بەشداری تەلەفۆنی حەسەن قازی لە گەڵ سیاوەش گۆدەرزی لە بەرنامەی تێلێڤیزۆنی نەورۆز بە بۆنەی ٦٧هەمین ساڵوەگەڕی ڕاگەیاندنی کۆماری کوردستان

بەشداری تەلەفۆنی حەسەن قازی لە گەڵ سیاوەش گۆدەرزی لە بەرنامەی تێلێڤیزۆنی نەورۆز بە بۆنەی ٦٧هەمین ساڵوەگەڕی    ڕاگەیاندنی کۆماری کوردستان

٢١ ژانڤییەی  ٢٠١٣

سیاوەش گۆدەرزی: دۆسییەک بوو لە سەرەتای بەرنامە دا بۆ بیرەوەی کۆماری کوردستان کە ئیمڕۆ ٦٧ ساڵ بە سەر دامەزراندنیدا تێ دەپەڕێت. بەڵێ بینەرانی هێژا ئێستاش کاک حەسەن قازی نووسەر و لێکۆڵەرەوە لە سەر هێڵی تەلەفۆنەکەمانە. کاک حەسەن ئەم کاتەت باش

حەسەن قازی: ئەم کاتەت باش

سیاوەش گۆدەرزی: سپاست دەکەین. کاک حەسەن هەموو ساڵێک لە بیرەوەری ٢ ی ڕێبەندان و دامەزراندنی کۆماری کوردستاندا وەک عادەتی بەرنامە پرسیار لە جەنابت دەکەین کە ئەگەر شتێکی نوێ لە سەر کۆماری کوردستان هەبێت ، کتێبێک ، لێکۆڵینەوەیەک یان ووتنێکی نوێ فەرموو کاک حەسەن!

حەسەن قازی: بەڵێ، دیارە دوو کتێب بڵاو بووەتەوە بەڵام پێش ئەوە ئەمن ویستم شتێکی دیکە باس بکەم. ئەمن بۆ خۆم لە سەر کۆمار و مێژووی کۆمار دەکۆڵمەوە بۆ من زۆر چاوڕاکێش بوو کە دەگوترا لە سەروبەندی کۆمار دا زمانی کوردی وەکوو زمانی ڕەسمی ڕاگەێێندراوە پێم خۆش بوو لەو پێوەندییە دا بەڵگەیەک سەنەدێک ببینمەوە کە بە خۆشییەوە دیتمەوە. لە ڕۆژنامەی کوردستاندا ژمارەی ١ لە تاریخی ١١ی ژانوییەی ١٩٤٦ ئاگادارییەک بڵاو کراوەتەوە بە ئیمزای سەید محەمەدی تەها زادە کە موعاوینی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان بووە و ئێستا پێم خۆشە ئەوە لێرە بخوێنمەوە:

" بە تەواوی ئەهالی خۆشەویستی سابڵاغ ڕادەگەیێندرێت لە سەر ئەمری پێشەوای موعەزەم و قەراری حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان لەوەی بەولاوە پێویستە بۆ پەرە پێدان و ڕەواجی زمانی کوردی خوێندن لە مەدرەسەکاندا بە کوردییە و لەو تاریخەوە تا دە ڕۆژی دیکە هەر کەسێک کوڕ و کچی هەبێ کە عومری ئیقتیزای خوێندن بکا دەبێ بینێرێتە مەدرەسە، ئەڵبەتە هەر کەس لەو ئەمرە ڕوو وەرگێڕێ بە توندترین موجازات تەنبێ دەکرێ.

کۆمیتەی مەرکەزی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان، موعاونی حیزب تەها زادە "

دیارە ئەو دەستوورنامەیە دو سێ شت ڕوون دەکاتەوە، یەک ئەوەیکە ، ئێمە دەزانین لە سەر دەمی کۆمار دا پارڵمان نەبووە بەڵام  قەرارەکان لەهەموو بوارێکدا کۆمیتەی مەرکەزی حیزب داویەتی و دەتوانین بڵێین وەکوو سیستمی پارتییە سیاسییەکان لە شوورەوی دا لە بەشی نیزامیشدا کۆمیسێری سیاسی حیزب داندراوە. بەو ئاگادارییە بە تەواوی بۆمان ڕوون دەبێتەوە کە ١) زمانی کوردی ڕەسمییەتی هەبووە و بە ڕەسمی ڕاگەیێندراوە و ٢) پەروەردە کراوەتە شتێکی تۆبزی، ئیجباری و ٣) ئەوە بۆ کجانیش لە بەر چاو گیراوە. ئەوە لایەنێک بوو پێم خۆش بوو ئاماژەی پێ بکەم.

نوختەی دووەم ئێمە دەزانین لە بەر بەکارهێنانی تاریخی زایینی و تاریخی هەتاوی ڕۆژەکان تاقوجووت دەکرێن. بۆ وێنە ئەمڕۆ ٢-ی ڕێبەندانە یان دووی بەهمەنە کەوتووتە ٢١ ی ژانڤییە و سبەینێ ٢٢ ی ژانڤییەیە کە بە تاریخی دامەزراندنی کۆمار دادەندرێ. لەبەر ئەوە زۆر جاری وا هەیە  ڕەنگە زۆر لایەن سبەینێ ئەو جێژنە بگرن. ئەمن پێم وایە باشترین ڕیگا بۆ ساخکردنەوەی  ئەوە ئەوەیە حەول بدرێ بزاندرێ  ئەو ڕۆژی سیشەمەیەی ٢ی ڕێبەندانی ساڵی ١٣٢٤ ی هەتاوی یە لە ژانڤییەی ساڵی ١٩٤٦ دا چ ڕۆژێکی مانگ بووە  و ئەوە بکرێتە بنەما.

نوختەی سێهەمیش ئەوەیە ئەمن پێم وایە کۆماری کوردستان وەکوو ئێوەش باستان کرد بەشێکی جیانەکراوەیە لە تاریخی سیاسی کورد و لە ڕوی سەمبۆلیکەوە گرینگی هەیە بۆ هەموو کوردان. ڕاستە ئەوە لە هێندێک بەشی ڕۆژهەڵاتی کوردستان پێک هاتووە ، پێشنیازی ئەوە بکرێ ئێستا کە لە باشووری کوردستان پاڕڵمانی کوردان هەیە ئەو ڕۆژە وەکوو یەکێک لە ڕۆژە نەتەوایەتییەکان بە ڕەسمی بناسرێ یانی ڕۆژی ٢ ی ڕێبەندان.

سیاوەش گۆدەرزی: لە سەر ئەو کتێب و بڵاوکراوانەی کاک حەسەن کە گوتت، ئەمسالیش هێندێک شتی نوێ بڵاو کراوەتەوە.

حەسەن قازی: کتێبێک بڵاو کراوەتەوە بە زمانی ئینگلیسی کە بەڕێز دوکتور عەبباس وەلی نووسیویەتی بە ناوی 'کورد و دەوڵەت لە ئێران: چێ کردنی ناسێنەی کورد' کە لەو کتێبە دا  بەڕێز عەبباس وەلی حەولی داوە لە سەر بنەمای نووسینەکانی ناو ژمارەکانی ڕۆژنامەی کوردستان وێژمان یان دیسکۆرسی کۆماری کوردستان وەدەر بخا کە چ  بووە بۆ وێنە بە ئاماژە بە ئاگادارییەکی ئەحمەد عیلمی کە  بەرپرسی ئیدارەی دارایی بووە ڕونی کاتەوە بۆچوون و ڕوانگەی کۆمار سەبارەت بە کاروباری ئابووری  چۆن بووە. کتێبێکی دیکە کتێبێکە کە بە ساڵان بە شێوەی دەستنووس مابووەوە ئی ڕەحمەتی ڕەحیم قازی یە کە لە سەر ژیانی  پێشەوا قازیی محەمەد نووسراوە بە ناوی " بزووتنەوەی ڕزگاریی نەتەوایەتی گەلی کورد و قازیی محەمەد " کە ئەو کتێبە لەو دواییانە دا لە لایەن بڵاوکەرەوەی ئاراس چاپ کراوە. دیارە  دەستخەتی ئەو کتێبە حەوجێی بە ئێدیت کردن بووە کە بە  داخەوە هەر وا بە بێ ئەوەی ئێدیت بکرێ بڵاو کراوەتەوە. ئەوە ئەو دوو کتێبە تازەیە بوون کە دەکرێ بەو بۆنەیەوە باس بکرین.

سیاوەش گۆدەرزی: زۆر سپاست دەکەین کاک حەسەن زۆر بە کورتی ئەگەر تێبینییەکی دیکەت دیسانەکە لە ٦٧ مین ساڵوەگەڕی کوردستاندا هەبێت دەنا سپاست دەکەین.

حەسەن قازی: پێم خۆشە بە کورتی ئاماژە بەوەش بکەم ئێمە ئەگەر وای دابنێین کە ڕۆژی ٢ی ڕێبەندان و بیرەوەری دامەزراندنی کۆماری کوردستان شتێکی موشتەرەکە لە ناو هەموو کورداندا دە ڕاستیدا خۆشی و شادی و شین و پەژارەی کوردانیش دەبێ بە هاوبەشی بێ. دیتم لەو ڕۆژانە لە هێندێک مەڕاسیم و ڕێوشوێن کە بە بۆنەی ٢ی ڕێبەندان بەڕێوە دەچوون هەر خۆ بادان  هەبوو ئەوە لە هەلومەرجی ئەو قەتڵە بە کۆمەڵەی پاریس و تەقینەوەکانی کەرکووک دا بوو و ئەوە بۆ من زۆر جێگای سەرنج بوو بە ڕاستی.

سیاوەش گۆدەرزی: زۆر سپاسی بەشداری تۆ دەکەین کاک حەسەن قازی

حەسەن قازی: سپاس بۆ ئێوە ڕۆژێکی خۆش

سیاوەش گۆدەرزی: بەڵێ بینەرانی هێژا بەڕێز حەسەن قازی بوو نووسەر و لێکۆلەرەوە.

تێبینی: ئەو ووتوێژە لە تۆڕی کۆمەڵی یووتوبەوە دابەزێندراوە

وتووێژی حەسەن قازی لەگەڵ سیاوەش گۆدەرزی لە بەرنامەی ئاژانسی تێلێڤیزیۆنی نەورۆز . بەبۆنەی ٦٦ مین ساڵوەگەڕی کۆماریی کوردستان لە مەهاباد

 وتووێژی حەسەن قازی  لەگەڵ سیاوەش گۆدەرزی لە بەرنامەی ئاژانسی تێلێڤیزیۆنی نەورۆز . بەبۆنەی ٦٦ مین ساڵوەگەڕی کۆماریی کوردستان لە مەهاباد

٢٠ی ژانڤییەی  ٢٠١٢

سیاوەش گۆدەرزی: دوو ڕۆژی دیکە ڕۆژی یەکشەمە ٦٦ ساڵ بە سەر دامەزراندنی کۆماری کوردستاندا تێدەپەڕێ. ئێستا دوای تێپەڕ بوونی ٦٦ ساڵ هێشتا ئامانجەکانی کۆماری کوردستان لە کوردستان، بە تایبەتی لە باکووری کوردستان و ڕۆژهەڵاتی کوردستان و  ڕۆژئاوای کوردستان وەدی نەهاتوون و گەلی کورد لە ژێر سەرکوتێکی بەردەوام دایە.

بینەرانی هێژا ئێستاش لە دەسپێکی ' ئاژانس ' ی  ئەمڕۆ ڕۆژی هەینی سەرنجتان بۆ دۆسییەیێک لە سەر  ٢-ی ڕێبەندان ساڵوەگەڕی کۆماری کوردستان ڕادەکێشم فەرموون :

[دۆسییە]

سیاوەش گۆدەرزی: گوێبیستی دۆسییەیێک بووین  بە بۆنەی ٢ی ڕێبەندان شەستوشەشەمین  ساڵوەگەڕی دامەزراندنی کۆماری کوردستان . بەڵێ بینەرانی هێژا ئێستاش کاک حەسەن قازی نووسەر و لێکۆڵەرەوە لە سەر هێڵی تەلەفۆنەکەمانە.

کاک حەسەن ئەم بکاتەت باش

حەسەن قازی: ئەم کاتەت باش

سیاوەش گۆدەرزی: زۆر سپاست دەکەین. کاک حەسەن ئێمە وەکوو نەریتێکی بەرنامەی ' ئاژانس'  هەموو ساڵێک لە بیرەوەری ٢ی ڕێبەندان دا دەمانەوێ ئەو لایەنانەی کە لە باری مێژووییەوە لە سەر کۆماری کوردستان ڕوون دەبنەوە یان هێندێک شتی تازە وەدەر دەکەون بزانین و هەموو جارێکیش لە ڕێگای جەنابتەوە  ئاگاداری ئەو لایەنانە بووین پێمان باشە  ئەمساڵیش بەوە دەست پێ بکەین کە ئایا شتێکی تازە شتێک کە تازە ڕوون کرابێتەوە یان لایەنێکی تازە دەرکەوتبێت لە سەر کۆماری کوردستان هەیە فەرموو!

حەسەن قازی: لە پێشدا  ئەمن بە نۆرەی خۆم پیرۆزبایی دەکەم لە گەلی کورد بە بۆنەی تێوەرسووڕانی ٦٦ مین ساڵی دامەزرانی  کۆماری کوردستان کە دوو سبحەیە، وە دووهەمیش ئەوەی کە لەو دۆسییە کورتەی ئێوە دا هاتبوو لە جێگایەک باس کرا پێشەوا قازیی محەمەد دەیەویست لە دەرەوەی کۆمار خەڵک کۆبکاتەوە کە دیارە مەبەست کۆ کردنەوەی خەڵک بووە لە دەوری کۆمار. وەکوو باستان کرد بە بۆچوونی من ئەوەیکە لە پێوەندی لەگەڵ کۆماری کوردستاندا گرینگ بێ نرخی سەمبۆلیکی کۆمارە یانی بە ڕاستیش زۆر لەو هێمایانەی کە هەبوونی سەربەخۆی کورد دەسەپێنێ یانی لە باری ناسێنەی  سیاسی ڕا ئەوە بە دامەزرانی کۆماری کوردستان هاتووەتە ئاراوە . وەکوو ئەوەی کە کورد بتوانێ خۆی بەڕێوە بەررێ، سەرۆک کۆماری هەبێ، ئەڕتەشی هەبێ، ئاڵای لە مەڕ خۆی هەبێ، سیستمی پەروەردەی لەمەڕ خۆی هەبێ بتوانێ خۆی بەڕێوە بەرێ. یانی ئەوانە زۆر گرینگە وەک لە ڕێپۆرتاژەکەشدا گوترا ماوەکە کورت بوو کە بکرێ تێیدا ئەو هێمایانە بە تەواوی خۆ بگرن و ڕیشە دا بکوتن. بەڵام ئەوە ئیدی لە خەباتی گەلی کوردە دا لەو دەمییەوە بەردەوامە و وەک ئێوەش باستان کرد هەتا ئێستا ئەو ئاواتانە نەهاتوونەتە دی.

مەسەلەیەک کە تازەیی هەبێ بە بۆچوونی من  زۆر جار وەکوو ڕاستییەک کە بە پێچەوانەی واقعییەتەکانە باس دەکرێ پێوەندی کۆماری کوردستانە لەگەڵ حکوومەتی نیشتمانی ئازەربایجان. ڕاستە ئەو دوو ئیدارەی ئازەربایجانی و کوردییە لە سەر هێندێک مەسەلە بە تایبەتی لە ناوچەی تێکەڵ خیلافیان هەبووە، بەڵام لە نێوان ڕێبەرییەکانی ئەو دوو بزووتنەوەیە دا سەمیمییەتێکی تەواو لە ئارا دا بووە و تا دوایین ساتەکانیش هەم نەمر پێشەوا قازیی محەمەد و هەم نەمر میر جەعفەر پیشەوەری لە سەر ئەو پەیمان و قەولانەی بەرانبەر بە یەکترییان هەبووە ڕاوەستاون بەڵام دەزانین کە لە دوایین ساتەکاندا یانی شەوی ٢٠ ی ئازەر ( سەرماوەز) پیشەوەری لە سەر کار لادرا و بە بێ خواستی خۆی برا بۆ شووڕەوی و بە دوای دەستنەکردنەوەی ئازەربایجان لە کوردستانیش دەست نەکراوە کە ئێوە لە دۆسییەکەتاندا ئاماژەتان بە هێندێک لایەنی کرد. مەسەلەیەکی گرینگی کە هەمیشە دەبێ تەئکیدێکی زیاتری لە سەر بکرێ ئەوەیە کە ڕاگەیاندی کۆماری کوردستان، و ئەو خاکەی لە ژێر دەسەڵاتی کورداندا بوو ، بە تایبەتیش ناوچە کوردنشینەکانی کە لە چوار چێوەی جوگرافیای ئێران دا لە دەرەوەی ڕۆژهەڵاتی کوردستان هەڵکەوتبوون واتە لە ئازەربایجانی ڕۆژئاوا حکومەتی شووڕەوی و ڕێبەرایەتی ئازەربایجان دەیانەویست ئەو بەشانە سەر بە حکوومەتی نیشتمانی ئازەربایجان بن. بەڵام ڕێبەرایەتی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان ئەو دەمی بە بڕیاری سەربەخۆیانەی خۆی تەمای گرت ئەو کۆمارە ڕابگەیێندرێ و لەو ڕووەوە دەتوانین بڵێین کۆمار سەربەخۆ بوو ، بەڵام پاشانەکە بە ماوەیەکی کورتی دوای ئەوە بە هاوکاری لەگەڵ ئازەربایجان حەولیان دا بۆ وتووێژ لەگەڵ حکوومەتی مەرکەزی بۆ پەیدا کردنی زەمینەیەکی لێگاڵ، زەمینەیەکی قانوونی بۆ ئەو دەستگای بەڕێوەبەرییە کە وەک دەزانین بە ناوی کۆمار ناویان لێ نەدەبرد، یانی حکوومەتی مەرکەزیش کە دواتر پێشەوا لە لایەن قەواموسەلەتەنە ڕا لە سەرەتای پووشپەڕی ١٣٢٥ ( ژوەنی ١٩٤٦) بانگێشتن کرا بۆ تاران بۆ موفاوەزە پێشەوای وەکوو ڕێبەری حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان دەعوت کرد بوو نەک وەکوو پێشەوا یان سەرۆک کۆماری کوردستان.
شتێکی تازە چەند ساڵ لەوە پێش سەنەدێک دەرکەوتووە لەمەڕ دامەزرانی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان و کەسێک ، لێکۆلەرەوەیەک لە دەرەوەی ووڵات نووسیویە ئیمزاکانی ژێر ئەو سەنەدە بە یەک خەت نووسراون و ڕەسەن بوونی ئەو سەنەدەی بردووەتە ژێر پرسیار.  و بنکەی ژین کە ئەو سەنەدەی چاپ کردووە لە کۆهەژمارەکانی ڕۆژنامەی کوردستاندا کە دووبارە چاپ کراونەتەوە ئەوەی سەلماندووە ئەو ڕەخنەیە بە جێ نییە چونکوو ئەگەر تەماشای سەمبۆلەکانیش بکەین زۆر بە جوانی دەردەکەوێ کە ئەو دەمی، دەمەوێ ئەو لایەنە دابگرمەوە کە ئەو دەمی مەهاباد لە تەورێز نزیکتر بووە هەتا سنە و ئەوە بۆ ئەمڕۆش گرینگە بزاندرێ کە ئەو پێوەندییە، ئەو یەکەتییە لە ناو هەموو کورداندا نەبووە، لە ڕووی جوغرافیاییشەوە وا بووە. یانی ئەو ئاڵوگۆڕانەی کە لە تەورێز بووە تەئسیری زیاتری هەبووە لە سەر مەهاباد و بە پێچەوانە هەتا سنە لە سەر مەهاباد. بەڵام  لەو زەمانیدا دەزانین لە تارانیش ڕۆژنامەیەک دەرکەوتووە بە ناوی ' کوهستان ' لەو سەروبەندە دا کە کۆماری کوردستان لە سابڵاغ ( مەهاباد ) دەسەڵاتی بە دەستەوە بووە، ئەگەر تەماشای نوسراوەکانی ڕۆژنامەی  'کوهستان ' یش بکەین لەوێشدا دەبینین لە عەینی حاڵدا کە پشتیوانییەکی زیمنی دەکرێ لە دەستکەوتەکانی کۆماری کوردستان، بەڵام حەولی ئەوە دەدا لە چوارچێوەی قانوونی ئەساسی ئێراندا و بەتایبەتی مەسەلەی  'ئەنجومەنەکانی ئەیالەتی و ویلایەتی' تێدا باس کراوە. و ئەو داوایانە بۆ ناوچە کوردنشینەکان و بەتایبەتی بۆ ئوستانی کوردستان ، سنە کە مەرکەزەکەی بێ دەهێنێتە گۆڕێ. یانی پێوەندییەکانی بەشەکانی کوردستان لە ڕۆژهەڵات لەگەڵ یەکتر لەو ئاستانە دا بووە. لە ئاخری دا قسەکانم کورت دەکەمەوە بە بۆچوونی من وەکوو ئێوەش باستان کرد کۆماری کوردستان لە تاریخی مۆدێڕنی سیاسی گەلی کورد دا نە تەنێ لە کوردستانی ئێران بەڵکوو لە هەموو کوردستان وەکوو نوقتە عەتفێکی مێژوویی دەمێنێتەوە وە دەبێ ئاوا چاوی لێ بکرێ، لە دەسکەوتەکانی و لە هەڵەکانی وەچەی ئەمڕۆ فێر بێ بۆ ئەوەی خەباتی بەردەوام بکا و بە تایبەتی لە چوارچێوەی کوردستانی ئێرانیشدا زۆر زۆر گرینگە کە تەئکید بکرێ لە سەر هاوخەباتی نێوان گەلی کورد و گەلی درواسێی تورکی ئازەربایجانی بۆ ئەوەی ئەو دۆستایەتییە بپارێزرێ لە ئەگەری ئاڵۆگۆڕێکی کە حەتمەن لە ئێرانیش دێتە گۆڕێ.

سیاوەش گۆدەرزی: کاک حەسەن دەمەوێ ئەوەش بپرسم دەزانین کە هیندێک کاری تاکە کەس وەک توێژینەوە و لێکۆڵینەوە لە ئاستی گۆڤارێک دا کراوە وەکوو بۆخۆت کە ماوەیەکی زۆر پێیەوە سەرقاڵی، بەڵام پێت وایە پێکهێنانی ئەنیستیتوویەک یان ناوەندێکی توێژینەوە، لێکۆڵینەوە لە سەر کۆماری کوردستان و بەڵگەکانی کۆماری کوردستان هەتا چەندە پێویستە لە ئەمڕۆی کوردستاندا؟

حەسەن قازی: ئەوە زۆر زۆر پێویستە چونکوو بەڕاستی هەتا ئێستاش بەشێکی زۆر  لە بەڵگەکانی سەبارەت بە سەروبەندی ساڵانی پێش دامەزرانی کوردستان هێشتا بە دەستەوە نییە ، بە تایبەتی ئاڕشیڤەکانی سۆڤییەتی پێشوو، بریتانیا و ئەمریکا و هەر وەها ئێران و عێڕاق و تورکیاش تا ڕادەیەکی زۆر. یانی ئەگەر ئەنیستیتوویەکی ئاوا هەبێ، دەستگایەکی ئاوا هەبێ کە بتوانێ ئەو حەولانەی کە دەدرێن ڕێک بخا کارێکی باش و پیرۆز دەبێ بۆ پێوەچاران و ئاگاداری لە تاریخی سیاسی کوردستان

سیاوەش گۆدەرزی: بەڵێ، زۆر سپاس بۆ تۆ کاک حەسەن. بەڕێز کاک حەسەن قازی بوو نووسەر و لێکۆلەرەوە کە بە تایبەتی لە سەر کۆماری کوردستان لێکۆڵینەوەی هەیە.  

تێبینی: ئەم وتووێژە لە تۆڕی کۆمەڵی یووتووبەوە دابەزێندراوە 

وتووێژی حەسەن قازی لە گەڵ جانی دیلان، ڕادیۆی کوردیی دەنگی ئەمریکا بە بۆنەی ٦٦ مین ساڵوەگەڕی ڕاگەیاندنی جمهووری کوردستان لە مەهاباد

 وتووێژی حەسەن قازی لە گەڵ جانی دیلان، ڕادیۆی کوردیی دەنگی ئەمریکا

بە بۆنەی ٦٦ مین ساڵوەگەڕی ڕاگەیاندنی جمهووری کوردستان لە مەهاباد

٢١ی ژانڤییەی ٢٠١٢

جانی دیلان: کاک حەسەن سبەی  ٢- ڕێبەندان  شەستوشەشەمین ساڵیادی دامەزراندنی کۆماری کوردستانە لە مەهاباد. ئەو کۆمارە زۆری نەخایاند و زوو لە ناو چوو بەڵام چی بۆ کورد بە جێ هێشت؟

حەسەن قازی: یەکێک لە ئاکامەکانی پێکهاتنی کۆمار ئەوە نیشان دەدا کە یەکەم جار لە مێژووی تازەی کوردستاندا ئەو هێمایانەی کە ناسێنەی سیاسی کورد دروست دەکەن لەو کۆمارە دا داهات و دەتوانین بڵێین گەورەترین دەستکەوتی کۆمار ئەو دەستکەوتە سەمبۆلیکانە بوو بۆ کورد و لە سەر ئەو بنەمایانە دەبینین هەتا کوو ئێستا گەلی کورد دەتوانێ خەباتی خۆی بەردەوام بکا و داوخوازەکانی خۆی لە سەر ئەو بنەمایانە پاساو بدا.

جانی دیلان: بەس دەکرێ بڵێین ئەمڕۆ خواستی ووڵاتێکی سەربەخۆ لە مێژووی نوێی کورد دا قازی و کۆماری کوردستان لە مەهاباد لە دڵی کورد دا چاندوویانە؟

حەسەن قازی: ڕاستە. کۆماری کوردستان ئەگەرچی خۆی وەک کۆمار ئێعلان کرد بوو بەڵام  بۆ پێک هاتنی داوخوازەکانی کە دوایە لە پڕاتیک دا حەولی دا لەگەڵ ڕێژیمی مەرکەزی بە جۆرێک بگاتە ڕەدایێ و خۆی دامەزرێنێ ناوەرۆک و چوارچێوەیەکی سەربەخۆیی خوازی نەبوو، دەیویست لە چوارچێوەی ڕێژیمی ئێراندا بێ بەڵام ئەوەی کە گرینگ بوو بنەمای قەرارەکەی بوو کە بۆخۆی بتوانێ بڕیار بدا. لە ناوچە دا لە بەر چاوگرتنی ئەوەیکە هێزی سۆڤیەت و ئەمریکا و ئینگلیستان لە ئێراندا بوون سیاسەتی سۆڤیەتییەکان ئەو دەمی ئەوە نەبوو کوردەکان بە تایبەتی لەو ناوچانەی کوردستان کە بە شێوەیەک دەستەڵاتی مەرکەزی تێدا نەبوو لەوێ کوردان بتوانن جمهووری خۆیان ئێعلان بکەن، بەڵکوو  زیاتر مەبەستیان ئەوە بوو دە چوارچێوەی گشتیتری بزووتنەوەی دێمۆکڕاتیکی ئازەربایجان کە لە گۆڕێدا بوو ئەو مەسەلەیە بێتە گۆڕێ. بەڵام وەختایەک ڕێبەرانی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان هەستیان بەوە کرد ئیدی زوو سەربەخۆیی خۆیان ڕاگەیاند و ئەو سەربەخۆییەش لە دەرجەی یەکەم دا لە بەرانبەر ئەو حوکمەی بوو کە لە ئازەربایجان  هەبوو، بەڵام  لە عەینی حاڵیشدا باوەرییەکی تەواویان بەوە هەبوو دەبێ لەگەڵ ئازەربایجان هاوکارییان هەبێ و ئەو هاوکارییە سەرەڕای ئەوەی کە لە سەر هێندێک ناوچەی تێکەڵ – مەبەستم ئەوەیە ئەو ناوچانەی کە هەم کوردی تێدا دەژی و هەم ئازەربایجانی -  لە سەر شێوەی بەڕێوە بردنی ئەو شوێنانە خیلافیش هەبوو بێ بەڵام ئەو هاوپەیمانییە هەتاکوو دوایین ساتەکانی هەبوونی ئەو دوو حکوومەتی نەتەوەییە  بەردەوام بوو.

جانی دیلان: کاک حەسەن ئەمڕۆ زۆرتر حیزبی دێمۆکڕات ئەو یادە دەکاتەوە ئەکرێ بڵێین تایبەت بەوانە و یاخود ڕۆژێکی میللی نەتەوایەتییە بۆ هەموو گەلی کورد؟

حەسەن قازی: ئەمن پێم وایە لە تاریخی هەموو نەتەوەییەکی دیکە دا مومکینە لە سەرەتاوە حەڕەکەتێکی تایبەتی یان ڕووداوێکی تایبەتی لە لایەن حیزبێکەوە یان لە لایەن کۆمەڵەیەکەوە  دەستی پێ کردبێ بەڵام لە دواتر دا داوخوازەکانی و نەتیجەکانی لە قالبی حیزبێکی سیاسی دێتە دەرێ، ئەمن پێم وا نییە تەنانەت لایەنەکانی حیزبی دێمۆکڕات بۆخۆشیان پێان وابێ کە پێکهاتنی کۆماری کوردستان و ئەو بایەخانەی کۆماری کوردستان کاری بۆ کردووە هەر ئی حیزبێکی تایبەتی بێ. ئەمن پێم وایە کۆماری کوردستان و دەستکەوتەکانی و ئەو تەجروبە و ئەزموونانەی کە مرۆ دەتوانێ لێیان فێر بێ هەموو گەلی کورد نەک هەر گەلی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و لە چوارچێوەی ئێراندا بەڵکوو لە هەموو کوردستان دەگرێتەوە  یانی بەشێکە لە میژووی سیاسی هەموو کورد.

جانی دیلان: چ پەیامێکت هەیە بۆ باڵەکانی حیزب  لە ڕۆژێکی وەها گرینگ لە مێژووی کورد دا  کە هەر کام بە جیا یادی دەکەنەوە؟

حەسەن قازی: بە ڕاستی ئەوە شتێکە مەڕبووتە بە خۆیان و ئەوە نییە ئەمن پەیامێکم هەبێ لەو بارەیەوە بەڵام ئەمن  وادەزانم یەکێک لە بۆنەکانی دیکە کە زیاتر بۆنەیەکی ترادیسیۆنێل و کەونەشۆپانەیە یانی سوننەتییە وەکوو نەورۆز کە هەموو لایەنێک وەکوو سەمبولی داوخوازی ئازادیخوازیی کوردی دەیبینن و بە جێژنی دەگرن ، دەبێ لە مەڕ ٢-ی ڕێبەندانیش هەر ئاوا بێ یانی هەموو لایەنێک دەبێ ئامادەیی ئەوەیان هەبێ بە بۆنەیەکی هاوبەشی یەکتری بزانن.

جانی دیلان: کاک حەسەن ئەزانین مەهاباد ناوەندی کۆمارەکە بوو بەڵام ڕۆڵی بەشەکانی دیکەی کوردستانی ڕۆژهەڵات چی بوو؛ سنە ، کرماشاهان ؟

حەسەن قازی: لەو سەروبەندە دا وەک پێشتر باسمان کرد ئەو ناوچانە بە تایبەتی ئەو ناوچانەی کە لە باری جوگرافیایی و لە چوارچێوەی ڕەسمی تەقسیماتی ئیداری حکوومەتی ناوەندیدا دەکەونە ئازەربایجانی ڕۆژئاوا، ئەو ناوچانە بوون کە کورد توانی لە نەبوونی دەستەڵاتی حکوومەتی مەرکەزی دا دەستپشخەری خۆی بە کار بێنێ و نفووزی خۆی تێدا سەقامگیر بکا. بەڵام لە ناوچەی وەکوو ئوستانی کوردستان ناوچەی سنە، یان ئیلام یان کرماشان کە هەموویان کورد نشینن دەو سەروبەندی دا ئەو ناوچانە لە ژێر دەسەڵاتی  حکوومەتی مەرکەزی دا بوون . لە لایەکی دیکەشەوە ئەو بزووتنەوەیەی  لە ئازەربایجان دروست ببوو و مەرکەزەکەی تەورێز بوو دە ڕاستیدا تەئسیراتی شتێکی کە لە تەورێز  دەبوو لە سەر مەهاباد زیاتر بوو هەتاکوو سنە لە سەر مەهاباد بەڵام  لە عەینی حاڵدا ئەو نیهزەتەی کە لە مەهاباد ساز ببوو  لە خودی تەورێزیش ئەگەر ئێمە بە پێی ئەو بەڵگەو سەنەدانەی بەدەستەوەن بدوێین ، ئەو زەمانی لە کاتێکدا کە سابڵاغ (مەهاباد) و باکووری کوردستانی ئێران بە دەست کوردانەوە بوو، لە تاران ڕۆژنامەیەک بڵاو دەبووەوە بە ناوی ڕۆژنامەی ' کوهستان'  ، لە ناوەرۆکی ئەو ڕۆژنامەیە دا بە ئیلهام وەرگرتن لەو دەستکەوتانەی لە مەهاباد هەبووە زۆر داوخوازی تێدا هەیە سەبارەت بە ئەوەی جێ بە جێ کردنی داوخوازی هاوشێوە لە ئوستانی کوردستان ، ئیلام و کرماشان. بەڵام دیتنی ئەو ڕۆژنامەیە زیاتر لە چوارچێوەیەکی قانوونی ئەساسی ئێراندا و لە عەینی حاڵدا کە دیفاع دەکا لە داوخوازەکانی گەلی کورد بە مەرکەزییەتی مەهاباد بەڵام جەختیش دەکاتەوە لە سەر ئێرانی بوونی کوردەکان. یانی دەتوانین بڵێێن یەکێک لە سەبەبەکانی کە ئەو حەڕەکەتە نەیتوانی بە تەواوی خۆی سەقامگیر بکا ئەوە بوو تەنێ بەرتەنگ مابووەوە بە بەشێکی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئەو جۆرەی کە پێویستە لە ڕووی ئۆرگانیزاسیۆن و ڕێکخستنەوە ناوچەکانی دیکە بەشداریان تێیدا نەبوو و ڕانەپەڕیبوون.

جانی دیلان: کاک حەسەن، ڕۆڵی ژنان چی بووە لە کۆمار دا؟

حەسەن قازی: بە پێی ئەو بەڵگە و سەنەدانەی بەدەستەوەن بۆ نموونە بەشێکی زۆر لە ژمارەکانی ڕۆژنامەی 'کوردستان '  کە ئۆرگانی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان بووە لەو سەروبەندە دا بەڵام دەکرێ بڵێین وەکوو ئۆرگانی حکوومەتی میللی کوردستانیش عەمەلی کردووە لەوێدا دەبینین دوای ماوەیەک لە دەسپێکردنی فەعالییەتی تەشکیلاتی ؛ لە زەمانی کۆمەڵەی ژێکاف دا ئەوەی کە ژنان بە شێوەی ڕێکخراوی کاریان کرد بێ ئاگاداریمان نییە بەڵام  لە سەردەمی فەعاڵییەتی حیزبی دێمۆکڕات لە کۆمار دا کۆمەلەیەک دروست دەبێ بە ناوی ' حیزبی یایانی کوردستان '  یان کۆمەڵەی ژنانی کوردستان، ڕێکخراوی ژنانی کوردستان بە شێوەیەکی ئاوا کە هاوسەری زۆربەی هەڵسووڕاوانی سەرەکی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان لەو چوارچێوەیە دا رێک دەخرین و کار دەکەن بۆ نموونە ڕەحمەتی مینا قازی کە هاوژینی پێشەوا بووە سەرۆکایەتی ئەو کۆمەڵەی یایانی کردووە و ئەو ژنە کوردانە بە شێوەیەکی ڕێکوپێک میتینگ، و کۆبوونەوەی خۆیان بەڕێوە بردووە و حەولی ئەوەیان داوە هێندێک ئاڵوگۆڕ دروست بکرێ لە پێوەندیی ژن و پیاو  لە ناو بنەماڵە دا و هەر وەها یارمەتی وەکۆ کردن بۆ ئەو پێشمەرگانەی لە بەڕەی شەڕ بوون . ئەگەرچی ئەوە حەولێکی سەمبۆلیکیش بووبێ، لەو دەمی دا وەکوو گوتم پێوەندییەکی چڕ هەبووە لە نێوان کوردستان و ئازەربایجان، مەسەلەن لە ئازەربایجان بە شێوەی ڕەسمی بۆ یەکەمجار  لە مێژووی ئێراندا ژن توانیویانە مافی دەنگدان بە دەست بهێنن و دیارە ئەگەر ئەو دەمی لە کوردستانیش هەڵبژاردنێک بووبایە لە وانەبوو ئەو حەقە بۆ ژنانیش لە بەرچاو بگیرێ. لە سەر ئەو ' کۆمەڵەی یایانی کوردستان ' چەند لێکۆڵینەوەیەک بڵاو بووەتەوە ، بۆ وێنە داوایان کردووە بنەماڵەکانیان منداڵانی کچ و کوڕیان بنێرنە بەر خوێندن و کچانی مەدرەسەیی لە زۆر بۆنە دا کە لە سەردەمی کۆمار دا بەڕێوە چووە بەشدارییان کردووە.

جانی دیلان: کاک حەسەن پاش ناوی ئێوە، ناوی خانەوادەگی ئێوە قازی یە. ئایا ئێوەش دەگەڕێنەوە بۆ هەمان بنەماڵەی قازیی محەمەد؟

حەسەن قازی: بەڵێ

جانی دیلان: کاک حەسەن تا ئێستا چ لێکۆڵینەوەیەکی گرینگ لە بارەی شکست و هۆیەکان و دەرئەنجامەکانی کۆمارەوە کراوە؟

حەسەن قازی: هۆیەکانی شکستی کۆمار دەتوانین بڵێین بە شێوەیەک لە شێوەکان لە پێکهاتنەکەشی دایە یانی ئەوەیکە لە سەر دەمێکدا پێش ئەوەیکە حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان و پێش ئەو کۆمەڵەی ژیانی کورد بەر لەوەی هەموو ئامادەکارییەکان کرا بن وەکوو باسم کرد بۆ وێنە تەنینەوەی بزووتنەوەیەکی ڕێکخستنی لە هەموو ناوچەکانی کوردنشینی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بکرێ، لە هەلومەرجێکی بۆشایی دەسەڵات دا کەلک  وەرگیراوە و کۆمار ئێعلان کراوە. و پاشان لە قۆناغەکانی دواتر دا لە نەبوونی هەلومەرجێکی لەباری ناوچەیی دا ئەوە وای لێ هات کە شکستەکە شکستێکی زۆر هاسان بێ ، بەڵام ئێمە ئێستا ئەوە ناتوانین باش تەحلیل بکەین بڵێین  ئەگەر هاتبا و لەو سەروبەندی دا لە تەورێزێ سەرۆکایەتی ئازەربایجان نەگۆڕدرابا و بە زۆری ڕەحمەتی میر جەعفەری پیشەوەری یان مەجبوور نەکردبا کە ئێران بەجێ بێڵێ و تەورێز هەڵوێستێکی قایم و توندتری نیشان دابا لە بەرانبەر حکوومەتی مەرکەزی دا دیارە تەئسیری لە سەر کوردستانیش دەبوو، ئەو دەمی ئاکامەکانی چ دەبوو باشی لێ نازانین بەڵام شکانەکە دەکرێ هەم  لەبەر هەلومەرجی ناونەتەوەیی و هەم هەلومەرجی ناوچەیش بووبێ .

جانی دیلان: لێکۆلەر و نووسەر کاک حەسەن قازی زۆر زۆر سپاس

حەسەن قازی: زۆر سپاس بۆ ئێوەش، تەشەکورتان لێ دەکەم.

تێبینی: ئەو وتووێژی بە ڕێگای تۆڕی ئینترنێت ڕا لە ئارشیوی ڕادیۆی کوردیی دەنگی ئەمریکاوە دابەزێندراوە

باسی عەفرین ، کوردستان لە پارڵمانی بریتانیا ( هاوس ئاف کامنس) دوای نیوەڕۆی سێشەمە ٢٠ ی شوباتی ٢٠١٨

باسی عەفرین ، کوردستان لە پارڵمانی بریتانیا ( هاوس ئاف کامنس)

دوای نیوەڕۆی سێشەمە ٢٠ ی شوباتی ٢٠١٨

سەرۆکی پارڵمان جان بێرکۆ:  پرسیار لە وەزیری کاروباری دەرەوە بۆریس جانسن ( پارتیی کۆنسێرڤاتیڤ)، فەرموو بەڕێز گراهام مۆریس

گراهام مۆریس ( پارتیی کڕێکار ) : پرسیاری ژمارە ١ سەرۆکی پارڵمان
سەرۆکی پارڵمان: وەزیری دەوڵەت بۆ کاروباری دەرەوە، سێر ئالن دانکن

سێر ئالن دانکن: سەرۆکی پارڵمان، وەزیری کاروباری دەرەوە  لەگەڵ وەزیری کاروباری دەرەوەی تورکیا چاوشئۆغلو قسەی کردووە سەبارەت بە عەمەلیاتی عەفرین. ئێمە داوامان کرد کێشەکە کەمتر بکرێتەوە لە پێناو پاراستنی خەڵکی مەدەنی ، لەکاتێکدا کە بەرژەوەندی مەشڕووعی تورکیا  بە ڕەسمی دەناسین سەبارەت بە ئاسایشی سنوورەکانی. و ئەوە وەک بەرژەوەندیی هاوبەشی ئێمە دەمێنێتەوە کە بتوانین چارەسەرێکی سیاسی بۆ سووریا بدۆزینەوە.

سەرۆکی پارڵمان، فەرموو گراهام مۆریس

گراهام مۆریس: سپاس وەزیر بۆ ووڵامەکەت. ئایا وەزیری کاروباری دەرەوە پێی لێ دەنێ ئەوئیدارەیەی لە ژێر سەرۆکایەتی کوردان دا لە عەفرین هەیە سیستمێکی سیکولار و دێمۆکڕاتیکی دامەزراندووە، و لەگەڵ کۆمەڵگەی ناونەتەوەویی لە نزیکەوە هاوکاری کردووە بۆ تێکشکاندن و تێکەوەبردنی داعش لەو دواییانە دا لە ڕەقا . و ئایا ئەوە قەبووڵ دەکا کۆمەڵگەی ناونەتەوەیی سپاس و پێزانییەکی گەورە قەرزدارە بە کوردەکان؟ و ئایا ئەو حەولەکانی زیاتر دەکا بۆ کۆتاییدان بە خوێنڕێژیی لە عەفرین؟

سەرۆکی پاڕلمان : وەزیری دەرەوە

سێر ئالن دانکن ( وەزیری دەولەت بۆ کارو باری ئوڕووپا): ئەمن لەوەی بەڕێز دەیڵێ تێدەگەم بەڵام ئێمە دەبێ هەروەها ڕێز لە بەرژەوەندییە ئاسایشییە مەشڕووعەکانی تورکیاش بگرین لە سووریا و ئەوان پێیان وایە دەست پێکردنی عەمەلییاتی "لقی زەیتوون" لە مانگی ژانڤییە دا لە ووڵامی ئەو هێرشانەدایە کە لە ناوچەی عەفرینەوە پێیان کراوە و ئەوان لەو باوەڕەدان عەمەلیاتەکەیان تەواو بە پێی ستانداردەکانی نەتەوە یەکگرتووەکانە.

سەرۆکی پاڕڵمان: فەرموو دوکتور جوولیان لوویس

جوولیان لوویس ( پارتیی کۆنسێرڤاتیڤ): کاتێک ئێمە داوخوازی لەگەڵ هاپەیمانی ناو ناتۆمان تورکیا دەهێنینە گوڕێ، ئایا دەکرێ سەبارەت بە بارودۆخی بە هەزاران ڕۆژنامەوان و کەسی دیکەش داوخوازییان لێ بکەن کە ئێستا بە دەستی حکوومەتی تورکیا زیندانی کراون؟

ئالن دانکن: ئەمن دۆستی ڕێزداری خۆم دڵنیا دەکەم ئێمە ئەوە دەکەین و ئەوە لەهەموو دیدارەکانماندا دەکەین لە هەموو ئاستەکاندا لەگەڵ هاوتا تورکەکانمان دا.

سەرۆکی پاڕڵمان : فەرموو خانمی جۆن ڕایان

جۆن ڕایان ( پارتیی کرێکار) سپاس، سەرۆکی پارڵمان! ئایا حکوومەتی شانشینیی یەکگرتوو لەگەڵ ئەوە ڕێکە کە پارتیی یەکێتیی دێمۆکڕاتیک ( پەیەدە) و یەکێنەکانی پاراستنی گەڵ ( یەپەگە) دەبێ بهێندرێنە ناو پێواژۆی ژێنێڤ بۆ کۆتاییدان بە شەڕی سووریا و قسە کردن لە سەر داهاتووی ووڵات؟

سەرۆکی پارڵمان: فەرموو  وەزیری دەوڵەت!

ئالن دانکن: ئەوە بە دەرەجەی یەکەم  پرسیارێکە سەبارەت بە سووریا تا ئەوەیکە سەبارەت بە تورکیا بێ ، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، ئەمن سەرنجی خانمی بەڕێز ڕادەکێشم کە پ.ک.ک. لە چوارچێوەی شانشینی یەکگرتوو دا ڕێکخستنێکی قەدەغەیە بەڵام  ئەو ڕێکخستنانەی ئەو ئاماژەی پێ  کردن  هەڵبەت قەدەغە نین و دەبێ ئەوە دابگیرێتەوە.

سەرۆکی پارڵمان: خانمی تێریزا ڤیلیرز

تێریزا ڤیلیرز ( پارتیی کۆنسێرڤاتیڤ) : ئایا وەزیر دەکرێ ئەو داوخوازییە لەگەڵ وەزیری دەرەوەی تورکیا بهێنێتە گۆڕێ کە لە هێزی دەرەیایی تورکیا بخوازێ کۆتایی بهێنێ بە پێشگرتن لەو کەشتیانەی کە دەیانەوێ لە ڕۆهەڵاتی مدیترانە  هیدرۆکەربۆن دەرکێشن؟

سەرۆکی پاڕڵمان: فەرموو وەزیری دەوڵەت!

سێر ئالن دانکن: ئەمن لەو مژارە تێدەگەم کە دۆستی ڕێزدارم ئاماژەی پێ کرد. کە ئەویش بریتییە لە دەرخستنی نەوت و گاز لە لێوارەکانی قیبرس و ئێستا ئێمە خەریکی هەڵسەنگاندنی ئەو ڕاپۆرتانەین کە ئەو یەک دوو ڕۆژە بڵاو بوونەتەوە بۆ ئەوەی بزانین بە ووردی لەو ناوچەیە چ ڕادەبرێ.

سەرۆکی پاڕڵمان: فەرموو ئێمێلی تۆرنبێری

ئێمێلی تورنبێری ( پارتیی کڕیکار، و وەزیری دەرەوە لە کابینەی سێبەر): سەرۆکی پاڕڵمان، ئێمە لەم بەرەی پارڵمان بێ ئەملاوئەولا تورکیا مەحکووم دەکەین بۆ پەلامار و هێرشی قێزەوەنی بۆ سەر عەفرین و ئێمە بە تایبەتی بێز و قێزمان هەڵدەستێ کە ئەوان میلیسی جیهادییان لەگەڵ هێزەکانیان خستووە کە هێزە کوردەکان حەولێکی زۆر سەختیان دا بۆ ئەوەی  لە باکووری سووریایان دەرپەڕێنن . ئەگەر وەزیری کار و باری دەرەوە ناتوانێ دەنگی خۆی بخاتە پاڵ دەنگی من و ئەمڕۆ  تورکیا مەحکووم بکا، داخودا وەزیری دەوڵەت بەلانی کەمەوە دەتوانێ شی بکاتەوە کە بۆچی ئەو پێی وایە - ئەمن قسەکەی خۆی وەکوو خۆی دووپاتە دەکەمەوە - " بەرژەوەندییە مەشرووعەکانی تورکیا " مافی ئەوەیان پێ دەدا  ئەو هێرشە دڕندانەیە بکەنە سەر کۆمەڵگەی بێ تاوانی کورد لە عەفرین؟

سەرۆکی پاڕڵمان : وەزیری دەوڵەت

سێر ئالن دانکن: ئەمن پێم وایە بە ووردی ئەوتۆ نییە کە خانمی ڕێزدار دەڵێ. ئەمن پێم وایە ئێمە پێویستە ددان بە بەرژەوەندیی مەشڕووعی تورکیا دا بێنین، هەڵبەت ئێمە هەموو جۆرە هێرشێک بۆ سەر خەڵکی مەدەنی مەحکووم دەکەین ، ئێمە ئاواتەخوازین ئەو کێشەیە خاو بێتەوە بەڵام مافی مەشڕووعی تورکیا ئەمن لەو باوەرە دام دەبێ ددانی پێ دا بهێندرێ.

سەرۆکی پارڵمان: فەرموو ئێمێلی تۆرنبێری

ئێمێلی تۆرنبێری ( وەزیری دەرەوە لە کابینەی سێبەر): ئاغای سەرۆکی پاڕڵمان، ڕاستی ئەوەیە ئەو هێرش و پەلامارەی تورکیا بەشێکە لە نموونەی هێرشێکی بەربڵاوتر لە بەرنامەی ئەو هەموو لایەنە بێگانانەی دا وا  لە شەڕی ناوخۆیی سووریاوە گلاون و ئێستا هەر وەک ڕێژیمی ئەسەد خۆی دەجووڵێنەوە، بە بێ ئەوەی هیچ گوێ بدەنە قانوونی ناونەتەوەیی. کاتێک ئەم حکوومەتە مانداتی نیزامی وەرگرت بۆ ئەوەی لە گەڵ کردەوەکانی ئیتیلاف بکەوێ لە سووریا دەیڤید کامێرۆن دەستەبەری دا بەم پارڵمانە کە ئەو بەشدارییە، تەنێ و تەنێ بۆ بە گژداهاتنەوە و ڕووبەڕوو بوونەوەی داعش دەبێ.  بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە ئەو هەڕەشەیە، هەڕەشەی داعش بە تەواوی ڕەویوەتەوە وەزیری دەوڵەت تکایە بۆ منی باس بکا کە حالی حازر ئامانجی نیزامی ئیئتیلاف لە سووریا چییە  و دەکرێ بپرسم کەنگێ دەیەوێ بۆ ئەو بەشدارییە ماندات لەم پارڵمانە بخوازێ؟

سەرۆکی پارڵمان: فەرموو وەزیری دەوڵەت!

سێر ئالن دانکن: ئایا دەکرێ ئەمن بڵێم شیکردنەوەکانی خانمی ڕێزدار هەتا بڵێی بە سەیر و سەمەرە دەزانم ، بە تایبەتی لە کاتێک دا کە خەبەری ئەوە هاتووە یەپەگە دەیەوێ لەگەڵ ڕێژیمی ئەسەد یەک بگرێ بۆ ئەوەێ بەڕەو ڕووی کردەوەی تورکیا بێ و شەڕی بکا.

سەرۆکی پاڕڵمان: بەڕێز فیلیپ هۆلابۆن

فیلیپ هۆلابۆن : ( پارتیی کۆنسێرڤاتیڤ) با لەو خاڵە زیاد کەم. بۆچوونی وەزیر چییە سەبارەت بە دروستی و نادروستی ئەو خەبەرە کە ڕێژیمی ئەسەد و کوردەکان لە ڕوی نیزامییەوە هێزەکانیان یەک دەخەن بۆ ڕووبەڕوو بوونەوە لەگەڵ هێرشی تورکیا؟

سەرۆکی پاڕڵمان:  وەزیری دەوڵەت

سێر ئالن دانکن: ئەوە بە ووردی ئەو مژارەیە کە ئەمن هەر ئێستا ئاماژەم پێ کرد و ئێمە هەڵی دەسەنگێنین و دڵنیام  لەو بارەیەوە ڕاپۆرتی دیکە دێ و ئێستا زۆر زووە بگوترێ کە بە وودرێ چ دەکرێ ڕوو بدا.

سەرۆکی پاڕلمان : جەک لۆپرێستی    

     

جەک لۆپرێستی ( پارتیی کۆنسێرڤاتیڤ) پرسیاری پێنجەم بەڕێز سەرۆک

سەرۆکی پاڕڵمان: وەزیری دەوڵەت ، ئالستر برد

ئالستر برد ،( وەزیری دەوڵەت لە وەزاڕەتی دەرەوە بۆ کاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست) : سپاس بەڕێز سەرۆک ئیزنم بدەن پرسیاری ژمارە ٥ و ژمارە ١١ بەیەکەوە ووڵام بدەمەوە. لە کۆتایی حەوتوو دا لە موونیخ توانیم چاوم بکەوێ هەم بە ئاغای عەبادی و هەم ئاغای نێچیروان بارزانی سەرۆکوەزیری کورد کە لە لایەن شانشینی یەکگرتووەوە دنەم دان بۆ بەردەوام کردنی دیالۆگ، کە لەو دواییانە دا لە نێو ئەواندا بە شێوەی فەردی دەستی پێکردووە کە ئەوەش گرینگە بۆ سەباتی درێژخایەنی عێڕاق، لە ئێستاوە چ پلانێک نییە بۆ ناردنی چاوەدێر بۆ هەڵبژاردنەکانی مانگی مەی لە لایەن شانشینی یەکگرتووەوە  بەڵام ئێمە لەگەڵ لایەنی دیکە بەیەکەوە کار دەکەین بۆ دەستەبەر کردنیی ئەوەی کاریگەرانە چاومان بە سەر ئەو هەڵبژاردنەوە بێ.

سەرۆکی پاڕڵمان : جەک لۆپرێستی

جەک لۆپڕێستی  ( پارتیی کۆنسێرڤاتیڤ): سپاس سەرۆکی پارڵمان: ئایا دیپڵۆماتە بریتانیاییەکان لە کاری حكوومەتی فێدراڵ دەکۆڵنەوە بۆ جێ بە جێ کردنی قانوونی بنەڕەتی عێڕاق بە تایبەتی لە شوێنگەلی جێیناکۆکی وەک کەرکووک؟ کە لەوێوە خەبەری کوشتن ، تاڵان کردن و دەست بەسەرداگرتنی ماڵوموڵک هاتووە و ئەوەی کە ئەو ئۆتۆنۆمییەی کە لە قانوونی بنەڕەتی عێڕاق دا بەڵێنی دراوە لە ژێر هەڕەشە دایە؟

سەرۆکی پاڕڵمان ، فەرموو وەزیری دەوڵەت

ئالستر برد ( وەزیری دەوڵەت بۆ کاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست): چ گومانی تێدا نییە کە هەر دوو لا دەرفەت لە قانوونی بنەڕەتی دا دەبینن بۆ دەستەبەر کردنی ئەوەی کە پێوەندیی نێوانیان خۆش و پتەو بێ. ئاشتبوونەوەیەکی زۆر کراوە لە هێندێک ڕووەوە کە دەکرا کێشەیەکی زۆرتر بخولقێنێ و شانشینی یەکگرتوو دنەی ئەو دیالۆگە دەدا بۆ ئەوەی ئەو مەترسیانەی دۆستی ڕێزداری من ئاماژەی پێ کردن بگەنە لانی کەمی خۆیان.

سەرۆکی پاڕڵمان:  رابرت هالفۆن

ڕابرت هالفۆن:  ( پارتێی کۆنسێرڤاتیڤ) سپاس سەرۆکی پاڕڵمان: داخودا دۆستی ڕێزداری من ئەو چاوەدەێرییەی کۆمیتەی کاروباری دەرەوەی پاڕڵمان قەبووڵ دەکا کە دەڵێ: زۆر لە کوردان هەست دەکەن  دە زیندان دا بن لە ووڵاتێکدا کە بەرعۆدەییەکانی خۆی لە ئاست یەکسانی ئەوان جێ بەجێ نەکردووە. ئایا لەگەڵ ئەوەش نییە کە داخستنی ڕێگای هەوایی و گەمارۆ دانی هەوایی  کوردستان کە ئەوە لە پێنج مانگ نزیک دەبێتەوە ، تەعدایەکی نەپێویستە کە بووەتە هۆی لێک دابڕانی ئەندامانی بنەماڵان، چەت خستن لە گەیشتنی دەوا و دەرمان و سەدەمە دان لە بارو دۆخی ئابووری و گەلۆ وەزیر دنەی بەغدا دەدا بۆ لا بردنی ئەو گەمارۆیە؟

سەرۆکی پارڵمان : فەرموو وەزیر

ئالستر برد ( وەزیری دەوڵەت بۆ کاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست): دیسان ئەوە بڵێم مەسەلەی داخستنی فڕۆکەخانەکان مژاری سەرەکی گفتوگۆی سەرەکی سەرۆکوەزیرەکان بووە و پێ لەوە دەندرێ کە ئەگەر ڕێگەیەک ببیندرێتەوە بۆ وەگەڕ خستنەوی فڕۆکەخانەکان زۆر شت دەگۆڕێ. بەڵام پەیوەست بەوە داهاتووی هەرێمێکی کوردی لە عێڕاق گرینگە کە شوێنێکی بە سبات، و بە ئاسایش بێ و هەر دوو لا ڕێز لە مافی یەک بگرن و قانوونی بنەڕەتی وێدەچێ کاریگەر بێ بۆ ئەو مەبەستە.  

سەرۆکی پارڵمان:  خانمی ئان کلوید

ئان کلوید( پارتیی کرێکار ): سپاس سەرۆکی پارڵمان: ئەمن بۆخۆم تازە لە عێڕاق گەڕاومەتەوە. و چاوەدێری یەکەم هەڵبژاردن بووم [ کە دوای سەدام حوسێن]  لە عێڕاق کرا. لەگەڵ ئەوەشدا کە هەڵبژاردن گرینگن ئەمن پێم وایە عێڕاقییەکان بە تایبەتی یارمەتی زیاتریان دەوێ، یارمەتی تێکنیکی، و ئامۆژگاری. ئەوان حاڵی حازر  لەوێ کارێکی باش دەکەن ، بەڵام پێداویستییان بە یارمەتی زیاتری شانشینی یەکگرتوویە بۆ ئەوەی بتوانن ئاشتی دامەزرێننەوە و لە ناو دەستە جۆر بە جۆرەکاندا بەرەوپێشچوون مەیسەر بکەن .

سەرۆکی پارڵمان: وەزیری دەوڵەت!

ئالستر برد: ئەمن دەبێ سپاسی ئەو خانمە ڕێزدارە بکەم  لە بەر پشتیوانی پتەو و بەردەوامی خۆی لە عێڕاق بە ماوەی ساڵان .ئەو و هاوکارانی ڕێکخراوی ئای پی یوو ( یەکێتیی پاڕڵمانان)  لەگەڵ پاڕڵمانی عێڕاق دواون سەبارەت بە مژاری حکوومەتداری و ئەو یارمەتیانەی کە ئەو بەساڵان کردوویە هەتا بڵێی بە نرخە. هەڵبەت ، یارمەتیی تێکنیکی بۆ یاریدەدانی ئەو پێواژۆیە لەلایەن شانشینی یەکگرتووەوە بەشێکە لە پشتیوانی ئێمە و بە دڵنیاییەوە ئێمە بیری لێ دەکەینەوە بزانین لە مەڕ هەڵبژاردن چ یارمەتییەکی زیاترمان لە دەست دێ.

سەرۆکی پاڕڵمان :  باری شیرمان

باری شیرمان ( پارتیی کرێکار) ، سەرۆکی پاڕڵمان، ئەمن دەزانم وەزیری دەوڵەت پیاوێکی چاکە. لە کاتێکدا ئەو وتووێژانە دەکرێن ئایا ئەو وەفاداریی گەلی کورد کە بەساڵانی دوورو درێژ لە ئاست ئێمە نیشانیان داوە لەگەڵ کارنامەی هاپەیمانی ناتۆمان سەرۆک کۆمار ئەردۆغان هەڵدەسەنگێنێ؟

سەرۆکی پارڵمان: وەزیری دەوڵەت

ئالستر برد: لە پێوەندی لە گەڵ مژارەکانی لەمەڕ تورکیا  دۆستی ڕێزداری من پێشتر ئاماژەی پێ کرد. بە دڵنیاییەوە نیگەرانی هەیە سەبارەت بە ئەوەی لە سەر سنوور ڕوو دەدا و ناسینی پێداویستیەکانی گەلی کورد کە زۆر پارتیی جۆر بە جۆر نوێنەرایەتییان  دەکەن و شانشینی یەکگرتوو هەمیشە ئاگای لەو پێوەندییانەیە کە ئێمە هەمانە لەگەڵ ئەو گەلانە و لەگەڵ گەلی عێڕاق.

سەرۆکی پاڕڵمان: تام توگندات

تام توگندات : سەرۆکی کۆمیتەی کاروباری دەرەوەی پارڵمان ( پارتیی کۆنسێرڤاتیڤ): دۆستی بەڕێزی من پسپۆڕێکی دیاری کاروباری هەڕێمەکەیە . ئەوە جێی خۆشییە بەڕێزیان دەبینم نوێنەرایەتی حکوومەتی ڕێزدار مەلەکە دەکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ڕەنگە بتوانێ هێنذێک ئەوە ڕوون بکاتەوە کە کۆمیتەی کاروباری دەرەوە داوای کردووە سەبارەت بە جیاوازی نێوان یەپەگ و پ.ک.ک . چونکوو ئێمە لە لێکۆلێنەوەکاماندا لە شاهیدی یەک بە دوای یەکمان بیست کە لە ڕاستیدا جیاوازییەکی ئەوتۆ نییە. لەگەڵ ئەوەشدا، حکوومەتی ڕێزدار مەلەکە پشتیوانی لە گرووپێک دەکا کە وا وێدەچێ بەڵانی کەمەوە کەمێک گرێدرابێ بە گرووپێک کە هەر ئێستا هاوکارەکەی وەکوو ڕێکخستنێکی قەدەغە ناوزەدی کرد.

سەرۆکی پارڵمان:  وەزیری دەوڵەت

ئالستر برد: بەر لە هەموو شت با سپاس لە دۆستی ڕێزدارم بکەم  نەک لە بەر پرسیارەکەی بەڵکوو لە بەر بەڕێوەبردنی کۆمیتەی کاروباری دەرەوە. ئێمە زۆر بە ووردی خەریکی خوێندنەوە و هەڵسەنگاندنی ئەو ڕاپۆرتەی ئێوەین. لەو ڕاپۆرتە دا داوای ڕوونکردنەوە کراوە. لە هێندێک هەلومەرج دا بەڕاستی بەدەستەوە دان و ڕوونکردنەوەی تەواو ئاڵۆز و دژوارە، ئێمە لە وەزاڕەتی دەرەوە ڕا  ووڵامێکی هەموولایەنەی بە نووسراو دەدەینەوە بەو ڕاپۆرتە . ئێمە پ.ک.ک  بە ڕێکخستنێکی قەدەغە دەزانین و ئەوە هەلومەرجی ئێستایە.

سەرۆکی پارڵمان: جان وودکاک

جان وودکاک ( پارتیی کرێکار) داخودا وەزاڕەتخانەکەی چ بەڵگەیەکی بۆ هاتووە سەبارەت بە بەکارهاتنی چەکی شیمیایی لە سووریا لەو دواییانە دا؟

ئالستر برد: سپاس سەرۆک : ئێمە بە قووڵی نیگەرانین لەو ڕاپۆرتانەی دوایی کە باسی بەکارهاتنی چەکی شیمیایی لە سووریا دەکەن. کاربەدەستانی بریتانیایی لە پێوەندی دان لەگەڵ کاربەدەستانی ' قەدەغەی بەکار هێنانی چەکی شیمیایی ' کە لەو بارەیەوە دەکۆڵێتەوە. ئێمە هەموو جۆرە بەکارهێنانی چەکی شیمیایی مەحکووم دەکەین و لەگەڵ شەریکە ناونەتەوەییەکانمان کار دەکەین بۆ ناسینی ئەوانەی بەرپرسی بەکارهێنانی چەکی شیمیایی ن و دەبێ سەری خۆیان بخوێننەوە!

سەرۆکی پارڵمان: جان وودکاک

جان وودکاک ( پارتیی کرێکار): سپاسی وەزیری دەوڵەت دەکەم بۆ ئەو ووڵامە. هەر لایەنێک بییەوێ گازبارانی قێزەوەنی شارومەندانی خۆ  لە سووریا و کردەوەی دیکە بە هەڵە وەک یەک دابنێ مەترسی ئەوەی دێتەوە سەری یارمەتی بەو چالاکییە قێزەوەنە بکا و شەریکی ئەو تاوانکارییە بێ . نیگەڕانی حکوومەت بەس نییە، قسە و ووشە بەس نییە . ئایا شانشینی یەکگرتوو لە ڕاستیدا بە کردەوە چ دەکا بۆ کوتایی پێهێنان و ڕاگرتنی ئەوەی کە وا داندراوە هێڵێکی سور بێ بۆ کۆمەڵگەی ناونەتەوەیی کە هەموو جارێ و پەیتا پەیتا تێ پەڕێندراوە؟

سەرۆکی پارڵمان: فەرموو وەزیری دەوڵەت

ئالستر برد: ڕێزداری بەڕێز لەوە  دا ڕاستە کە نیگەرانی و تووڕەیی خۆی دەرببڕێ. نەک هەر لە بەر بەکارهاتنی چەکی  شیمیایی، بەڵکوو لە بەر بەکار هاتنی لە زێدەی ئەو چەکە. ئێمە هەر لە ساڵی تازە دا چوار نموونەی بەکار هێنانیمان بیستووە. و ئەگەر چەکی شیمیایی بێتەوە ناو پێوانی بەکارهێنانی لە شەڕ دا ، ئەوە دژی ووڵامێکی یەکگرتووی سەد ساڵەیە لە لایەن دنیاوە بە دژی ئەو جۆرە چەکانە. ئەمن لەو دواییانە دا لە کۆنفڕانسێکدا بەشدار بووم لە پاریس کە  وەزیری دەرەوەی فەڕانسە و وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بەڕێوەیان برد بۆ بەگژداهاتنەوەی ئەو گرفتە لە چوارچێوەیەی نەتەوەیەکگرتووەکاندا کە هەبوونی مێکانێزمێکی هاوبەش لەوێ سێ جار ڤێتۆ کراوە و حەولدان بۆ پەیدا کردنی مێکانیزمێکی دیکە. بەڵام ئەو ڕاست دەکا. ئێمە درێژە دەدەین بە کار کردن لەو بارەیەوە لە چوارچێوەی نەتەوە یەکگرتووەکاندا بۆ ئەوەی دەستەبەر بین پەیماننامەی ناونەتەوەیی دژی چەکی شیمیایی جارێکی دیکە کاریگەر بێ.

سەرۆکی پارڵمان :  ئالیسۆن مەکگاورن    

 ئالیسۆن مەکگاورن : ( پارتیی کرێکار) ئەمن سپاسی وەزیری دەوڵەت دەکەم بۆ ووڵامەکانی. ٢٠١٨ هەتا ئێستا سەلماندوویەتی کە ساڵێکی بێ بەزە بێ بۆ خەڵکی مەدەنی سووریا. ئێمە چ دەتوانین بکەین، ئێمە لەم وڵاتە دەکرێ چ جۆرە چاوەدێرییەک بکەین، دەکرێ وەزیر هێندێک زیاتر بدوێ سەبارەت بە سەرچاوەکانی شانشینی یەکگرتوو بۆ چاوەدێری و کۆ کردنەوەی بەڵگە سەبارەت بەو تاوانکارییە پیسانە؟

سەرۆکی پاڕڵمان: فەرموو وەزیری دەوڵەت

ئالستر برد: بەڕێزسەرۆکی پاڕڵمان، لەوەتا دەستپێکردنی کێشەی سووریا شانشینی یەکگرتوو ئامرازی لە بەر دەست خەڵک ناوە لە سەر ئەرزی واقع بۆ کۆ کردنەوەی بەڵگە کە دەکرێ بە کار بهێندرێن  لە داهاتوو دا بۆ دەستەبەر کردنی هەبوونی بەرپرسیارەتی لە ئاست عەداڵەت دا. ئێمە چەندین ساڵە ئەو کارە دەکەین و بەردەوام دەبین لە سەری. بەڵام ئەوەی ئەو ڕێزدارە سەرنجی بۆ ڕادەکێشێ بەکارهاتنی لە زێدەی چەکی شیمیایی یە لە ماوەی چەند حەوتووی ڕابردوو دا ئەوە زوڵمێکە ، دەبێ بە زوڵم دا بندڕێ و ئێمە دەبێ بە ڕێگای نەتەوە یەکگرتووەکاندا دەستەبەر بین  بۆ ئەوەی بکەرانی ئەو جۆرە تاوانە بهێنینە بەردەم عەدەاڵەت.

سەرۆکی پاڕلمان:  کریس ستیفنس

کریس ستیفنس ( پارتیی نەتەوەیی سکاتلەند) : ئایا وەزیری دەرەوە بەو ڕاپۆرتانە نیگەرانە کە لە کۆتایی ئەو حەوتوویە دا لە لایەن چاوەدێرانی مافی مرۆڤەوە بڵاو بوونەوە سەبارەت بە ئەوەی کە خەڵکی مەدەنی لە عەفرین  لە لایەن هێزە تورکەکانەوە بە گازی شیمیایی پەلامار دراون؟ ئایا دەکرێ ئێمە چاوەڕوانی ئاکارێکی ئەوتۆ بین لە لایەن گۆیا هاوپەیمانێک لە ناتۆ دا؟

ئالستر برد: هەر وەک پێشتر باسم کرد، هەر جۆرە پێشنیازێک سەبارەت بە بەکارهاتنی چەکی شیمیایی دەبێ بە شێوەیەکی سەربەخۆیانە لێی بکۆڵدرێتەوە وتەسپیت بکرێ. ئەوەی ڕادەی بەکارهاتنی چەکی شیمیایی لە کێشەی سووریا دا زیاتر بووە لە لایەن ژمارەیەک سەرچاوەی جیاوازە، چ دەگا بە ڕێژیم، شتێکە کە هۆی نیگەرانی زۆرە. بەڵام هەر قسەیەک لەو بارەیەوە دەبێ بە ووردی لێی بکۆڵدرێتەوە و تەسپیت بکرێ.

وەرگێڕان لە ئینگلیسییەوە: حەسەن قازی

ڕاگوێستن ودیسان بڵاو کردنەوەی ئەو بابەتە بە مەرجی ئاماژە بە سەرچاوە ڕەوایە