سیاسەتی نەوت و نەبەردی کۆبانێ

سیاسەتی نەوت و نەبەردی کۆبانێ                                                                                   

نووسینی: میکا مینیو- بالولۆ  ٧ی نۆڤامبری٢٠١٤
وەرگێڕان لە ئینگلیسییەوە: حەسەن قازی

دوای بە دەیان ساڵ کۆلۆنیالیزمی ئەنێرژی لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست ئێستا تووشی بە تووشی سەروەبەرنەهێنانی "ڕۆژئاوا" وە هاتووە.

وا داندرابوو کۆبانێ بکەوێ. هەر بە پەلاماری داعش بۆ سەر شارەکە، ئەڕتەشی تورکییە لە لای باکوورەوە گەمارۆی

دا. پێشی بەوە گرت تەقوییەی بۆ بچێ و بەسەدان کەسیشی گرت کە لەوێوە ڕایان دەکرد. فڕۆکەکانی ئەمێریکا لە شوێنی دی هێزەکانی داعشیان بۆمباران دەکرد. ئەوانیان بەرەو ڕۆژئاوا دەڕەتاند. ڕۆژئاوا بە زێدەوە هەرێمێکی کوردی 

یە لە باکووری سوورییە و لە لایەن بزووتنەوەی کۆمەڵگەی دێمۆكراتیکەوە ( تەڤ – دەم)  وەک ناوچەیەکی خۆسەر  ئیدارە دەکرێ.ئەو بزووتنەوەیە لە ڕووی سیاسییەوە لە ژێر سەرۆکایەتی پەیەدە دایە و لە لایەن یەکێنەکانی پاراستنی  گەل و یەکینەکانی پاراستنی ژنانەوە دەپارێزدرێ. دوای نیزیکەی مانگێک لە نەبەردی کۆبانێ، کێری ڕایگەیاند کە بەرگری کردن لە کۆبانی هێشتا لە لایەن ئەمێریکاوە سەرەتی پێ نادرێ ، سەڕەای گوشاری لە زیذە بۆ ئەوەی لە هەواوە یارمەتی بۆ کۆبانی بەر درێتەوە.
بەڵام کۆبانێ نەکەوت، تەواو بە پێچەوانەی ئەڕتەشی عێڕاق بە تانکەکان و هامڤییەکانییەوە، گریلاکانی پەپەگە و یەپەژە بە چەکە سووکەکانیانەوە بە توندی دەستیان کردەوە. تێکۆشەری کورد دلار دێڕک دەڵێ: " خەڵکی کۆبانی لە چاو هەمبەرەکەیان چەکێکی وایان نەبوو بەڵام ئیرادەیان بۆ دەست کردنەوە و کۆڵ نەدان کارێکی وای کرد خۆ ڕابگرن. ئەوان لە پێناو داهاتوویەکی تەواو جیاواز دا شەڕ دەکەن".
بۆچی دەوڵەتە یەکگرتوەکانی ئەمێریکا پێی خۆش بوو ببینێ داعش ڕۆژئاوا تێک بشکێنێ؟ سیاسەتی جوگرافیایی نەوت هەتا بڵێی شوێنی لە سەر توند و تیژی و زەبرو زەنگی سەخت لە سوورییە داناوە. ئەوە تەواو جگە لەو سووتەمەنی تەواو نەپالێوراوی خاوە کە لە ناوچەکانی ژێر کۆنتڕۆڵی داعشەوە  لە دەیرزوورەوە بە قاچاغی ڕەوانەی تورکییە دەکرێ. بە دەیان ساڵە، کۆلۆمیالیزمی ووزە و ئەنێڕژی زەمینەی سەرکوت کردنی بزووتنەوە دێمۆکڕاتیکەکانی خۆش کردووە.

کۆلۆنیالیزمی ئەنێرژی

چاڵی گەورەی نەوەت و ڕێگای دەرکرانی توانایەکی ووزە بە کوردستان دا – کە بە نێو عێڕاق، ئێران، تورکییە و سوورییە دا بڵاوە بووەتەوە - کارێکی ئەوتۆی کردووە کە لە ژێر توندو تێژی چڕ و بی سنوور دابێ. زیاتر لە سەدەیەکە، ئەو بڕیارانەی سیاسەتی دەرەوەی کە لە واشنگتن ، لەندەن و پاریس دەگیرێن ئامانجیان ئەوە بووە کە پاشەکەوتە نەوتییەکان لە هەڕێمەکە دا کۆنتڕۆڵ بکەن  و بەرژەوەندی هاوبەشی خۆیان بپارێزن.
شەڕی ٢٠٠٣ بە دژی عێڕاق و سزاکانی ١٩٩٠کان  نموونەیەکی زۆر کۆنتریان بە دو داهات: ئەویش بریتی بوو لە گەشە سەندنی هێزەدێمۆکڕاتیکەکان و کاری ڕێکخراو، حکوومەتەکانی بریتانیا و دەوڵەتە یەکگرتووەکانی ئەمێریکا و شەریکە گەورەکان و دەستە سەردەستە ناوچەییەکان ئەوانیان تێک شکاند. کاتێک لە ساڵی ١٩٤٨ کرێکارانی نەوت لە عێڕاق وێستگەیەکی هەڵکێشان و بۆڕی نەوتیان داگیر کرد، شەریکەکە ئەوانی بە موسەلسەل و ماشێنی زرێهی گەمارۆ دا و لە برسان بڕستی لێ بڕین. ساڵی دواتر، پارڵمانی سوورییە ساز گرتنی ڕێگای نەوتی  ئەو پەڕ- عەڕەبستانی پەسند نەکرد. شەریکە نەوتییەکان لە تەک سی ئای ئەی دا کودەتایەکیان ساز کرد و ئەو حکوومەتە نوێیە عەسکەرییەی  کە هێنرایە  سەر کار دەستبەجێ پەیماننامەکەی بۆ کێشانی ئەو ڕێگای نەوتییە تەواو کرد.

ئەو ڕێگا لوولەییانەی ئەمڕۆ بەرهەمی شەڕ و ملەی سیاسی، ژێرخانی بە خەرجی زۆر ساز کراو، جێگۆڕکێ پێکرانی بە کۆمەڵ و لۆبی کردنی چر و پڕی هاوبەش بوون. لەو بوارە دا کۆمەڵگە کوردییەکان وەک هەڕەشەیەک دیتراون، و کەوتوونەتە بەر تواندنەوەی کولتووری، موهاجەرەتی بەتۆبزی و سەرکوتی بێ بەزەییانە. هێڵی دوانە و مەزنی کەرکووک – جەیحان لە عێڕاقەوە بەرەو مدیتەرانە بە چیاکانی کوردستان دا پاپۆکە دەخوا، و هەموو ڕۆژی ٦. ١ میلیۆن بۆشکە نەوت ڕادەگوێزێ. ساز کردنی ئەو ڕێگا نەوتییە بە هەزاران عەسکەری تورکی هێنا تەنیشتی و بۆ ناو گوندە نیزیکەکانی هێڵەکە.

پاشەکەوتی نەوت هەم لە سوورییە و هەم لە تورکییە – لەگەڵ ئەوەشدا کە زۆر نییە – زیاتر لە ناوچە کوردییەکانە. لە سەدا شیستی نەوتی سوورییە لە" ڕۆژئاوا "  و دەوروبەرێتی ، لە کاتێکدا لە سەدا نەود و نۆی نەوتی خاوی کە لە تورکییە دەردەهێندرێ ئی هەرێمی باشووری ڕۆژهەڵاتە.  لەو دواییانە دا شەریکەی شێل دەستی کرد بە گاز دەرهێنان لە دەوروبەری دیار بەکر. ئەوەش هۆیەکی زیاترە بۆ ئەوەی کە بۆچی حکوومەتەکانی تورکی و سوورییە دژی هەموو جۆرە ئۆتۆنۆمییەکی کوردین.

حکوومەتی خۆپارێزی – ناسیۆنالیستی هەڕێمی کوردستان لە عێڕاق توانی بە هەڵسووڕانی سەرچاوە نەوتییەکانی خۆی ئۆتۆنۆمییەکی بەرچاو بە دەست بهێنێ، تا ڕادەیەکی زۆر لە بەر ئەوەی بوو بە هاوپەیمانێکی بەرژەوەندییە ئەنێرژییەکانی ڕۆژئاوا و دەستەڵانی نوێ لیبڕاڵ. بە پێچەوانە، بزووتنەوە کوردییەکان لە تورکییە و سوورییە ئامانجیان ئازادییەکی زیاتری کۆمەڵایەتییە.

کێ دەتوانێ ئەنێرژی لە ئیستعمار دابماڵێ؟

ئۆتۆنۆمی کوردی لە تورکییە یان سوورییە دەتوانێ هەڕەشە بکا لە بەرژەوەندە نەوتییەکانی ڕۆژئاوایی، بە تایبەتی بە لایەنگری کردنی  پ.ک.ک و پارتییە دەستەخوشکەکەی پەیەدە لە " کۆمەڵەیەکی دێمۆکڕاتیک، ئێکۆلۆژیست و ڕزگار بوو لە جیاوازی جینسییەتی " . پەیەدە هێزی پاڵپێوەنەرە لە "ڕۆژئاوا " ، کە تێیدا شووڕا گەلییەکان  " گەشانەوەیەکی تەواوی کولتووری دێمۆکڕاتیکیان بەخۆیانەوە دیوە کە ڕێگای بەشداریی جەماوەری خۆش دەکا و ڕزگاری کۆمەڵایەتی ، یەکسانی زایەندی، هەستیاری ئێکۆلۆژی، خۆ ڕێکخستنی خۆجێی و پلوورالیسمی ئێتنیکی و دینی بەرەو ژوور دەبا".

سیاسەتە ڕاوێژکارانەکانی "ڕۆژئاوا " کۆمەڵەیەکی ئێکۆلۆژیانەی ئاوا وێنا دەکا کە سەر بۆ نوێ لیبێڕالیسم شۆڕ ناکا و نابێ بە پاشکۆی. ئابوورییە سیاسییەکەی  لە سەر بنەمای بەرهەمی بەکۆمەڵ  و تەعاونی بەربڵاو داندراوە. "ڕۆژئاوا" یەکی ئازاد کەمتر کراوە دەبێ بۆ ئەوەی بکەوێتە بەر ڕووتاندنەوەی بەڕژەوەندییە بێگانەکانی، وەک گۆڵفساندس ، شەریکەیەکی نەوتی سزا – شکێن کە مەکۆی لە لەندەنە و لە ڕۆژئاوا  زەوی کۆڵی بۆ نەوتی خاو.
پ.ک.ک. و پەیەدە دێمۆکڕات ترین و ڕێک خراوترین هێزی سیاسیین لە هەرێم دا، و باشترین شانسیان هەیە بۆ ئەوەی دەست بکەن بە دێمۆکڕات کردن و لە ئیستیعمار کردنەوەی ئەنێرژی. دێمۆکڕاسیی ووزە/ئەنێرژی لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست دا دەکرێ لە ئاستی جیهانی دا ئاڵوگۆڕ پێک بهێنێ. سەردەستە ڕۆژئاواییەکان بەئاسایی وایە کە لەوپەری دەریاکان نەوت کۆنتڕۆڵ دەکەن بۆ ئەوەی لە نێوخۆی ووڵاتەکانیان هێزە دێمۆکڕاتیکەکان لاواز بکەن بە ڕێگای ترس وخۆف بڵاو کردنەوە سەبارەت بە " پاراستنی هێمنی ئەنێرژی" و پێشێل کردنی هێزی کرێکارانی ئەنێرژی.

ئێمە حەوجێمان بە : ڕۆژئاوا" یە

ئەوە هۆیەکی دیکەیە کە بۆچی دەوڵەتە یەکگرتووەکانی ئەمێریکا و تورکییە بێ خەمن لەو شەڕەی داعش بە دژی پەیەدە دەیکا. هیچ دەستەڵاتێکی سەردەست شۆڕشێکی پێشکەوتوو و دێمۆکڕاتیکی ناوێ کە بتوانێ ئەنێرژی دادێی ئێمە ئاڵوگۆڕ بکا. نە دەوڵەتە یەکگرتووەکانی ئەمێریکا،نە ڕووسییە، نە تورکییە نە ئێران ، نە ئیسرائیلییەکان و نە عەڕەبستانی سعوودی.

بە وەدرەنگی خستنی پەلاماری هەوایی کاریگەر بۆ سەر سەنگەرەکانی داعش لە دەورو بەری کۆبانێ، دەوڵەتە یەکگرتووەکانی ئەمێریکا ئەوەی دەستەبەر کرد کە پەیەدە پشت بە پشتیوانی ڕۆژئاوایی ببەستێ. یەپەگە حەوجێی بە چەکی قورسە – دانی چەک لە ڕێگای هەوایییەوە دەستی پێکردووە و ئەوە دەکرێ زیاتریش بێ. دەوڵەتە یەکگرتووەکان نێوی ئەوەی ناوە " یارمەتی" بۆ ئەوەی سیاسەتەکانی بزووتنەوەکە بگۆرێ و بیکاتە ژێردەستەی خۆی. چەک ئەو گووریسانەیان تێوە پێچراوە کە ڕاوێژکارانی ئەمێریکایی دەبێ ڕایان کێشن، بەڵام پەیەد/ پ.ک.ک. ڕیشەی قووڵی ئێدیێئۆلۆژییان هەیە و هیوا ئەوەیە هەڵنەخەڵەتێن.

نەبەردی کۆبانی بە هەر شێوەیەک تەواو بێ، خەباتی دڕێژخایەنتری " ڕۆژئاوا" بەردەوام دەبێ. ئێمە هەموومان حەوجێمان بە : ڕۆژئاوا" یە، وەکوو مۆدێلێک بۆ ئەوەی ئیلهامی لێ وەربگرین و لاسایی بکەینەوە، و وەکوو هاوپەیمانێک بۆ تێکەوە پێچانی کۆلۆنیالیزمی ئەنێڕژی کە ئێمە هەموومانی بە لاوازی هێشتووەتەوە. " ڕۆژئاوا" حەوجێی بە ئێمەیە ، و ئێمە حەوجێمان بە "
ڕۆژئاوا" یە.

سەرچاوە : ناوەندی نوچە و شرۆڤەی ڕۆژ