بەرگرینامەی مەراڵ جامجی ، کڤانج ئەرسۆی، ئەسرا مونگان و موزەفەر کایا لە دادگەی ئەستەنبووڵ

کورتەیەک لە بەرگرینامەی چوار ئاکادێمیسیەنان لە دادگەی ئەستەنبووڵ

جومعە ٢٢-ی ئاوریلی ٢٠١٦

دۆزگەر ناوەرۆکی ئیدیعانامەکەی وەرگرتەوە و ڕایگەیاند ئیزن لە وەزاڕەتی داد وەردەگرێ بە پێی مادەیەکی دیکە داوای سزادانی تاوانبارکراوان بکا، دادگە بڕیاری بەردرانی ئاکادێمیسیەنانی دا و دانیشتنی دادگەی دواتر بە پێی مادەی ٣٠١ ی قانوونی سزای تورکییە بەندی ٢  کە بریتییە لە ' سووکایەتی کردن بە تورک بوون '  لە مانگی سێپتامبر دا بەڕێوە دەچێ.

ماڵپەڕی شرۆڤەیی و دەنگوباسی دیکەن
وەرگێڕان لە تورکی یەوە : حەسەن قازی 

بە دەم ئەو '‌ هەڕەشە و گوڕەشە و هێرشەی" کرایە سەر ئەو ئاکادێمیسیەنانەی کە بانگەوازی " ئێمە نابینە شەریکی ئەو تاوانکاریانە یان" ئیمزا کردبوو، ئەو چوار ئاکادێمیسیەنانەی کە دوای ڕاگەیاندنی داخویانییەک لە مەڕ سوور بوونیان لە سەر ئەو ئیمزایانەی کردوویانە خرانە زیندانەوە و لە یەکەم دانیشتنی کۆبوونەوەکانی دادگە بڕیاری بەر درانیان درا   مونگان، دۆسێنت دوکتور کڤانج ئەرسۆی، دۆسێنتی یاریدەدەر دوکتور مەراڵ جامجی و دۆسێنتی یاریدەدەر  دوکتور موزەفەر کایا، لە کۆنفڕانسێکی چاپەمەنی دا  کە  ئەندامانی ئەستەنبووڵی "ئاکادێمیسیەنان لە پێناو ئاشتی دا " ڕێکیان خستبوو داخویانییەکیان خوێندەوە  بە ناوی " سەرەڕای هەموو هەڕەشەیەک هەنگاو بەرەو دواوە نانێین" و هەر لە بەر ئەوە بوونە سێرەی ئامانجی ' ‌هەڕەشە و هێرش " و گیران

دۆزگەر ناوەرۆکی ئیدیعانامەکەی خۆی گۆڕی

لە مەحکەمەی ژمارە ١٣-ی  سزای گرانی ئەستەنبووڵ لە یەکەم دانیشتنی محاکەمە کردنی چوار ئاکادێمیستەکان  بە تاوانی " پڕۆپاگاندە کردن بۆ ڕیکخستنی تێڕۆریستی "  دۆزگەر دوای بیستنی دەربڕینەکانی ئاکادێمیسیەنەکان لە پێشدا داوای لە مەحکەمە کرد لە بەر گومانی ئەوەی کە لەوانەیە تاونبارکراوکان هەڵێن و خۆبدزنەوە دادگە بڕیاری دە زیندان مانەوەیان دا پەسند بکا.

لەگەڵ ئەوەشدا بە دوای پشوویەک لە دانیشتنەکە دا دۆزگەر ناوەرۆکی ئیدیعانامەکەی خۆی گوڕی و گوتی دەبێ بەندی ٢-ی مادەی ٣٠١ بەکار بهێندرێ و بۆ ئەوە دەبێ ئیزن لە وەزاڕەتی داد وەربگرێ و تا کاتی محاکمە دەبێ ئاکادێمیسیەنەکان بەر بدرێن. پارێزەرانی ئاکادێمیسیەنەکانیش داوایان کرد پێویستە مەحکەمە بڕیار بەڕائەتی تەواوی موەکیلەکانیان بدا نەک هەر بەردرانیان تا داگەیەکی دیکە.

هەیئەتی مەحکەمەش ، بە پێی داوخوازی دۆزگەری، بڕیاری  ڕاگرتنی محاکەمە و بەر درانی دەر کرد. هەر وەها بڕیاری دا داوای ئیزن بکرێ لە وەزاڕەتی دا بۆ ئەوەی کە مادەی ٣٠١ی قانوونی سزای تورکییە دەکار بکرێ.

ئەو بڕیاری بەردرانە ، بە جۆش و خرۆشێکی گەورە لە لایەن ئەو کەسانەی لە بەر دەم عەدلییە کۆ ببوونەوە پێشوازی لێ ک

' 
ئەمن قەرزداری ئەو زەحمەتەم کە ئەمنی گەیاندووەتە ئەم نوختەیە '

بەر لەوەی کە دۆزگەر گۆڕینی ناوەرۆکی ئیدیعانامەکەی ڕابگەیێنێ، بە پێی ئەو کەسانەی لە دادگە دا ئامادە بوون ئاکادێمیسیەنەکان  " بەشێوەی دەرس دادان" بەرگری یان لە خۆیان کرد

دۆسێنتی یاریدەدەر دوکتور مەڕاڵ جامجی  ئەو قسانەی کرد : " ئیسماعیل بەشیکچی گوتبووی ' ئیدیعانامەکەتان، بەرگرینامەی منە ' ، ئەمنیش دەڵێم دەقی ئەو دوو بانگەوازەی بڵاومان کردەوە بەرگرینامەی منە.  بۆ ئینسانی زانستکار شتی ئەسڵی ساز کردنی تێگەیشتنە. لەبەرانبەر دەرد و کولی ئەویدی دا بێدەنگ بوون لەگەڵ مەزاج و عەقڵی زانستی من ناگونجێ. ئامۆژگاری وەرناگرم، تەنیا دەستپێشخەرییەکی کە پێی بزانم دەستپێشخەری خۆمە. لە ڕەنج و تێکۆشان و یەکسان بوون ئیلهام وەردەگرم.

تەعلیماتم لە هیچ کەس و لە هیچ سازییەک وەرنەگرت ، وەرناگرم. بیرورای دژ و جیاواز بە ڕیگای چاپەمەنی دا ڕوون کردنەوە سووچ نییە ، و نابێ بە سووچ. فەردی ڕووناکبیر لە ئاست ئەو کۆمەلەی تێێدا دەژی بەرپرسیارە. ئەمن قەرزداری ئەو ڕەنج و زەحمەتەم کە ئەمنی گەیاندووەتە ئەو نوختەیە. داوخوازی ئاشتی، بیرو ڕای دژ  هەر وەک ئەوەی لە داوخوازینامەی ڕووناکبیران دا هاتووە دەوڵەت بە ناخۆشی وەرگرتووە. ئاکادێمیسیەن ناتوانێ بەیعەت بە کەس بکا، نابێ بیکا، چونکە زانکۆ ووڵاتە. . خوێندکارە زۆر خۆشەویستەکانمان هەڵبڕێندراین . بەڵام کەس ناتوانێ مافی دەرس پێگوتنمان بە کۆمەڵ لێ بستێنێ."

' هیچ سووچێک نییە بە ناوی چالنج کردنی دەوڵەت '

دۆسێنتی یاریدەدەر دوکتور کڤانج ئەرسۆی بە جەختکردنەوە لە سەر ئەوەی کە لە ئیمزا کردنی بانگەوازەکە  پەشیمان نین ئاوای دەست بە قسە کرد: " لە بەرانبەر مەحکەمە دا بەرگری کردن لە قانوونی بنچینەییش کەوتووەتە سەر ئەستۆی ئێمە. بەرگری کردن لە ئاشتی مافێکە بە پێی قانوونی بنچینەیی و وەکوو ڕۆناکبیر ئەوە ئەرکی ئێمەیە. ئیدیعای ئەوەمان نییە ببینە ژان پۆل سارتر بەڵام ئێمە تورکییەیین. پەشیمان نین، ئەگەر دیسان داوخوازینامەیەکی ئاوا هەبێ دیسان ئیمزای دەکەینەوە. بە بەرپرسیارەتی ڕووناکبیرەوە ئەو دەقەمان نووسی و خوێندمانەوە."

ئەرسۆی لە بەرگرینامەکەی دا بە سەرداگیراوی ووڵامی ئەو  'پێشنیاز'ەی سەرۆک کۆمار ڕەجەب تەییپ ئەردۆغانیشی دایەوە کە گوتبووی ئەگەر ئاکادێمیسیەنەکان سووچدار بن محاکەمە کردنیان بە گیراوی پێویستە:
" لە ئیدیعانامەکە دا بە ئێمە گوتراوە ' ڕووناکبیر'. با ئەوە وەکوو هۆیەکی بە قازانج وەربگرین . بەڵام لە ئیدیعانامەکە دا بێ ئەوەی بە تەواوی لە ماناکەی تێ گەیشترابێ بەکار هێندراوە." گوتنی ئەوەی کە"  ' سووچدار تەبیعییە کە دەبێ بە گیراوی موحاکەمە بکرێ' وەک ئەوە وایە بگوترێ  ' ئەگەر مردووە بۆن و بەرامەیەکی خۆشی لێوە دێ، ' ئەگەر ڕەنگی شین بێ تەبیعییە کە دەبێتە سوور ' ئەوە هیچ مەنتقی تێدا نییە . ئەوانەی دەڵێن ' بە خوێنیان حەمام دەکەین ' لە دەرەوەن و ئێمە گیراین. دەگوترێ ئێمە چەتمان دەکاری هێزە ئەمنییەتییەکان خستووە، بە ڵام لە ڕاستی دا چەت دەکاری هێزەکانی زانست خرا."

ئەرسۆی، بەو شێوەیە درێژەی دا بە قسەکانی: " چاوەرێی من لە ئێوە ئەوەیە نەبنە شەریکی ئەو تاوانکارییە. ئەو دۆزگەرەی ئەو ئیدیعانامەیەی ئامادە کردووە بەو شتانە لەوێدا ریزی کرددون ئعتیباری ووڵاتی سەروبن کردووە و تووشی سووچ بووە. ئەو ئیدیعانامەیە لە ئاکادێمیسیەنی وەک ئێمە کە سەرمان بەکاری خۆمانەوە بەند بوو قارەمانی ساز کرد . هەموو کەس دەڵێ ' دەبێ مامۆستا کڤانج بکەینە سەرمەشق '  پێم وا نییە کەس هەبێ بڵێ لە دووی قسەکانی عیرفان فیدان دەدەم.  ' لە جێدا سووچێک بە ناوی چالنج کردنی دەوڵەت هەر بوونی نییە. ئیدیعانامە مافی هاووڵاتێتی ناناسێ. ئاکادێمیسیەنان فەردی سەربەخۆن کەس ناتوانێ گوشاریان بۆ بهێنێ بۆ ئیمزا کردن، یان ئیمزا وەرگرتنەوە. ئەو ئیدیعایەی حاکمیش کە دەڵێ
گومانی هەڵاتن لە ئارا دایە بە سووکایەتی دەزانم. منداڵە  پێنج ساڵانەکەم پێی وایە ئێستا لە دەرەوەی ووڵاتم."

' وەک کەسێکی کە دەخوێنمەوە مافی ئەوەم هەیە دەوڵەت بە بەرپرسیار بزانم '

دۆسێنتی یاریدەدەر دوکتور ئەسرا مونگان بە ئەوە ڕا دەستی پێکرد کە سەرەڕای ئەوەی بەویستی خۆیان چوون بۆ لێپرسینەوە گیراون  و گوتی : " ئەو شتەی ئامانجی ئیدیعانامە بووە بێدەنگ کردنی دەورو بەر بووە بەڵام تەواو بە پێچەوانەی ئەوە ڕوویداوە. پشتیوانی لە ئێمە زیادی کردووە. ئەمن مافی ئەوەم هەیە بە ئیسرارەوە بانگەوازی لە دەوڵەت بکەم بۆ ئاشتی. بە حەفتانە بە ناحەق گیراوین. ئەمن داخوازی ئاشتییەکی ڕاستەقینە و مانا دەکەم. ئێمە کۆیلەی دەوڵەت نین بەڵکوو هاووڵاتی دەوڵەتین. داوای ئەو شتانە لە دەوڵەت دەکەم کە هاووڵاتییان دەتوانن لە دەوڵەتی داوا بکەن."   مونگان بە ووڵام دانەوەی ئەو قسەیەی سەرۆک کۆمار تەییپ ئەردۆغان کە گوتبووی ئاکادێمیسیەنەکان پارەی دەوڵەت وەردەگرن و ' پڕۆپاگاندە دەکەن بۆ ڕێکخستنی تێڕۆریستی ' ئاوا درێژەی دا بە قسەکانی: " ئەوانەی کە دەڵێن ئێمە پارەی دەوڵەت دەخۆین پێم وایە بە تەواوی نازانن ئێمە چ دەکەین. وەکوو ئاکادێمیسیەنێک ئینسانێکم کە  لە حەوتوو دا ٥٥ سەعات و جار جار ٦٠ سەعات  لە زانکۆ کار دەکەم. کەسێکم بە مەبەستی پێگەیاندنی زانستکارانی توانایەکی داهاتوو و ئافرێنەر حەول دەدەم. ئێمە ڕووی قسەمان لە دەوڵەت بوو چونکە ئێمە تاقە بەردەنگێکی قانوونیمان هەیە. داوامان لە دەوڵەت کرد بگەڕێتەوە دەوری ئەو مێزەی  بە شەقێک سەرەونخوون کرا. ئەو دەقەی نووسیومانە دەقی ئەو ئینسان و شارانەیە کە لە ناوچە دا لە ناوچوون. ئەو دەقە بۆ پەسنی ڕێکخستن نەنووسراوە، بەڵکوو ڕووەوە دەوڵەت بانگەوازییەکە بۆ ئاشتی. تەنانەت تێگەیاندنی ئەوەش بە ئەشکەنجە دەزانم. "  مونگان بە ووڵامدانەوەی ئەوەی کە گۆیا بە پێی تەعلیمات بانگەوازەکەیان نووسیوە ، ئەوانەی گوت: " دەگوترێ بە پێی تەعلیمات بەیاننامەکەمان نووسیوە. ئێمەی ئاکادێمیسیەن تەعلیمات وەرناگرین. کەسێک کە بتوانێ بخوێنێتەوە و تێ بگا مافی ئەوەی هەیە دەوڵەت بە بەرپرسیار بزانێ  و ڕەخنەی لێ بگرێ، دەمەوێ دەست بەجێ بەرائەت بکرێم. ئەگەر مەحکەمە بە پێچەوانە بڕیار بدا قەت گەردنیان ئازاد ناکەم"  "

' بە بێدنگ مانەوە لەگەڵ حەسییەتمان نەگونجا '

کایا بە جەخت کردنەوە لە سەر ئەوەی ' کە ئەمن مامۆستایەکی ویشک نیم بەڵام ئیدیعانامەکە ئەوەندە خراپ نووسراوە کە لە ١٠ نمرەیان تەنانەت نمرەی ٢ شی بۆ دانانێم گوتی :  " ئەمڕۆ بە ڕێگای ئێمەوە ئازادیی بیر و ڕا و ئازادیی بەیان محاکەمە دەکرێ. لە ئیدیعانامەکە دا ئەو شتەی سەبارەت بە پێواژۆی چارەسەری گوتراوە ناتوانێ بیبەستێتەوە بە سووچ و تاوانێک. دۆزگەریی بە کەلک وەرگرتن لە زانیارییە هەڵەکانی ناو سەرچاوەی ڤیکی پیدیا لە ئینترنێت دا ئیدیعانامەکەی  ئامادە کردووە. لە دوای دیداری دۆڵمە باغچە تەییپ ئەردۆغان  ڕایگەیاندووە ئەوە هەڵە بووە و دۆزی کورد بوونی نییە. نیشانەکانی ئەو بارو دۆخەی کە ووڵاتی تێی کەوتووە بەر لە ٧-ی حوزەیران بینیمان بەو بۆمبەی لە میتنگی دیاربەکر دا تەقییەوە. بە دوای ئەوە  لە تەقینەوەکانی سورووچ و ئانکارا دا بە سەدان هاووڵاتیمان ژیانی خۆیان لە کیس دا. ووڵاتەکەمان بوو بە سووتمانگە. لەو ڕۆژانە دا کە بانگەوازییەکە دەنووسرا حکوومەت گەڕابووەوە سەر کۆنسێپتی ساڵانی ٩٠ کان.  لە ئۆپێڕاسیۆنەکاندا بە سەدان خەڵکی مەدەنی کووژران. ئێمە وەکوو ئاکادێمیسیەنی ووڵاتەکە بە هەست پێکردنی ئەو هەموو ڕووداوە گەورانە نەمانتوانی بێدەنگ مانەوە لەگەڵ حەیسییەتمان بگونجێنین.  ناوەرۆکی بانگەوازەکەمان داوخوازی لە حکوومەت تێدایە و ووشداری پێ دەدا. داوامان کرد پێشێلکردنی توند و گرانی مافی مرۆڤ ڕابگیرێ. دەکرێ لە بەر ناوەرۆکی ئەو بانگەوازە لە ئێمە تووڕە بن، دەکرێ ئێمەتان خۆش نەوێ بەڵام لە بانگەوازەکەمان بە هیچ جۆر  جێگە نەدراوە بە پەسن و پڕۆپاگاندەی تێڕۆر. ئیدیعانامە نەک لە بەر ئەو قسانەی کردوومانە بەڵکوو لەبەر ئەو شتانەی نەمانگوتووە داوای محاکەمە کردنمان دەکا. ئەو حقووقە نالوێ نوختە. ئێمە لە بانگەوازەکەمان دا خۆمان لە خۆسەری نەکردووە بە ساحێب بەڵکوو باسی مافە سەرەتاییەکانی مرۆڤمان کردووە. تەنانەت دەستەواژەی خۆسەری جارێکیش لە بانگەوازەکە دا نەهاتووە. گوتنی زەمینە ئامادە کردن بۆ ئەوەی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان چاوەدێر بنێرێ نابێ بە سووچ. ئەردۆغانیش لەو قسانەی دا کە سووکایەتی بە ئێمە کرد  گوتی با چامسکی ' بێ ببینێ ' . ئەگەر ئەو بانگ بکا سووچ نییە، ئەگەر ئێمە بیکەین سووچە؟ "

' کێ زیاتر پێش گێڕەوەیە ، ئەمن یان ئەردۆغان'

لە ووڵامی ئەو ئیدیعایەی دا کە دووەمین ڕوونکردنەوە بووەتە هۆی ئەوەی کە ئاکادێمیسیەنەکان ئیمزاکانیان وەرنەگرنەوە کایا ئاوا درێژەی دا بە قسەکانی: " بە دووەمین ڕوون کردنەوەمان دەگوترێ ئێمە حەولمان داوە بۆ ئەوەیەوەی ئاکادێمیسیەنەکان ئیمزاکانیان وەرنەگرنەوە. بە دوای ئەو قسانەی کە تێیدا ئەردۆغان هەڕەشەی لە ئێمە کرد ، ژمارەی ئیمزاکاران دوو هێندە زیاد بوو. ئەگەر ئەوان لە ئەردۆغان نەترسابن ، بڵێی لە من ترسا بن؟ ئەمن لێتان دەپرسم کامەمان توانای پێش گێڕەوەییمان زیاترە؟ ئەمن لە بەر ئیمزا کەم لە کارەکەم دەر کرام،لە بەر ڕوون کردنەوەی ئەوەی کە بۆچی ئیمزام کردووە ، خرامە زیندانەوە. ئیدیعا دەکرێ ویستوومانە دەوڵەت چالنج بکەین. داخودا ئەوە سووچە؟ ئێمە ڕەعییەتی چ خانەدانێک نیین بەڵکوو هاووڵاتی جمهوورییەکی دێمۆکڕاتیکین. ئیدی کاتی ئەوە هاتووە بڕیار بدەن . داخودا ئێرە کورەی باکووری یە یان نا کایا بە داوخوازی بەڕائەت یان محاکەمە کردن بە نەگیراوی کۆتایی بە قسەکانی هێنا