داعش لە تاران بە دوای چیوە بوو؟

 داعش لە تاران بە دوای چیوە بوو؟

بەرنامەی ' سەفحەی دووی ئاخری حەوتوو' ی تێلێڤیزۆنی فارسی بی بی سی ، پێنخشەمە شەو ، ٨-ی ژووەنی ٢٠١٧
داعش لە تاران بە دوای چیوە بوو؟ دەستەی دەوڵەتی ئیسلامی یان داعش کە لە ساڵانی ڕابردوو دا جگە لە عێڕاق و سوورییە ، لە شوێنی دیکەی دنیاش لەوانە پاریس، لەندەن ، برووکسێل و شارەکانی دیکە دەستی دابووە زۆرعەمەلییات، ئەو جار چووە سەر تاران. کاربەدەستانی ئێران، هەمیشە وێڕای مەحکووم کردنی توندی عەمەلیاتی داعش لە ئوڕووپا و ئەمریکا ، بە بیریان دەهێنایەوە کە ڕۆژئاوا، تاوانی سیاسەتی دەرەوەیی خۆی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبژێرێ. لەم بەرنامەیە دا دەپرسین  ئایا تاران کردنە سێرەی ئامانج ، چ پێوەندی هەیە بە سیاسەتەکانی ئێران لە سوورییە؟ ئەنجامدانی  دوو هێرشی هاوکات لە دوو مەکانی گرینگی تاران، لە ڕووی ئەمنییەتی و سیاسی واتای چییە؟ و بۆچی ئێرانی بوونی بکەرانی ئەو هێرشە ، گرینگە؟ ئەو پرسیارانە  لەگەڵ میوانانی بەرنامە دەهێنینە گۆڕێ:

کامڕان مەتین ، مامۆستای پێوەندییە ناونەتەوەییەکان لە زانکۆی ساسێکس،
فەروخ نێگەهدار، شرۆڤەکاری کاروباری سیاسیی ئێران
ماهان عابدین: شرۆڤەکاری  کاروباری ئەمنییەتی ئێران لە وێبنوسی  ' میدیل ئیست ئای ' دا.

مێهدی پەرپەنچێ

تێبینی: لێرە دا تەنێ چەند پرسیاری پێشکیشکاری بەرنامە مێهدی پەرپەنچی و ووڵامەکانی مامۆستا کامڕان مەتین بۆ ئاگاداریی خوێنەرەوەی کوردی وەرگێڕدراون.

مێهدی پەرپەنچی : ئەوەی کە ڕۆژی چوارشەمە لە تاران ڕوویدا مانای بۆ ئێوە چ بوو؟

کامڕان مەتین: هۆی سەرەکی ئاشکرایە داعش جمهووری ئیسلامی و شیعە بە دوژمن دادەنێ و پێشتریش ڕایگەیاند بوو هێرش دەکاتە سەر ئێران. لە هەمان کاتدا ئێران یەکێک لەو هێزانەیە کە لە ناوچە دا زۆر چالاکانە دژی داعش لە شەڕ دایە بە تایبەتی لە عێڕاق. لەو ڕووەوە دیارە ئەو هێرشە بە دوور لە چاوەڕوانی نییە. بەڵام ئەوەی کە بۆچی ئێستا ئەو هێرشە دەکرێ ئەگەر لە ڕوانگەی داعشەوە چاو لە بارو دۆخی ناوچە بکەین ئەو ڕێزبەندییەی کە لە ناوچەی کەندوای فارس بە سەفەری تڕامپ بۆ عەڕەبستان دەستی پێکرد و دەروای دمی توندی ئەمرێکا بە دژی ئێران و ڤیانی ئەوان بۆ پێداچوونەوە بە پەیمانی هێزی ناوکی و پشتیوانی لە وێژمانی زۆر شەڕەنگێزانەی عەڕەبستان ئەوە ئەو پەیامە دەدا بە داعش کە لە حاڵی حازر دا ڕووبەڕووبوونەوەیەکی ڕاستەوڕاست لەگەڵ عەڕەبستان لە بەرژەوەندی ئەوان دایە چونکە گشت مێژووی داعش نیشان دەدا کە ئەوان لە ناوچەی قەیران داگرتوو و ئەو جێیانەی کە هێزیان  نییە دەتوانن پەرە بستێنن. لەو ڕووە دەردەکەوێ ئەوان ستراتێژییەکی تایبەتی یان هەیە و بۆچی ئێستا  ئەو کارەیان کردووە. بەڵام بە بیروڕای من پێهاتەکانی ئەو هێرشە بەتەواوی دەکرێ بە پێچەوانەی ئەو شتەی بێ کە ئەوان چاوەڕوانی دەکەن بەو مانایەی کە بە بۆچوونی من بەرەوەی سەرەکی لەو بارەیەوە جمهووری ئیسلامی ئێرانە چونکە بۆ دەوڵەتی ئەمریکا زۆر سەخت دەبێ پاساو بێنێتەوە یان تەنانەت گوشار بۆ سەر ئێران بێنێ لە کاتێکدا هەر دوو ووڵات بە دژی داعش لە شەڕ دان ، بەڵکوو قوربانی هێرشەکانی داعش ن. ئەوە دەکرێ لەو وەخرانەش دا ببیندرێ کە کۆشکی سپی تەرخانی کرد بۆ دانی داخویانییەکی چەند دێڕی لە پێوەندی لەگەڵ هێرشەکان دا. وەزاڕەتی دەرەوە دەستبەجێ هەڵوێستی گرت ، بەڵام هەتا کۆشکی سپی هەلوێست دەرببڕێ چەندین سەعاتی پێ چوو و دواجار ئەو ڕستەی تێدا هات ئەو دەوڵەتانەی کە پشتیوانی لە تێڕۆریسم دەکەن خۆیان لەوانەیە دواتر ببنە قوربانی تێرۆریسم. هەر لەو ڕۆژەی دا کە هێرشەکان کران، بڕیار بوو سەنای ئەمریکا بایکۆتی تازە بخاتە سەر ئێران لە بەر ئەو شتەی ئەوان بە پشتیوانی ئێرانی دادەنێن لە تێڕۆریسم. لە حاڵەتێکی ئاوا دا قوربانی بوونی شارومەندانی ئێرانی لە تاران بە دەستی داعش بە بۆچوونی من بارودۆخ بۆ سیاسەت داڕێژەرانی ئەمریکا زۆر دژوار دەکا کە پاساو بهێننەوە کە ئەوە لەبەر پشتیوانی ئێران لە تێرۆریسمە کە دەیانەوێ گوشاری بۆ بهێنن. 

جا لە ئاکام دا بێ لەبەر چاوگرتنی دینامیسمی ئەو هێرشە و ئەوەی کە لە کوێیەوە دەستی پێ کردووە و هۆی چ بووە دواجار بەشێکی سەرەکی لە بەرژەوەندیی سیاسی ئەوە و ژێئۆپۆلیتیکی ئەوە ئێران دەتوانێ بیباتەوە لەبەر ئەوەی بۆخۆی لە ڕاستییدا وەک قوربانی تێڕۆریسم دادەندرێ و ئەوە بیانوو فشار یان هێرشی موحتەمەل بۆ سەر ئێران لە سەر بنەمای پشتیوانی لە تێڕۆریسم زۆر کەمڕەنگتر دەکاتەوە.

مێهدی پەرپەنچی: ئایا ئەمن چاک حاڵی بووم ؟ ئێوە داعش بە بکەرێکی سەربەخۆ دادەنێن کە لە جێیەک فەرمان وەرناگرێ چونکە ئاماژەتان کرد بەوە ئەو کردەوەیە  بە ئیحتیمال بۆ توندو تێژ کردنی زیاتری کێشەی نێوان ئێران و عەڕەبستان کرابێ؟

کامڕان مەتین: بەڵێ ئەمن پێم وایە ئەو فکرەی کە گۆیا داعش ڕاستەو ڕاست لە عەڕەبستان یان قەتەر یان جێیەکی دیکەوە ڕێبەریی دەکرێ لەگەڵ ڕاستی یەک ناگرێتەوە . ئەوانە پشتیوانی ماڵییان لێ کردووە و سەنەد و بەڵگە بۆ ئەوە هەیە، بەڵام داعش هەڕەشەی لە عەريبستان کردووە و چەند نموونەیەک لە هێرش بۆ سەر عەڕەبستان لە ساڵی ٢٠١٤ و ٢٠١٥ ش هەیە. یانی داعش ئەوەندی کە دژی شیعەکانە لە ڕووی دینی، مەزهەبی و تێئۆلۆژییەوە ، لەگەڵ ئەو ووڵاتانەی ناوچەش کە لە ڕوانگەی ئەوانەوە عەمیلی دەستی ڕۆژئاوان دوژمنایەتی دەکەن.

مێهدی پەرپەنچی : ئاغای مەتین مەتین ئێوە  ئاماژەتان کرد لەوانەیە ئێران لەو جەریانە کەلک وەربگرێ. لە ناوخۆ دا ئەوە چۆن دەبینن چونکە گێرەو کێشەی سیاسی لەناو هەموو ووڵاتێک دا هەیە. بە تایبەتی لەو هەڵبژاردنەی دا کە کرا ئەوە توند و تیژتریش بوو ، پێتان وایە ئەو ڕوداوە  ئالوگۆرێک لە موعادەلەکاندا پێک بهێنێ ؟

کامڕان مەتین: ئەمن پێم وایە ئەو هێرشە لە ڕووی سیاسەتی ناوخۆییشەوە بە قازانجی جمهووری ئیسلامی یە ، چونکە بەوە دەکرێ بۆ نموونە ئامادەیی بەربڵاوی ئێران لە شەڕی سوورییە دا پاساو بدرێ. دەوڵەت دەتوانێ بە خەڵکی ئێران بڵێ بڕوانن ئەگەر ئێمە لەوێ نەبین هێرشی ئاوا دەکرێ. بەڵام چاوڕاکێش بوونی ئەو ئیستیدلالە ئەوەیە کە نەبوونیشی بە قازانجی جمهووری ئیسلامی یە. چونکە ئەگەر هێرشێک نەکرێ هۆیەکەی ئێوەیە ئەوەتا ئەوە ئێمە لەوێ خەریکین شەڕیان لەگەڵ دەکەین. ئەو قسە مەشهوورەی کە ئەگەر ئێمە لە دیمشق  شەڕ نەکەین لە تارانێ شەڕ دەکەین. وە ئەوە بەشێوەیەک ئەو وێژمانەی کە بەر لە هەڵبژاردن زۆر توند و تیژ بوو کە ئەگەر هەڵبژاردن نەکرێ یان خەڵک زۆر بەشداری نەکەن لەوانەیە ئێران تووشی وەزعێکی هاوشوباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بێ. ئەو هێرشە ئەو وێژمانە بە هێز دەکا کە گۆیا ئێران بە پێی دڵی خۆی نییە کە لە سووییە و عێڕاق و جێگای دیکە تێوە گلاوە ، ئەوە هەڕەشەیەکە ئێران چ بییەوێ و چ نەیەوە دەبێ و ئەگەر ئێمە ڕووبەڕووی نەبینەوە ئاکامەکەی ئەوە دەبێ. لەو بارەیەوە پێم وایە بۆ ئێران گرینگە. و لە ڕووی لاباڵاکانی حکوومەتی ئێرانیش لە جمهووری ئیسلامی دا وەکوو هەموو ئەو جۆرە پرسە ئەمنییەتییانە . هێرشی ئاوا دەستی ئەو باڵانە لە جمهووری ئیسلامی دا بە هێز دەکا کە بەئاسایی بە باڵی ئەمنییەتی یا موحافەزەکار و دەسەڵاتویست بەناوبانگن. و بەلە بەر چاو گرتنی شکانی کاندیدای ئەو باڵە لە هەڵبژاردن دا ، ئەو هێرشە دەتوانێ باڵانسی هێزی ناوخۆیی تا ڕادەیەک بە قازانجی ئەوان بگۆڕێ و تەبیعەتەن لە دۆخی ئاوا قەیراناوی دا کە کێشەی ئەمنییەتی دێتەگۆرێ دەکرێ دەنگی ئەوانە لە ستروکتووری جمهووری ئیسلامی دا بەرزتر بێ و دەستیان کراوەتر بێ.

مێهدی پەرپەنچی : چەندە دەکرێ تیوری پیلانگێڕی لەو ڕووەوە بە هێند بگیرێ ؟

کامڕان مەتین: بە باوەڕی من ئەوەی کە ئاغای عابدین گوتی سەبارەت بە قەڵشتی ئەمنییەتی مەسەلەیەکی چاوڕاکێشە چونکە لە خراپترین حاڵەت دا نیشانەی ناکارامە بوونی دەستگای ئەمنییەتی ئێرانە. و لە حاڵەتێکی بەدبینانەتر دا مرۆڤ دەتوانێ ئەو ئەگەرە لە بەر چاو بگرێ کە ئەوانە سەرەڕای زانیارییەکەیان ڕێگەیان داوە ئەو هێرشە بکرێ بە پێی تەسەوری ئەو قازانجەی کە دەتوانن لەو هێرشەی بکەن.

کامڕان مەتین: ئەمن موافیقم لەگەڵ ئەوەی کە تیوری پیلانگێڕی لە زۆربەی هەرە زۆری نموونەکاندا دروست نییە بەڵام، هەمیشە ڕەگێکی حەقیقەتی تێدایە کە لەبەر کۆبوونەوەی لەگەڵ ریزەیەک ناڕاستی دیکە لە ڕاستیدا نابیندرێ. هەموومان دەزانین هێرشی ئەمریکا بۆ سەر عێڕاق لە سەر بنەمای هێندێک زانیاری هەڵە بوو. ئەوان خۆشیان دەیانزانی هەڵەیە بەڵام سەرەڕای ئەوە دەستیان کرد بە زنجیرەیەک عەمەلیاتی نیزامی گەورە کە بەلانی کەمەوە ئاکامی بووە هۆی یەک میلیۆن کووژراو و لە جێدا بووە هۆی شکانی سیاسەتی ئەمریکا لە عێڕاق.

فەڕوخ نیگەهدار: پێوەندی بە تیوری پیلانگێڕی یەوە نییە.

کامڕان مەتین: بۆچی نا، چونکە هەموو حەولی دەوڵەتی بووش ئەوە بوو هێرش بکاتە سەرعێڕاق بێ لەبەرچاو گرتنی ئەوەی کە هۆیەکەی پتەو بوو یان نا. بە کردەوە ڕوون بووەوە کە ئەوە لە سەر بنەمای درۆ بووە ، لەوەش دەرچێ هەر ئەو دەمی هێندێک ڕاپۆرت لە گۆڕێ دا بوون کە هێندێک لەو زانیارییە درۆیانە لە لایەن کەسانێک وەک ئەحمەد چەڵەبی دەدرا بە ئەمریکا کە ئەو بۆ خۆی لە ڕێگای ئێرانەوە لە ڕووی ئیتیلاعاتییەوە نانی بەدەمەوە دەکرا، واتە لەو ڕووەوە شتێکی جێی سەرسووڕمان نییە کە هێندێک جار دەوڵەتەکان بیانەوێ  لە ڕاستی دوور بکەنەوە لە بەر ئەوە وا بیر دەکەنەوە بەرژوەندی ستڕاتێژیکییان لەوە دایە.

ئەمن بە هیچ جۆر ناڵێم کە لە مەڕ ئێران ئەوە ڕوویداوە. بەڵام بە ووردی بە پێی ئەو ئیستتیدلالەی کە بەڕێزیان کردیان ، ئەو دوو شوێنە ئامانجی زۆر سەخت بوون و چەند لێوارەی ئەمنییەتییان بە دەورەوە بووە ، باشە وەزاڕەتی ئیتیلاعاتی ئێران زۆر جار ڕایانگەیاندووە کە هێزەکانی داعش یان هێزەکانی تێڕۆریستی هەر کە لە سنوورەوە تێپەڕیون، گرتوویانن یان لە ناویان بردوون. جا بۆیە زۆر تەبیعییە کە خەڵک بپرسن ئەو هێزانە بۆ گەیشتوونەتە تاران؟

مێهدی پەرپەنچی: ئاغای مەتین ئێوە چۆن بیر دەکەنەوە؟ ئایا ئێرانی بوونی ئەوانە هیچ جیاوازییەک لە ئەسڵی شتەکە دا پێک دەهێنێ ؟ یا ئەگەر با بڵێین عێڕاقی بایەن یان سوورییەیی بایەن؟

کامڕان مەتین: بە بۆچوونی من لێبڕاوانە فەرقی هەیە چونکە زۆر بە هاسانی دەکرێ پرس بکرێ بۆچی ئەو کەسانەی کە کاری ئاوا دەکەن هەموویان سونین؟ لایەنی مەزهەبی لەو مەسەلەیەدا هەیە. پێڕەوانی مەزهەبی سوننی ئێستا زیاتر لە سی ساڵە دەیانەوێ مزگەوتێک لە تاران دروست کەن ڕێگەیان پێ نادەن. جا بۆیە ئەوە تەبیعییە کە حەشیمەتی سوننی کە جمهووری ئیسلامی بە شێوەیەکی سیستماتیک ئەوانەی لە زنجیرەیەک ماف و دەرەتان بێ بەش دەکا تێیاندا هێندێک ناڕەزایەتی هەبێ. ئەو ناڕەزایەتییە دەتوانێ بە شێوەی جۆر بەجۆر کانالیزە ببێ ، لەو ناوە دا کارنامەی جمهووری ئیسلامی ئاوا بووە کە ئەو کانالیزە بوونە نەک لە ڕێگای هێنمانەوە بەڵکوو بەشێوەیەکی لە زێدە بەرەو ڕەوتە ئیسلامییەکان چووە. لە سەرەتای شۆڕشەوە کە جمهووری ئیسلامی پشتیوانی کرد لە ' مەکتەوبی قورئان" ی ئاغای موفتی زادە دە بەرانبەر پارتییە کوردەکانی دیکە لە ئێران تا سەرەتای شەڕی عێڕاق کە بەڕەسمی پشتیوانی کرد لە ئەنسارولئیسلام ، و ئەندامانی ئەوانی لە ئەفغانستانەوە ئێسکۆرت دەکرد بۆ کوردستانی عێڕاق. هەر ئەو ئەنسارولئیسلامەی کە ڕێبەری هەنووکەی کەسێکە بە ناوی مەلاکرێکار کە ئێستا لە نۆڕوێژ لە زیندان دایە، ئەوانە جمهووری ئیسلامی هەم دژی یەکەتی نیشتمانی کوردستان بەر لە شەڕی عێڕاق کەلکی لێ وەرگرتن و پاشان بە دژی هێزە ئەمریکاییەکان ئەوە دەمەی کە هێزە سوننییە جیهادییەکان دژی ئەمریکا شەڕیان دەکرد ئێران نەک ڕێی دەدان تێپەڕن بەڵکوو یارمەتیشی دەدان چونکە ئەو دەمی بە قازانجی جمهووری ئیسلامی بوو لەبەر ئەوەی ئەمریکا هەرچەندی دەست و پێی تێوەچووبا ئیدەی ئەمریکا بۆ ئەوەی لەو تەوەرەی ئیبلیسیی ئێران - عێڕاق - کورەی باکووری کەلک وەربگرێ و هیڕش بکاتە سەر ئێران لەناو دەچوو. لە کردەوەش دا وای لێ هات . ئەمریکا لە عێڕاق گورزێکی ئەوتۆی وێکەوت کە لە جێدا مەسەلەی هێرش کردن بۆ سەر ئێران نەک هەر نەما بەڵکوو گشت پڕۆژەی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دا گۆڕا ، ئێمە دەزانین کە لە سەردەمی ئۆباما دا سیاسەتی پارسەنگ کردنی هێزەکان لە قەراغەوە ( ئاف  شۆر بالانس) بەڕێوە دەچوو ، دەستێوەردان ڕاستەوخۆ ناکا، زیاتر لە ڕێگای هەواوە هێرش دەکا، یانی لەو دەمی دا لە ڕوانگە جمهووری ئیسلامییەوە بە هەڵکەوت پشتیوانی کردن لە دەستە تیژپەڕە سونییەکان و تەنانەت سەلەفی ، ڕێگایان دەدان کە هێز کۆ بکەنەوە . لەگەڵ هەر کەسێک لە کوردستانی ئێران قسە بکەن لەو بارەیەوە تەجروبەی زیندوویان هەیە. تەنانەت من خۆم لە ساڵی ٢٠٠٣ لە ئێران شاهید بووم کە ئەوانەیان دەهێنا بۆ سنووری حاجی ئۆمەران و پێیان دەگوتن بچن لە عێڕاق بە دژی ئەمریکا شەڕ بکەن. لە ئینگلیسی دا بێژەیەک هەیە: " بلۆ بەک" واتە پێهاتەکانی ناوخۆیی سیاسەتێکی دەرەوەیی . یانی ئێوە لە بەر ستڕاتێژییەکی تایبەتی سیاسەتێکی تایبەتیی دەرەوەیی وەبەر دەگرن ، بەڵام دواتر ئەو سیاسەتە دەرەوەییە تایبەتییە هەڵدەگەڕێتەوە و زەربەتان لێ دەدا . عەینی هەمان شتی کە ئەمرێکا لە دەیەی ١٩٨٠ ی زایینی دا لە ئەفغانستان کردی. پشتیوانی کرد لە موجاهیدە ئەفغانییەکان بەدژی یەکێتیی شووڕەوی و هێزی دەوڵەتی ئەفغانستان و هەر ئەو موجاهیدانە بوون کە بوون بە ناوکی ئەلقاعیدە و هاتن ١١-ی سێپتامبریان ساز کرد . لە مەڕ ئێرانیش ئەو مەسەلەیە حەتمەن لە ئاستێکی بەرتەنگتر دا هەبووە.

مێهدی پەرپەنچی: یانی چەقۆ بە مانایەک دەسکی خۆی بڕیوە

........

کامڕان مەتین : کەس نەیگوتووە هێزە ئیسلامییەکان لە کوردستان زۆربەنە.

هێزەکانی سونیی جیهادی لە کوردستان تەواو لە کەمایەتی دان.

کامڕان مەتین : ئەمن پێم وایە کە ئاغای نیگەهدار مەسەلەی لێکدانەوە و ڕاسپاردە تێکەڵ دەکا. مەسەلە ئەوە نییە کە بێ بەشی خەڵکی سوننی ئێران دەبێ بگاتە ئەو ئاکامە. باسی من ئەوە نییە. ئەمن دەڵێم ئەو ڕوداوە قەوماوە و ئەوەش کارنامەی مێژوویی جمهووری ئیسلامی یە. لە ناو ئەو دوانە دا پێوەندی هەیە یان نا؟ بە باوەڕی من هەیە. کەسانێک کە ئەو جۆرە کارانە دەکەن لە کەمایەتی تەواو دان؟ بەڵێ لە کەمایەتی تەواو دان. کەس لێرە ناڵێ ئەو سێ کەسەی کە هاتن لە لەندەن بریج خەڵکیان کوشت نوێنەرانی گشت موسوڵمانەکانی بریتانیان، بەڵام خەڵک دەڵێن ئەو کەسانەی کە ئەو کارەیان کرد لەگەڵ گرووپە جیهادییەکان لە لیبی بوون کە ئێم ئای سیکس و ئێم ئای فایڤ هێزەکانی ئیستیخباراتی بریتانیا بە ساڵانە کاریان لەگەڵ دەکەن. جا بۆیە ئەوە تەبیعی یە خەڵک بپرسن ئەو سیاسەتە دەرەوەییەی ئێوە ئاکامەکەی هەر نەبێ تاڕادەیەک ئەوە دەبێ. لە سەر ئێرانیش بە ووردی هەر ئاوایە . قانوونی بنچینەیی ئەو ووڵاتە مافی  بوون بە سەرۆکایەتی جمهوور نادا بە سونییەکان ، لە هیچ کام لە پلەوپایە بەرزەکانی ووڵات دا سوننییەکان نابیندرێن، ئوستانی کوردستان کە لە جێدا سوننی یە و کوردە لە نموونەیەکیش دا ئوستانداری سوننی نەبووە. جا بۆیە ئەگەر دەستەیەکی سوننی تیژپەڕ بییەوێ لەو ناوچەیە دا هێز کۆ بکاتەوە بە ئەندازەی کافی کەلوپەلی هەیە کە خەڵک کۆ بکاتەوە. ئەوە بەو مانایە نییە کە خەڵکی کورد لە بەر سوننی بوونیان بە شێوەی ئۆتۆماتیک جەزبی ئەوانە دەبن . یان خەڵکی سونیی کوردستان دەبێ بە شێوەی ئۆتۆماتیک جەزبی ئەوانە بن. ئەو لێکدانەوە و ڕاسپاردەیە بە تەواوی لەیەک جیاوازە. ئەمنیش لە سەر ئەو باوەڕەم کە بێ بەشی و ماف نەبوون دەبێ بە ڕێگای دیکە دا شوێنگێڕی بکرێن بەڵام لێرە دا مژاری ئێمە ئەوە نییە، مژاری ئێمە ئەوەیە کە بۆچی داعش دەتوانێ لە کوردستانی ئێران ئەو ژمارەیە هێز کۆ بکاتەوە کە بە پێی ڕاپۆرتەکەی وەزاڕەتی ناوخۆی ئێران ڕۆژێک نییە کە جەنازەی ئەوانە لە کوردستان نەنێژرێ، هەرچۆنێک بێ دەبێ خەسار ناسی بکرێ کە ئەوە لە کوێوە دێ؟ بەشێک لە هۆیەکەی هەر ئەوەیە ئیدی.

کامڕان مەتین : [ ڕووەو عابدین] کاری من دیسکۆرس ساز کردن نییە ئەمن ئەوە خەریکم شرۆڤە دەکەم ، دەکرێ ئێوە ئەو ئەرکە بۆ خۆتان بە ئەستۆوە بگرن ،بەڵام  ئەو قەڵشتە هەیە و خۆ بە سەرداپۆشانی جێ بەجێ ناکرێ. ئەو فەرق و جیاوازی لەگەڵ کردنە لە عێڕاق هەیە، لە ئێران هەیە، لە سوورییە هەیە . حەشیمەتێکی لە سەدا بیست و پێنج لە سوورییە بە کردەوە دەستەڵاتی فەرمانڕەوایە دیارە تەبیعییە لەوە ناڕەزایەتی ساز دەبێ. ئەو ناڕەزایەتییە دەتوانێ لەلایەن کەسانێکەوە کەلکی لێ وەربگیرێ کە لە ڕاستیدا هیچ لوتفێکیان نیسبەت نە بەوخەڵکە هەیە نە بە دەوڵەتەکەی، ئەوە زۆر تەبیعی یە.

کامڕان مەتین: لە سەر مژاری یەکەم ، باسی من ئەوە نییە کە ئەو ڕەوتە لە باری توانایەکییەوە بۆ وێنە دەتوانێ نوێنەری کۆمەڵگەی کورد بێ لە ئێران. بە هیچجور مەبەستم ئەوە نییە، تەواو بە پێچەوانە. قسەی من ئەوەیە کە ئەوانە لەم دۆخەش دا کەمایەتییەکی زۆر ناچیزەن و تەنانەت ئەو کەمایەتییە ناچیزە بوونەشیان لە کردەوە و ڕەفتاری جمهووری ئیسلامییەوە کەوتووەتەوە نەک بە پێچەوانە. یانی بە پێویستی خەڵک مەیلێکیان بەرەو ئەوانە تێدا نییە. بەڵام هێندێک هەلومەرج لەو ناوچانە پێک هاتووە کە ئەوانە بەرەو ئەو ڕەوتانە پاڵەپەستۆ دەدرێن. لە ئاکامدا خەسارناسی ئەو مەسەلەیە بە وورد بوونەوە لە رەقا و فڵان نادۆزرێتەوە ، بەڵکوو بە پێچەوانە . ئێوە دەبێ ووڵامی ئەو پرسیارە بدەنەوە کە بۆچی کاتێک مووسڵ دەکەوێتەوە دەست داعش کەسانێک لە سنەوە دەچن بۆ مووسڵ. دیارە ئەو کەسانە مەیلیان بزووتووە کە چوون ،لایەنێکی ناوخۆیی دە وەدا هەیە کە دەبێ لای لێ بکرێتەوە.

جا لێرەش دا قسە ئەوەیە سیاسەتی مولتی کالچڕالیسم لەم ووڵاتە دا تێک شکاوە و لە ئاکام دا کەسانێک هەن لەم کۆمەڵە دا ...

ئەمن خەریکی مودیرییەت کردنی هەڕەشە نیم ، ئێمە خەریکین شرۆڤە دەکەین. شرۆڤەش ئەوەیە کە سیاسەتی دەرەوەی بریتانیا لە لیبی و سوورییە کێشاویەتە ئەوەی کە کەسانێک لێرە – جا لە بەر هەر هۆیەک دەبێ با ببێ - ...

مێهدی پەرپەنچی: ئاغای مەتین پێتان وایە ئەو ڕووداوە ببێتە هۆی زیاد بوونی گرژی لەنێوان عەڕەبستان و ئێران دا ؟

کامڕان مەتین : بە بۆچوونی من زۆر دوورە عەڕەبستان کۆنتڕۆلێکی ئاوای بە سەر داعش دا هەبێ کە ڕابسپێرێ عەمەلییاتی ئاوا بکا یان رێکی خا. بەڵام ئەوەی کە دوای قەومانی ئەو ڕووداوە کەلکی لێ وەردەگرێ ، تا ئەو جێگایەی کە دەگەڕێتەوە سەر عەڕەبستان لەو ڕووەوە ، ئەوان کردنی کردەوەیەکی ئەتۆ کە ببێتە هۆی ووروژاندنی ئێران و توڵەسەندنەوەی ڕەنگە بە پۆزیتیڤ بزانن چونکە ئەمریکا لە بەر ئەو پەیمانە ئەمنییەتییانەی کە لەگەڵ عەڕەبستانی هەیە دێتە مەیدانێ و ئەوان ئەو شتەی بەدووی دا دەگەڕێن  وەدەست دەهێنن. واتە دە گژ یەک ڕۆ کردنی ئێران و ئەمریکا. بەڵام لە لایەکی دیکەوە هەر وەک لە ووڵامی پرسیاری یەکەمیشتاندا گوتم بە باوەڕی من  لە بەر ئەوەی ئەو هێرشە لە لایەن داعشەوە کراوە ، کاری دەوڵەتمەدارانی ئەمریکایی بۆ وەدیهێنانی بەڵێنییەکەیان بە عەڕەبستان دژوارتر دەکا چونکە پاساو دانی دژوارتر دەبێ. یانی ئێوە ناتوانن هاوکات لەگەڵ هاوپەیمانی ناڕەسمیتان دەست بەشەڕ بکەن، چونکە هەر دوو  لا لەگەڵ دەستەیەکی تایبەتییەوە تێوە گلاون. لەو ڕووەوە ئەمن پێم وایە مەسەلەکە تا ڕادەیەک بەستراوەتەوە بە کاردانەوەی ئێران . بەیاننامەی یەکەمی سپای پاسداران شتێک بوو کە عەڕەبستانی سعوودی دەیەویست ، تەنانەت بەر لەوەی کە هیچ لێکۆڵینەوەیەک کرا بێ، تەنانەت ناسێنەی ئەو تاکوتەرایانەش دیاریی نەکرا بوو، گوتیان ئەرێ ئێمە عەڕەبستان لە پشت ئەو ڕووداوە دەبینین. بە بۆچوونی من ئەوە شتێکە کە عەڕەبستان خۆی دەیەوێ ، بۆ ئەوەی خۆی لە هەڵوێستی غەدرلێکراو دابنێ.

.....

کامڕان مەتین : بەڵام سپا بەیانییەیەکی جیاوازی دا بوو.

کامڕان مەتین : بە باوەڕی من لایەنی وەهابییەت و لایەنی ئیدێئۆلۆژیک ڕێکەوتنی  لە سەرە کە ئەوە ڕیشەی لە عەڕەبستانەوە ساز بووە. بەڵام  هەبوونی پێوەندیی ڕێکخستنی لە ناو ئەو دووانە دا بە بۆچوونی من زۆر دژوارە  بەیەکەوە بلکێندرێن ، لە هەمان کاتدا لەگەڵ ئەوەشدا کە وەهابییەت و ئیدێئۆلۆژی گرێدراو لەو شتێکی تازە نییە ، بەلانی کەمەوە ٢٥٠ ساڵە هەیە بەڵام  تاریخی سی و چەند ساڵەی جمهووری ئیسلامی نیشان دەدا کە ئێمە سەروبەندی ئاوامان هەبووە لە زەمانی سەرۆکایەتی کۆماری ئاغای ڕەفسەنجانی و ئاغای خاتەمی دا کە پێوەندیی نێوان عەڕەبستان و ئێران زۆر باش بوو ، لە ئاکامدا پرسیار ئەوەیە کە چ شت ڕوویداوە کە لەو نێوانەدا ئەو پێوەندییانە لە ئاستی هەرێمی دا گرژییەکی ئاوای تێدا پێک هاتووە کە ئێمە هەر ئان چاوەڕی ئەوەین ڕووداوێک بقەومێ کە ئەوانە بە گژ یەکتریدا بکا. لەو لەحزەیە دا کە ئێمە لەگەڵ دیمەنێکی زۆر ئاڵۆز ڕووبەڕوین ، هێندێک لە کایەکاران هەن کە لە هەمان کاتدا دەکرێ بە پێویستیی دەستنێژی هیچ کام لەو هێزانە نەبن ، بەڵام بەجۆری کردەوەیان لەو پێوەندییانە دا گرژی و لێک ڕاسانی ئەوتۆ ساز دەکەن کە ئیحتیمالی تەقینەوەی پێک دێنێ و ئەو وەزعییەتە بۆخۆی توندو تیژتر دەبێ لە بەر سیاسەتی دەرەوەیی ووڵاتان کە بە بۆچوونی خۆیان خەریکن ووڵامی ئەو وەزعییەتە بدەنەوە. بۆ وێنە بوونی جمهووری ئیسلامی لە سوورییە یان عێڕاق، لە هەمان کاتدا کە دەکرێ هێندێک ئیستیدلال و پاساو هێنانەوە لەڕووی ئەمنییەتییەوە لەگۆڕێ دابێ بەڵام یەکێک لەو بەرتەکانەی کە ئەو دەستێوەردانە سازی دەکا ڕوانگەی لایەنەکەی دی - جا چ دروست بێ یان هەڵە  - دەکا بە ڕوانگەیەکی کە کەوتووتەوە بەر هەڕەشە. دەوڵەتی عەڕەبستانی سعوودی لەوانەیە کاری ئەوتۆ بکا بە پێویستی ڕەنگە پێی خۆش نەبێ بەڵام لەبەر ئەوە دەیکا  چونکە ئەو کردەوەیە بۆ وێنە لە پێناو پشتیوانی لە ئۆپۆزیسیۆنی سوورییە دیسان جووڵەی سەرەتایی ئێران توندوتیژتر دەکا. واتە دیالێکتیکێک لێرە دا هەیە. و بە تایبەتی ئەمریکا لە سەروبەندی هەشت ساڵ سەرۆک کۆمارێتی ئاغای ئۆباما دا  ئەو سیاسەتەی چاولێکردن لە دوورەوەی وەبەر گرت  و ئەو سیاسەتە بووە هۆی ئەوەی دەوڵەتە عەڕەبەکانی ناوچە کە بە شێوەی نەریتی ترسیان لە ئێران هەیە لەبەر ئەوەی کە پچووکتر و کەم دەسەڵاتترن. ئەوانە هەڕەشەی ئێران بۆ سەر خۆیان زۆر لەوەی کە هەیە گەورەتر دەکەنەوە . نەبوونی پشتیوانی ئەمریکا لە خۆیان کردووەتە بنەمایەک بۆ ئەوەی سیاسەتێکی دەرەوەیی زۆر چالاکتر وەبەر بگرن، بۆ وێنە لە مەڕ سوورییە ووڵاتێکی پچووکی وەکوو قەتەر لە ڕاستییدا هەزینەیەکی زۆر گەورەی لە سوورییە وەگەڕ خستووە بە دژی دەوڵەتی ئاغای ئەسەد و ئەلئان سەرەڕای ئەو مەسەلەیە لەگەڵ عەڕەبستان لێک ڕاساون لە تەوەری ڕووسییە –سوورییە – ئێران نزیکتر بووەتەوە.

.......

کامڕان مەتین : زۆر بە خێرایی بڵێم. بژاردەی دروست ئەوە دەبوو لە شەش مانگی یەکەمی بەهاری عەڕەبی لە سوورییە دا ئێران نەدەبوو دەست بە پشت دەوڵەتی ئەسەد دا بێنێ بۆ وەەبەرگوللە دانی خۆپیشاندانی هێمنانەی خەڵک کە هەموو ڕۆژێ بە هەزاران کەس بکووژن و ئەو ڕەوتە دێمۆکڕاتیکە هێمنانە نا چەکدارەی جەماوەر بکەن بە شتێک کە ٦٠٠ هەزار کەسی تێدا کووژراوە.

وەرگێران لە فارسییەوە: حەسەن قازی