هاوپرسەکی ڕادیۆی دەنگی کوردستان لەگەڵ پڕۆفێسۆر عەبباس وەلی

هاوپرسەکی دەورێش، ڕادیۆی دەنگی کوردستان لەگەڵ پڕۆفێسۆر عەبباس وەلی سەبارەت بە بارودۆخی ئاکتوێلی سیاسی لە باکووری کوردستان و تورکییە. جومعە ٢٤ی ئۆکتۆبری ٢٠١٤

تێبینی: ئەو هاوپرسەکییە ڕادیوییە وەک خۆی  دابەزاندراوە و نووسراوەتەوە

ڕادیۆ گۆدارێت عەزیز! ڕادیۆیا دەنگێ کوردستانێ خەبەر ددە!

دوزگوین دەورێش: دەم باش گۆدارێن هێژا. هوون ب خێر هاتن بەرناما تایبەت دەنگێ کوردستانێ. ئیرۆ د ناڤا پەنجا دەقیقەیا مە دە، ئەم مێڤانێکی هێژا ل ڤێ دەرێ دکن مێڤان. مێڤانا ڤێ بەرناما مە ئاکادێمیسییەنێ بڕێز پڕۆفێسۆرێ زانینگەها بۆسفۆرۆسێ یانژی بۆغازئیچی کو ترکی تێ گۆتن، بەشا جڤاکناسی بڕێز عەبباس وەلی یە.

وەکی تێ زانین زانیینگەها بۆغازئیچی یانژی بۆسفۆرۆس زانیینگەهەکی گەلەک کەڤنە. ئەز کورتاسی هنەک بەحسا دیرۆکا وی بکم تاکوو وەرە ناسین. کۆلەژا ڕۆبێرتێ ژ ئالی یێ موحیت مێعمار دوکتور سیرووس حەمرینەوە کو هاتبوو ئاوا کرن تەڤلی دەولەمەندێ ئەمێریکی کریستۆفر رایناندر رابرت د ١٦ یا ئیلوونا ١٨٦٣ ان دە هات ئاوا کرنێ. پشترە ١٩٧١ یەکاندا ب کۆلەژا کچان ڕە گاڤا بوو یەک، یا کۆلەژا کچان یا ئەمێریکی رە ب ناڤێ بۆغازئیچی ب وی شکلی دەست ب کار کر. زانینگه ‌کو ژ دەستپێکێوە تا ئیرۆ وەکی زمانێ ئینگلیسی پەروەردا خوە پێک تینێ. مامۆستە ل ڤێ دەرێ بەشا سۆسیۆلۆژی یێ ئانژی بەشا جڤاکناسی دە مامۆستاتی دکە.

مامۆستە وون بە خێرهاتن سەرچاڤا

وەلی: سپاس

دەورێش: مامۆستە، پێشی، تەبیعی وون ب گوتنێکی کو مرۆڤ ب کار بینە، د ناڤا ئانالیزا سیاسی و جڤاکی دە، د ڤان ساڵێن داڤی دە ل ترکییێ کو بالا گەلێک سازی و دەسگەهان ڤەکشاندییە، گەلەک تشتێن کو وون دبێژن چاپەمەنی یێ ترکییێ، مێدیا ترکییێ مات مایی دمینە کو ئاکادیمیسیەنێن ترکییە پڕ کێم تینن زمان.  پێشییێ ئەم بەحسا ترکییێ و موزاکەرەیان بکن. لێ پێشیا وێ هنەکی بەحسا ڕۆلا ئاکادیمیسیەنا وێ بکن. پەرفۆرمانسا ئاکادێمیسیەنێن ترکییێ د چارەسەرکرنا پرس و پرسگرێکان دە چییە؟ وون پەرفۆرمانسا گشتی یا ئاکادێمیسیەنێن یا ترکییێ و پرسگرکێن جڤاکی و چارەسەرییێ دا چاڤا دبینن؟

وەلی: دیارە ئاکادێمیسیەنی تورکییەی وەکوو ئاکادێمیسیەن لە هەموو ووڵاتێکی یەکدەست نین. دیارە فکری جیاوازیان هەیە. ناسیۆنالیستیان تێدایە، سۆسیالیستیان تێدایە، دێمۆکڕات و لێبێڕاڵیان تێدایە. بۆیە هەر یەک لەوانە بۆچوونی تایبەتی خۆیان هەیە لە سەر مەسەلەی کورد و لە سەر پێواژۆی کوردی و ئەوانە چ دەکەن یان چ ناکەن بەستراوتەوە بەوەی کە سیاسەتی تورکییەی چۆن دەبینن و جێگای خۆینان دە سیاسەتی تورکییەی دا چۆن دەبینن و پێوەندی سیاسەتی تورکییەی لەگەڵ سیاسەتی کوردی، ئەوەی چۆن دەبینن؟

تا ئەو جێگای کە ئەمن دەزانم ئاوایە، ئەوانەی کە لە لای چەپی مەیدانی سیاسی تورکییەی دان، چەپەکان، یان ئەوانەی لە نێوەڕاستێن یان موتەمایل بە چەپی مەیدانی سیاسەتێن، ئەوانە بۆچوونی پۆزیتیڤیان هەیە لە سەر مەسەلەی کوردی و زۆرتر پێیان خۆشە کە ئەو مەسەلەیە چارەسەر بکرێ. ئەوانە پشتیوانییان لە پێواژۆ کردووە و پشتیوانی لێ دەکەن. بەشێک لەوانە ئەندامی ئەو کۆڕەن کە پێیان دەڵێن ئینسانی عاقڵ، ئاکڵی ئینسانلار، و هێندێکی دیکەش لەوانە لە زانکۆکاندا هەڵدەسووڕێن ، هێندێک لە میدیا دا چالاکن. ئامانجیان ئەوەیە کە فکری خەڵکی تورکییەی، یانی فکری ئەوان نیسبەت بە مەسەلەی کورد ڕوون بکەنەوە و پێیان بڵێن کە مەسەلەی کورد مەسەلەی تێڕۆریزم نییە. مەسەلەی مافی خەڵکێکە ، مەسەلەی ویستی خەڵکێکی یە، مەسەلەی هەستی نەتەوایەتی خەڵکێکی یە. مەسەلەی تێڕۆریزم نییە، کوردان نایانەوێ مافی ترکان بستێنن، کوردان نایانەوێ لە تورکییەی ووڵاتێکی سەربەخۆ دروست بکەن، دەیانەوێ دەچوار چێوەی تورکییەی دا فەعالییەت بکەن.
بە باوەڕی من دەو چوارچێوەی دا نەخشی ڕۆشنبیرەکان، هەر تەنێ ئاکادێمیک نا، لێرە دەڵێم ڕۆشنبیرەکانی تورکییەی، لێرە دا نەخشێکی پۆزیتیڤیان هەبووە، دەتوانێ زۆرتریش بێ. مەسەلەن ئەلئانەکە پاش ئەوەی کە ڕووداوی " کۆبانێ" وە ڕوو کەوتووە و هاتووەتە گۆڕێ ، بەشی زۆری ئەو ڕۆشنبیرانەی تورک، چ ئاکادێمیک بن چ ڕۆژنامەوان بن، چ هونەرمەند بن، ئەوانە بە تەرتیبێکی ڕەخنە لە حکوومەت دەگرن، ڕەخنە لە سیاسەت و بۆچوونی حکوومەت لەسەر " کۆبانێ" دەگرن. ئەوانە زۆرتر دەیانەوێ حکومەت بۆچوونێکی پۆزیتیڤی هەبێ  نیسبەت بە مەسەلەی "کۆبانێ"، ئەگەر مرۆ نووسینەکانیان دە ڕۆژنامەکاندا بخوێنێتەوە دەڵێن: حکوومەت پێویست بوو لە سەرەتاوە بۆچوونێکی پۆزیتیڤی هەبێ، کۆمەک بە "كۆبانێ" بکا، سیلاحیان بداتێ و ئەوانە. ئەگەر ئەو کارەی کردبایە حکوومەتی تورکییەی دەیتوانی  لە سوورییەی دا نفووزێکی زۆرتری هەبێ. بەڵام، لە هەر حاڵ دا، مەسەلە ئەوەیە کە لەو لای مەیدانی سیاسیش لە تورکییەی، لە لای ڕاست دا، ئاکادێمیکی ناسیۆنالیست هەیە، ڕۆشنبیری ناسیۆنالیستی تورکییەیی دەستی ڕاستی لێیە. ئەوانە بۆچوونیان بۆ مەسەلەی کوردی خراپە و بەشێکیشیان لە پشت حکوومەتن و هێندێکیشیان زۆر لە حکوومەت توندترن لەو بارەیەوە. جا بۆیە ئەوە یەکدەستییە نییە.
 ئەمن لێرە لەفز و کەلیمە و ووشەی ڕۆشنبیرم بەکار برد. ڕۆشنبیر لێرە لە نەزەر منەوە، ئەو جوورەی کە من دەیبینم، لە ڕوانگەی منەوە، ڕۆشنبیر ئەو کەسەیە  کە پۆزیسیۆن و هەڵوێست دەگرێ نیسبەت بە دەسەڵاتی. ئەو پۆزیسیۆن و هەڵوێستەی نیسبەت بە دەسەلاتی پۆزیسیۆنێکی ڕاسیۆناڵ/ عەقڵانییە و ئەو هەڵوێستە ڕاسیۆناڵ/عەقڵانی یە  دە عەینی حاڵ دا هەڵوێستێکی ڕەخنەگرانە یانی کریتیکاڵە. ئەوانە حکوومەتی کریتیک دەکەن ، لە بەرانبەر دەسەڵات دا ڕادەوستن لە بەر وەی کە بتوانن بە تەرتیبێکی لە سەر بۆچوونی دەسەڵاتی بۆ مەسەلەی کوردی تەئسیر دابنێن و ئەوەی بە ڕێگایەکی پۆزیتیڤ دا بەرن. ئەمن ئەو کەسانەم پێ ڕۆشنبیرە دەو چوارچێوەی دا. لەوانەیە پڕۆژەیەکی سیاسییان هەبێ یان نەبێ، بەڵام هەرچۆنێک بێ ئەو شتەی کە دەینووسن یان دەێلێن یان ئەو هونەرمەندانەی  کە فیلم دروست دەکەن، تەئاتر دروست دەکەن،ئەوانەی کە ڕۆمان دەنووسن، ئەوانەی کە شێعر دەڵێن، ئەوانە هەموو دەو چوارچێوەی دان و ئەوانە بە فکرێکی ڕاسیۆناڵ و ڕەخنەگرانە لە سیاسەت و هەڵوێستی  حکوومەتی نیسبەت بە مەسەلەی کوردی ڕەخنە دەگرن و زۆرتر یانی دە چوارچێوەیەکی فرەوانتری مەسەلەی دێمۆكڕاسی لە تورکییە دا ڕەخنە دەگرن.

دەورێش: مامۆستە، وون د زانینگەهێن بریتانیا دە خەبتین. گاڤا مرۆڤ ددە بەرهەڤ، ڕەوشنبیری هەڵوێستا هەمبەرێ شەڕێ " فاڵکلەند" ێ  مرۆڤ وەک پارامێترە بگرە یان شەڕا " ئیرلاندا" ێێ پارامێترە بگری ژ بۆ ناسکرنا ڕەوشەنبیران؟ چما ڤێ پرسی دکم ژ بەر کو بەشەک ژ ڕەوشەنبیران کەمالیستن،حیسابێن وان ب حکوومەتا ئاکەپە رە هەیە...

وەلی: وایە

دەورێش: بەشێک وان ژی وەکی وە چارچێوە دانی د ڤێ چارچێوە دا جی دگرن. گاڤا مرۆڤ لێ بنێری کیژان ئەساس بگری
ئیرلاندا یان فالکلەند؟

وەلی: دیارە ئیرلەند لە تورکییەی مەسەلەیەکی زۆر گرینگتر و لە ڕووی مێژووییەوە هەم لە سیاسەتی بریتانیایە دا گرینگتر بووە هەم ئەوەی کە ئەو مەسەلە بەردەوام لەوێ هەبووە یانی بەشێک بووە لە مەسەلەی ئەمنی، سیاسی، نیزامی بریتانیا یێ. مەسەلەی " فاڵکلەند" دیارە مەسەلەیەکی زۆر گرینگ بوو، بەڵام زۆرتر مەسەلەیەکی کاتی بوو، مەسەلەیەکی درێژخایەن نەبوو، ئەگەرچی  ئاکام و بەروبووی درێژخایەنی زۆر بوو ، بەڵام ئەوە یەک جار هاتە پێشی. تا ئەو جێگایەی کە ئەمن دەزانم دە مەسەلەی " فالکلەند"ی دا زۆربەی ڕۆشنبیرەکانی بریتانیایێ پشتیوانییان لە حکوومەتێ نەکرد ، یانی مەسەلەی " فاڵکلەند" یان زۆرتر وەکوو ئامراز و بیانوویەک  کە حکوومەتی خانمی تاچێری دروستی کرد بوو لە بەر وەی کە بەرژەوەندی خۆیان، بە تایبەتی لە بەر وەی کە ئینتیخاباتی ساڵی ١٩٨٣ی بباتەوە، بۆیە دەیەویست هەستی ناسیۆنالیستی خەڵکی بگەشێنێتەوە. لە مەر ئەو مەسەلەیە ڕەوشنبیرانی بریتانیا ڕۆلێکی ڕەخنەگرانەیان هەبوو. بەڵام لە سەر مەسەلەی " ئیرلەند" وا نەبوو. ئیرلەند مەسەلەیەکی دوورودرێژی بریتانیایێ بووە، مەسەلەیەکی تاریخی بووە. ئیرلەند لە ڕاستیدا کۆلۆنی ئینگلیستان بووە. دەستە ڕاستییەکانی ئینگلیسی ، ناسیونالیستە ئینگلیسییەکان ئەوێیان بە شێوەی کۆلۆنی نەدیوە. بە ڵکوو بە بەشێک لەوە دەدیت کە پێی دەڵێن " بریتانیای یەکگرتوو"، تەوەجوهێ دەکەی؟ لەوێ لە ئیرلەندی باکووری حیزبێک هەبوو، یانی حیزبێکی لۆیالیست ، ئەوانە خۆیان بە وەفادار و بە پەیڕەوی حکوومەتی ئینگلیستانێ دەزانی بەتایبەتی ئی سیستمی پادشایی ئینگلیستانێ. لە لایەکی دیکەوە دێمۆکڕاتەکان بوون، چەپییەکان بوون : ئەوانە دوو بۆچوونیان بۆ مەسەلەی ئیرلەندێ هەبوو.بەشێک لەوانە چەپییەکانی مارکسیست بوون و چەپییەکانی سۆسیالیست. بەشێک لەوانە  لەگەڵ جوێبوونەوەی ئیرلەندێ موافیق بوون یانی دەیانگوت بەڵێ، ئیرلەند کۆلۆنی ئێمە بووە ، ئەو شەڕەی ئەوان دەیکەن دژی کۆلۆنیالیستی یە و ئەوە حەقی ئەوانە جوێ بنەوە. بەشێکی دیکە دەیگوت ئەوە دروستە کە ئیرلەند کۆلۆنی بریتانیایێ بووە، ئی ئینگلیستانێ بووە، تەوجوهێ دەکەی و ئێمە لەوێ حکوومەتێکی کۆلۆنیالمان دامەزراندووە و ئەوێمان کردووەتە بەشێک لە خاکی خۆمان  و ئەلئان بە هەمووی دەڵێین بریتانیا؛ ماف و حەقی ئەوانەیە کە بیانەوێ خۆیان ئازاد بکەن ، بەڵام نەزەریان ئەوە بوو و دەیانگوت باشترە ئێمە وەدوای سیاسەتێکی بکەوین کە مافی ئەوان بپارێزرێ، بەڵام ئەوان جوێ نەبنەوە لە بریتانیایێ . جا بۆیە  چەپییەکان و دێمۆکڕاتەکانیش دوو بەش بوون، بەشێک موافیقی ئەوەی بوون، لەگەڵ وەی یەک بوون کە ئیرلەند جوێ ببێتەوە و ببێتە ووڵاتێکی سەربەخۆ  و بەشێک موافیق نەبوون. جا هەر لە سەر وەی لە گەڵ " ئای ئار ئەی"  یانی ئەڕتەشی ئازادیبەخشی ئیرلەندێ نەبوون و بەشێک لەوانە " ئای ئار ئەێ" یان بە تێڕۆریست دەزانی تەنانەت ڕۆشنبیرەکانی چەپی لەبەر وەی کە دەیانگوت کە زەختی بەکار دەبا لە خودی ئینگلیسی بۆ ئەوەی کە ئامانجەکانی دابمەزرێنێ و ئەوان پێیان وا بوو ئەوە پێویست ناکا، دەیانگوت مەسەلەی ئیرلەندێ  دەبێ لە پڕۆسەی سیاسی دا بە شێوەیەکی دێمۆکڕاتیک چارە سەر بکرێ، تەنانەت لە زەمانی قەدیمیشەوە کە تەماشای بکەی مارکسیستەکانێ ئیرلەندێ  وەکوو ویلیام کۆنۆلی و ئەوانەش ، تەنانەت لە زەمانی مارکس و ئێنگێلسەوە و تەنانەت پاش ئەوانیش، مارکسیستە ئیرلەندییەکانیش ئەو دوو بۆچوونە جیاوازەیان هەبووە، بەشێکیان ویستوویانە جوێ ببنەوە، بەشێکیان ویستوویانە وەک بەشێک لە بریتانیایێ بمێننەوە بەڵام سەربەخۆیی خۆیان دەوچوارچێوەیەیدا هەبێ. ئەوە ئاوا بووە، جا ڕەوشنبیرەکانی ئینگلیسیش ئاوایان دیوە، یانی لەو چوارچێوەیاندا دیوە. ئەوان ڕێزیان لە مافی ئیرلەندیان گرتووە، بەڵام هێندێکیان لەگەڵ سیاسەتی جوێبوونەوە موخالیف بوون  و گوتوویانە ئەوان دەبێ لەگەڵ ئێمە بمێننەوە، بەیەکەوە ئەو ووڵاتەی بەرەو دێمۆکڕاسی بەرین، بەشێکیشیان موافیقی جوێبوونەوەیان بوون. بەڵام، دە ئەسڵدا  چ موافیق چ موخالیف، زۆربەیان  گوتوویانە نابێ ئیرلەندییەکان لە پێناو ئامانجەکانیان دا لە زەخت و ڤایۆلەنس ئیستیفادە بکەن و دەبێ ئەو مەسەلەیە لە پڕۆسەی دێمۆکڕاتیک دا چارەسەر بکرێ. چەپییەکان و دێمۆکڕاتەکانی ئینگلیسیش وەکوو چەپ و دێمۆکڕاتەکانی ئیرلەندی موخالیفی ئەوەی بوون کە شەڕی ئیرلەندێ وەکوو شەڕی نێوان دوو کۆمەڵگەی کاتۆلیک و پڕۆتێستان ببیندرێ ، ئەوان ئەوەیان بە شەڕی دوو هەڵوێستی سیاسی داناوە.

دەورێش: شەڕی کۆلۆنیالیزم...

وەلی: شەڕی نێوان لۆیالیستەکان یانی لایەنگرانی مانەوە لەگەڵ ئینگلیستان و کۆمارخوازەکان واتە ریپابلیکەنس دا بووە.

دەورێش: مامۆستە، د بن سییا وێ گۆتنێ وەدا سیاسەت و ئەنجامێن وێ گەلێک دەوڵەتان دەشۆپینن ئەم بێژن ڕەوشەنبیر لە ترکییێ . ترکییێ مێتۆد ئانژی شێوەیێن چارەسەری یێ قەیرانێن جڤاکی، ئی ئابووری، سیاسی ، چ فەرق د ناڤبەرا ڤان دە هەیە یێ دیتنێن دەروە  ب ئاوایەکی دبینن یێن ڕەوشنبیرێن ترکییێ  ب ئاوایەک دن دبینن؟ یانێ  قریز گاڤا قەیران هەبن مەنتقێن یێن ئاکادێمیسیەن ، سیاسەتمەدارێن دەروە ب شێوەیەکی ڕوو دنن ژ بۆ چارەسەری یێ ئەو دکن. لێ ل ترکییێ ئەو پێشی ل جڤاکێ ب سولۆگانێن توند، ب گۆتنێن توند تێن گۆتن. پشت رە ل سەر وێ یێکێ د فکرن. تە گاڤا وان مێتۆدان ددی بەرهەڤ، وون چاڤا دبینن ژ بۆ چارەسەری یێ؟

وەلێ: مێتۆدی وانە بۆ چارەسەری لە دەرەجەی یەکەم دا بەستراوەتەوە بەوەی کە بۆچوون و ئیدێئۆلۆژی ئەو ڕۆشنبیرانە چۆنە. بۆ وێنە ئەوانەی کە بە دژی سیاسەتی بازاڕی ئازادن. ئەوانەی کە بە دژی ئەو سیاسەتەن کە پێی دەڵێن " نیو لیبڕاڵی" بازاڕی ئازاد، ئەوانەی کە نایانەوێ ستڕاتێژییەکانی کەسانی وەکوو هاییک و فریدمان و ئەوانە لە تورکییەی پیادە بێ، دیارە ئەوانە موخالەفەت دەگەڵ وەی دەکەن. ئەوانە دەیانەوێ لە نەزەر کۆمەڵایەتی و لە نەزەر ئابوورییەوە تورکییە بەرەو سیاسەتێکی سۆسیالیستی و سۆسیال دێمۆکڕات بڕوا. ئەوانە موخالیفی  سیاسەتەکانی ئاکەپەن، موخالیفی ئەوەن کە ئاکەپە بازاری زۆر دیرێگوولە کردووە وەکوو زەمانی تاچر و ئەوانە ، لەگەڵ ئەوەی موخالەفەتیان هەیە. جا بۆچوونی ئەوانە بۆ مەسەلەی جڤاکی، مەسەلەی کۆمەڵایەتی و مەسەلەی ئابووری لە بەرانبەر ئاکەپە دایە. بەڵام ئێستا پاش ساڵانی ١٩٩٠ کان، یانی پاش تێکچوونی مارکسیزم لە سۆڤییەتی  و پاشانیش بادانەوەکەی چینێ بەو شێوەیەی، ئەوە بۆخۆی حاڵەتێکی تایبەتی لە نێو ڕۆشنبیرانی تورکییەش دا ساز کردووە. ئەوەیە ئەوان کە ئێستا موخالەفەتێ دەکەن دەگەڵ سیستمی سیاسی ، دەگەڵ سیستمی ئابووری و جڤاکی ڕێژیمی، یان لەگەڵ سیاسەتە فەرهەنگییەکانی ، لە هەڵوێستێکی مارکسیستی قەدیمی چینایەتی توند ڕا نایکەن. زۆرتر هەڵوێستی ئەوانە هەڵوێستێکی سۆسیال دێمۆکڕاتی یە، هەڵوێستێکە کە دەیانەوێ بۆ وێنە تورکییە وەکوو ئەو دەوڵەتانەی کە سیستمی سۆسیال دێمۆکڕاسییان بەشێک تێدا هەبوو عەمەلێ بکا. وەکوو بریتانیای ١٩٥٠-١٩٦٠ ی ، وەکوو فەڕانسەی ١٩٦٠، ١٩٧٠ ی ، وەکوو بۆ وێنە سوێدو نۆڕوێژ و فینلاندی ئێستا. وەکوو ئەوانە بێ کە سیاسەتەکە زۆرتر نەچێتە سەر مەسەلەی بازاڕ و مارکێت و لەدوایە سەرمایەداری و ئەو جۆرە شتانە، زۆرتر بەرەو کۆمەڵایەتی بچێ. ئەوانە سیاسەتەکەیان ئەوەیە کە دەبێ دەوڵەت کارێکی ئاوا بکا کە لە جیاتی ئەوەی هەموو ئەقلامی جێی نیازی ئینسانی، تەواوی ئەو شتانەی کە ئینسان پێویستی پێیانە بۆ ژیانێکی باش ببیباتە نێو بازاڕی، بیکاتە سیاسەتێکی بازاڕی ئەوەیە کە ئەوان پێیان وایە کە وەکوو سۆسیالیستەکان و سۆسیال دێمۆکڕاتەکانی ئوڕووپایە دەوڵەت دەبێ هێزی بازاڕی کەم کاتەوە و ئەوشتانە لە بازاڕی دا بێ. بۆ وێنە وەکوو خوێندن و تەعلیم و تەربییەت ، وەکوو سڵامەتی و پزشکی و هیڵث و ئەوانە. ئەوانە دەبێ لە بازاڕی بێنە دەرێ و لە کۆنتڕۆڵی دەوڵەت دا بن و ببن بە ئی هەموو کەس. یانی بە شێوەیەکی بەلاش  و مەجانی و ئەو جوورە شتانە.
جا بۆیە وەختێکی کە ئێوە دەفەرموون بۆچوونی ئەوانە بۆ سیاسەتێ چۆنە؟ دەبێ بزانین کە بۆچوون و هەڵوێستیان لە سەر سیاسەتی ئێستای تورکییە چۆنە؟ بیست ساڵ بەر لە ئێستا هەڵوێستی مارکسیستی بەهێزتر بوو ، ئەلئانەکە ئەو هێزەی نەماوە، زۆرتر بەرەو سۆسیاڵ دێمۆکڕاسی دەڕۆن. ئەوەیە کە هەموو کەس دەیەوێ موشکیلات دەچوارچێوەیەکی دێمۆکڕاتیکدا چارە سەر بکرێن، خەڵک بتوانێ فکری هەبێ، ڕەئی هەبێ، لە سەر ئەوشتانە خەڵک بتوانێ قەرار بدا. ئەوە ئاوایە، بەڵام ئەوەی کە ڕاست ئاژۆیەکان چۆنی دەبینن؟ ئەوان ئاوای دەبینن کە کۆمەڵگە دەبێ لە ژێر سوڵتەی دەوڵەتێ دا بێ و ئەو بڕیارانەی کە دەوڵەت دەیاندا پێویست نییە چێکوباڵانسی دێمۆکڕاتیکیان لە سەر بێ. دەوڵەت قودرەتی سیاسی هەیە و کارێ دەکا.

دەورێش: مامۆستە سۆسیال دێمۆکڕاسی یا ئەوڕووپایێ پڕانی ژ بەر ژیانا سیڤیل یا جڤاکێ را دبە. لێ ل ترکییێ وەکی تێ زانین کۆمار ژ ئالی یێ لەشکەران وە هات ئاوا کرن. نها بەشێن سۆسیال دێمۆقرات ژی پڕانی وی ئالینە، یانی هێژ ژی ل سەر شۆپا لەشکەری یا ساڵێن بیستی کو هاتنە دانین دچن. ئەو ژی ڕێ ددە کو  مێتۆدێن وان گەلەک ژ هەڤ جهێ بن. چما مێتۆد لازمە ژ بۆ پرسگرێکا چارەسەرییا کورد دا، گاڤا کو ئەم لێ دەنەرن کۆمارگەر یانێ بەشێن سۆسیال دێمۆکڕات کو ئەم بەحس دکن هێن جارن توندتر ل یێن ڕاست توندتر ل هەمبەر پرسگرکا کورد ڕادەوەستن. هەری داوی د مەسەلا " کۆبانێ " دە  د کێشا " کۆبانێ" دە. دەمێک درێژ  ژ ئالییێن  وان سۆسیال دێمۆکراتێن کو تێن بەحس کردن دەنگەک ژ وان دەرنەکەت، تشتەکیش نەگۆتن.

وەلی: ئەمن دەگەڵ ئێوە لێرە موافیق نیم. لە تورکییەی بۆ وێنە جەهەپە، ئاماژەتان کرد کە لەگەڵ عەسکەری بوون. جەهەپە هیچ وەخت سۆسیال دێمۆکڕات نەبووە. جەهەپە ستەیتیست ە، یانی دەوڵەتخوازە. یانی کە کۆنتڕۆڵی دەوڵەتێی لە سەر کۆمەڵگەی دەوێ. ئەوە سۆسیاڵ دێمۆکڕاتی نییە. سۆسیاڵ دێمۆکڕاسی ئەوەیە کە خەڵک قەرار بدا ، تەوەجوهێ دەکەی. جەهەپە هیچ وەختێکی ئاوا نەبووە. یەکێک لە موشکیلەکانی جەهەپەی ئەوەیە کە هیچ وەختێک نەیویستووە کەمالیزمی  ڕیفۆرم بکا. ئەلئانیش کەماڵیزمی  ١٩٢٤ی پێ وەک ئایەی قورئانێ وایە. تەوجوهێ دەکەی؟ موشکیلی کەماڵیزمی لە تورکییەی ئەوە بووە کە هیچ وەختێکی لەنێو خۆیدا خۆی ڕێفۆرم نەکردووە. ئێستا پاش ئەوەی کە سێ جاران لە بەرانبەر ئاکەپە دا شکستیان خواردووە، تازە هاتوون بەو قەرارەی گەیشتوون کە ئێمە چ بکەین؟ دەبێ خۆمان ساخ بکەینەوە، چاکسازی بکەین. ئێمە دەبێ ڕێفۆرم بکەین. بەڵام ئەلئانیش ئەگەر تەماشای کەی. ئەو قسەی کە ئێوە کردتتان، ئەوە گرینگە لەو بابەتەیەوە کە هەر کۆنگرەی جەهەپەی مانگێک، دوو مانگێک بەر لە ئێستا پاش هەڵبژاردنێ، دوو بەرە هەبوو: بەرەیەک ناسیۆنالیستەکان بوون کە دەیانگوت هیچ پێویست بە چاکسازی و ڕێفۆرم نییە، کەماڵیزم هەر باشە و زۆر باش بووە و دەبێ بمێنێ، بەشێکی دیکەش بەو نەتیجەی گەیشتوون  کە کەماڵیزمی ١٩٢٤ و ئیقتیداری دەوڵەتێ ، ئەلئان وەختی ئەوەی نەماوە. ئەلئان وەختی ئەوەیە کە ئەو ئیدەئۆلۆژی یە چاکسازی تێدا بکرێ و زۆرتر بڕوا بەرەو سۆسیال دێمۆکڕاسی ئوڕووپایە. کە پڕۆسەکەی بکەنەوە، دێمۆکراتیزەی بکەن.
 کە بە باوەڕی من ئەوە فکرێکی خراپ نییە، چون لە تورکییەی  ئەگەر تەماشای مەیدانی سیاسی تورکییەی بکەین ، لە مەیدانی سیاسی تورکییەی دا هێزێکی، یانی حیزبێکی یان حەڕەکەتێکی گەورەی سۆسیال دێمۆکڕاتیک نییە. ئەگەر ببێ دەتوانێ وەزنەیەک بێ لە بەرانبەر ئاکەپەی دا. ئەوەی کە هەیە  لە سەر کەماڵیزمی داندراوە، کەماڵیزمیش ئێستا بۆخۆشیان دەزانن ئێستا پاش نەودو یەک ، دوو سێ ساڵان وەختەکەی بەسەر چووە.

دەورێش: گەلێک سپاس مامۆستە، ئەم وەرن سەر بەحسا موزاکەرەیان.  موزاکەرە د تاریخا ترکییە دە بەلکە جارا یەکەمینە کو موزاکەرە تێ چێ کرن کورد د وی واری دە گەلەکی نوونە و ترکییە ژی زێدە نە خودی تەجروبەیە . بەحسا موزاکەرەیان د مێدیا دە گەلەک جی دگرە. وون قەدەرا وی موزاکەرەیا چاڤا دبینن ب تایبەتی؟

وەلی: دیارە موزاکەرە بە باوەڕی من زۆر باشە، لەبەر وەیەکە ئەوە هەم دەوڵەت و هەم سەرۆکایەتی کوردی  بەو قەرارەی گەیشتوون کە مەسەلەی کوردی دەبێ لە ڕێگایەکی دێمۆکڕاتیکەوە چارەسەربکرێ. باشە!  دەبێ لە ڕێگایەکی سیاسی و دێمۆکڕاتیکەوە چارەسەر بکرێ و هەم سەرۆکایەتی کورد و هەم  حکوومەت بەو قەرارەی گەیشتوون کە ئەو مەسەلەی کوردی لە ڕێگای عەسکەری و نیزامییەوە جێ بە جێ نابێ. باشە! ئەوە قەدەمێکی گەورەیە، ئەوە بەو جێگایەی گەیشتوون، بەو فکرەی گەیشتوون. پاشان ئەوە وای کرد کە سەرۆکایەتی کورد و حکوومەتی دانیشن ئەو پێواژۆی بێننە پێشێ. ئەو پێواژۆیە هێندێک بنەمایەکی تایبەتی هەبوو  و ئەو بنەمایە ئێستا نیزیکەی دوو ساڵە بەردەوامە. ئەو بنەمایە هێندە کاریگەری نەبووە ، هێندە دەسکەتی نەبووە ئێمە شتێکی ئەوتۆمان نەدیوە لە تورکییەی. حکوومەت سەمیمییەتێکی لە خۆی نیشان نەداوە، حکوومەت ئامادەییەکی بۆ چارەسەر کردنی  مەسەلەی کوردی بەو شێوەی لەخۆی نیشان نەداوە نەتیجەی ئەوە بووە کە ئەوە هەر وەپاش کەوێ و وەپاش کەوێ و پڕۆسەکە سەبرتر بێتەوە و سەبرتر بێتەوە...

دەورێش: چ دەخوازێ ئاکەپە مامۆستە؟

وەلی: ئەلئانەکە  لەو دوو سێ حەفتەی دا دیتمان وەختێکی سەرهەڵدان بوو لە سەر مەسەلەی " کۆبانێ"، وەزعەکە گۆڕا،
 بەڵام، بە باوەڕی من – دوێنێ شەوێش ئەوەم گوت لە پڕۆگرامێکی تێلێڤیزیۆنی دا -  دەبێ سەرۆکایەتی کورد، ئەو کەسانەی کە قەرار دەدەن لە سەر ئەو شتەی دەبێ ئەوەی لە بەرچاو بگرن کە ئەلئانەکە پێواژۆ ئەو ئوسوولە، ئەو پڕێنسیپانەی کە دوو ساڵ لەوەی پێش لە سەری داندراوە، ئەو پرێنسیپانە گۆڕاون. هەم حکوومەت نەیکردووە، و هەم کۆمەڵگەیەکە ئەوانەی نەدیوە. تەوەجوهێ دەکەی! جا لە بەر وەی دەبێ پێ دابگرن لە سەر پڕێنسیپی تازە، لە سەر ئوسوولی تازە کە پێواژۆی لە سەر دابمەزرێنن و کار جوورێک بێ کە بتوانێ بە نەتیجەیەک بگا .

دەورێش: مامۆستە ، د وێ پێڤاژۆیا داوی دە شتێ کو وە دەستنیشان کرن، خەتەرێن کو قەومینە ژ نەبوونا چاوێ سێهەمین یانژی شاهیدێن موزاکەرە تێ، کو هەبانا بەلکی بوختانێن وەها ل حەرەکەتا کورد نەدهاتن کرن. گەلێک تشتێن خراپ دەربارێن
سیاسەتمەدارێن کورد تێ گۆتن. ئێدی پێویستە کو دەردۆرێکی سێیەمین تەڤلی پێڤاژۆیێ  ببە؟

وەلی: ئەوە باشە! ئەگەر هێزێکی سێیەمین ببێ، لەوێ بتوانێ کۆنتڕۆلێکی لە سەر وەی دا بنێ، بتوانێ بڵێ باشە ئەوڕۆ
موزاکەرە دەکەین – وەکوو موزاکەرەی ئەلئان لە نێوان ئێران و ئەمریکایە - ، دەڵێن ئەوڕۆ موزاکەرە بوو، لێرە بەو قەرارەی گەیشتین ،چوار حەفتەی دیکە دیسان دا دەنیشینەوە. هەموو کەس دەزانێ. باشە!  ئەگەر چی لەوێش زۆر شت بە نهێنی لە نێوان ئەمریکا و ئێرانێ هەیە ، لە نێوان ئێران و ئوڕووپایە بەڵام، ئەوەندەیە کە بەخەڵکی دەڵێن باشە، ئەوە ئەوەندەیە ، مەسەلەکان ئەوانەن لە سەریان قسان دەکەین و سێ حەفتەی دیکە، چوار حەفتەی دیکە قەراری لە سەر دەدەین. باشە! بەباوەڕی من پڕۆسەی موزاکەرە دەبێ ئاواڵە بێ، خەڵک بزانێ! تەوجوهێ دەکەی؟ یەک، دووەم ئەوەیە ئەمن تەئکیدی لە سەر دەکەم دەبێ سەرۆکایەتی کورد پێدا بگرێ لەسەر ئەو پرێنسیپڵەی کە حکوومەت کوردان یان پ.ک.ک ی بە تایبەتی  دەبێ لە لیستی تێرۆریست بهێنێتە دەرێ. ئەو کەلیمەی تێڕۆریست بەو شێوەیەی کە بەکار دەبردرێ حکوومەت سوودێک/ئیستیفادەیەکی ستڕاتێژیک لەو کەلیمەیەی دەکا ، کە ئەلئانەکە بزانە لەوەتی ئەو مەسەلەی کۆبانی هاتووەتە پێشێ وەکوو حەربەیەک. وەکوو ئەسلەحەیەک ، وەکوو چەکێک حکوومەت لەو کەلیمەی تێڕۆریست  ئیستیفادە دەکا، جەنابی ئەردۆغان لەوەی ئیستیفادە دەکا، داوود ئۆغلوو ئیستیفادەی لێ دەکا . ڕۆژنامە دەستی ڕاستییەکان بە کاری دەهێنن . بە باوەڕی من سەرۆکایەتی کورد دەبێ ئەلئانەکە لە سەر ئەوەی پێداگری بکا بڵێ باشە ئەگەر ئێمە پێکەوە لە پێواژۆیەک داین، پێکەوە موزاکەرات دەکەین  ئەو موزاکەرە لە نێوان من و تۆ دایە، مڕۆڤ لەگەڵ تێرۆریست بەو شێوەی لە دەوری مێزی موزاکەرەی دانانیشێ. ئەمن دوێنێ شەوێ لە بەرنامەیەکی تێلێڤیزیۆنی دا نموونەم هێناوە، بۆ وێنە لە ڤییێتنام . لە ڤییێتنامێ ئەمریکاییان لەگەڵ ڤییێتنامییان دانیشتن  لە پاریسە. ئەوانە دانیشتبوون موزاکەرەیان دەکرد بۆ ئاشتی بەڵام، شەڕ لە ڤییێتنامێ بەرقەرار بوو. ئەمریکا بە ڤییێتکۆنگی نەدەگوت "تێڕۆریست " تەوجوهێ دەکەی؟ ئەوانە شەریان دەکرد، بەڵام دانیشتبوون بۆ سوڵحێ. باشە! ئەو مەسەلەی " تێڕۆریست" ی ئەلئانەکە بووەتە کەلیمەیەک کە حکوومەت  بە شێوەیەکی ستڕاتێژیک ئەوەی بەکار دەبا، ئەوە پێشی حەڕەکەتی کوردی گرتووە، پێشی مافەکانی  کوردی گرتووە. بە باوەڕی من سەرۆکایەتی کوردی دەبێ پێ لە سەر وەی دابگرێ کە پێواژۆ ناتوانێ بچێتە پێشێ ئەگەر ناوی پ.ک.ک. لەو لیستەیەی نەیەتە دەرێ! ئەوە هیچ ڕەبتی بە چەک دانانێ نییە تەوجوهێ دەکەی؟ مەسەلەی "تێڕۆریزم" هیچ ڕەبتی بەوەی نییە. ئێمە ئەوەمان لە ڤییێتنامی دیوە، لە ئەفریقای جنووبی دیوە، لە جێگای دیکەشمان دیوە کە هێزی گریلا دادەنیشن لەگەڵ حکوومەتی قسان دەکەن ، بە سوڵح دەگەن،  و ئەو کەلیمە و لیستی تێڕۆر و تێرۆریست و ئەوانەش نییە. ئەوە یەک، دووهەم ئەوەیە سەرۆکایەتی کورد بە باوەڕی من دەبێ پێدا بگرێ، تەئکید بکا، ئیسڕار بکا لە سەر  ئەوەی کە بەرنامەیەکی ڕوون هەبێ بۆ موزاکەرات ؛ ئەوە مەرحەلەی یەکە، ئەوە مەرحەلەی دوویە ... مەسەلە لێرە دا ئەوە بوو کە حکوومەت هات مافی زمانی کوردی بدا، لە دوایە مافی زمانی نەدا بە کوردی، ئەوەی دا بە کوردی کە مەسەلەی خوێندنی کوردی  کردە مەسەلەی بازاڕی. یانی ئەگەر ئەمن پارەم هەبێ بتوانم منداڵەکانم، زارۆکەکانم بنێرمە مەدرەسەی کوردی فێر ببن ، ئەگەرپارەم نەبێ ناتوانم، تەوجوهێ دەکەی؟ لێرە تەنانەت زمانی کوردیش بە مەنتیقی ئاکەپەی  بووە بە مەسەلەیەکی لە مەڕ بازاڕ! تەوجوهێ دەکەی؟ ئەوە نابێ. بە باوەڕی من کوردان دەبێ ئوسوول و پرێنسیپێکی ڕوون و موشەخەسیان هەبێ. ئەو مەسەلەی تێڕۆریزم لا بچێ، ئاجێندا و دەستووری کار مەعلووم بێ بۆ هەموو کەس، قەدەم بە قەدەم. وە شتێکی دیکەش ئەوەیە کە حکوومەت نابێ بەردەوام بێ لە سەر وەی کە مەسەلەی کوردی وەکوو مەسەلەیەکی ئەمنی دەوڵەتی تورکییەی ببینێ. هەتا ئەو دەمەی کە مەسەلەی کوردی وەکوو مەسەلەی ئەمنی و سکوریتی ببیندرێ دیارە مەسەلەی بەکارهێنانی لەفزی تێرۆریزمیش دەمێنێ. ئەگەر ئێمە موزاکەرە دەکەین بەو مەعنایەیە کە مەسەلەی کوردی کەوتووەتە ڕێبازی پڕۆسەی سیاسی ، ئەتۆش ئەگەر ئیدیعا دەکەی، یانی ئەگەر تورکەکان ئیدیعا دەکەن پڕۆسە سیاسییەکەیان، پڕۆسەیەکی سیاسی دێمۆکڕاتیکە ، بەو مەعنایەی کە هاتووەتە نێو پڕۆسەی سیاسی دێمۆکڕاتیکەوە ئیدی ئەوە مەسەلەیەکی ئەمنی نییە. حکوومەت دەبێ لێژنەیەک پێک بێنێ، هەئیەتێکی ساز کا، دەبێ چەند کەسان بێنێ وەزیر بن. وەزیری ناوخۆ، وەزیری دیفاع و .. ئەوانە بێن دانیشن لەگەڵ کوردەکان قسان بکە. نەک ئەوەی کە سەرۆکی موخابەراتی، جەنابی هاکان فیدان و ئەوانە بچنە ئیمرالی. ئەوە نەبێ. بەلانی کەمەوە جێگری باش باکانی ئەو کارەی بکا، یان وەزیرەکان بیکەن. لە بەر وەی ئەگەر پڕۆسەکەئاواڵە بێ ئەوە بەو مەعنایەیە کە ئەوە بەشێکە لە بیزنس، لە ئەرکی دەوڵەتێ، لە بیزنسی حکوومەتێ. بەڵام، ئەگەر پڕۆسەکە نهینی بێ ، مەسەلەی سکوریتی و ئەمنی بێ ئەوە  سەر ناگرێ.

دەورێش: یانی ل بەشا تێکنیکی دەرکەڤێ. هاکان فیدان ئانجاخ دکارێ بنگەها تێکنیکا وێ سیاسەتێ ئامادە بکا.

وەلی: بەڵێ. یانی بەو جۆرەی کە ئێمە فکر دەکەین ئەو مەسەلەی کە دەڵێن پ،ک.ک. تێرۆریستە و نازانم پەیەدە تێرپریستە و ئەوانە. ئەوە تەنێ ئەوە نییە کە لە ڕۆژنامەی دا دەینووسن. ئەوە دیتوومانە لەو دوو حەفتەیەی دا کە حکوومەتی ئاکەپەی چەندە ئیستفادە و سوئی ئیستیفادەی لەو کەلیمەی تێرۆریست وەرگرتووە. مەبەست ئەوەیە.

دەورێش: مامۆستە، تشتەک هەیە، ئەم دەبینن ژ تاریخا دەسپێکرنا موزاکەرەیان کو هات ئاشکرا کرن ل ئۆسڵۆیێ ڤر ڤە، موود دادکەڤە و بلند دبە. جڤاکا کورد ژ بەر کو جڤاکەک هەستیارە پڕ زوو ڕادبە، پڕ زوو ڕوو دنێ یانی گاڤا پرۆبلێم دەرنەکەتن هەڤدیتن پێک هاتن کورد وسا دزانن کو هەر تشت خلاس بوو، هەر تشت تەواوە باش دچە. لێ گاڤا پرسگرەک دەردکەڤە کورد دبێ هەر تشت تێک چوو. وێ ڕووحییەتێ مرۆڤ چاڤا عەیار بکە کو – ئەو پێڤاژۆیەکە، وەک جەنابێ وە بەحس کر. لە ڤییێتنامێ ل ئالییەکی شەڕ ل ئالییەکی موزاکەرە، لێ ل جەم مە ب ئاویەک دن دقەومە. ئەم وێ هەستیاری و عاقڵمەندی چاوڤا بهەڤ بینن کو ئالییەکی موزاکەرە باش بمەشە، ئالیێ دن ژی جڤاک هەر تم لەوان موزاکەرەیان خودی دەرکەڤی و ل سەر پێیان بە!

وەلی: ئەگەر ئەوە مەسەلە هەر بە دەستی دەوڵەتی ترکییەی بێ ئەو نایکا.دیارە کوردەکان لە ساڵی ١٩٨٤وە شەڕی چەکداری یان کردووە، مومکینە ئەو شەڕی چەکدارییە یەکێک پێی باش بێ، یەکێک پێی باش نەبووبێ، بەڵام مەسەلەکە ئەوەیە هەرچییەک بووبێ بەو ئاکامەی گەیشتووە کە ئێستا حەڕەکەی کوردی دەگەڵ حکوومەتێ دابنیشێ. باشە! وەختێکی دا دەنیشێ دیارە حکوومەت هەمیشە دەیەوێ مینیمۆمی بدا؛ ئەوە لە ئوسوولی موزاکەراتە. لە موزاکەرات دا ئەتۆ هیچ وەختێکی ماکسیمۆم نادەی، ئەتۆ دەتەوێ مینیمۆمی بدەی، بەڵام ئەو مینیمۆمەش نادا، تەوجوهێ دەکەی؟ لەبەر ئەوەی کە ئەو موزاکەراتە چوارچێوەی نییە . ئەو موزاکەراتە دەبێ چوارچێوەیەکی دێمۆکڕاتیکی بۆ دانێن کە خەڵک بزانێ ، کوردان بزانن کە چییە؟ یانی خەتەری وەی ئەوەیە، ئەمن لەوەی دەترسێم، دوێنێش لە بەرنامەیەکی تێلێڤیزۆنی دا گوتم خەتەری ئەو جۆرە موزاکەراتەی کە هەیە و ئەو کارانەی کە حکوومەت دەیکا مومکینە موشکیلەیەکی بۆ سەرۆکایەتی کوردی بێنێتە پێشێ بەو مەعنایەی کە خەڵکی کورد مومکینە ماندوو بن ..

دەورێش: هێوی بشکێ

وەلێ: بەڵێ هێوی بشکێ. هێوی خەڵکی ئەگەر بشکێ بە باوەڕی من موشکیلە دێتە پێشێ، جا بۆیە ئێمە چوارچێوەیەکمان پێویستە، ئەوەی کە چوارچێوەیەکی سیاسی هەبێ کە بزانین ئەو موزاکەراتە چییە؟ کێ موزاکەرە دەکا؟ چۆن موزاکەرە دەکا؟ هووییەی من دەو موزاکەراتە دا چییە ؟ ئایا ئەمن شەریکی موزاکەرەم؟  " تێڕۆریست"م، خەباتکارم ؟ ئەوە دەبێ ڕوون بێ.

دەورێش: مامۆستە بەحسا سکراتێریاتێ تێ کرن ژ بۆ رێبەرێ گەلێ کورد بەڕێز عەبدوڵا ئوێجاڵان پێنج کەس هاتنە نرخاندن ، د ناڤ دە ئاکادێمیسیەن تونن . ئەگەر ژ ڤەرە بێژن وون د ڤێ سێکرێتیارێتێدا جێ بگرن وونێ چ بێژن؟

وەلی: ئەمن ببم ؟

دەورێش: بەلێ

وەلی : ئەمن ئەخر  کوردی باکوور نیم. بۆ وەی نابم تەوەجوهێ دەکەی؟ ئەمن دەوحەدەی دا دەتوانم هاوکاری بکەم کە  بڵێم ئەمن ئاوای دەبینم، ئەوە نەزەری منە. دیارە ئەمن وەکوو کوردێکی پێم خۆشە کە ئەو پێواژۆیە سەر بکەوێ . ئەمن پێم خۆشە کە بەڕێز ئوێجاڵان لە زیندانێ بێتە دەرێ ، ئازاد ببێ. ئەمن پێم خۆشە کە  مەسەلەی کورد بە شێوەیەکی دێمۆکڕاتیک لە تورکییەی چارەسەر بێ. ئەوانەم هەموو پێ خۆشە. ئەمن حازرم  ئەوەندەی کە فکری من و کاری من ڕێگا دەدا کۆمەک بکەم، بەڵام ئەمن ناتوانم وەکوو هاووڵاتییەکی کورد لە تورکییەی هەڵسووڕێم. ئەمن وەتەنداشی تورکییەی نیم، تەوەجوهێ دەکەی؟ ئەمن ناتوانم بەشدار بم لە هەیئەتێکی ئاوا دا. بەڵام هەر وەختێکی کوردەکانی باکوور هاتوونە لای من گوتوویانە ئەتۆ چۆنی دەبینی؟ هەر ئەو جوورەی کە ئەمن ئەلئان بە سەداقەت بە ئێوەم گوت پێم گوتون. مومکینە ئەو قسانەی ئەمن ئەلئان کردم ، مومکینە جەماعەتێک پێیان ناخۆش بێ، باشە! بڵێن کە ئەو قسانە وا نییە و زەرەری هەیە و فڵان و ئەوانە.
بە باوەڕی من وا نییە. بە باويری من وەزیفەی ئاکادێمیکێکی، ئی ڕەوشەنبیرێکی ئەوەیە کە سادقانە بە خەڵکی بە هێزەکانی سیاسی بڵێ کە ئەمن ئاوای دەبینم. ئەوە ئاوایە.

دەورێش: مامۆستە، وەخت ب لەز دەرباز دبە. ئەمێ بەحسا شەڕێ سووڕیایێ بکن، بەحسا ڕۆژئاوا بکن. شەڕێ سوورییێ چییە لە گۆری وە ؟ ئیرۆ مرۆڤ دکانێ بێژە کو بەهارەکە  عەڕەبان هەیە؟

وەلی: نا، بەهاری عەڕەبی نەماوە، خەلاس. تەوەجوهێ دەکەی؟ بەهاری  عەڕەبی باش دەستی پێکرد، بەو شێوەی کە خەڵک هات . بۆ جاری ئەوەل بوو کە خەڵک بەشێوەیەکی گشتی لە زۆربەی ووڵاتەکان خەڵک هاتە مەیدانی سیاسەتێ، بەڵام لایان برد. ئەوە بەهاری عەڕەبی نە ئامانجەکانی بە دەست هێناوە، نە پڕۆسەکە بە جێگایەکی گەیشتووە.بەڵام، دەزانی هەر پڕۆسەیەکی سیاسی، هەر کارێکی سیاسی ، هەر حەڕەکەتێکی سیاسی  هێندێک ئامانجی هەیە کە لە پێشدا دیارن، ئەوە مومکینە بە دەست بێنێ یان نەهێنێ بەڵام، هێندێکیش بەر و بوو و ئاکام هەن کە ئەوانە  دیار نین و دە کۆنتڕۆڵی کەسیش دا نین. ئەوەی کە سەبارەت بە بەهاری عەڕەبی گرینگ بوو ئەوە بوو کە هێندێک ئاکام و نەتیجەی ئاوی هەبوو، بۆ وێنە قەیرانی سوورییەی، وەزعی عێڕاقێ، تەوەجوهێ دەکەی؟  ئەوانە شەرایتێکی هێنا پێشێ کە قەیرانی لێ ساز بوو. چینییان پەندی پێشینیانێکی باشیان هەیە دەڵێن:  قەیران دوو شتی هەیە؛ یەک ئەوەیە کە هەمیشە قەیرانە و موشکیلەی دێنێتە پێشێ، یەکیش ئەوەیە دەرفەت و ئاپۆرچوونیتی تازە دێنێتە پێشێ، ئەوە ئەلئان ئەو قەیرانە و ئەو بەهاری عەڕەبییە وەک دەڵێن ئاکامەکان و نەتیجەکانی نەخوازراوی بەهاری عەڕەبی ئیمکانات و دەرفەت و فورسەتی باشی بۆ کوردان هێناوەتە پێشێ، هەم لە باشووری، هەم لە ڕۆژئاوای و هەم لە باکووری. تەنانەت مومکینە پاش مودەتێکی دیکە ڕۆژهەڵاتیش بگرێتەوە. جا ئیدی ئەوە ئەلئان کوردەکان دەو مەیدانەی دان، بەستراوەتەوە بەوەی کە واقیعەن سەرۆکایەتی کوردەکان و کۆمەڵگەی کوردان چەندە لەو فورسەتەی کە هاتووەتە پێشێ سوود وەرگرن، کەلک وەرگرن.

دەورێش: مامۆستە چما سوورییە، یانی پیڤانێن کو ڕۆژئاوا لسەر سوورییە ددە دیکتاتۆرە، نزانم گەل چەوساندییە  نەحەقی دکە. هەمان تشت لە عەڕەبستانا سعوودی هەیە، لە قەتەرێ هەیە ل دەولەتێن دن یێن کو نها دناڤ وێ ئالیکارییا ڕووخاندنا سوورییە دە جی دگرن. چما ل سوورییە هاتە پێش خستن  و ل وان دەوڵەتان تو حەرەکەتەک خویانی ناکە؟

وەلی: سوورییە دەوڵەتێک بوو کە دەگەڵ ئەمریکایە موشکیلەی هەبوو، دەگەڵ ئیسرائیلێ موشکیلەی هەبوو ، دەگەڵ عەڕەبستانی سعوودی موشکیلەی هەبوو ، دەگەڵ قەتەر و ئەوانە. وەختێکی  لە سوورییەی قەیران هاتە پێشێ ، ئەو دەوڵەتانە تەداخولیانکرد دە قەیرانی سوورییەی دا. ئێران تەداخولی کرد، عەڕەبستانی سعوودی، تورکییە، قەتەر، ڕووسییە، ئەمریکا. ئەوە بوو کە ئەو قەیرانی سوورییەی لە قەیرانێکی ناوخۆ وە بوو بە قەیرانی ناوچەیی. جا لە بەر وەی ئەو هێزانەی کە دە وێدا تەداخولیان کرد، ئەوانە هەر یەکەی بەرژەوەندی و مەنافعی تایبەتی خۆیان هەبوو و هەیە، بەڵام دیارە کە بەرژەوەندی ئەوانە یەک نییە. بۆ وێنە ئێستا تورکییە ئیسڕار دەکا کە دەبێ ئەسەد بڕوا. ئێران دەڵێ نابێ بڕوا تەوەجوهێ دەکەی؟ عەڕەبستانی سعوودی دەڵێ دەبێ ئەسەد بڕوا، باشە! لەو لایەوە ئۆردۆن دەڵێ نابێ ئەسەد بڕوا، تەوەجوهێ دەکەی؟ وەزحەکە ئاوایە. ڕووسییە دەڵێ نابێ ئەسەد بڕوا. چین دەڵێ ئەسەد بەو شێوەی ناتوانێ بڕوا. ئەمریکا دەو بەینێ دا لە ئەوەڵەوە دەیگوت ئەسەد دەبێ بڕوا ، ئەلئانەکە دەڵێ باشە ئەگەر ئەسەد ئەگەر بش ڕوا ڕێژیمەکە دەبێ بمێنێتەوە. جا لەبەر وەیە کە سوورییە بووەتە مەیدانێک بۆ ئەو هێزانەی کە لەوێن و هەر کەسەی بەرژەوەندی خۆی هەیە، هەر کەسە مەنافعی خۆی هەیە و وەدوای مەنافعی خۆی دەکەوێ. جا دێرە دا حاڵەتێک هاتووەتە پێشێ ئەویش ئەوەیە کە ئەو هاوسەنگی یانی تەعادولی قوا، ئەو باڵانسەی لەوێ هاتووەتە پێشێ ، ئەو باڵانسە بە باوەڕی من ئیمکاناتێکی تازەی هێناوە بۆ کوردی. دروستە ساز بوونی داعش و هێرشی داعش بۆ مووسڵێ و بۆ شنگار و  بۆ سەر تووز خورماتوو و بۆ سەر کۆبانێ ، ئەوانە موشکیلاتی گەورەی بۆ کورد هێناوەتە پێشێ، بەڵام فورسەتی تازەشی هێناوەتە پێشێ.

دەورێش : باشە، گەلێک سپاس دکم مامۆستە بۆ هاتنا وە. گەلێک پرسێن من مان  کو من دەخواست پرس بکم.

وەلی: ئەوە هەمیشە وایە، قەت پرسیار خەڵاس نابێ ،

دەورێش: زۆر سپاس دکم. ئەم زۆر کەیف خۆش بوون. بەلێ گۆدارێن هێژا، ئەمڕۆ ئەم هاتن داوییا بەرناما یا تایبەت یا ب پرۆفێسۆر عەبباس وەلی ڕا. ئەمێ هەتا جارەک دن، بەرنامەیەکا تایبەت دن کو ب وەرە پار وە بکن بمینن د خێر و خوەشی یێ دە. هەر شاد و بەختەوار بن.