کتێبی محاکەمەی قازییەکان جێی گومانە

کتێبی : مه‌حاکه‌مه‌ی قازیه‌کان جێی گومانه‌
2007 08 01 - 12:50

هیوا بورهانی

له‌ ساڵی 2001 ده‌زگای چاپ و بڵاوکردنه‌وه‌ی موکریانی له‌ هه‌ولێر کتێبێکی بڵاو کرده‌وه‌ به‌ ناوی "سه‌رۆک کۆماری کوردستان له‌ به‌رده‌م دادگای ئێراندا". ئه‌و کتێبه له کۆکردنه‌وه و ئاماده‌کردنی, که‌سێکه که به ناوی ( به‌دره‌دین ساڵح) خۆی به خه‌ڵک ده‌ناسێنێ.

ناو براو له سه‌ره‌تای کتێبه‌که‌دا ده‌ڵێ که ئه‌و ده‌قه‌ له‌ لایه‌ن که‌سێکه‌وه‌ به‌ ناوی سه‌روان «کیومرث صالح»ا نووسراوه‌ که ‌ژورنالیستێکی گۆڤارێکی سه‌ر به‌ ئه‌رته‌شی شاهه‌نشایی بووه‌ و بۆ خۆی له‌ دادگه‌یه‌که‌دا حوزوری‌ بووه‌. له‌و کتێبه‌دا باسی تاوانه‌کانی پێشه‌وا قازی موحه‌مه‌د و هاورێیانی کراوه. کاک حه‌سەنی قازی ده‌ڵێ : ( کاتێک من ئه‌و کتێبه‌م ده‌ست که‌وت و خوێندمه‌وه‌ زۆر زوو هه‌ستم پێکرد ده‌بێ ساخته‌کارییه‌کی تێدا کرابێ و له‌ چه‌ند هه‌ڵکه‌وتی به‌شداری له‌ به‌رنامه‌ی تێلێڤیزیۆنی دا سه‌رنجی خوێنه‌ره‌وانم بۆ دڕدۆنگی لێکردنی خۆم له‌و کتێبه‌ ڕاکێشا ) کاک حه‌سەنی قازی به شێوه‌یه‌کی وردبینانه‌ ده‌که‌وێته‌ شوین راستی و ناراستی ئه‌و کتێبه‌ و ده‌قی توێژینه‌وه‌که‌ی بڵاو ده‌کاته‌وه، به‌ڵام به داخه‌وه کێ گوێ ده‌داتێ . ته‌نانه‌ت ماڵپه‌ری ره‌سمی حدکا و زۆر ماڵپه‌ڕی به ناو بانگی دیکه‌ ده‌قی ئه‌و کتێبه هه‌ڵبه‌ستراوه بڵاو ده‌که‌نه‌وه . هه‌مو ده‌زانین که دزی ئه‌ده‌بی به لکه جواروجۆریه‌کانیه‌وه له وڵاتانی خاوه‌ن دمۆکراسی به پێی یاسای کۆپی رایت ئه‌و که‌سانه ده‌درێنه دادگا و لێپرسینه‌وه‌یان لێ ده‌کردرێ. به‌ڵام کاک به‌دره‌دین ده‌ستکاری یان دزییه‌کی ئاسایی ئه‌ده‌بی نه‌کردوه به‌ڵکو هاتوه گاڵته‌ی به مێژوی سیاسی نه‌ته‌وه‌یه‌ک کردوه, نه‌ته‌وه‌‌یه‌کی چه‌وساوه‌ که هه‌زران شه‌هیدی داوه له پێناوی سه‌ره‌که‌یترین مافی ئینسانیدا . ئێمه‌ی کورد له هه‌ر حیزب و رێکخراوه‌یه‌ک یان هه‌ر پارچه‌یه‌ک بین کاتێ ناوی پێشه‌وا و کۆماری کوردستان دێت به رێزه‌وه‌ چاوی لێ ده‌که‌ین ، کۆمار خاڵێکی گرینگی مێژوییه که کورده‌کانی هه‌ر چوار پارچه‌ به یه‌ک ده‌گه‌یه‌نێ ، جا وه‌رن سه‌یر که‌ن که‌سێک بۆ به‌رژه‌وه‌ندی تاکه‌ که‌سی گاڵته به‌و روداوه گرینگه بکا و هه‌ستی بتر له چل ملوێن ئینسان و خۆێنی هه‌زاران شه‌هید به هێند نه‌گرێ و بێت درۆ به‌ زاری شه‌هیدێکه‌وه‌ بکات که سه‌ر قافڵه‌ی شه‌هیدانه، وه‌ له‌وه‌ش کاره‌ساتتر ئه‌وه‌یه‌ که له بنه‌ماڵه‌ی پێشه‌وا را بگره تا ده‌گاته حدکا که خۆی به ئاڵا هه‌ڵگری ئه‌و شه‌هیده ده‌زانێ ، مته‌قه‌یان لێ نایه‌ت و نایه‌ن له مه‌سئه‌لیه‌کی ئاوا گرینگ بکۆڵنه‌وه‌ . جێگای داخ و سه‌ر‌سوڕمانه‌ که ئێستا زۆر که‌س به تایبه‌تی روناکبیران و ئه‌ندامانی حدکا وه‌ک سه‌ر چاوه‌یه‌ک له ده‌قی ئه‌و دادگایه‌ له وتو و وێژ و نوسین و ئاخفتنه‌کانێاندا که‌ڵک وه‌رده‌گرن.

بۆچی ئه‌و به‌رگری نامه‌یه ناکرێ سه‌رچاوه‌ی باوه‌ر پێکراو بێت ؟

کاک به‌دره‌دین خۆی له دادگاییه‌که‌دا نه‌بوه و به واتایه‌کی دی ئه‌و به‌رێزه ده‌قی ئه‌و به‌رگرینامه‌یه‌ی له زمانی فارسی را وه‌رگێراوه‌ته سه‌ر کوردی . یه‌کەم پرسیار که به مێشکی هه‌ر که‌سێک ده‌گا ئه‌وه‌یه‌ که ئورجینال واته ئه‌سڵی ئه‌و ده‌قه بۆ له گه‌ڵ وه‌رگێردراوه‌که‌دا چاپ نه‌بوه ؟ پێویسته به‌ڵگه‌یه‌کی مێژوی ئاوا گرینگ له په‌نا سه‌رچاوه‌ی ئه‌سڵیدا بڵاو بێته‌وه تا لانی که‌م خاوه‌ن کتێب له ژێر باری ئه‌رکێکی ئاوا گه‌وره‌ و سه‌نگین بێته‌ ده‌رێ.
دوهه‌‌م ئه‌گه‌ر ده‌قی ئورجیناڵیش هه‌بێ ( که تا ئێستا نیه‌) به هۆی ئه‌وه‌ی که له لایه‌ن که‌سانێکه‌وه نوسراوه‌ته‌وه که دوژمنی کورد و کوردستان بون ، ده‌بێ زۆر به وردی و پشودرێژی کار و لێکۆڵینه‌وه‌ی له سه‌ر بکردرێ تا بۆمان ده‌‌ربکه‌وێ تا چ راده ئه‌و به‌رگرینامه‌یه‌ جێگای متمانه‌یه‌ ، چون ئه‌گه‌ر غه‌یری ئه‌وه‌ بێ ماناکه‌ی ئه‌و‌‌یه‌ ئێمه که‌سایه‌تی ئه‌و که‌سانه‌مان قه‌بوڵه که ده‌ستیان هه‌بوه له شه‌هید کردنی شه‌هید پێشه‌وا و هاورێکانی.

کاک به‌دره‌دین له وه‌ڵامی ئه‌و که‌سانه‌ی‌ که گومان له راستی و دروستی کتێبه‌که ده‌که‌ن له ماڵپه‌ڕی دیمانه‌دا رونکردنه‌وه‌یه‌کی بڵاو کردوه که من ده‌قی وه‌ڵامه‌که‌ی لێره‌دا دێنم کاک به‌دره‌دین ده‌ڵێ : ( ‌ئه‌وه‌ی پێوه‌ندی به ناوه‌رۆكی بابه‌ته‌كه‌وه هه‌یه و هه‌ندێ له ئازیزان گومان له شیعره‌كه و هه‌ندێ ڕسته‌ی نێو دادگاكه ده‌كه‌ن، ئه‌وه‌ی من لێره بتوانم ئاماژه‌ی پێبكه‌م ته‌نیا ئه‌وه‌یه كه بڵێم من خۆم به به‌رپرسیار ده‌زانم به‌رامبه‌ر به وشه به وشه‌ی هه‌موو ئه‌و بابه‌ته‌ی كه له كتێبه‌كه‌ی مندا (سه‌رۆك كۆماری كوردستان له به‌رده‌م دادگای ئێراندا) هاتوون كه من به ئه‌مانه‌ته‌وه ده‌قی ئه‌و دیكۆمێنته‌م ئاماده و بڵاوكردۆته‌وه كه له‌لایه‌‌ن كه‌سێكی دڵسۆز و نیشتیمانپه‌روه‌ره‌وه كه ساڵه‌های ساڵ كارمه‌ندی ئه‌رشیفخانه‌ی ئه‌رته‌شی ئێران بووه و ئه‌و به‌ڕێزه ده‌قی دیكۆمێنته‌كه‌ی گه‌یاندبووه ده‌ستی {م. م. بۆكانی} كه ئێستا دانیشتووی شاری مه‌هاباده و وه‌ك ئه‌مانه‌ت ئه‌م دیكۆمێنته به ڕێگه‌ی كاك حه‌یده‌ر قادر ڕه‌واندووزی گه‌یشته سكرتاریه‌تی یه‌كێتیی قوتابیانی كوردستان.

ئه‌و ڕۆژه‌ی كه ئه‌و هه‌واڵه به من گه‌یشت تا دیكۆمێنته‌كه‌م بینی خه‌ریك بوو دڵم بووه‌ستێت. چونكه ساڵه‌های ساڵ بوو خه‌ونم به ئاشكرابوونی جه‌ریانی دادگای پێشه‌وا و هاوڕێكانییه‌وه ده‌بینی و ده‌مزانی كه ئه‌م دادگاییه ده‌بێت شتی وای تێدا بێت كه لێهاتوویی و دڵسۆزیی و زانایی پێشه‌وا له كات و ساتێكی وا چاره‌نووسسازدا بۆ مێژووی ڕۆژهه‌ڵاتی نێوه‌ڕاست و جیهان و كوردستان زۆر گرینكه و پێویسته دۆست و دوژمن ئیراده و لێهاتوویی و خۆڕاگریی و زانایی پێشه‌وای كوردستان زۆر به‌وردی و زانستیانه بخوێننه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی له كێشه‌ی ڕه‌وای كورد تێبگه‌ن و بزانن كه كاتێك زانایان و دڵسۆزانی نه‌ته‌وه‌یه‌ك ئاماده بن خاوه‌ندارێتی له نیشتیمان بكه‌ن و له‌و پێناوه‌دا گیان و ماڵی خۆیان فیدا بكه‌ن بێگومان ئه‌و میلله‌ته به مافی ڕه‌وای خۆی ده‌گات.

سكرتاریه‌تی قوتابیانی كوردستان و برای به‌ڕێزم كاك عه‌لی عه‌ونی پیاچوونه‌وه و ڕاستكردنه‌وه‌ی وه‌رگێڕانه‌كه و ئاماده‌كردنی بۆ چاپ به من سپارد. 2-3 حه‌فته خه‌ریكی بووم تا ئاماده‌ی چاپم كرد. بۆ یه‌كه‌م جاریش له گۆڤاری خه‌باتی قوتابیاندا چاپكرا. ئه‌وه‌ی پێوه‌ندی به من وه‌ك نووسه‌رێك هه‌یه ئه‌وه‌یه كه من تا ڕۆژێك كه له سه‌لامه‌تی گیانی ئه‌و دڵسۆزه كه بابه‌ته‌كه‌ی له ئه‌رشیڤخانه‌ی ئه‌رته‌شی ئێران ده‌رهێناوه دڵنیا نه‌بم ناتوانم ناوی ڕاسته‌قینه‌ی ئه‌و كه‌سه بڵاوبكه‌مه‌وه. به‌ڵام جگه له من زیاتر له 10 كه‌سی تر ئاگاداری ته‌واوی شێوه‌ی وه‌ده‌ستهاتنی ئه‌م بابه‌ته‌ن كه زۆربه‌یان كه‌سانی ناسراو و شاره‌زان له بواری مێژوو، دیكۆمێنت و نووسیندا كه من به‌ر له بڵاوكردنه‌وه‌ی بابه‌ته‌كه ڕاوێژم له‌گه‌ڵ كردوون و به بابه‌ته‌كه‌دا چوونه‌ته‌وه.

ئه‌وه‌ش كه بۆ من گرینگه دڵنیابوونی خۆمه به‌ر له هه‌ر كه‌سێكی دیكه و خۆیشم به بچووكترین و دڵسۆزترین پێشمه‌رگه‌ی كۆماری كوردستان و ڕێبازی پیرۆزی پێشه‌وا ده‌زانم، بۆیه خۆم به به‌رپرس ده‌زانم له به‌رانبه‌ر بێ ده‌ستكاریبوونی ئه‌و ده‌قه‌ی كه بڵاومكردۆته‌وه.

دیاره بابه‌ته‌كه هه‌ندێك هه‌ڵه‌ی تێدایه كه له كاتی وه‌رگێڕان و ئاماده‌كردنیدا ڕوویانداوه. بۆ نموونه له 2-3 شوێندا ناوی شاهه‌نشا ئاریامێهر هاتووه كه ئه‌مه‌یان هه‌ڵه‌ی منن چونكه له هه‌ندێك له‌و كاتانه‌دا هێشتا شای ئێران ئه‌و ناونیشانه‌ی نه‌بوو.
له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته له‌گه‌ڵ زۆربه‌ی كه‌سانی تێكۆشه‌ر و نیشتیمانپه‌روه‌ری سه‌رده‌می كۆماری كوردستان و ئێستای گۆڕه‌پانی تێكۆشانی خه‌باتدا قسه و گفتوگۆم كردووه. له‌گه‌ڵ خوالێخۆشبوو مه‌نافی كه‌ریمی و سه‌عیدی هۆمایۆن زیاتر له 10 كاتژمێر وتوووێژی تۆماركراوم هه‌یه. جگه له‌مانه ژماره‌یه‌ك دیكۆمێنتی گرنگی ترم ئاماده‌ن له داهاتوو بڵاویانده‌كه‌مه‌وه و له‌ماندا ڕاستی زیاتر بۆ دڵسۆزان و خوێنده‌وارانی كورد ئاشكرا ده‌بن.

هه‌ر لێكۆڵه‌رێك بیهه‌وێت لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی زانستی و مه‌یدانی بكات ئاماده‌م هاوكاری بكه‌م چاوی به‌و به‌ڕێزه و هه‌موو ئه‌و دڵسۆزانه بكه‌وێت كه من له‌م ڕوونكردنه‌وه‌یه‌دا باسم كردوون به به‌ڕێز م.م. بۆكانیشه‌وه. به مه‌رجێك نه‌بێته هۆی ماڵوێرانی بۆ كه‌س.

له كۆتاییدا سوپاسی هه‌موو ئه‌و به‌ڕێزانه ده‌كه‌م كه به هه‌ر شێوه‌یه‌ك بۆچوونی خۆیان له باره ی بابه‌ته‌كه‌وه نوسیووه؛ بۆچوونه‌كانیان هه‌ر چییه‌ك بن بۆ من جێگای ڕێزن و سوودیان لێوه‌رده‌گرم ) .

هه‌ر وه‌ک ده‌بینین کاک به‌دره‌دین له جیاتی وه‌ڵام دانه‌وه‌ی ئه‌و پرسیاره که بۆچی ده‌قی فارسیه‌کی بڵاو نه‌کردۆته‌وه باس له شتێک ده‌کا که هیچ پێوه‌ندی به باسه‌که‌وه‌ نیه ، وه‌ڵامی کاک به‌دره‌دین خۆی کۆمه‌ڵێک پرسیاری دیکه ساز ده‌کا و زۆرتر ئینسان ده‌خاته گومانه‌وه‌ ، بۆ وێنه ده‌کرێ پرسیار بکه‌ین که ئه‌گه‌ر کۆپی ده‌قی ئورجیناڵی هه‌ڵگرپاوه چ ده‌قه‌‌وما ؟ ئایا نه‌ده‌کرا ئه‌و ده‌قه فارسیه بڵاو کراباوه و نێوێکیش له که‌س نه‌هاتبا ؟ بۆ مه‌گه‌ر له ته‌واوی ئێراندا ته‌نیا کوردێکمان هه‌یه له ئارشیوی ئه‌رته‌ش کار بکا تا ده‌ست به‌جێ قۆڵ به‌ستی که‌ن ؟ هیچ که‌س پرسیاری له کاک به‌دره‌دین نه‌کردوه که له کێت وه‌رگرتوه و به چ رێگایه‌کدا ؟ که‌چی ئه‌و به‌ گێرانه‌و‌ه‌ی حه‌قایه‌تێک به ته‌مایه خه‌ڵک به لارێدا به‌رێ ئێمه له کوردستان ئینسانی زۆر گه‌وره و جێگای متمانه‌مان هه‌یه‌ که بۆ زۆر که‌س ناسراون ئاخۆ چۆنه که زیاتر له‌و هه‌مو که‌سه کاک به‌دره‌دین جێگای متمانه بوه‌ و پاش چه‌ندین ساڵ له تێپه‌ڕبونی دادگایی ئه‌و نه‌مرانه له ناکاو کاک به‌دره‌دین به هه‌واڵی که‌شفێکی مێژویمان پێ ده‌گه‌یه‌نێ ، ئێمه زۆر کوردمان هه‌بوه و هه‌یه‌ که له ئه‌ر‌ته‌شدا بون، بۆ وێنه شه‌هید سه‌رگورد عه‌باسی که خه‌ڵکی مه‌هاباد بوه و به ده‌ست رژیم له حدکا ترۆر کرا ، تۆ بڵێی ئه‌وانه ئاگایان له شتێکی ئاوا گرینگ نه‌بوبێ ؟ گۆواری ئه‌‌رته‌ش به چ مانایه‌که ؟ ئایا به‌و مانایه که ته‌نیا یه‌ک دانه‌ی لێ چاپ بوبێ و ئه‌ویش له ئارشیوێکی تایبه‌تی له به‌ر ده‌ست کوردێک دابێ تا به‌و شێوه سه‌یر و سه‌مه‌ر‌‌یه‌ به کاک به‌دره‌دینی بگه‌یه‌نن و ئه‌ویش بڵاوی کاته‌وه؟ بابەتێکی ئێجگار گرینگ شێعرێکه که گۆیا شه‌هید سه‌دری قازی نوسیوێتی و به‌و تاوانه‌ش دادگایی کراوه ، ئه‌و شته‌ی که به ناوی شێعر کاک به‌دره‌دین بڵاوی کردۆته‌وه ته‌نیا وته‌نیا شوعارێکی پڕ له جنێو وقسه‌ی سوکه که توهمه‌تێکی گه‌وره‌یه‌ له که‌سێکی وه‌ک شه‌هید سه‌دری قازی ، تۆ بڵیی ئینسانێکی ئاوا گه‌وره بێت و قسه‌ی سوک و جنێو به نێوی شێعر بڵاو بکاته‌وه‌ ؟ سه‌یر ئه‌وه‌یه‌ که ئه‌و شه‌هیده هه‌ر شاعیر نه‌بوه وخۆ ئه‌گه‌ر شاعیر با، شێعرێکی دیکه‌ی جگه له‌و جنێو نامه‌یه‌ ده‌بوو ، کاک حه‌سه‌نی قازی له درێژه‌ی لێکۆڵینه‌وه‌که‌یدا له‌و باره‌وه‌ ده‌ڵێ :

(وه‌کوو شاگردێکی میژووی کۆماری کوردستان، من قه‌ت نه‌مبیستبوو سه‌دری قازی شێعری گوتبێ، به‌ڵام بۆ ئه‌وه‌ی له‌و باره‌یه‌وه‌ به‌ ته‌واوی دڵنیا بم پێوه‌ندیم کرد به‌ کچی سه‌دری قازی و خوارزایه‌کی که‌ هه‌ردووکیان خوێنده‌وارییان هه‌یه‌ و به‌سه‌رهاته‌کانی ئه‌و سه‌روبه‌ندییان له‌ بیره‌ و زۆر له‌ نزیکه‌وه‌ له‌ ژیان و چالاکییه‌کانی سه‌دری قازی ئاگادار بوون. ئه‌وان هه‌ر دووکیان له‌ سه‌ر ئه‌و ڕاستییه‌ شه‌هاده‌ت ده‌ده‌ن که‌ سه‌دری قازی قه‌تی شێعر نه‌گوتووه‌.)

نازانم هه‌ست و شعور و هێزی بیری لێکدانه‌وه‌‌ی ئه‌و هه‌مو سیاسه‌ت مه‌دار و روناکبیره کورده چی به‌سه‌ر هاتوه که متمانه به قسه‌کانی نزیکترین که‌سانی ئه‌و شه‌هیده‌ ناکه‌ن و درۆ وبۆختانی کاک به‌دره‌دینیان به سه‌رچاوه قه‌بوڵ کردوه؟

لێره‌دا بۆ ئه‌وه‌ی له بابەته‌که هه‌ڵنه‌پچرین ده‌قی ئه‌و فشقیاته‌ی کاک به‌دره‌دین به نێوی شه‌هید سه‌دری قازی هه‌ڵبه‌ستوه لێره‌دا دێنم.

یاخوا به‌خێر بێی هه‌ڵۆی به‌رزه‌فڕی بارزانه‌كه‌م
ڕه‌مزی پیرۆزی گه‌ل و نیشتمانه‌كه‌م
بارزانی دوژمن شكێنی شێری ژیانه‌كه‌م
پێت له‌سه‌ر چاو و قه‌زات له‌ ماڵ و گیانه‌كه‌م
بێ تۆ گه‌ل و نیشتمانه‌كه‌م بێ خێو و دیـله‌
ژێرچه‌پۆكی دوژمن و زه‌رد و مات و زه‌لیـله‌
دڵی دوژمن له‌ ترسی هه‌ڵمه‌تت دێته‌ له‌رزه‌
نییه‌ دوژمن به‌رنگارت له‌م كوره‌ی ئه‌رزه‌
به‌ تۆ ناسرا گه‌ل و نیشتمانی كورده‌واری
ئه‌تۆی به‌رز و به‌ڕێز، له‌ هه‌ر لایه‌ دیاری
بێ تۆیه‌ كه‌ دوژمن به ‌سه‌ر نیشتماندا زاڵه‌
بێ تۆ گه‌ل وه‌ك مه‌لی زامار بێ په‌ڕ و باڵه‌
تۆ مه‌ردی مه‌یدان و نه‌به‌رد و ڕۆڵه‌ی
واریسی پیرۆزی ئیرسی بارزان و تۆڵه‌ی
به مێژوو و خاوه‌ن نیشتمان و گه‌ل و خێوی
به‌ به‌رزیت، بازی بارزان و لوتكه‌ی كێوی
لای دوژمن به‌ڕێز و به‌ناوبانگی به‌ ناوان
به‌ بیستن دوژمن چركه‌میزه‌ ده‌گرێ له‌ تاوان
به‌ بارزانم ده‌نازم، ئه‌قده‌سی ڕووی زه‌مینه‌
بێشه‌ی شێر و ئاوه‌كه‌ی مایه‌ی ژینه‌
تۆ بۆ گه‌ل و نیشتمان موژده و هه‌م فریشته‌ی
به شاره‌تهێنه‌ری ئه‌م هه‌رد و شار و ده‌شته‌ی
گه‌لم بێ تۆ هه‌تیو و په‌رێشان و وه‌ڕه‌ز بوو
مه‌لی بێ په‌ڕ و باڵ و گرفتاری قه‌فه‌س بوو
به‌ تۆ گه‌شاوه‌ ڕوخساری پڕ چرچ و چرووكم
به‌ تۆ ڕزگار و ژیاوه‌ گه‌لی مه‌هتووك و سووكم
كوردم و له‌و خاكه‌ بوومه‌، به‌و ئاوه‌ ژیاوم
بۆ ئازادی گه‌ل و ڕزگاری نیشتمانم نه‌ماوم
من به‌ ڕووت و قووتی و پێخواس و بێ كراسی
له‌ ماڵی خۆما دوژمن به‌ سه‌ربارم ده‌ناسی
مه‌قده‌می خێرت لایبرد، غه‌می زۆرم له‌سه‌ر شان
به‌ تۆ ساڕێژ بوو، ته‌نی پڕزام و حاڵی په‌رێشان
زامی ده‌ردی كوردانم پڕ ژان و له‌مێژه‌
ده‌رمانی ده‌ردی موزمین دوور و درێژه‌
سه‌روه‌ر موسته‌فایه‌، بۆ محه‌ممه‌د پشتیوان و برایه‌
یاڕه‌ب شوعـله‌وه‌ر كه‌ی ئه‌و دوو چرایه‌
یاڕه‌ب به‌ فه‌زل و فه‌یزی خۆت و نووری ئیمان
موه‌فه‌ق كه‌ محه‌ممه‌د، هه‌م مسته‌تا بخاتری قورئان
فه‌خری گه‌ل مسته‌فا و، بارزان مایه‌ی شانازی
فیداته‌ گیان و سه‌ر و ماڵی سه‌دری قازی
ئه‌وه‌ی بارزان وا نه‌ناسێ، بێهۆش و بێزمانه‌
كه‌ر و گێژ و وێژ و حه‌یوان و نه‌زانه‌
ئه‌وه‌ی ناحه‌زی بارزانه‌، جاش و خۆفرۆشه*‌
یانی گه‌واد بابه‌ و زۆڵه‌كورده‌ و دایكی زانی

پرسیاره‌ی یه‌که‌م ئه‌وه‌ی که کاک به‌دره‌دین ئه‌و شێعره‌ی له کێ وه‌رگرتوه ؟ ئایا ئه‌وه‌ش له گۆواری تاجدا هاتوه و له گه‌ڵ دادگای پێشه‌وا و هاورێیانیدایه ؟ ئه‌گه‌ر وا بێ ده‌بێ ئه‌ویش به فارسی بێ که ئه‌و ده‌م ده‌قی کوردیه‌کی ده‌بێ لانی که‌م له لای نزیکترین که‌سه‌کانیدا هه‌بو بێ ، به‌ڵام من براو ناکه‌م وا بێ چون ئه‌و ده‌م ده‌کرێ بڵێن هێنانه‌وه‌ی ئه‌و وه‌زن و قافیه‌ و جنێودانه له فارسیه‌وه بۆ کوردی هێندێک سه‌یر و سه‌مه‌ر‌ه‌یه‌ ، تۆ بڵێ له دادگایه‌‌که‌دا وه‌ک ده‌قێکی ئه‌ده‌بی له‌و شێعره‌یان روانی بێ و وه‌رگێرێکیان بانگ کردبێ به ئه‌مانه‌ته‌وه‌ وه‌زن و قافیه‌ی شێعر‌ه‌که‌ش ره‌عایه‌ت بکا ؟
جارێکی دیکه سرنج بده‌نه ئه‌و شته‌ی به ناوی شێعر داوێته‌ پاڵ شه‌هید سه‌دری قازی ، چه‌ندین جار ته‌ئکید له سه‌ر ناوی بارزانی کراوه و ئه‌وه‌ی باسی نه‌کرا بێ بیری سیاسی و هه‌ستی کوردایه‌تی شه‌هیدسه‌دری قازیه به نیسبه‌ت کوردستانه‌وه‌ ؟ به‌ڵام بۆچی من پێم وایه ئه‌و کڵافه ئاڵۆزه‌ی کاک به‌دره‌دین سازی کردوه لانی که‌م به‌شێکی زۆری پێوه‌ندی به‌و خاڵه‌وه هه‌یه‌ ؟
سه‌ره‌تا ده‌بێ بڵیین که کاک به‌دره‌دین بیری کردۆته‌وه که که‌سایه‌تی نه‌مر مه‌لا مسته‌فا بارزانی به گشتی له کوردستان و به تایبه‌تی له ناو بارزانیه‌کاندا جێگایه‌کی تایبه‌ت به خۆی هه‌یه‌ و ته‌نانه‌ت شکلی ئینسانێکی پیرۆزی به خۆی گرتوه ، هه‌ر بۆیه کاتێک که‌سێکی وه‌ک شه‌هید سه‌دری قازی شێعرێکی نوسی بێ که باس له بارزان و نه‌مر مسته‌فا بارزانی بکا ره‌خنه گرتنیشی سه‌خته جا چ بکا به ئینکارکردنی ، کاک به‌دره‌دین بۆ ره‌خنه کردنی زۆرتر له پارتیدا به مه‌به‌ستی قازانجی تاکه که‌سی له رێگای جۆراجۆره‌وه‌ چۆته پێش بۆ وێنه‌دانانی ناوی ( کرمانج ) له سه‌رخۆی زۆر گرینگه چون به خه‌یاڵی خۆی پێوه‌ندی ئه‌و له‌ گه‌ڵ بارزانیه‌کان نزیکتر ده‌کاته‌وه یان لابردنی پیتی ( ی ) له شۆره‌ته‌که‌ی واته ( ساڵح ) به جێگای ( ساڵحی ) ‌‌ یان هه‌ڵبه‌ستنی ئه‌و شێعره سه‌یر و سه‌مه‌ره‌یه‌ بۆ ناوبراو حوکمی سه‌نگه‌رێکی هه‌یه‌ که ده‌توانێ به که‌یفی خۆی ته‌قه بکا و که‌سیش زاتی نه‌بێ وه‌ڵامی بداته‌وه‌. شک له‌وه ‌دانیه که نه‌مر مه‌لا مسته‌فا ده‌وری هه‌بوه له کۆماری کوردستاندا و پشتیوانی بارزانیه‌کان له‌ کۆمار جێگای رێزه ، به‌ڵام ئه‌و پێوه‌ندیه به‌و مانایه نیه که ئه‌گه‌ر که‌سێکی وه‌ک کاک به‌دره‌دین ( پامیر /کرمانج...) به مه‌به‌ستی گه‌نده‌ڵی ساخته‌چێتی له مێژوشدا کرد خه‌ڵک بێده‌نگ بن ، روانگه و بیری شه‌هید سه‌در قازی به نیسبه‌ت نه‌مر مه‌لا مسته‌فاوه ئه‌و قسه‌ سوک و جنێوانه نه‌بوه‌ . کاتێک کاک حه‌سه‌نی قازی ده‌ڵێ که سه‌رده‌می پێشه‌وا به شاهنشایان نه‌کوتوه ئاریامێهر که‌چی له کتێبی ناو براودا کوتراوه ئاریا مێهر ده‌ست به جێ کاک به‌دره‌دین له رو ناچێ و ده‌ڵێ که هێندێک هه‌ڵه له وه‌رگێراندا بوه و ده‌نا ئه‌و ده‌م به شاهنشایان نه‌کوتوه ئاریامێهر ، یان کاتێک باسی ئه‌و شێعره ساز کرواه‌ ده‌که‌ن ، خۆی لێی ده‌دزێته‌وه‌ . کاک به‌دره‌دین بۆ گه‌یشتن به مه‌به‌سته‌کانی هه‌ر به‌وانه‌ش رازی نه‌بوه و ئه‌و جار به ناوی که‌سێک که له زانکۆی ئۆسلۆ درێژه به خوێندن ده‌دا خۆی به حکومه‌تی هه‌رێم ناساندوه ، هه‌ر بۆیه زۆر جار که هه‌یئه‌تێک له کوردستانه‌وه‌ دێت بۆ نۆروێژ ئه‌و کابرایه به قه‌ولی خۆی کارو باری پێوه‌ندی و نیشته‌جێ بونیان به‌رێوه‌ ده‌با ، ئه‌وه له حاڵێکدایه کاک به‌دره‌دین یان بڵێین کاک کرمانج یان پامیر یا ن... ، ئێستاش ده‌چێته ده‌وره‌ی زبانی نۆروێژی و دیپلۆمیشی نیه ، ته‌نانه‌ت قسه‌کردنی ئاسایی زبانی نوروێژیش نازانی و بۆ ته‌رجومه‌ی زۆر بابه‌تی کوردی بۆ ئینگلیسی یان نوروێژی له خه‌ڵکی دیکه که‌ڵک وه‌رده‌گرێ به واتایه‌کی دیکه کاره‌که خه‌ڵکی دڵسۆز ده‌یکه‌ن و به ناوی خۆی ته‌واوی ده‌کا ، خۆ ئه‌گه‌ر من راست ناکه‌م با کاک کرمانج ئادرێسی ئه‌و زانستگایه بدا که لێی ده‌خوێنێ ، ئه‌گینا من ئادرێس و ژماره تیلفۆنی ئه‌و شوێنه ده‌ده‌م که ناوبراو خه‌ریکی فێر بونی سه‌ره‌تایی زبانی نۆروێژیه یان ناوی ئه‌و که‌سانه ده‌به‌م که کاری وه‌رگێران و پێوه‌ندیه‌کانیان پێ ده‌کا و له کۆتایدا به ناوی خۆی ته‌واو ده‌بێ ‌. من سرنجی ده‌سته‌ڵاتدارانی پارتی به تایبه‌ت ئه‌و به‌شه‌ی پێوه‌ندی به ئوروپاوه هه‌یه به‌و زانیارانه راده‌کێشم که ئیزن نه‌ده‌ن له‌و زیاتر که‌سانێکی وه‌ک کاک کرمانج به درۆ هه‌ڵبه‌ستن و ساخته‌کاری له ژیانی شه‌هیدانێکی وه‌ک پێشه‌وا و هاورێکانی و زۆر ساخته‌کاری دیکه ئاکامی خوێنی شه‌هیدان به فیرۆ بدا، رێگا نه‌ده‌ن ئه‌و که‌سانه فه‌رهه‌نگی گه‌نده‌ڵی په‌ره پێبده‌ن. داواش له روناکبیران و حیزبه سیاسیه‌کانی رۆژهه‌ڵات ده‌که‌م به پێداچونه‌و‌ه‌ی ورد و زانستیانه له سه‌ر ئه‌و کتێبه رونکردنه‌وه‌ی خۆیانی له سه‌ر بده‌ن و رێگا نەده‌ن که‌سێک که ته‌نیا پوڵ و پاره بۆ ئه‌و گرینگه گاڵته به هه‌ست و بیری نه‌ته‌وه‌یه‌ک بکا ، بۆ خاتری خوێنی شه‌هیدان و رێز بۆ کۆماری کوردستان مه‌هێڵن مێژومان به ده‌ستی خۆمان به لارێدا بروا. له کۆتایدا من ئومێدوارم رۆژێک کتێبێک بڵاو بێته‌وه به ناوی ( به‌دره‌دین ساڵح له به‌ر ده‌م دادگای کوردستاندا ) .

تێبینی : بۆ زانیاری زیاتر له سه‌ر ئه‌و بابه‌ته‌ براونه (کۆماری کوردستان) ‌ له ئه‌رشیوی ماڵپه‌ری www.gzing.org هه‌ر وه‌ها بۆ وه‌ڵامی کاک به‌دره‌دین سه‌ردانی ئه‌رشیوی www.dimane.com بکه‌ن.

تێبینی ڕوانگە: ئەو بابەتە پێشتر لە ماڵپەڕی "ڕێنێسانس " دا بڵاو کراوەتەوە