بەشێک لە چاوپێکەوتنی شەپۆل عەبباسی لەگەڵ برایم یۆنسی نووسەر و وەڕگێڕ. ئەم چاوپێکەوتنە لە ساڵی٢٠٠٠ لەماڵی یونسی لە تاران کراوە. لەخوارەوە قسەکانی یونسی لە مەڕ جمهووری کوردستان دەخوێننەوە، هەرچەند هێندێک لە ئارگومێنتەکانی هیچ بناغەیەکی مەنتیقیان نییە. دەکرێ ڤێدێئۆی ئەو چاوپێکەوتنە لە تۆڕی کۆمەڵی یوتیوب دا ببینن! یونسی لە ٨-ی فێڤرییەی ٢٠١٢ لە تاران کۆچی دوایی کرد

بەشێک لە چاوپێکەوتنی شەپۆل عەبباسی لەگەڵ برایم یۆنسی نووسەر و وەڕگێڕ. ئەم چاوپێکەوتنە لە ساڵی٢٠٠٠
لەماڵی یونسی لە تاران کراوە. لەخوارەوە قسەکانی یونسی لە مەڕ جمهووری کوردستان دەخوێننەوە، هەرچەند هێندێک لە ئارگومێنتەکانی هیچ بناغەیەکی مەنتیقیان نییە. دەکرێ ڤێدێئۆی ئەو چاوپێکەوتنە لە تۆڕی کۆمەڵی یوتیوب دا ببینن! یونسی لە ٨-ی فێڤرییەی ٢٠١٢ لە تاران کۆچی دوایی کرد

... ساڵی ١٣٢٤ [ ١٩٤٥] بوو، من لە دەبیرستانی نیزام بووم  وەختێک کە مەسەلەی جمهووری مەهاباد و ئەوانە مەتڕەح بوو. ئەڵبەتە بەعد وەختێک کە بە ئیستیلاح فامم کردەوە، لەگەڵ خۆم بە ئیستیلاح یەک و دووم کرد و حیسابم کرد تەماشام کرد بە هیچ قانوونێک نەدەبوا ئەم جمهوورییە ئێعلان ببوایە. من وا تێگەیشتم، یانی ئەوەڵەن مەنتەقەیەکی یەکجار پچووک بوو، وە تازە ئەو مەنتەقە پچووکەیش تەواوی ئەتڕافی لەگەڵ قازیی محەمەد، مەرحوومی قازیی محەمەد نەبوو. بەڵێ، نە مەنگووڕەکان بوو، نە عەشاییری بە ئیستیلاح دێبۆکری بوو، تەوەجوهت فەرموو، نە حەتتا زۆربەی فەیزوڵابەگی بوو، ئەتڕافی تریش بە ئیستیلاح. یانی قازی بوو، بارزانییەکان ئەگەر دیفاعیان لێ بکردایە وەئیلا خۆی قازی بە ئیستیلاح عەناسورێکی نەبوو کە بتوانێ دیفاع لە خۆی بکا، لە مەنتەقەی پچووکی خۆی، حەتتا لە مەنتەقەی ئەتڕافی مەهاباد.
دەی چۆن ئەتوانێ پیاو جمهووری دروست بکا فەقەت بە پشتیبانی ئەوەی کە ئیتیحادی جەماهیری شووڕەوی ئەو وەختێ مەسەلەن لە شەڕ دا فایق ببوو، فاتیح ببوو، وەلی ئاخر دوو شەریکی گەورەشی بوو، یەکێ ئینگلیستان، یەکێ ئەمریکا کە لەگەڵ قازی موافق نەبوون. تەوەجوهت فەرموو حەتتا نەشیان دەتوانی بە زۆر بە سەر خەڵکەکە دا هین بن. بەهەر تەرتیب من ئەو وەختە واقیعەن لە محەلێک دا نەبووم . بە عونوانێ زاهیرەن سیاسەتەکی ئیسلاح کرد ئەوە بوو کە ئوستانێک ببێ کە ئەم ئوستانە حەدی ئەقەل ئیمتیازی ئەوە بێت کە بێن مەسەلەن چەند ئیمتیازی بۆ پێشڕەفت قاییل بن چون دواکەوتوو بوو. تا ئەو حەدەی پیاو دەتوانێ قبووڵی بکا وەلی تا ئەو حەدی کە مەهاباد بتوانێ مەسەلەن فەرز فەرموو لە موقابیل حکوومەت، حکوومەتی ئێران،دروستە حکوومەتی شا حکوومەتێکی کەسیف بوو، من خۆم هەم کوتەک خوردەم و هەم بە ئیستیلاحی خۆشمان موبارەزەمان کردووە لە گەڵی مونتەهایی مەڕاتیب ئێران مەملەکەتێکی وەسیعە، تەوەجوهت فەرموو. یەک میلیون و شەشەد و چل و پەنج هەزار کیلومێتری موڕەبەع وسعەتێتی. پیاو دەتوانێ مەسەلەن بە شەڕی چەتەییش  مودەتێ خۆی بەسەر پێیەوە هەڵگرێ وەلی ناتوانێ حکوومەتێک دامەزرێنێ. تازە ئەو حکوومەتەشمان بەعد مەڕحوومی قازی موتەوەجیه بوو ئەم حکوومەتە نەیدەتوانی ئەسڵەن خۆی ڕاگرێ. ئیتیحادی شوورەویش شکا بوو، شارەکانی وێران ببوون، سەناییعی وێران بوو، لە حدوودی بیست میلیۆن نەفەر جەمعییەت تەلەفاتی دابوو، نەی دەتوانی حیمایەتی لێ بکا. بۆ سیاسەتێک بوو کە قازیی محەمەد بە عەقیدەی من نەدەبوا قبووڵی بکردبایە. چون کردیان بە ئالەتێک فشار بێنێ بۆ ئێران لە ئێران ئیمتیازێک بستێنن. تەوەجوهت فەرموو، بە مەحزی ئینکێ قەولی ئیمتیازەکەیان دا ئەمان پاشەکشەیان کرد ئیتر. تازە نەشی دەتوانی بێتە پێشەوە. بە هەر تەرتیب من ئەو وەختە منیش، ئێستا بە ئیستیلاح وا مەسەلەن فکر دەکەمەوە، دەڵێم مەسەلەن ئیمکانی نەبوو نەدەبوایە بیان کردایە.




ئەڵبەتە شایەد فەقەت بتوانین تەوجیهی بکەین بڵێین عەلەیهی حکوومەتی شا بوو و حکوومەتی شا لەهەر مەرحەلەیەک دا موقابەلەی لەگەڵ بکرایە خوب خراب نەبوو ئەو وەختە، یەکیشیان خوب بیلەخەرە مەسەلەی مەهاباد بوو. دەنا مەسئەلە بە ناوی حکوومەت قابیلی دیفاع نییە واقیعەن. من عەقیدەم وایە نازانم.
عەرزت بکەم قازیی محەمەدی مەڕحووم پیاوێکی سادە بوو، چ لە لیباس دەبەر کردن، وەزعی لیباس و ئەوانە و چ لە قسە دا، چ لە رەفتارو معامەلەی دا. ئەو وەختێ تەشریفی دەهات [بۆ تاران] لە ماڵی مەڕحوومی سەدری قازی میوان دەبوو. منیش مەعموولەن شاگرد مەدرەسەیی بووم لەگەڵ مەرحوومی قازی، محەمەدی قازی [ مەبەستی محەمەد قازی وەرگێری ناسراوە] دەچووم چون ماڵی دوکتور جەوادی قازیش دراوسێی ماڵی قازیی محەمەد بوو [ مەبەستی ماڵی سەدری قازی یە] لە چوار ڕای موعیزسوڵتان، کووچەی گیلانی پێم وایە. عەرزت دەکەم لەوێ کە دەچووم قازیی محەمەد ئەو وەختێ ئێسێنشڵی ئینگلیسی کڕیبوو ئینگلیسی دەخوێند و زۆریش بە ئیستیلاح سەمیمانە، من لەوێ شاگرد مەدرەسەیەک بووم  دەدوا. زۆر زۆر سەمیمانە دەدوا، زۆر بە سەرنیویشتی فەرهەنگی کوردستان عەلاقەمەند بوو، زۆر بە موتالەعەش عەلاقەمەند بوو، مونەتەها ئەو وەختێ بوو کە تەشریفیان هاتبوو، شا لەباغی شا بە ئیستیلاح عەسای موڕەسەعی دایە خەڵات، تەوەجوهت فەرموو.ئەو وەختێ زۆر لەو لحازەوە وەڵا من تەکەبورم ئەسڵەن تێدا نەدیوە لە قازی دا. خۆی مەڕحوومی سەدری قازی زۆر قیافەیەکی موەقەری بوو، لیباسی جوانی دەکردە بەری، دووختی لیباسەکانی جوان بوو وەلێ خوب مەڕحوومی قازیی محەمەد هەر لیباسی ڕووحانی بوو و ئەغڵەبیش گۆرەوی نەبوو، گۆرەوی لە پێ نەدەکرد. من وام دی زۆر سالم وسادەم دی.
عەرزت دەکەم ئەو وەختە شایعاتێک بەم سووڕەتە نەبوو کە مەسەلەن ڕۆزنامەنیگاری خاریجی لە دواییدا نووسی کە بەینی قازیی محەمەد و مەلا مستەفای بارزان ناخۆشی و ناکۆکی بووە. حاڵ ئینکی لەوێ دووسێ مەئموورییەتی ڕجووع کرد بە مەلا مستەفا، مەلا مستەفا مەئموورییەتەکانی جوان ئەنجام دا تەوەجوهت فەرموو بۆ ساکت کردنی عەشاییری ئەتڕاف تەوجوهت فەرموو. مونتەها دوو خەبەرنیگار نووسیان کە بە ئیستیلاح میانەیان، ڕابیتەیان باش نەبووە لەگەڵ مەلا مستەفا. چون مەلا مستەفا مایل بووە لەوێ کودەتایەک ڕێ بخا. ئەڵبەتە زاهیرەن زیاتری لە سەر برسێتی بارزانییەکان بووە. کە بەعد بارزانییەکانیان وەختێک نارد بۆ نەغەدە، ئەو دێهاتە و بڵاویان کردنەوە ئەو دەنگە بە ئیستیلاح خەوت. یانی بە ئیستیلاح ئەو قسە باسی نەما. نازانم تا چ ئەندازە دروست بووە ئایا ئەمە مەلا مستەفا لە موهاجەرەت دا لە وەزعێکی ناسابیت و کە هەم بە مەنتەقە ئاشنا نییە، و هەم عەشاییری مەنتەقە ناناسێ و ئەگەر بیشیان ناسی ڕەوابیتێکی لە گەڵیان نەبووە، چون مەلا مستەفا ئەو سابیقەی نەبوو سابیق لە کوردستانی ئێران دا. چۆن دەیتوانی مەسەلەن کودەتا بکا و مەهاباد. وەلی گۆیا تەبعەن بەعدەن دەمانبیست گوتیان قازیی محەمەد پێشنیاری کردووە گوتوویەتی، مەلا مستەفا پێشنهادی کردووە بە مەڕحوومی قازی کە تۆ وەرە لەگەڵ من بڕۆین، عەیبە با نەتکوژن و بۆ کوردەواری نەنگە منیش قەولت پێ دەدەم کە هەر چۆن ئێستا پێشەوای، ئەو وەختیش من حورمەتت ڕعایەت بکەم و ئەوانە. ئەوە ئێمە لێمان نەبیستووە لە جێیەکیش نەنووسراوە، مونتەها شایعە ئەڵبەتە من کە دەچوومەوە بۆ وڵات ئەمەم دەبیست کە مەلا مستەفا پێشنەهادێکی وای پێ کردووە و قازیی محەمەد مەڕحووم قبووڵی نەکردووە و کوتوویەتی خەڵکەکە تەنیایە دەبێ ئەم خەڵکە بە ئیستیلاح، یەکێک دەبێ پێش کەوێ بیلەخەرە ئەم موسیبەتەی بە گەردەن بگرێت، تەوەجوهت فەرموو. ئەمە بەئیستیلاح قسەی. بەعد کوتیان مەلا مستەفا کوتوویەتی دەی کە ئیستا وایە تۆ ئەنباری موهیممات و ئەوانە، ئەسلەحەمان بدرێ، ئێمە موهیمماتمان بێ. تۆ لیرە بە و ئێمەش دەڕۆین. کە بە ئیستلاح مەلا مستەفا لەوێوە ڕۆیی بۆ نەغەدە و بەعد چوو بۆ ئوشنەوییە و لە ئوشنەوییەشەوە چوو بۆ عێڕاق و  دووبارە گەڕاوە بۆ ئێران و چوون بۆ ئەرەس و لە ئەرەس پەڕینەوە و بیلەخەرە ڕۆیشتن. ئەمە بە ئیستیلاح خەڵک بوو دەیانگوت، بە ئیستیلاح تەواتور بوو، ڕیوایەت بوو وەئیلا مەسئەلەیەک نەبوو، هیچ مەدڕەکێکی نییە.




-- لە مەهاباد، ناشێ مرۆڤ پێیان بێژێ هەیئەت وەلی یەک دوو ئەفسەریان بوو. یەکیان مەعڕووف بوو ئەو وەختێ بە " کاکاغا " لە کوردەکانی گۆیا ئەرمەنستان بوو. لەوێ هاتبوون هەم بە ئیستیلاح تووتنیان دەکڕی هەم حەیوانیان ئەکڕی، زیاتر ئەسپ بۆ ئەڕتەش. ئەگەر کەسێک بچووبایە بۆ مەهاباد و بگەڕایەوە و لەوێ چ خەبەرە فەقەت خەبەری ئەوە بوو کە ڕۆژانە ئەوەندە ئەسپ دەکڕن و عەرزت بکەم دەیبەن بۆ شووڕەوی و بەینیان لەگەڵ کوردەکان خۆشە و لە ماڵی فڵانکەس مەسەلەن دەعوەت بوون وایان کوتووە وەئیلا قسەیەکی وا بە سوورتێک کە ئێستا مەتڕەحە هەڵیسەنگێنن و قسە هەڵسەنگێنن و ئەوانە من نەم دی مەسەلا. ئەوانەی لابود لەگەڵ من مەحشوور بوون. چم نەبیست بە ئیستیلاح، کوتیان ڕووسەکانیش زۆر فەقیر و دەستەنگن و ئەغڵەب مەهابادی دەعوەتیان دەکەن زۆریان پێ خۆشە. قسە ئاوا بوو.
قازی مەرحووم، هیچ  بە ئیستیلاح بە هیوا نەبوو کە ڕەئی ئێعدامی بدەنێ. مەڕحوومی سەدر کە زیاتر چون بیلەخەرە نمایەندەی مەجلیسێک بوو لەگەڵ ئەقەلییەتێکی ڕەسمی هەمکاری دەکرد، حەتتا قەوامولسەلتەنەیش موعتەقید بوو کە ئەسەلەن، کابرا لە تاران دانیشتووە، لەگەڵ ئەقەلییەتێک کە ئەو وەختە حیزبی توودە بوو هەمکاری هەیە، هەمکاری بووە، هەمکارییەکەشی لە مەحدوودەی قەوانین دا بووە، بینا بەر ئین مونتەها کوتیان ئەڵبەتە من بیستم کوتیان لە ئەسنادێک  کە چوون ماڵی مەڕحوومی سەدر گەڕاون لە تاران، نامەیەکی تێدا بووە، بەرعەکس لە ماڵی قازیی محەمەد  لە ئەسناد دا نامەیەکی تێدا بووە، کاغەزێک کە سەدر نووسیویەتی بۆ مەڕحوومی قازی، کاغەزێک لەو ئەسنادانەد بیندراوەتەوە لە کاغەزەکەدا کوتوویەتی: ئێوە مەترسن و موقاوەمەت بکەن ئەڕتەشی ئێران ئەڕتەشێک نییە، بە ئیستیلاح فیردەوسی لە هەزار دەمساڵ پێش کوتوویەتی: کە ما سر بەسر پشت بە دشمن دهیم / از آن بە کە یک تن بە کشتن دهیم. بینا بەر ئین ئێوە مەترسن و هیچ کارێک ناتوانن بکەن. کوتیان ئەوەیان کردووە بە موستەمسەک. جا خەیلی خوب ئەوەیان کردووە بە موستەمسەک ئەوە خۆ سەدر کوتوویەتی ئەی قازیی محەمەدیان بۆ ئێعدام کرد، ئەی سەیفی قازییان بۆ ئێعدام کرد؟ بە هەر تەرتیب ئەوانە موبهەمن. هەنووز ئێمە ئارشیڤی وەزاڕەتی جەنگی بە ئیستیلاح دەورانی شا خۆ قەت نەکراوەتەوە کە بزانین ئەم ئارشیڤە چ موکاتەباتی تێدا کراوە.