڵان (HDP) بە تایبەتی دە پەراوێز خراوە و زۆر لە پارڵمانتارەکانی گیراون بە هۆی ئیدیعای گۆیا پشتیوانی لە چالاکی تێرۆریستی؛

١١.درێژەکێشانی گیرانی سەلاحەدین دەمیرتاش ، رێبەری ئۆپۆزیسیۆن و کاندیدای سەرۆک کۆماری مەحکووم دەکەین ؛ بەڵێن دەدەین بۆ درێژە دان بە شۆپاندنی کەیسەکەی زۆر لە نزیکەوە و داوای ئازادیی دەستەبەجێ و بێ شەرتومەرجی دەکەین؛ چاوەڕوان دەکەن دادگەی مافی مرۆڤی ئوڕووپا بێ وەخران دوایین بریاری خۆی لە مەڕ دۆسییەی دەمیرتاش ڕابگەیێنێ ؛

١٢.بە بیر دەهێنینەوە کە کۆمیسیۆنی ونیز هەموارکردنەکانی قانوونی بنچینەیی هەڵسەنگاند، لە پێوەندی لەگەڵ ڕاگەیاندنی سیستمی سەرۆکایەتی و بەو ئاکامە گەیشت ، ئەوە سیستمە چاوەدێری و کۆنتڕۆڵی تەواوی تێدانییە و هەر وەها جودایی دەسەڵاتەکان لە نێوان بەشی جێ بەجێ کەر و بەشی قەزایی دەخاتە مەترسییەوە و لەوەش دەرچێ بە بیر دەهێنینەوە کە چۆن پارڵمانی ئوڕووپا بانگەوازی کرد لە حکوومەتی تورکیا کە گۆڕانەکان لە قانوونی بنچینەیی و چلۆنایەتی باری قەزایی و ڕێفۆرمەکان دا بە هاوکاری لەگەڵ کۆمیسیۆنی وێنیز جێ بە جێ بکا؛ دایدەگرینەوە کە پارڵمانی ئوڕووپا ساڵی ڕابردوو داوای هەڵپەساردنی موزاکەرەی ئەندامەتی کرد ئەگەر ڕێفۆرمەکان لە قانوونی بنچینەیی دا بێ دەستێوەردان جێ بەجێ نەکرێن ، چونکە ئەوە لەگەڵ  پێوانەکانی کۆپنهاگ ناگونجێ .

١٣.بەلەرچاوگرتنی گشت ئەوشتانەی لە سەرەوە دا باس کران، بانگەوازی لە کۆمیسیۆن و دەوڵەتە ئەندامەکان دەکەین، بەپێی چوارچێوەی موزاکەرە کردن  بە ڕەسمی موزاکەرەی ئەندامەتی لەگەڵ تورکیا هەڵپەسێرن ؛ لەگەڵ ئەوەشدا، لە سەر بەرعۆدەیی خۆمان دەمێنینەوە بۆ دیالۆگی دێمۆکڕاتیک لەگەڵ تورکیا ؛ داوا لە کۆمیسیۆن دەکەین لەماوەی  هەڵپەساردنی موزاکەرەکانی ئەندامەتی دا، هەموو ئەو پارانەی کە بە پێی IPAII و IPAIII داهاتوو تەرخان کراون ، بە ڕێگای پاکەتێک بەکار بهێنێ کە ڕاستەو ڕاست لە لایەن یەکیتیی ئوڕووپا و کۆمەڵگەی مەدەنی تورکیاوە بەڕێوە بچێ  و دەرفەتی زیاتری تێکەڵاوی و پێوەندی ڕووبەڕووی خەڵک لە گەڵ خەڵک ، دیالۆگی ئاکادێمێک ، دەستڕاگەیشتنی خوێندکارانی تورک بە زانکۆکانی ئوڕووپا و پلاتفۆڕمی میدیایی بۆ ڕۆژنامەنووسان بڕەخسێنێ.

١٤.ئاماژە دەکەین لەکاتێکدا پێواژۆی هاتنە ناو یەکێتیی ئوڕووپا  لە سەرەتاوە ئەنگیزەیەکی بەهێز بوو  بۆ ڕێفۆرمان لە تورکیا ، بەڵام لەو دەمییەوە داکشانی قایم دەبیندرێ لە بواری حوکمی قانوون و مافی مرۆڤ لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوو دا ؛ بە بیر دەهێنێتەوە پارڵمانی ئوڕووپا پەیتا پەیتا بانگەوازی کردووە بۆ کردنەوەی  بەندی ٢٣ سەبارەت بە دەسەڵاتی قەزایی و مافە بنەڕيتییەکان  و بەندی ٢٤ لەمەڕ عەداڵەت ، ئازادی و ئەمنییەت ئەو کاتەی حکوومەتی تورکیا بەڵێنی دا بوو بۆ ئەنجام دانی ڕێفۆرمی جیدی؛ جەخاری قووڵی خۆمان دەردەبڕین کە ئامرازەکانی لەگەڵکەوتن نەکرا بەکار بهێندرێن تا ڕادەیەی تەواو لە بەر درێژەکێشانی بلۆکە کردنیان لەلایەن شووڕاوە ؛

١٥. لەوباوەڕە داین دەرگایەک دەبێ بە ئاواڵەیی بهێڵدرێتەوە بۆ تازە کردنەوە و نووژەنکردنەوەی  یەکێتیی گومرگی ساڵی ١٩٩٥  لە نێوان یەکێتیی ئوڕووپا و تورکیا کە ئەوەش بواری پێوەندیدار  وەک کشتوکاڵ، خزمەتەکان و تەداروکاتی گشتی وەبەر بگرێ ، کە ئێستا ئەوانە ناگرێتەوە ؛ وەبیر دەهێنێتەوە کە دوو لە سێی سەرمایەدانانی ڕاستەوخۆی بێگانە  (FDI ) لە تورکیا لە لایەن دەوڵەتانی ئەندامی یەکێتیی ئوڕووپاوە دەکرێ  و ئەوەیکە تورکیا بازاڕێکی پەرەسەندنی گرینگە  بۆ یەکێتیی ئوڕووپا؛ لەو باوەرە داین کە نووژەنکردنەوە دەرفەتێکی بە نرخ دەڕەخسێنێ  بۆ هەلومەرجایەتی دێمۆکڕاتیک ، هێزێکی فشاری دێمۆکڕاتیک و دەرەتانی نەخشەیەکی ڕێ کە نووژەنکردنەوەی یەکێتیی گومرگی دەکرێ شانبەشانی بەرعۆدەیی کۆنکرێت لە لایەن تورکیاوە بۆ ڕێفۆڕمی دێمۆکڕاتیک بەڕێوەبچێ؛

١٦.ئاماژە دەکەین کە ئازادیی سەندیکای کرێکاری و دیالۆگی کۆمەڵی گرینگن بۆ بەرەوپێشچوونی  کۆمەڵێکی پلورالیستی ؛ جەخاری خۆمان دەردەبڕین لە کەموکوورییە حقووقییەکان سەبارەت بە مافی کار و سەندیکای کرێکاری  و دای دەگرینەوە کە مافی خۆ ڕێکخستن، مافی چەنەلێدانی هەرەوەزی  و مافی مانگرتن  مافی بنەڕەتی کرێکارانن ؛ زۆر بە جیدی نیگەرانین سەبارەت بە هەلومەرجی کار بۆ کرێکاران لە ماوەی دروست کردنی فرٶکەخانەی نوێی ئەستەنبووڵ کە وەک گوزارشت کراوە  لە وەتا دەسپێکردنی ساز کردنی ئەو فڕۆکەخانەیە لە مانگی مەی ٢٠١٥ ، ٣٨ کرێکار لە ڕووداوی کار دا گێانیان لە دەست داوە و ٣١ کەس ، لەوانە ڕێبەرێکی سەندیکای کرێکاری زیندانی کراون لە بەر ئعتراز بە هەلومەرجی خراپی کار؛ بانگەوازی دەکەین لە کاربەدەستانی تورکیا بۆ لە نزیکەوە ڕاوێژ کردن لەگەڵ سەندیکا کرێکارییە پێوەندیدارەکان سەبارەت بە هێمنایەتی پێویستیی شوێنی کار بۆ کرێکاران، و ئەنجامدانی لێکۆڵینەوەیەکی هەموو لایەنە لەمەڕ مردنەکان و بریندارییەکان و ڕێگا دان بە سەندیکا کرێکارییەکان بۆ دەستڕاگەیشتنی تەواو بە کرێکاران ؛

١٧.ئاماژە دەکەین کە تەرخان بوون لە ویزا وەرگرتن گرینگییەکی گەورەی هەیە بۆ شارومەندانی تورکیا، بە تایبەتی بۆ خوێندکاران، ئاکادێمیسیەنان، نوێنەرانی تەجاڕەت و بازرگانی، و خەڵکی ئەوتوی کە پێوەندیی خێزانییان هەیە لەگەڵ دەوڵەتانی ئەندامی یەکێتیی ئوڕووپا؛ ئێمە حکوومەتی تورکیا تەشویق دەکەین بە تەواوی خۆی لە تەک پێوەری ٧٢ دا بگونجێنێ کە لە نەخشەی ڕێی تەرخان کردن لە ویزا وەرگرتن دا دەستنیشان کراوە ؛ مەسەلەی پێداهاتنەوە و چاو پێداخشاندنەوەی  قانوونی دژی تێڕۆریزمی تورکیا  دادەگرینەوە وەکوو شەرتێکی سەرەکی بۆ دەستەبەر کردنی ماف و ئازادییە بنەڕەتییەکان ، و تەرخان بوون لە ویزا وەرگرتن کاتێک مەیسەر دەبێ کە گشت ناوەرۆکی پێوەرەکە لە بەر چاو گیرابێ ؛

١٨.دەوری گرینگی تورکیا بە بیر دەهێنینەوە  بۆ ووڵامدانەوەتی قەیرانی موهاجەرەت لە ئاکامی شەڕی سووریا دا؛ لەو باوەڕە داین کە خەڵکی تورکیا میواندارییەکی گەورەیان لە خۆیانەوە نیشان داوە بە دانی سەرپەنا و شوێنی حاواندنەوە بە زیاتر لە سێ میلیۆن پەنابەری سووریایی؛ بانگەوازی دەکەین لە یەکێتی ئوڕووپا و دەوڵەتە ئەندامەکانی  کە بەڵێنی خۆیان بە جێ بگەێێنن بۆ دامەزرانی پەنابەران بە رادەی بەربڵاو و دەستەبەر بن بۆ دانی سەرچاوەی ماڵی پێویست بۆ پشتیوانی درێژخایەن لە پەنابەرانی سووریایی لە تورکیا ؛

١٩.پێشوازی دەکەین لە کۆڕی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ دەسپێکردنەوەی موزاکەرە سەبارەت بە یەکگرتنەوەی قیبرس ، پێشتیوانی دەکەین لە چارەسەرییەکی عادڵانە، هەموو لایەنە و مانا بە پێی بڕیارنامە پێوەندیدارەکانی ئەنجومەنی ئاسایشی کۆڕی نەتەوە یەکگرتووەکان و کۆقانوونی یەکێتیی ئوڕووپا؛ بانگەوازی خۆمان لە تورکیا دادەگرینەوە بۆ بەرعۆدە بوون و یارمەتیکردن بە چارەسەرییەکی هەموو لایەنە ، بە کێشانەوەی سەربازەکانی لە قیبرس ، دانەوەی ناوچەی دەستنیشانکراوی فاماگوستا بە نەتەوە یەکگرتووەکان ، و دەستگێڕانەوە  لە کردەوەی ئەوتۆی کە پارسەنگی دێمۆگڕافیک لە دوڕگەکە دا بگۆڕێ ؛ پەسنی کاری کۆمیتەی خەڵکی بزر بوو دەدەین ؛ مافی جمهووری قیبرس بە ڕەسمی دەناسین کە ڕێکەوتنی دوولایەنە بکا سەبارەت بە ناوچەی ئابووریی تایبەتی ؛ پێکێشی دەکەین لەگەڵ تورکیا بۆ دۆزینەوەی چارەسەری ئاشتییانە بۆ کێشەکان ، و دەستگێڕانەوە لە هەموو جوورە هەڕەشە یان کردەوەیەک کە شوێنی نێگاتیڤ دا بنێ  لە سەر پێوەندیی دراوسێیەتی باش ؛

٢٠.ئامۆژگاری سەرۆک دەکەین بۆ دانی ئەم بڕیارنامەیە بە شووڕا، کۆمیسیۆن، جێگری سەرۆکی کۆمیسیۆن / نوێنەری بەرزی یەکێتیی بۆ کار وباری دەرەوە و سیاسەتی هێمنایەتی ،  دەوڵەتەکانی ئەندام، حکوومەتی تورکیا و پارڵمانی تورکیا

بەرواری بڵاو بوونەوە : ١٤ی نۆڤامبری ٢٠١٨

وەرگێڕان لە ئینگلیسییەوە : حەسەن قازی

وێبنووسی ڕوانگە

وتووێژی بەدران دەرە لەگەڵ مەسعوود تەک سەرۆکی پارتیی سۆسیالیستی کوردستان

 وتووێژی بەدران دەرە لەگەڵ مەسعوود تەک سەرۆکی پارتیی سۆسیالیستی کوردستان

سەبارەت بە پلاتفۆرمی زمان و هاوکاری پارتی و ڕێکخستنەکانی باکووری کوردستان لەوبارەیەوە

بەرنامەی نووچەیێ شەوێ ، شەمە ١٠ی نۆڤامبری  ٢٠١٨ ، ستێرک تیڤی

بەدران دەرە:  سەبارەت بە پلاتفۆڕمی زمانی کوردی بەڕێز مەسعوود تەک لە سەر خەتی تەلەفۆنی ئێمەیە بەڕێز مەسعوود تەک شەو باش .

مەسعوود تەک: شەوباش، برا

بەدران دەرە:  ئێستا ئەوە ٩ پارتی کورد لە دەوری یەکدی کۆ بوونەتەوە ، ئێوە پڵاتفۆڕمی زمانی کوردیتان ساز کردووە، خێری پێوە بێ. بەڕێز تەک چۆن بوو ئێوە لە وەختێکی ئاوا دا بڕیارێکی ئەوتۆتان دا ؟  داخودا مەترسی لە سەر زمانی کوردی زیاتر هەست پێ دەکرێ ؟

مەسعوود تەک:  بێگومان مەترسی لە سەر زمانی کورد، مەترسی بۆ نەهێشتنی زمانی کوردی  هەمیشە هەبووە، لە دامەزراندنی دەوڵەتی تورکەوە هەتا ئەمڕۆ هەبووە. دەوڵەتی تورکیا هەوڵی داوە بەهەموو شێوەیەک کوردان بتوێنێتەوە  و زمانی کوردی کوێر کاتەوە و لە بیری بەرێتەوە.لەو دواییانە دا بێگومان حەولی تورکیا زۆر زیاتر بووە. هەرچەند لە سەر دەمی حوکمی ئاک پارتی لەمەر زمانی کوردی هێندێک هەنگاویش  هەڵگیرابێ ، وەک دامەزراندنی هێندێک ئەنیستیتوویان لە هێندێک زانکۆیان  و دەست بەکار کردنی تەڕەتە شەش یان خوێندنی زمانی کوردی وەکوو دەرسێکی بژاردە ، لەگەڵ ئەوانەشدا مەترسی لە سەر ئەو زمانە هەر هەبووە و ئەو مەترسییانە کارێکی وایان کرد پارتییە کوردستانییەکان زیاتر حەول بدەن بۆ پاراستنی زمانی کوردی و بۆ پەرەپێدانی کاروخەباتی خۆیان لەو بوارە دا

 دەرە: بەڕێز تەک ، لە نێو ئامانجەکانی  پلاتفۆڕم دا دوو بڕیاری گرینگ هەن یانی کوردی ببێتە زمانی ڕەسمی ، کوردی ببێتە زمانی پەروەردە. داخودا ئێستا حکوومەتی تورک ، ئاکەپە چەندە ئامادەیە بۆ ئەوە؟

 تەک: مەسەلە ئەوە نییە کە ئەو چەندە ئامادەیە و چەندە ئامادە نییە. مەسەلە ئەوەیە ئەوە داوخوازێکی ڕەوایە، مافی گەلی کوردە، مافی خۆزایی یە، مافی سروشتی یە ، مافی بنەڕەتی یە ، بۆیە ئێمە دەبێ کارو خەباتی خۆمان بکەین. ئەو مەسەلەیە واتە مەسەلەی کوردی و مەسەلەی پەروەردەی زمانی کوردی و بوونی کوردی وەکوو زمانی ڕەسمی خەباتێکی دوور و درێژی دەوێ و تا ئەو کاتەی گەلی کورد لە ووڵاتی خۆی، لە باکووری کوردستانێ ستاتوسێکی سیاسی بە دەست دێنێ هەر بەردەوام دەبێ.

دەرە: ئەو شتانەی کە ئێوە وەکوو پێش کەوتن باستان کرد  بۆ وێنە کرانەوەی تێلێڤیزیۆنی کوردی لە تەڕەتە دا و هێند شتی دیکە  کە زمانی کوردی لە هێندێک جێ قسەی پێ دەکرا، داخودا ئاکەپە ئەو شتانەی بۆ بەرژەوەندی خۆی کرد یان لە ڕاستیدا و بەدڵ ئەوەندە پێشوەچوونەی ڕەخساند، ئەگەر مرۆڤ بتوانێ ناوی پێشوەچوونی لێ بنێ.

تەک: بێگومان هەموو حکوومەتێک وەختێک شتێک دەکا، بێگومان بەرژەوەندییەکانی پارتی خۆی لە بەر چاو دەگرێ. ئەو شتانەی کە من باسم کردن تەنێ هەر بۆ بەرژەوەندی ئاک پارتی نەبوون، بەڵکوو  نەتیجەی خەباتی پارتییە کوردییەکان بوو لە پێناو زمانی کوردی دا و هەر وەها لە بەر پێواژۆی داوخوازی تورکیا بۆ ئەندامەتی لە یەکێتی ئورووپاش لەو ڕووەوە بێ تەئسیر نەبوو. ئەوانە  هەموو لە سەر یەک کارێکی ئاوای کرد ئاک پارتی هەنگاو هەڵێنێتەوە و بێگومان سەبەبی بنەڕەتی، هۆکاری بنەڕەتی خەباتی گەلی کورد و خەباتی ڕووناکبیر و نووسەری کوردە کە سەرەڕای ئەو حەمووە زۆر و زۆردارییە ، لەگەڵ ئەو هەموو تەحەدایەش دیسان بۆ بەرەوپێشبردنی زمانی کوردی ، بەرەوپێشبردنی فەرهەنگی  کوردی کارو خەباتیان کردووە.

دەرە: دیارە ئەو هەڵوێستەی ئێوە گرینگە. ئێوە دەڵێن حکوومەتی تورکیا هەڵوێستی هەرچی دەبێ بڵاببێ ئێمەی کورد دەبێ زمانی خۆمان وەپێش خەین بۆ ئەوەی ببێتە زمانی پەروەردە ، و ئەوەی کوردان دەناو خۆیاندا قسەی پێ بکەن. بەڵام ئەو پرسیارە دێتە پێشێ داخودا بۆ وەدی هاتنی ئەو ئاواتە زەمینەی  ئەوە لە باکووری کوردستان دا چەندە ئامادەیە ؟ وشانخانەی کوردی، مامۆستا، پرۆفێسۆر، کتێب ، یانی ئامراز بۆ پەروەردەی کوردی چەندە هەیە ؟ بنچینەی ئەوە چەندەیە ؟

 تەک: بێگومان لە بەر ئەوەی کورد خاوەنی ستاتووسێکی نەتەوەیی نین و خاوەنی ستاتوسێکی سیاسی نین  ئەوان دەبێ خۆیان ؛ پارتی سیاسی ، هونەرمەند، ڕووناکبیر و نووسەری کورد دەبێ بۆ خۆیان و بە هیمەتی خۆیان کاری خۆیان بکەن.  ئەو ئامرازانەی کە ئێوەی بەڕێز باسی دەکەن  دەبێ ئێمە خۆمان ئامادەیان کەین ، یانی لەگەڵ ئەوەشدا کە حکوومەتی تورکیا پێشی هێند تێلێڤیزیۆنی کوردی دەگرێ و ناهێڵی و قەدەغەیان دەکا و ڕۆژنامەی کوردی قەدەغە دەکا و ئەو سازییانەی کە بۆ پێوەچاران بە زمانی   کوردی کار دەکەن قەدەغە دەکا ، بەڵام ئەو خەباتە هەر بەردەوام بووە و بەردەوامیش دەبێ و وەک ئەوەێ من ئێستا گوتم  هەڵویستی دەوڵەتێ هەرچی دەبێ بڵا ببێ ، بەر لە هەموو شت ئەرکی ئێمەیە خاوەنداری لە زمانی خۆمان بکەین. لە ناو خەڵک دا، لە نێو پارتییەکانی خۆمان دا ، لە ناو کۆڵان و بازاڕ دا ، بە زمانی خۆمان قسە بکەین و حەول بدەین میللەتی خۆشمان تەشویق بکەین بۆ ئەوەی بە زمانی خۆی قسە بکا. ئەوە لایەنێکی مەسەلەیە، لایەنێکی دیکە بێگومان ناسینی زمانی کوردییە وەک زمانی ڕەسمی ، زمانی فەرمی  و بەکارهێنانی زمانی کوردی لە هەموو قۆناغەکانی پەروەردە دا. هەر وەها ئەوە داوخوازێکی سیاسییە ، هەر لە بەر ئەوەشە پارتی و ڕێکخستنە کوردستانییە سیاسییەکان دەبێ زیاتر خەبات بکەن بۆ گەیشتن بەو ئامانجە . بۆیە ئەو ۆرک شۆپەی ئێستا لە دیاربەکر هەنگاوێکی زۆر گرینگە ، گەلێک گرینگە  و دەسپێکێکی باشە و ئەمن هیوادارم ئەو دەسپێکە بۆ وەدەست خستنی مافە دێمۆکڕاتیکەکانی گەلی کورد  ببێتە زەمینەیەکی باش.

 دەرە: بەڕێز مەسعوود تەک، دیارە پاراستنی زمانی کورد تەنێ  دەردی کوردەکانی باکوور نییە. پڕۆژەی ئاواتان هەیە سەبارەت بەو مژارە لەگەڵ کوردیی پارچەکانی دیکەی کوردستانیش پێوەندی بکەن  یان لەگەڵ ئەو ڕووناکبیرانەی کە لە دەرەوەی ووڵاتن پێوەندیی دامەزرێنن بۆ ئەوەی یارمەتیتان بدەن ؟

 تەک: بێگومان وەک گوتم ئەوە دەسپێکە. وەکوو هەموو دەسپێکێک ئەو کارەش کەموکووڕی خۆی هەیە و تەواو نییە. مەسەلەکە لە هەموو ڕەهەندێکەوە نەکەوتووەتە بەر موناقەشە. تا ئەو جێ من دەزانم ئێستا پێوەندی کردن لەگەڵ پارچەکانی دیکەی کوردستان دا مومکین نییە. بەڵام لە ۆرک شۆپ دا باسی ئەوە کراوە هێندێک ڕووناکبیر و پسپۆڕ کە لە دەرەوەی ووڵاتن  دەبوو بەشدارییان کرد با. بەشداریی نەکردنی وان   وەکوو کەمایەسییەک دەستنیشان  کرا و دوای ماویەکی دی کۆنفڕانسێکی زۆر گەورەتر و  بەرفرەوانتر دەبەسترێ بۆ ئەوەی ئەو پسپۆڕانەی لە دەرەوەی کوردستانن ئەوانیش بێن و ببن بە بەشێک لەو خەباتە.

 دەرە: بەڕێز  تەک ئایا ڕێکخستن و کۆمەڵەی کوردستانی ئاوا هەبووە کە ئێوە پێوندیتان پێوە کردبن ، بەڵام نەهاتبن و لەو کارەی ئێوە دا بەشدارییان نەکرد بی؟ بۆ وێنە ئەو پارتییەی کە پێشتر لە ئێوە نزیک بوو. داخودا  حەق پار لەو ۆرک شۆپە دا تا چەندە جێ دەگرێ، بەشداری دەکا؟

تەک: ئەو جۆرەی گوتراوە و لە مێدیای کوردیش دا بڵاو کراوەتەوە حەق پار نەهاتووە و بەشدار نەبووە و ئەو کۆمیتەیەی  کە چووە و دانوستاندنی لەگەڵ کردوون بۆ ئەوەی ئەوانیش بەشدار بن ، بەڵام نەهاتوون  و سەبەبی نەهاتنیان چییە چ نییە باشترە لە وان خۆیان پرس بکرێ.  و ووڵامی ئەو پرسیارە لای وانە، ووڵامی ئەو پرسیارە لای من نییە.

 دەرە: مەبەستم بوو ئەوە بزانم ئێوە وەک خاوەنی دەستپێشخەری ، ئەو رێکخستنانەی کە پێوەندیتان  لەگەڵ کردن و نەهاتن  و ئەوە ناوی ئەوان هاتە  گۆرێ.

 تەک: دیارە وەکوو پارتیی سۆسیالیستی کوردستان پێوەندی لەگەڵ ئەوان نەکراوە.ئەگەر پێوەندییەک گیرا بێ ئەو کۆمیسیۆن یان کۆمیتەیەی  کە بۆ ئامادە کردنی ئەو ۆرک شۆپە پێک هات پێوەندی پێوە کردوون.   چەندێک لەوە پێش لە کۆنفڕانسێکی چاپەمەنی دا ڕۆژنامەوانێک هەمان پرسیاری ئێوەی کرد بوو بەرپرسی ئەو کۆمیتەیە ووڵامی دابووەوە و گوتبووی پێوەندییان لەگەڵ کراوە و ئەوان گوتوویانە ئێمە بەشدار نابین.

دەرە: بەڕێز مەسعوود تەک سەرۆکی پەسەکە مادام ئێوە لە سەر خەتن با پرسیارێکی دیکەشتان لێ بپرسم لە سەر بابەتێکی دی بەر لەوەی ماڵاوایتان لێ بکەین. ئێستا هەڵبژاردنی هەرێمی لە ڕۆژەڤ دایە . ئێوە وەکوو پارتیی سۆسیالیستی کوردستان  هەڵوێستتان لەو بارەیەوە چییە؟

 تەک: ئێمە بە کاندیدای سەربەخۆ لە هەڵبژاردن دا بەشداری دەکەین.

 دەرە: باشە ، ئێوە کاندیدای سەربەخۆتان دەبێ و پارتییەکەتان بڕیارێکی  داوە. سپاستان دەکەین بۆ بەشداریتان لەو  وتووێژە  تەلەفۆنییە دا.

تەک: ئەمنیش گەلێک سپاستان دەکەم کاک بەدران ، ماڵتان ئاوا بێ.

دەرە: زۆر سپاس، شەو باش

کردنە کوردیی سۆرانی : حەسەن قازی

ژێدەر: نووچەیێ شەوێ، شەمە ١٠ی نۆڤامبری ٢٠١٨، سەعات  ٩ی شەو. ستێرک تیڤی