جیهانی گۆڤارگەری ، زمانی زانست و ئەرکەکانی دەروازە ، ئەمیر حەسەنپوور

 دەروازە ، گۆڤاری کوردی بۆ زانستە کۆمەڵایەتی و مرۆڤیەکان

 ژمارە ١ ، مەی ٢٠١٧

پێشەکی:

جیهانی گۆڤارگەری ، زمانی زانست و ئەرکەکانی دەروازە

 ئەمیر حەسەنپوور

 دەروازە وەک گۆڤارێکی کوردیزمانی تایبەت بە زانستە کۆمەڵییەکان و زانستە مرۆڤییەکان دێتە دنیای چاپەمەنی کوردی و دنیای زانست. ئەوە ئەرکێکی گرانە و چەند تێڕوانینیک سەبارەت بە جێگا و ڕێگای ئەو گۆڤارە بەجێ یە.

      دەروازە لە  بارودۆخێکدا بڵاو دەبێتەوە  کە کوردستان و ناوچە لە ئاوری شەڕ و کوشتار و وێرانی و ئاوارەییدا دەسووتێ. نەتەوە – دەوڵەتەکانی ناوچە و دەوڵەتە زلهێزەکانی دوور و نزیک لەو شەڕە دا بەشدارن، و ووڵاتیان کردۆتە گۆڕەپانی پێکهەڵپڕژانی خۆیان، و خەڵکی زوڵملێکراو وەک جەیشی یاریدەدەری خۆیان بە شەڕ دەدەن. مەترسی جێنۆساید لە ئارا دایە و جینایەتی شەڕی و جینایەتی دژی مرۆڤایەتی درێژەی هەیە. لە هەمان کاتدا خەبات بۆ ڕزگاریش نەوەستاوە.

       لە سی چل ساڵی ڕابردوو دا، کوردەواری گۆڕانێکی زۆری دیوە: پارچەکانی ووڵات لێک نزیکتر بوونەوە، حکوومەتێکی کوردی دامەزراوە، دیاسپۆرایێکی گەورە لە ئوڕووپا و ئەمریکای باکووری و لە ئاسیا پێک هاتووە، ژنان ڕاپەڕیون، ڕۆژئاوای کوردستان وەخۆ کەوتووە، و سیسیتمێکی ئۆتۆنۆمی داناوە. گۆڕانێکی گرینگ پەرەگرتنی ئامرازی ڕاگەیاندنی گشتی وەک تلڤیزیۆن، ڕادیۆ، چاپەمەنی ، و ئامرازی ڕاگەیاندنی کۆمەڵی، بڵاو بوونەوەی ئینترنێت ، و وێرانی گوندەکان و گەورە بوونی شارەکانە. گۆڕانێکی دی ، هەم لە ووڵات و هەم لە دیاسپۆرا، فراوان بوون و چەشناوچەشنی توێژی ڕۆشنبیرە کە لە پێشدا هێزێکی پیاو(انە) بوو و ئێستە لە ژن و پیاو پێکهاتووە.

      ئەو توێژە ئەرکی گرانی تێگەیشتن لە کوردستان و دنیای ئەوڕۆی لە سەر شانە، و چاوەڕوان دەکرێ کە تێگەیشتنەکەی یارمەتی بدا بە ئامانجی گۆڕینی باری نالەباری گەلی کورد. کۆسپێکی سەر ڕێی ڕۆشنبیری کورد ئەوەیە کە زمانەکەی، لە بەر سیاسەتی زمانکوژی  و بە هۆی دی،ناڕۆشنبیر کراوە. زمانی ڕۆشنبیریی زۆربەی کورد،تەنانەت لە باشوور هەتا ١٩٩١، زمانی ڕەسمی دەوڵەت – تورکی ، فارسی یان عەڕەبی – بووە. لەو ووڵاتانە ، کوردی یان قەدەغە کراوە یان وەک زمانی زارەکی نێو ماڵ و کووچە و کۆڵان و بازاڕ قسەی پێ دەکرێ. ئەو پڕۆسەی  ناڕۆشنبیر کردن تا زەمانێکی کوردی نەکرێ بە زمانی خوێندن لە مەدرەسەی سەرەتایی و ناوەندی و لە زانکۆ، درێژەی دەبێ.  بڵاوکردنەوەی گۆڤاری وەک دەروازە  یارمەتی  دەدا کە زمانەکەمان بۆ بەرهەمهێنان و دەربڕین و بڵاوکردنەوەی زانست ئامادە بێ بەڵام ناتوانێ جێگەی پەروەردە لە مەدرەسە و زانکۆ بگرێتەوە.

     لە زەمانی ئینتیدابی ئینگلیس لە عێڕاق ( ١٩٣٢-١٩٢٠ ) ، یەکێک لە داوخوازییەکانی ڕۆشنبیر و تێکۆشەری سیاسی ئەوە بوو کە کوردی بکرێ بە زمانی خوێندن لە ڕادەی سەرەتاییەوە تا ڕادەی باڵا، بەڵام نە دەوڵەتی ئینتیداب نەحکوومەتی بەغدا ڕێگایان نەدەدا کە تەنانەت  کۆلێجێکی دوو-زمانی  عەڕەبی – کوردی دابمەزرێ. ئێستە کە نزیکەی چارەگە سەدەیێکە " حکوومەتی هەرێمی کوردستان" پێک هاتووە و زانکۆی جۆراوجۆر داندراوە، بەڵام پێگەی زمانی  کوردی هێشتا نزمە، و حەول دەدرێ خوێندن بە زمانی ئینگلیسی بێ و زمانی تورکی فارسیش جێی خۆیان دەکەنەوە ، لەو بارودۆخە دا، هێشتا بەرهەمهێنانی کتێب و گۆڤاری زانکۆیی بە زمانی کوردی ئەوەندە نییە کە نیازی خوێندن لە ڕادەی باکالۆریا پێک بێنێ.

       پایەی نزمی زمانی کوردی  لە خوێندنی باڵا لە حکوومەتی هەرێمی کوردستاندا تا ڕادەیەکی زۆر بەرهەمی سیاسەتی حکوومەتە، بەڵام زۆر هۆی دیکەش لە ئارا دان. کوردی، وەک هەر زمانێکی دیکە، لە نەزمێکی جیهانی پڕ لە نابەرابەری دا دەژی و خۆی ئەندامی ئەو نەزمە جیهانیییە.

       زمانەکانی دنیا لە نزیکەی ٦٦٠٠ هەتا ٧٠٠٠ ن کە بە پەرژینێکی قاییم  لێک هەڵنەبڕاون، سەربەخۆ نین، پێوەندی جۆراوجۆریان بە یەکەوە هەیە، و وێکرا نیزام ( سیستم) ، نەزم ( ئۆردر) ، یان ڕێژیمێکی زمانی پێک دێنن.  پێوەندییەکان لەو نیزامە دا لە سەر بنچینەی نابەرابەری دامەزراون. ئەووی کە زۆر ئاشکرا وەبەرچاو دەکەوێ نابەرابەری زمانەکان لە باری ژمارەی ئاخێوەرانە: چینی و ئینگلیسی و ئیسپانیایی هەر کام چەند سەد میلیۆن ئاخێوەران  هەیە و  زمانی وا هەن  کە بیست سی کەس زیاتر قسەی پێ ناکەن و زۆر زوو تێدا دەچن. هەر وەها لە باری پلە و پایەی سیاسی و ئابوورییەوە نابەرابەری زۆرە: لە زمانی نێو نەتەوەیی وەکوو ئینگلیسی ڕا بگرە هەتا زمانی ناوچەیی وەکوو سواحیلی، و زمانی قەدەغەکراو و سەرکوتکراوی وەکوو کوردی.  نابەرابەری دی لە ڕادەی گەشانەوەی کولتووری  دا باش بە دی دەکرێ: ئینگلیسی زمانی سەرەکی زانست و کولتووری مۆدێرنە و زمانی وا هەیە هێشتا پێی نەنووسراوە و زۆربەی زمانەکان هێشتا لە سینەما و تلڤیزیۆن و ئینترنێت و ئامرازی کۆمەڵی دا دە کار نایەن.

     زمانی کوردی لە باری ژمارەی ئاخێوەران چلەمین زمانی دنیایە و لە زمانی وەک سوێدی و دانمارکی و هۆلەندی و فلاندی لە سەرترە بەڵام لە باری کولتوورییەوە ( دەکار هێنانی لە زانست و ئەدەبییات و پەروەردە  و هونەرەکان )  لەو زمانانە یەکجار وەدوا کەوتووە.  بە گۆڕانی دنیا و پەرەئەستاندنی دەسمایەداری (کاپیتالیزم)  و جیهانی بوونی نەپساوەوەی ، هەر وەک لە ژیانی ئابووریدا ناوەندیگەری لە ئارا دا بووە، لە نەزمی زمانیشدا ناوەندیگەری سەری هەڵێناوە.  ز زمانی ئینگلیسی دەسەڵاتێکی ئینحیساری  لە زانست، هونەر، ئینترنێت، ئامرازەکان و  " کولتووری باڵا " دا  پێکەوە ناوە  و خەریکە پشوو لە زمانی دی تەنانەت زمانی بەهێزی وەک فەڕانسەیی و ئیتالیایی و ئەڵمانیش دەبڕێ. [١] جا سەیر نییە کە لەگەڵ ئەوەشدا زمانە بچووکەکانی ئوڕووپا ( بچووک بە پێوانەی ژمارەی ئاخێوەران) توانایی خوێندن لە ڕادەی باڵایان هەیە، بەرەو ئەوە دەڕۆن زۆرتر ڕێگە بدەن بە لێکۆڵینەوە و پەروەردەی باڵا بە زمانی ئینگلیسی.[٢]  کوردی نە ئەوەندە گەشاوەتەوە کە، وەک ئەو زمانانە، بتوانێ ببێتە زمانی پەروەردەی باڵا و نە سیستیمێکی لێکۆڵینەوە و بڵاو کردنەوە و ئارشیو و کتێبخانەی هەیە کە بتوانێ لە سەر پێی خۆی ڕابوەستێ.  ت تەنانەت زمانی وەکوو فارسی و عەڕەبی و تورکیش بە زەحمەت بەرگەی لێشاوی زمانی ئینگلیسی و تۆفانی شۆڕشی تێکنۆلۆژی و زانستی دەگرن. ئ ئەگەر فارسی و عەڕەبی و تورکی دەتوانن بڵێن کڵاومان داگرین هەتا با نەیبا، کوردی هێشتا کڵاوێکی نەچنییەوە لە باگێژەی بپارێزێ.  ڕەسمی بوونی کوردی لە عێڕاق و دەوڵەمەند بوونی لە حکوومەتی هەرێمی کوردستاندا،  یارمەتی دەدا بە مان و نەفەوتانی، بەڵام بەو ڕێبازەی کە ناسیۆنالیسمی کورد  بۆ زمانەکەی ڕەچاو کردووە ، ئێستاش کە لە باشوور دەسەڵاتی سیاسی وەرگرتووە ، وەک ژمانێکی ژێر دەست دەمێنێ . ئ ئەگەر پێش ١٩٩١، عەڕەبیکردن زمانی کوردی دەخستە مەترسی، ئێستە کوردیکردن بە شێوەی پەتیکردنی سەرەڕۆیانە زمانەکەمان هەژار دەکا.

       لەگەڵ ئەوەشدا ئێستە پتر لە دە کاناڵی تلڤێزیۆنی ساتاڵایت و سەدان ئامرازی ڕاگەیاندنی دیکەش بە کوردی هەیە  و کوردی لە ئینترنێت و سینەما و تا ڕادەیەک لە پەوروەردەی باڵا دەکار دێ دیسان ئەو پرسیارە بەجێیە: ئاخۆ کوردی دەکرێتە زمانێکی لێهاتووی خوێندنی باڵا؟ دەکرێ تەنانەت ئەو پرسیارەش بکەین : پێویستە کوردی ببێتە زمانی پەروەردەی باڵا یان هەر زمانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی بێ و وەک چەند زمانی دی ( هۆلەندی، ئیسلەندی) ئینگلیسی یان زمانی دی ببێ بە زمانی سەرەکی زانست. ئاخۆ دەکرێ یان پێویستە گشت زمانێک یان گشت زمانە نێونجییەکان ( نێونجی بە پێی ژمارەی ئاخێوەران، واتە پتر لە دە میلیۆن) وەک پەشتوو، کوردی ، و تورکی ئازەربایجانی زاراوەی زانستی خۆیان دابنێن؟  تەنانەت ئەگەر گشت زاراوە زانستییەکان داندران ، لە کوێ دەکاریان دێنن؟ زمانی عەڕەبی کە زمانی ڕەسمی بیست ووڵاتە و زیاتر لە ٢٥٠ میلیۆن ئاخێوەری هەیە ماوەیێکە بەرەو نزمی دەڕوا و لە دانان و وەرگێڕان و بڵاو کردنەوەی کتێب و گۆڤار دا لە زۆر ووڵات و ناوچەی دنیا وەدوا کەوتووە.  ئەگەر عەڕەبی، کە ماوەی هەزار ساڵ زمانی هەرە بەدەسەڵاتی ئاسیای ڕوژئاوا و ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا بوو ، وای بە سەر هاتووە ، چارەنووسی کوردی چییە و جێگەی لەو نیزامە زمانییە دا لە کوێیە؟

       ئاورێک لە گۆڤاری زانستە کۆمەڵایەتییەکان پێشانی دەدا کە نەزمی جیهانی لە بواری زماندا چۆن وەگەڕ کەوتووە.  ب بە پێی لێکۆڵینەوەیەک ، لە ساڵی ٢٠٠٤ دا، ٦٦٤٠ گۆڤاری زانستی کۆمەڵی لە دنیا دا بڵاو دەبۆوە.[٣] لەوانە، نزیکەی نیوەیان ( ٣٠٤٦) ، وەک دەروازە ، گۆڤاری هەڵسەنگێندراو [٤] بوون.  ن نزیکەی نیوەی ئەو گۆڤارانە    % ٨ ، ٤٣ لە ئوڕووپا ، و  %٣٧ لە ئەمریکای باکوور ( ووڵاتە یەکگرتووەکان و کانادا) بڵاو دەبوونەوە و بەشی ئاسیا   % ٦.  ٨ ، ئەمریکای لاتین  % ٢ . ٤ ، ئوقیانووسییە % ٢. ٤ ،  ئەفریقا  % ٨. ١ ، ووڵاتە سەربەخۆیەکان  Commonwealth of Independent States  ڕووسییە و کۆمارەکانی سۆڤێتی جاران ) % ٢ . 0  بوو . ئەوەش ڕوونە کە زاڵبوونی ئوڕووپا و ئەمریکای باکووری لە مەیدانی بەرهەمهێنانی  گۆڤاری زانستی دا بەشێکە لە زاڵبوونی ئەو ووڵاتانە لە دنیای ئابووری و سیاسەت و کولتوور دا.

       کاتێکی چاو لە زمانی ئەو گۆڤارانە بکەین، نابەرابەری و زاڵبوون ئەوەندەی دی دەردەکەوێ. زمانی گۆڤارەکان  ئەوانە بوون:
             

                   ئینگلیسی           % ٣. ٨٥

                   فەڕانسەیی         %٩. ٥

                   ئەڵمانی              %٤. ٥

                   ئیسپانیایی          % 0 .٤

                   پڕتەقاڵی              %٧. ١

                    چینی                 %٥. ١

                    هۆڵەندی             %٥ .١

                    ژاپۆنی                 % 0. ١ [٥]

 ئەو لایەنەی نابەرابەریی زمانی تەنیا بە هۆی نایەکسانی دەسەڵاتی ئابووری نییە.  و چین و هۆلەند لە باری زمانی گۆڤارەوە بەرابەرن، لەگەڵ ئەوەشدا یەکیان ووڵاتی هەرە پڕ نفووسی دنیایە ( ١٣٥٥ میلیۆن) و ئەوی دی بە ١٦ میلیۆن نفووس ٦٥ەمین ووڵاتە. [٦] لە لیستی سەرێ ، شەش  زمانی ووڵاتە دەسمایەدارییە کۆنەکانن ( ئینگلیس، فەڕانسە، ئەڵمان، ئێسپانیا، پرتەقاڵ، هۆلەند ) و دوویان ئی  ووڵاتی دەسمایەداریی تازەترن ( چین و ژاپۆن). دەزانین ئینگلیسی ڕیشەی داکوتاوە و بووەتە نێونەتەوەیی و بە ئابووری چەند ووڵات ( وەک ئەمریکا، ئینگلیستان، کانادا، ئوسترالیا ، زیلاندی نوێ...) پشت ئەستوورە، و زمانی دی  ناتوانێ جێی پێ لێژ بکا.

       بارودۆخی بەرهەمهێنانی گۆڤاری زانستی زۆر لەوەی تا ئێرە باسم کرد ئاڵۆزترە.  دەروازە  لەو بارودۆخە سەختە دا دێتە دنیا و تێ دەکۆشێ دەور بگێڕێ لە دنیای زانستی کۆمەڵی، زانستی مرۆڤی، ڕۆشنبیری، کولتووری، و زمانیدا.  دەروازە  ڕێبازێکی تیوری مێتۆدۆلۆژی ڕەچاو ناکا بەڵام بە شێوەیەکی ڕەخنەگرانە باری باوی زانستە کۆمەڵایەتییەکان هەڵدەسەنگێنێ، لە ڕچە شکاندن ناپرینگێتەوە و لە نوێکردنەوە ناسڵەمێتەوە.

        لەگەڵ ئەوەشدا باسی کورد و کوردستان لە مێژە کراوە، هەوەڵ لێکۆڵینەوەی مێژوو و کۆمەڵی کورد بە قەڵەمی ڕۆشنبیری کورد نووسرا ( شەڕەفنامە، ئاخری سەدەی ١٦)،  و مێژوونووس و زمانناسی سوریانی و هەرمەنی و عەڕەب و تورک و فارسیش دەوریان گێڕا لەو باسکردنە دا ؛ دوایە کۆلۆنیالیسمی ڕۆژئاواییەکان  لە سەدەی هەژدە  بەو لاوە خەریکی  " کوردناسی" بوو ، و تا بیست سی ساڵ لەوەی پێش زۆربەی لێکۆڵینەوەی زانستی سەبارەت بە گەلی کورد لەو ووڵاتانە بڵاو دەبۆوە. کاتێکی لە ١٩٢٥ بەو لاوە لە تورکییە و ئێران و سوورییە، لێکۆڵینەوە و تەنانەت باسی کورد و کوردستان قەدەغە کرا، " دراساتی کوردی " لە عێڕاق و یەکێتی سۆڤێت مەودای پەیدا کرد. ئێستە، باری سیاسی ووڵات و تێکنۆلۆژی زانست و خوێندن و نووسین تەواو گۆڕاوە ، و وەرگرتن و داهێنان و بڵاوکردنەوەی زانست هاسانتر، بەڵام زۆر ئاڵۆزتر، بووە. سەرهەڵێنانی توێژێکی بەرینی ڕۆشنبیری ژن و پیاو، کە لە ووڵات و لە سەرانسەری دنیا دا بڵاو بۆتەوە، دیمەنێکی ڕەنگاوڕەنگ بۆ داهێنانی زانست وەبەر چاو دەخا. ئەو سنوورانەی کوردستانیان لەتوکوت کردووە تێک ترینجاون بەڵام لە هەمان کاتدا سنووری تازە هەڵدەچندرێ.  لەو بار و دۆخە دا، ڕێگە بۆ  ڕچەشکێنی کراوەتر و دەبێ چاوەڕوان بین دەروازە  دەورێکی چالاک لە نوێ هێنان و نوێ کاری دا بگێڕێ.

          ئەو دراساتە جیاواز و جۆراجۆرانە لە سەدەی ١٦وە تا ئێستە  زانیارییەکی زۆریان پێک هێناوە.  دەروازە بە ڕێبازێکی ڕەخنەگرانە چاو لە ئێستە و ڕابردووی سونەتە جۆراوجۆرەکانی لێکۆڵینەوە دەکا. زانست پێوەندییەکی کۆمەڵیی ئالۆزە ، و لەو سەر دەمەدا ، ڕەخنە دەبێ ئاڕاستەی  گشت سەرچاوەیەکی زانست بکرێ، بە تایبەت سونەتی زانست ڕۆنان یان خولقاندنی زانست. ئەوەی کە ماوەی سی ساڵە وەک " ڕەخنە لە ڕۆژهەڵاتناسی " باو  بووە توانای وەی نییە ڕەخنەیێکی بە پێزی زانست بکا.  تەنانەت پێش باو بوونی ڕەخنە لە ڕۆژهەڵاتناسی  ( بەرهەمی ئێدوارد سەعید) ، زۆربەی ئەو زانستەی ڕۆشنبیری کورد بەرهەمی هێناوە وەڵامدانەویێک بە سیاسەتی ئینکاری  وجوودی گەلی کورد بووە، و لە گێژاوی " ناسنامە" دا پەنگی خواردبۆوە.  لە بەرامبەر پڕ وپووچی نەتەوە- دەوڵەتەکان و دەزگای پڕۆپاگاندایان، هیچ و پووچێکی دی بە نێوی مێژووی کورد و کوردستان و زمانی کوردی داتاشراوە. ئەگەر جاران  ئەو " ناسنامە" ڕۆنانە زۆرتر گەڕاندنەوەی مێژووی کورد بۆ سەردەمی ماد و زەردوشت  و تەنانەت زووتر بوو، ئێستە بەعزە لایەنێک دەیبەنەوە سەر ئیسلامەتی. ئەو سوننەتە مێتۆد و تێوری زانستی ڕەچاو نەکردووە، لەگەڵ ئەوەشدا کە بە باوبوونی " ڕەخنە لە ڕۆژهەڵاتناسی ڕواڵەتێکی زانیارییانەی وەخۆ گرتووە.  دەروازە بە ڕەچاوکردنی ڕێبازی  زانستی لەو ڕێیە لا دەدا. دیارە ڕابردوو، هەم دوور هەم نزیک، مەیدانێکی گرینگی لێکۆڵینەوە بە شێوەی زانستییە .

       لە دوای شەڕی جیهانی هەوەڵ و دابەشبوونەوەی کوردستان، " دراساتی  ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست"  لە ووڵاتە ڕۆژاواییەکان زۆرتر دراساتی  عەڕەبی و تورکی و فارسی بوو  و کوردستان لە پەراوێزی ئەوانە دا ون ببوو. لە نێوەڕاستی سەدەی بیست بەو لاوە ، لێکۆڵینەوە و چاپەمەنی سەبارەت بە کورد حاسڵی پێشکەوتن لە مەیدانی زانست  دا نەبووە، و ڕاستەوخۆ بەستراوەتەوە بە پێداویستییەکان یان بەرژەوەندییە سیاسییەکانی ووڵاتە ڕۆژاواییەکان.  ئەوەش لە دوو ڕەوت دا ڕەنگی داوەتەوە. یەکیان ئەوەیە کە بە گۆڕانی سەنگ یان قورسایی سیاسی یەکێک لە پارچەکانی کوردستان ، لێکۆڵینەوە فراوانتر دەبێ. بۆ وێنە، بە سەرنخوون بوونی ڕێژیمی پاشایەتی لە عێڕاق لە ١٩٥٨ دا و نیگەرانی ڕۆژاوا لە باری سیاسی عێڕاق و ناوچە ، لێکۆڵینەوە، هەواڵنووسی، چاپەمەنی، و دەرس کوتن سەبارەت بە کوردستانی باشوور فراوانتر بوو. هەر وەها دوای گۆڕانی باری سیاسی لە ئێران لە ١٩٧٩،  (ڕووخانی نیزامی پاشایەتی و ڕاپەڕینی ڕۆژهەڵات)، دوای کوودەتای ١٩٨٠ لە تورکییە و بەهێزبوونی سیاسەتی کوردی لە باکوور، و ئێستە لە ڕۆژاوا، دراسات لە مەڕ ئەو بەشانەی ووڵات زۆرتر بووە. ڕەوتی دیکە بابەت یان نێوەرۆکی ئەو دراساتەیە کە زۆرتر باری سیاسی کوردستان و ناسنامەی کورد دەگرێتەوە ئەویش بە بێ کاری مەیدانی و بەڵگەیی و ئاڕشیویی ڕێک وپێک. دەروازە دەیەوێ لەو ڕەوتە لا بدا ، و مێژوو و کۆمەڵی کورد  وەک واقعییەتێکی ئاڵۆز و هەمەلایەنە چاو لێ بکا، کە تێگەیشتنەکەی پێویستی بە لێکۆڵینەوەی بنچینەیی هەیە، ئەویش بە مێتۆدی جۆراوجۆر  بە تایبەت لێکۆڵینەوەی مەیدانی و بەڵگەیی و بە تیوری و شێوازی تەفسیری بەهێز و جۆراوجۆر.

      دەروازە، وەک هەر گۆڤارێکی کوردی دیکە، ڕێبواری ڕێیەکی خۆش نەکراوە بەڵام بە وەڕێکەوتنی خۆی ڕێگەکە هەموار دەکا. با هیوادار بین ئەو هەنگاوە کرانەوەیەک لە مەیدانی زانست بە زمانی کوردی دا پێک بێنێ. سەرکەوتنی ئەو پڕۆژەیە  تا ڕادەیەکی زۆر بەستراوەتەوە بە بەشداریکردنی بەرەی نوێی ڕۆشنبیر و هونەرمەند لەو تێکۆشانە دا، ئەویش بە بەرەنگار بوونی زانستی باو و ڕەخنەگرتن لە گشت سەرچاوەیەکی دەسەڵات.

ژێدەرکان:

[1] Robert Phillipson , Linguistic Imperialism. London: Oxford University Press, 1992.

[2] بۆ باسی دەکارهێنانی هێندێک لە زمانەکانی هێندووستان و فیلیپین و مالێزیا لە پەروەردەی باڵا دا بڕوانە:

Johan Pride (ed.) Language for the Third World University , New Delhi, Bahri Publications PVTLTD,1984

[3] 2010 World Social Sciences Report: Knowledge Divides. Background Paper. UNESCO: International Social Science Council. 2010, 3-4,

http://www.worldsocialscience.org/documents/  Where – are –the-social-sciences-produced.pdf

[4] لە گۆڤاری  " هەڵسەنگێندراو" دا  ( refereed journal  یان  peer-reviewed  journal ) بەرهەمی بڵاوکراوەوە  پێش ئەوەی بڵاو بکرێتەوە ، دەینێرن بۆ دوو یان سێ کەسی شآرەزا لە بابەتەکە هەتا پێیدا بچنەوە و هەڵی بسەنگێنن و بڕیار بدەن کە بۆ بڵاوکردنەوە دەبێ یان نا، و ئەگەر کەم و کووڕی هەیە چۆن دەکرێ ڕێک و پێک بکرێ،

[5] 2010 World Social Sciences Report, 6.

[6] Index Mundi, http://www.indexmundi.com/g/r.aspx (March 21, 2016)

تێبینی: زۆر وێدەچێ ئەو پێشەکییەی مامۆستای نەمر ئەمیر حەسەنپوور کە وەکوو  سەر ئێدیتۆر بۆ ژمارە ١-ی دەروازە ی نووسیوە دوایین نووسینی بێ. گۆڤارەکە کە بە هەموو  شێوەزارە کوردییەکان و بەخەتی لاتین لە مانگی مەی ئەمساڵ چاپ کرا، لە هەلومەرجێک دا کە مامۆستا زۆر نەخۆش بوو. هێوادارم گەڕێنەنندەی دەروازە بە گوڕەوە بەردەوام بن بۆ بڵاو کردنەوەی ئەو گۆڤارە و وەک مامۆستای نەمر هیوای بووە : " ئەو هەنگاوە کرانەوەیەک لە مەیدانی زانست بە زمانی کوردی پێک بێنێ" . لێرە دا بابەتەکە لە خەتی لاتینییەوە هێنراوەتە سەر خەتی عەڕەبی.

حەسەن قازی