چەندە زمانە ڕەسمی و دەوڵەتییەکان زمانی دایکین، زمانە ناڕەسمی، قەدەغەکراوەکانیش هەر ئەوەندە! گفتوگۆیەکی دوورو درێژ بە بۆنەی ڕۆژی جیهانی زمانی دایکی بەشی یەکەم

چەندە زمانە ڕەسمی و دەوڵەتییەکان زمانی دایکین، زمانە ناڕەسمی، قەدەغەکراوەکانیش هەر ئەوەندە! (حەسەن قازی)

گفتوگۆیەکی دوورو درێژ بە بۆنەی ڕۆژی جیهانی زمانی دایکی
ئەم دەقەی خوارەوە ترانسکراپسیۆنی قسەکانی ڕۆژی زمانی دایکی یە لە ٢١-ی فێڤرییەی ٢٠٢٣ لە ژووری
" کوردستان لایڤز مەتر" و هەر وەها ئەو تێچنە کورتانەی کە لە " چەت ڕووم"  نووسراون. بابەتەکە بێ هیچ ئێدیت کردنێک وەکوو خۆی دابەزێندراوە. پێشکێشکاری و وڵامی پرسیاردانەوەکانی  پرۆفێسۆر جەعدەر شێخەلیتسلامی هەتا لا پەڕەی ٥٢ دڕێژ دەبێتەوە. لە لاپەڕەی ٥٥ بە دواوە کاک ناسر سینا و کاک بارزان شاسوار هێندێک باسی کورتە مێژووی ڕادیۆی کوردی لە تاران دەکەن.
حەسەن قازی
١٢-ی ژووەنی ٢٠٢٣

ڕەحمان جەوانمەردی: ئەمڕۆ ٢١-ی فێبرێواری ٢٠٢٣ یە لە ڕوومی " کوردیش لایف مەتر" باسی ڕۆژی زمانی دایکی دەکەین بە میوانداری کاک دوکتور جەعفەری شیخولئیسلامی مامۆستای زمانناسی لەزانکۆی کارلتون. ویستم تا ڕوومەکە بڕێک گەرم ئەبێ ئەو دەم دیارە میکرۆفۆنەکە ئەکەمەوە. سەعات ٥ بە کاتی ناوەندی ئوڕووپا دەست پێ دەکا و ئەو. شیکا ئەبێ بێیتە سەرەوە خۆت مەگرە خوارۆ. ئیتر. باشە من وتم میکڕۆفۆنەکە بکەیەوە تۆزێ قسە بکەی چووزانم، من ئەبوو جوابی تەلەفۆن بدەمەوە. وەلێ ئیتر کەم مەرحەمەت بووی شیکا
CH: سڵاوکاک ڕەحمان باشی.
ڕەحمان جەوانمەردی: چۆنی باشی؟ ئەم کاتەت باش، ئەحواڵت
CH : باشم ، زۆر سپاس
ڕەحمان جەوانمەردی: ئەوە بۆچی وا ماتی
CH: بە داخەوە لە کارێم ناتوانم زۆر قسە بکەم
ڕەحمان جەوانمەردی: جا ئەتکەمە مۆدێرەیتۆر با قسە نەکەی. قاعیدەی وایە. [پێ دەکەنێ] وەڵا بڵێم چی. کاک جەعفەر تا دە دەقیقەی تر دێت دیارە تا ئەو دەم هەر وا لە سەر ڕۆژی زمانی دایکی ئەتوانین تۆزێ قسە بکەین.  دەتوانین تۆزێک بوێستن تا ڕوومەکە خەڵکی تێ دێ ، مەحموود ، بنار، دڵگەش ، فەرایاد؛ بۆ فەرایدە، ئەبوو فەرید  بوایە یا فەریاد بوایە وا نییە؟ وەڵا ئێسیە ئەبێ بۆمان شەرح بەی بزانین چییە . کاک باست بۆ بایتە سەر، ژیلوان دەبان خێر هاتن سەرچاوم هەموو لایەک. ئەرێ باشە بۆ پێمان ناڵیی چۆن نووسراوە، بۆمان بنووسە لانی کەم.  تۆ بە چی تێ ئەگەی شیکا ئەونێوە؟ فریاید. فەریادی وسووقی بێ دەبێ. جێی دوو حەرفی گۆڕاوە وا بزانم. غەزەڵ گیان بۆ نایەیتە سەر! رەحیم. کاک ڕەحیم بێ سەر سەرچاوم. شەمیران چۆنی؟ دادە غەزەڵ چۆنی بۆ نایەیتە سەر؟
CH : پیتی بزوێنداری ئۆ وەکوو دۆ و وەکوو گۆرانە
ڕەحمان جەوانمەردی: ئەوە چییە، ژیلوان
CH : زمانی کوردی یە
رەحمان جەوانمەردی: لە کوێ نووسراوە، کاک ڕەحیم بۆ نایەیتە سەرێ. پێم خۆشە بێیتە سەرێ با مەرحەباییەک بەیەکەوە بکەین کاکە گیان! جا دواییش ئەگەر پێت خۆش بوو کە کاک جەعفەر تەواو بوو دووبارە تەشریف دێنی. جا هەر لە سەریشەوە بی وەڵاهی پێم خۆشە ئەگەر ببێت و قەی چی ئەکا خۆ ئێمە لەگەڵ ئەوەدا موشکیلەمان نییە. کێ لە سەر بێ و نەبێ. ئەوەش تیپی بزوێنداری ئۆ وەکوو دووکان، ئەوە دەرس ئەخوێنت؟ چۆن بوو دووبارە بیلێرەوە
 CH : تیپی پزوێنداری ئۆ وەکوو دۆ و وەکوو گۆران
ڕەحمان چەوانمەردی: جوانە، ئەی وەکوو چی تریش؟  وەکوو دۆ و گۆران و گۆوەند و گۆڵمەز و ئیتر ئەوە بە گاف بوو هەمووی. دەی ئەمجار بڕێکی دیکە  بە جیم و شتی وا. چۆم، ها چۆم و گۆم هەر دووکیان هەر .... ئەزانی خۆ. دیار، وریا، سەما بەخێر هاتن کاک حەسەن سەرسەرم هاتی . کاک ڕەحیم گیان چۆنی؟ باشی؟ ئەحواڵت
ڕەحیم ئەمینی: چۆنی کاک ڕەحمان گیان
ڕەحمان جەوانمەردی: چۆنی بە قوربان، سڵامەتی؟
ڕەحیم ئەمینی: بەخێر هاتنی دوکتور جەعفەر ئەکەم و هەر وەها
ڕەحمان جەوانمەردی: دوکتور جەعفەر هێشتا نەهاتووە. هێشتا نەهاتووە، دە دەقیقەی تر دێ
ڕەحیم ئەمینی: بەخێرهاتنی میوانەکانت ئەکەم و منیش هەر لە خزمەت دام
ڕەحمان جەوانمەردی: هەر بەخێر بێی. ئەوزاع چۆنە؟
ڕەحیم ئەمینی: سپاس  خراپ نیم باشم ئیتر،
ڕەحمان جەوانمەردی: هەر بژی بە قوربان
ڕەحیم ئەمینی: گوتم با بزانی هاتووم و
ڕەحمان جەوانمەردی: وەڵا ئاگام لێتە، ئەو عەکسە نازانم ئی کەیە؟
ڕەحیم ئەمینی: برادەریشمان هەیە کە مامۆستا زمانی کوردی و فارسی بووە
ڕەحمان جەوانمەردی: کێیە؟
ڕەحیم ئەمینی: پێم وت وەرە سەر خەتەکە
ڕەحمان جەوانمەردی: وەڵا ئیتر دوای کاک جەعفەر ئەویش بانگ ئەکەینە سەر  و ئەیکەین بە بەزمێکی دروست و حیسابی . بەزم کە نابێت دەبێتە ڕەزم.
ڕەحیم ئەمینی: نازانم بۆی ئەگیرێ یان نا. تەلەفۆنم لێی کرد وتی باشە ئێستا هەوڵ ئەدەم
ڕەحمان جەوانمەردی: دە  وەڵا دەبێ یاریدەی بدەین بێتە سەر حەتمەن  زۆر باش ئەبێ.
ڕەحیم ئەمینی: دەی کاتێکی خۆشتان بێ تا نۆرەم دێ
ڕەحمان جەوانمەردی: قوربانت
ڕەحیم ئەمینی: میکرۆفۆنەکەم ئەبەستم
ڕەحمان جەوانمەردی: وەڵا کاکە کە کاک جەعفەر هات سەعاتێک بەرنامەی ئەوە ئیتر پێمان داوە، سەعاتێک دوای ئەوە ئیتر ئێمە تا سێ چوار سەعات بە دەست خۆمانەوەیە ئیتر باس ئەکەین لە سەر مەوزووعەکانی جواراجور. ئەڵبەتە کاک جەعفەریش هات ئەگەر پرسیار بوو، پرسیارەکانی هەر ئاراستە ئەکەین.
ڕەحیم ئەمینی: وەڵا کاکە من چوار پێنج سەعات ناتوانم دانیشم.
ڕەحمان جەوانمەردی: هەر چەندێ توانیت  بە قوربان خۆ لێرە هین نییە. چی بوو ئەچووی بۆ کارخانە و شیرکەت و شتی وا وەرەقەیەکیان لێ ئەدا، کارتیان لێ ئەدا، ها کاک  ڕەحیم؟
ڕەحیم ئەمینی: ئەخر باشە ئەگەر هەڵاتم ئیتر نەڵێی ئەوە هەڵات
ڕەحمان جەوانمەردی: وەڵا هیچ قەیدی نییە، دوات ناکەوین [ پێ دەکەنێ] کەسمان نییە بینێرین ، کەسمان نییە
ڕەحیم ئەمینی: باشە، دەستتان خۆش بێ، ماندوو نەبن.
ڕەحمان جەوانمەردی: ئەڵێم ئەو ئەو عەکسە ئی کەیە جارێ مەیبەستە میکڕۆفۆنەکەت.
ڕەحیم ئەمینی: نا نەمبەستووە
ڕەحمان جەوانمەردی: ئەو عەکسە ئی کەیە کاک ڕەحیم ؟
ڕەحیم ئەمینی: ئەو  عەکسە  ئی تەقریبەن  بیست ساڵ لەمەوبەرە
ڕەحمان جەوانمەردی: ئەو هەناسە، ئەو هەناسە هەڵی کێشا ، هەناسەی بۆ چییە؟ جا خۆ ئێستاش هەر وای هەناسەی بۆ چییە؟
ڕەحیم ئەمینی: کاکە ئێستە تەواو پتر بووین
ڕەحمان جەوانمەردی: کوڕە جا پیریت بە دڵە کاکە
ڕەحیم ئەمینی: ئەو عەکسە ببوورە  تەقریبەن هینی سی ساڵ لەمەوپێشە.
ڕەحمان جەوانمەردی: سی ساڵ ئا، حەدسم لێ دا تۆزێک کۆنتر بێ ەرلێ قەی چی ئەکا؟ وەڵا ئیتر ئەوەیە
تۆ زۆر زوو قژت هین ببوو،  جۆ و گەندومی ببوو. چی پێ ئەڵێن
ڕەحیم ئەمینی: نا کاک ڕەحمان . عاییلەوی  بڕکمان هەر واین
ڕەحمان جەوانمەردی: تایفەیی
ڕەحیم ئەمینی: کوڕەکەم بیست و سێ ساڵ بوو سەری سپی بوو، لیس بوو ئەڵبتە، ئیتر ئێمەیش وا بووین، بە هەر حاڵ ئەوە موشکیلە نییە، موشکیلە دڵمانە فکرمان. ئەو دوانە موهیمن. فکرمان کار بکات سەو ئەوانە هیچ نییە. تا ماوین ئەبێ بجووڵێینەوە و کارێک بکەین. زۆر سپاست لێ ئەکەم و ماندوو نەبوونیت لێ ئەکەم . بەخێر هاتنی میوانەکانیش ئەکەم
ڕەحمان جەوانمەردی: با کاک حەسەنیش بانگ کەینە سەرەوە. کاک حەسەنی قازی، بزانین لەگەڵمان دێتە سەر! کاک حەسەن، بەخێر هاتی کاک حەسەن. ئەوە کاک ئەسەن فووتبالیستە خۆ ئەزانی کاک رەحیم. بە خێر بێی کاک حەسەن، سەرچاوم
حەسەن قازی: کاک ڕەحمان ڕۆژی زمانی دایکی پیرۆز بێ. ئەمن ئەوە لە شوێنێکی دیکە بووم وێبینارێک بوو گوێم لە قسەکانی کاک جەعفەر بوو  بەڵام لە دوایە دا وەختێک کە نۆرە هات پرسیار بکەین  بەداخەوە میکرۆفۆنەکەم بۆ زووم کاری نەدەکرد ئیدی گوتم با بڕۆم و زوو بگەمە ئێرە. ئەوە لە خزمەتتان دا دەبم و دەجمەوە خوارێ
ڕەحمان جەوانمەردی: بۆچی ئەچیتە خوارێ. بە تۆ عەرز بێت
حەسەن قازی: خوارێ خۆشترە
ڕەحمان جەوانمەردی: ئەرێ.  دەنگ خۆشتر دێ یان چی
حەسەن قازی: نا، سێبەرە، سێبەر
رەحمان جەوانمەردی: [ پێ دەکەنێ]، وەڵا ئیتیفاقەن کاک جەعفەر تەلەفوونی کرد وتی ماندووم بەڵام دە دەقیقەی تر هەر دێم
حەسەن قازی: باسێکی زۆر جالبی هەبوو لەوێ. هیوادارم ئەو بابەتە لێرەش هەبێ. نایڵێم بابەتەکە، با بۆخۆی بێ. بەڵام ئەگەر ئەو بابەتە بێ زۆر بابەتێکی گرینگە.
ڕەحمان جەوانمەردی : ئێمە هەر باسی ئەکەین حەتمەن باسی ئەکەین. بابەتەکەی کە دیارە لێرەش یادداشتمان کردووە لە تەوزیحەکەدا هەیە.
حەسەن قازی: تەنیا موشکیلەیەکی کاک ڕەحمان هیوادارم ئەو کلاب هاوزەش بە جۆرێک ببێتە تەسویری چونکوو هێندێک بەحسی ئاوا فەننی پێویستی بە نیشاندانی هێندێک سڵاید و وێنە هەیە کە بە داخەوە لێرە ناکرێ، بەڵام لە پلاتفۆرمی زووم جوان سلاید و وێنە  نیشان دەدرێ. کاک جەعفەر سلایدو وێنەی ڕێکوپێکی نیشان دا
ڕەحمان جەوانمەردی: ئەوە بڵێم جێ لێ بکەم من. ئەلئان کە کاک جەعفەر هات ئەگەر پێی بڵێین، دوو دیڤایسی هەیە کاک جەعفەر؟ ئەگەر دوو دیڤایسی بایە زۆر باش بوو
حەسەن قازی: حەتمەن هەیەتی شتی هەیە کە لەسەری نیشان بدرێ. بەڵام بابەتەکە نازانم چییە؟
ڕەحمان جەوانمەردی: لێرە هەر ئیمکانی نییە. وەکوو عەرز ئەکەم ئەگەر دوو دیڤایسی ببێ  هەر هاوکاتیش ئەتوانین لە سەر یوتیوب زەبتی کەین، ئەگەر خۆی پێی باش بێ یوتەوبەکەی بکاتەوە زەبت ئەبێت. ئەڵبەتە با بزانین کاک جەعفەر بۆ خۆی زۆر فەننی یە.
حەسەن قازی: ئا فەننی یە و ئەو شتانە دەزانێ، فووتباڵێکی زۆر گرینگیش هەیە ئەمشەو کاک ڕەحمان لە بیرت نەچێ! زۆر گرینگە لە نێوان لیڤرپوول و رێئال مادرید سەعات ٨
ڕەحمان جەوانمەردی: ئەوە ئەلئان کوڕەکەی من لەوێیە خەریکە لە تێلێڤیزیۆن تەماشا ئەکا. سەعات ٨ هەر لە ئێستەوە خۆی بۆ ئامادە ئەکا ئەویش.
حەسەن قازی: موساحەبەکەی کاک مستەفای هیجری ش هەیە ئەمشەو، ئەویش بڵاو دەبێتەوە
ڕەحمان جەوانمەردی: تۆزێکی بڵاو بۆتەوە
حەسەن قازی:نا ئەمشەو هەمووی بڵاو دەبێتەوە، سێشەمۆیان کاتی بڵاو بوونەوەی بەرنامەی " بە عبارت دیگر "ە لە بی بی سی فارسی.
ڕەحمان جەوانمەردی: ئەوەی کە بڵاو بووەتەوە چەند دەقیقەیە؟
حەسەن قازی: تەبلیغی بەرنامەکە، ڕێکلامی بەرنامەکە کورتە، هەر ئەوەندەیە کە بڵاو بووەتەوە. بەرنامەی " بە عبارت دیگر" پێم وایە نزیکەی نیو سەعاتە. بەرنامەی عینایەتی فانی یە، جار جار ژیاری گوڵ دەیکا. دوێنێ ژیار ڕێپۆرتاژێکی زۆر دوور ودرێژیشی هەبوو سەبارەت بە موزاهەرە لە بروکسێل کە زۆر باش بوو یانی توانیبووی هەرچەند بۆرێل بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئوڕووپا کاتی پرێس کۆنفڕانسەکەشی تەواو ببوو، بەڵام ژیار وەکوو ڕۆژنامەوانێکی سمیتان توانی خۆت بگەیەنێتی لە بەر دەرگا سێ چوار پرسیاری لێ کرد. کاک ڕەحمان ئەمن دەنگم نەما.
ڕەحمان جەوانمەردی: بەرێوەڵا دەنگت هەیە کاکە. عەرزم کردی کۆڕەکەی ڕووماڵ کردبوو؟
حەسەن قازی: ناوەڵا ڕووماڵی نەکرد بوو، بەڵام قسەکانی جالب بوو. بەڵام ئەوەی " ایران انترناشناڵ " یشت بیست ئیدی. لە سەر ئیران ئینترناشناڵیش گەنگەشەیەکی دوور ودرێژ هەبوو لە پارڵمانی بریتانیا. بەرپرسی ئەمنییەتی وەزارەتی ناوخۆی بریتانیا قسەی کرد ئەو مەقامەی کە پێی دەڵێن مینیستر و زۆر بە توندی ئێرانی مەحکووم کرد یانی بە زمانێکی زۆر سەیر . لەو ماوانەی دواییدا من هەڵوێستی وام گوێ لێ نەبووە پاشان کە قسەوێژی پارتیی لەیبر داوای کرد کە پاسداران بخرێنە لیستی ڕێکخراوە تێرۆریستییەکان کوتی ئەو کارە ئەمرۆ و سبەینێی ماوە، یانی نەی کوت نا، زۆر توند بوو لە دژی جمهووری ئیسلامی. وە گوتی بە زووییش جێگای تازە دەدەین بە ایران انترناشنال.
ڕەحمان جەوانمەردی: خۆ ئەوان خۆیان قەراریان داوە بچنە واشنگتۆن!
حەسەن قازی: ئا، بەڵام، لە لەندەنیش دیسان شوێنەکەیان دەکەنەوە
ڕەحمان جەوانمەردی: چ باش. خەڵکێکی زۆر ناتوانن بڕۆن بەملا و ئەولا دا
حەسەن قازی: ناوەڵا زۆریان ناتوانن ، هەر وا ڤیزایان نادەنێ، مەگەر ئەوەی تابعییەتیان هەبێ، هێندێکیان لەوانەیە تابعییەتی ئەمریکاییان هەبێ. بەڵام ئێستا چەند بەرنامەیەکیان کە لە ئینگلیستان بوو لە ئەمریکاوە پێشکێش دەکەن. ئەوە بەرنامەی " چشم انداز " دوو جارم دیوە لە ئەمریکاوە پێشکێش دەکرێ.
ڕەحمان جەوانمەردی:  ئەتوانن لانی کەم بڕێک ستودیۆ و شتی وایان بێڵنەوە
حەسەن قازی: حەتمەن وا دەکەن، وەکی ئەو کابرا وەزیرە کە نێوی تام تووگنهات ە قسەی دەکرد زۆر زۆر پشتیوانی دەکرد تەنانەت باسی بنەماڵەی ڕۆژنامە نووسانی بی بی سی فارسیش کرد زۆر بە تەفسیل. ئەوانەم من لە فەیس بووک داناوە دەقی ئینگلیسی گەنگەشەکەش.
ڕەحمان جەوانمەردی: وەڵا ئیتر ئەوەش داستان بۆچی دەبێ ئەوان بەرکەون؟
حەسەن قازی: وەڵا شتێکی زۆر خۆشیش بوو کاک ڕەحمان، یەکێک لەو خۆیشاندەرانە کە کورد بوو یا غەیری کورد بەڵام دیار بوو ئانتی سەلتەنەت بوو بە شێوەیەکی زۆر جوان ئەو دروشمەی بەدەستەوە گرتبوو کە " نە شاە میخوایم نە رهبر، مرگ بر ستمگر" شتێکی وا کابرای خەبەرنیگاریش ڕاپۆرتی خۆی دەنارد و پێ دزیلکەی بوو شیعارەکە نەبیندرێ و دیارە نەشی دەتوانی بگەڕێتەوە و پڵاکاردەکەی لە دەستی دەر بێنێ کابرا زۆر زیرەک بوو دەگەڵی دەهات. هەر دەچووە پێشی جێی دەگۆرێ و شیعارەکە دیار دەبوو.
ڕەحمان جەوانمەردی: خەبەرنیگارەکەش ئەی وت شیعاری جۆرجۆر هەیە و ئەمانە هەیە.
حەسەن قازی: ئەو کابرایەی کە ئەوپلاکاردەی هەڵگرتبوو هەر کەس بوو زۆرزۆر دەقیق بوو ماڵی ئاوا بێ. دووربین هەر بۆی نەدەشاردراوە.
ڕەحمان جەوانمەردی: کاک جەعفەر گیان بە خێر هاتی سەرچاوم.
حەسەن قازی: دەی کاکە من خوا حافیز
ڕەحمان جەوانمەردی: بەڵام بشمێنییەوە لە لامان جێمان لێ ناگرێ
حەسەن قازی: ناوەڵا لە خوارێ دەبم خوا حافیز
ڕەحمان جەوانمەردی، باشە بە قوربان سەرچاوم، سەرچاوم
حەسەن قازی: زەحمەت نەبێ بمنێرە خوارێ
رەحمان جەوانمەردی: [ پێ دەکەنێ ] من نات نێرم خۆت ئەبێ بڕۆی، کاک جەعفەرگیان بەخێر هاتی سەرچاوم.
پرۆفێسۆر جەعفەر شێخەلئیسلامی: سپاستان دەکەم، سڵاو کاک ڕەحمان گیان ئێوە ماندوو نەبن.
ڕەحمان جەوانمەردی: کاک حەسەن ویستوویەتی پرسیار کا
شێخەلئیسلامی: ئەرێ وەخت نەما. باسەکە با پێت بڵێم لە سەر باسی من گەرم بوو، چونکە من ئەمڕۆ لەوێ ئی دۆستانی باکوور "یەکماڵ " هەیە بنکەی یەکماڵ لە ئەڵمانیا ئەوان دایان نابوو. دۆستێک باسی پۆلێن بەندی شێوەزارە کوردییەکانی کرد، بۆ خۆی کوردە، کوردێکی زۆر بە ڕاستی زانا و تێگەیشتووە دەزانێ دەڵێ چی دوکتور ئەرگین ئوێپەنگین، بە هەر حاڵ باسی  زازاکی و هەورامی و ئەوەی کرد کە چۆن زازاکی و هەورامی لە باری زمانناسیی تۆخەوە، لە بواری ئەوەی کە پێی دەڵێن زمانناسیی مێژوویی یەوە جیاوازن لە باقی شێوەزارەکانی کوردی بەڵام لە بواری ئایدێنتیتی و کۆمەڵایەتی و سیاسییەوە بە هەرحاڵ زۆربەیان خۆیان بە کورد دەزانن  بە تایبەت هەورامی کە ئێمە دەزانین زۆربەی هەرە زۆریان خۆیان بە کورد دەزانن، بەڵام زازاکیش زۆربەیان خۆ بە کورد دەزانن. بە هەر حاڵ لە سەر ئەوە بوو بە باس ، باسێکی گەرم  هەمیشە ئەوە هەیە ئیتر ببوورە. کاک ڕەحمان گوێت لە دەنگمە.
ڕەحمان جەوانمەردی: کاکە گیان سپاس.  بەڵێ، وەڵا ئەو هەورامی و زازاکی یە لای خۆمان مومکینە بە هەورامی بزانن، بە کێشەکانی هەورامی بزانن، بەڵام لە سەر زازاکی زۆر کەم دەزانن. کاک جەعفەر گیان من ئەوە ئیزنم ببێت کورتەیەک هەیە لە سەر جەنابت بۆ ئەو کەسانەی کە ڕەنگە، ئەلبەتە ئەزانم زۆربەی ئەو کەسانەی کە هاتوون هۆگری کارەکانی جەنابتن و جەنابت ئەناسن بەڵام با ئەم وەسفە رەنگە کەسانێک لە دواییدا، لە پاشان گوێ بگرنەوە لەم فایلە،  لەبەر ئەوان ئەیخوێنمەوە. داوا لەو بەڕێزانەش کە لە ئاودییێنسن داوا لە رەفیقەکانیان بکەن کە پێیان خۆشە لە سەر ئەم بابەتانە شت ببیستن وە یا پێیان خۆشە قسەکانی کاک جەعفەر ببیستن تکایان لێ ئەکەم کە ڕەفیقەکانیان پین کەن . کاک جەعفەر سەعاتێک تەشریفی لێرە ئەبێت . خۆی بەرنامەیەک هەیە کە پێشکەشی ئەکات لە کۆتاییدا ڕەنگە کاتێکیشمان پێ بدا بۆ پرسیار و وڵام. کاک جەعفەر لەسەر تیتری  نووسراوەی هینەکە، بابەتەکە ئە ئەمەی بە من وت بوو ئیجازە بدەن با من بیخوێنمەوە. جا ئەوە ئەو تەلەفۆن وشتە قوفڵی ئەکا بنیادەم خۆشی قوفڵی ئەکا کاک جەعفەر!
پرۆفسۆری زمانناس کاک جەعفەری شێخەلئیسلامی باسێکمان لە سەر زمانە ئێدێئۆلۆژییە بە دژی زمانە بە کەمینەکراوەکان لە ئێراندا پێشکێش دەکا. کاک جەعفەر مامۆستای زانکۆی کارلتن ە لە بەشی زمانناسیدا لە شاری ئۆتاوا لە وڵاتی کانادا. هەر لە سەرەتای میرمنداڵییەوە لەگەڵ شێعر و ئەدەب  و شانۆی کوردی تێکەڵاو بووە، لە تاران درێژەی بە خوێندن داوە و لە تەمەنی ٢٦ ساڵیدا ئێرانی بە جێهێشتووە، کوردستانی ڕۆژهەڵاتیشی بە جێهێشتووە و چووە بۆ وڵاتی تورکیا و پاشانیش بۆ کانادا. لەو وڵاتە قۆناغەکانی خوێندنی زانکۆی لە کالێج و باکالۆریا هەتا دوکتورا لە بواری جیاواز دا تێپەڕ کردووە. دوو ساڵ کالێجی گشتی لە بواری کتێبخانە و زانیارییدا، چوار ساڵ باکالۆریا لە بواری زمانناسی گشتی و هەر وەها مامۆستای وانە وتنەوەی ئینگلیزی، دوو ساڵ ماجستر لە بواری زمانناسیی جێبەجێکارانە دا و شەش ساڵ دوکتورا لە بواری پێوەندییە گشتییەکان دا. زۆرتر لە هەموو بوارێکی دیکە شێخەلئیسلامی لە بواری زمانناسیی کۆمەڵایەتی و شیکاری ڕەخنەگرانەی گوتار دا لێکۆڵینەوەی کردووە،بەرهەمی چاپ کردووە و وانەی پێشکێش کردووە لە چەند زانکۆی ئەمریکا و ئوڕووپا و کوردستان. ئێستا پرۆفسۆری تەواوە لە بەشی زمانناسی و خوێندنەوەکانی زمان  لە زانکۆی کارلتن لە شاری ئۆتاوا. دوکتور شیخەلئیسلامی وەکوو پرۆفسۆری میوان لە زانکۆی تۆرنتۆی کانادا و زانکۆکانی باشووری کوردستان بەردەوامە. یانی وەک پرۆفسۆری میوان سەردان دەکا، هەڵبەت ڕەنگە شوێنی تریش بچێ.
ئەو نووسراوە کۆنە کاک جەعفەر دوایە دەتوانی تەسحیحمان کەی ئەگەر هەڵەمان بوو. یان بۆ زیاد کردنەکەشی ڕەنگە خەڵکانێک پێیان باش بێ کە بزانن جەنابت وەکوو مامۆستای میوان بۆ جێی تر بچی. _
بێجگەلە گوتنەوەی وانە لە بوارەکانی زمانناسیی کۆمەڵایەتی، شیکردنەوەی وتار، زمانناسیی جێبەجکارانە دا لە چەندین زانکۆ کاری کردووە. خاوەنی چەند کتێبە بە زمانەکانی ئینگلیسی و کوردی. زۆرتر لە ٣٠ وتاری لە کتێب و گۆڤارە زانستییەکانی جیهاندا بە زمانی ئینگلیسی بڵاو کردووەتەوە، زیاتر لە حەفتا کۆنفڕانسی نەتەوەیی و ناونەتەوەییدا وتاری پێشکێش کردووە.، نزیکەی بیست لەم پێشکێشکاریانە سەروتاری کۆنفڕانس – هەڵبەتە من دەزانم هەر لە ساڵی ڕابردوو دا دەبێ دە پازدەیەکی پێ زیاد بووبێ، هەڵبەت خۆی دەتوانێ لەسەر ئەوەش ئەگەر کاتمان بداتێ پێمان بڵێ خۆشحاڵ دەبین – دەبوو من ئەمەم بناردایە  ئاپدەیتێکی بکەی کاک جەعفەر، لانی کەم کاتت ببوایە لە خزمەت جەنابت بمخوێندایەتەوە. بەڵام ئەم تیکەیە کە زۆر زۆر موهیممە ئەمەیە کە هاوکاری بە نزیکەی ٣٠ زمانناسی دیکە لە پرۆسەی بەرهەمهێنانی، کە ئەمەش فەوقولعادە گرینگە کە ئەمیش
 " دەستە کتێبی زمانناسی ئاکسفۆردە ئی ساڵی ٢٠٢٢ لە لایەن وەشانخانەی ئاکسفۆردەوە چاپ دەکرێ ئەو بابەتانە  لەگەڵ ئەو سی زمانناسە کە کار دەکەن. ئەمە بەهێزترین و جێی متمانەترین سەرچاوەی ئاکادێمیک دەبێ لە بواری زمانناسیی کوردیدا. ئەمەش زۆر زۆر گرینگە ئەڵبەتە جاری پێشوو کات نەبوو  زیاتری لە سەر بڕۆین. هیوادارم دوای بەرنامەکەی خۆی کاک جەعفەر ئێوە بەڕێزان بمێننەوە لە سەر ئەو بابەتە کە لە ئاکسفۆرد لە چاپ دەدرێ، بڵاو دەبێتەوە حەتمەن دەچینە سەر سایتەکەی باسی لێ دەکەین.
کاک جەعفەر گیان تکایە ئەگەر شتێک کەم و کورتی بووە بمبەخشە بە گەورەیی خۆت و ئەو بەڕێزانەش کە لە خوارەوەن حەتمەن دەمبەخشن. ئەگەر شتێکیش لە بابەتەکە زیاد دەکەی فەرموو.
شێخەلئیسلامی:  زۆر سپاس کاک ڕەحمان گیان، سڵاو لە هەموو لایەک بێ لە ژوورەکەدا سپاس بۆ هاتنتان، سپاس  کە هۆگری زمانی کوردین و ئەو باسەی کە دامانناوە. کاک ڕەحمان زۆر سپاس بۆ ئەو ناساندنە. زۆر زیاتر لەوەت کوت کە من شییاوم پێم وایە بڕێکت پێوە نا من سپاست دەکەم
ڕەحمان جەوانمەردی: زۆر کەمم وتووە، زۆر زیاتر لە هەمبانەت دایە کاکە گیان.
شێخەلئیسلامی: هەر بژیت کاکە گیان، زۆر زۆر سپاس زۆر سڵاو بۆ ئەو دۆستانەی کە لە سەرەوەشن و خەریکن یارمەتیمان بدەن.
ئەمن لە ئەو باسانەی کە لە ڕاپەڕینی ژینا هاتە گۆڕێ هێندێک شتی کۆنم بۆ زیندوو بووەوە، کۆن بەو واتایەی یەکێک لەو بابەتانەی دەمێکە کاری لە سەر دەکەم و چەند ساڵە لانی کەم نزیکەی پازدە ساڵێکە شتی لە سەر چاپ دەکەم بە ئینگلیزی بابەتی مافی زمانی لە کوردستان، ئەز قەزا وتارێکم تازە بڵاو بووەوە لە سەر ماڵپەڕەکەی خۆم دام نابوو. Linguistic Human Rights in Kurdistan  واتە مافی زمانی لە کوردستان لە کتێبێکی قەبە دا کە چاپخانەیەکی بە ناوبانگ لە ڕیزی کەمبریج و ئەوانە دایە بڵاوی کردووەتەوە. بەهەر حاڵ  پاشانیش چۆنییەتی هەڵسوکەوتی حکوومەتی ئێران لەگەڵ زمانی کوردی لە کۆنەوە هەتا ئێستا ئیتر ئەوە چەندین ساڵە بەوانەوە خەریکم.  بەڵام بۆ خۆتان دەزانن لە ڕەوتی ڕاپەڕینی ژینا و لەو باسانە دا کە هاتووەتە پێشەوە زۆر جاران دەبینی باس باسی سیاسییە بەڵام زمان دیسان سەر هەڵدەداتەوە. هۆیەکەشی ئەمەیە کە بەڕاستی وەکی ڕابرت کووپر دەمێکە دەڵێ: زمان ئێمە لە لایەنێکەوە زۆر گوێی نادەینێ لە بەر ئەوەی زۆر زوو کە چاومان دەکەینەوە گوێمان لە زمانێک دەبێ یان ئەگەر زمانی ئیشارە دەزانین ئیشارەیەک دەبینین ئیتر لەگەڵی گەورە دەبین پێمان وا نییە کە شتێکی سەیرمان کردووە.، بەڵام  بەڕاستی زمان سیستمێکی  یەکجار ئاڵۆزە. زمان  ئەو شتەیە کە ئێمە تێیدا دەژین. زمان ئەو شتەیە کە ئێمە دنیای پێ تەعبیر دەکەین، زمان ئەو شتەیە کە ئێمە دنیای پێ پۆلێن بەندی دەکەین. دەزانین دنیا چ لە سەرەوەیە، چ لە خوارەوەیە، چ لە چەپە، چ لە ڕاستە یان ڕیز بکەین کامیان لە پێشەوەیە، کامیان لە پشتەوەیە. بە بێ ئەوەی کە خۆمان بزانین ئەو شتانە دەکەین. بەڵام شتێکی دیکەش کە زۆر جاران هەستی پێ ناکەین وە وەبیر خۆمانی ناهێنینەوە ئەوەیە کە ئێمە هەموو ئەو شتانە لە ڕێگای زمانەوە دەکەین. ئێستا مەسەلەن ئێوە دۆستان لێرە هەن لەوپەڕی دنیا دا دانیشتوون بەڵام گوێتان لە منە. من لەو پەڕی دنیا دا دانیشتووم، لە دەورو بەرمەوە چاو لە پەنجەرە دەکەم بەفر سڵاوتان عەرز دەکا نزیکەی میترێک بەرزە لە دەرەوەی پەنجەرەکەی ئێمە.
بەڵام ئەو شتانە  کە ئەمن دەیکەم هەمووی لە ڕێی زمانەوەیە، خەریکم وێنای ئێرەتان بۆ دەکەم باسی بەفر دەکەم، باسی زمان دەکەم لە ڕێگای زمانەوە. یەعنی ئاوا کە بیر دەکەینەوە تازە بۆمان دەر دەکەوێ کە بە ڕاستی  زمان دیاردەیەکی سەیرە، دیاردەیەکی یەکجار ئاڵۆزە و یەکێک لە، چۆن بڵێم گەورەترین و پێ شانازیترین داهێنانەکانی مرۆڤایەتی یە. لە ڕاستیدا لە ڕێگای کەلک وەرگرتن لە زمانەوەیە ئێمە بووینە ئەو مرۆڤەی کە ئێستا هەین. لەبەر ئەوەی ئەو مرۆڤەی کە ئێستا هەیە لەو ڕۆژەوەی کە دەستی  کرد بە داهێنان، لەو ڕۆژەوە کە شتێکی دروست کرد کە شتی پێ ببڕێ یان دوو خشتی لە سەر یەک دانا، هەموو ئەمە، ئەمانە بە هاوکاری لەگەڵ خەڵکی تر دا کراوە. هاوکاری هاوبیریش باش دەزانین ئێمە بە بێ زمان ناکرێ. ناکرێ تۆ دەگەڵ یەکێک کارێک بکەی بە بێ ئەوەی زمانت هەبێ. جا زمانی ئیشاڕە بێ یا زمانی قسە کردن.
کە وابوو زمان یەکجار گرینگە بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا زمان هەمیشە ئایدیۆلۆژاوییە، بە چ واتایەک هەر لە بەر ئەوە کە ئێمە دەکاتە ئینسان و ئینسانەکانیش بە بێ تەعەسوب نین. ئینسانەکان بە بێ بەرژەوەندی نین، ئینسانەکان بە بێ جیهانبینی و دنیابینی نین، ئینسانەکان بە بێ چێژ نین لە بەر ئەمە ئەو زمانە کە ئێمە هەمانە جا زمانێک بێ یا دوو زمان بەڵام بە تایبەت ئەو زمانەی کە زۆر لەگەڵی ڕاحەت و مورتاحین، ئەو زمانە کە من ئێستا قسەی پێ دەکەم بۆ وێنە ئایدیۆلۆژیاوییە. هەمیشە دەربڕی بیر وڕا و ئایدیۆلۆژیای خۆمە. ئێستا لە وانەیە  وەکوو سیاسییەکان دەیکەن منیش ئێستا  دەتوانم جۆرێک بجووڵێمەوە جۆرێک قسە بکەم کە بۆ وێنە بە دڵی ئێوە بێ، دەتوانم ئەوە بلەم بەڵام ئەوەش هونەرێکی زمانە؛ کە چۆن دەتوانم درۆ بکەم، کە چۆن دەتوانم بیرو ڕای خۆم، ئیدێئۆلۆژی خۆم بشارمەوە ئەمەش هونەری زمانە. بەڵام لەگەڵ ئەمە دا زۆرجاران کە هۆشمان نییە، کە پێمان وایە ئاسایی قسە دەکەین بە تایبەت ئەو کاتانەیە کە ئیدێئۆلۆژی و بیرەکانمان، تەعەسوبەکانمان دەر دەکەون. زمانەکە دەری دەخا لێمان لە هەڵلا دەدا.
ئایدێئۆلۆژی چییە؟ ئایدێئۆلۆژی هەموو ئەو بۆچوونانەن کە لە شوێنێکەوە دێن، ئەوە نییە کە لە هیچ کوێوە نەیێن. ئایدیۆلۆژەکان لە شوێنێکەوە دێن، ڕیشەیان هەیە، جا تەبەقاتی/ چینایەتی بی، دینی بێ، جێندری بێ، ناوچەیی بێ، ناسیۆنالیستی بێ، نەتەوەیی بێ، ئێتنیکی بێ . ئایدیۆلۆژییەکان لە شوێنێکەوە دێن، ڕیشەیان هەیە. هەموو نیگایەک بەرەو شوێنێکە بۆیە زمان ئایدیۆلۆژی یە. ئیدێئۆلۆژییەکان یارمەتی ئێمە دەدەن کە دنیا چۆن ببینین  و بە پێی دیتنی دنیامان چۆن  بجووڵێینەوە چ بکەین کاتێک بەرەو ڕووی ڕووداوێک دەبین؟
زۆربەی ئایدیۆلۆژییەکان کە لە کۆمەڵگاکاندا هەن، ئەوانەی کە زاڵن چونکە ئایدیالۆژی ئی دەستەیەکی،جڤاتێکی کۆمەڵایەتییە ئی تاکە کەس نییە. ئی تاکە کەس دەبێتە بۆچوون ،شەخسی ئەوەی کە بە ئینگلیسی دەبێتە
attitude بۆ وێنە language attitude ئەوەی کە شەخسەکان هەیانە. چۆن بیر دەکەنەوە سەبارەت بە زمانی دیکە. بەڵام ئایدیۆلۆژییەکان گرووپین لە گرووپە کۆمەڵایەتییەکانەوە سەر هەڵ دەدەن و لە نێو ئەواندا دەژین ،یەکجاریش لە نێو ئەواندا بەربەرەکانیان دەگەڵ دەکرێ. لەبەر ئەوەی کە ئاتدیۆلۆژییەکان، یەکێک لە هونەرەکانی ئایدیۆلۆژییەکان، یان فێڵەکانی ئایدیۆلۆژییەکان ئەوەن کە پێوەندییەکانی دەسەڵات دەشارنەوە لە بەر ئەوە زۆر ئاسان نییە کە ئەو پێوەندییە دەسەڵاتییانە  هەموو کەس ببینێ مادام ئەوەی کە کەسانێک فێر کراون بە تایبەت کە چۆن دەق بخوێننەوە، زمان شی بکەنەوە، لێکی هەڵوەشێننەوە ئەوان بیانبینن زۆر جار خەڵکی ئاسایی بە ئاسانی بە پەنایان دا تێ دەپەڕێ. و بی زەبت ئایدیۆلۆژیش ئەو شتانەن کە بە ئاسانی  بە پەنایاندا تێ دەپەڕین. ئەو شتانەن کە ئێمە لە گەڵیان گەورە دەبین چونکە بیروڕاکان، ئێمە بە بیروڕاکانەوە لە دایک نابین. ئێمە ئەمن بڕوام بەوەیە کە مەعسووم لە دایک دەبین، بێ تاوان، بێ گوناه، بەڵام پێکهاتە کۆمەڵایەتییەکان ئێمە دەگۆڕن. ئەو چیرۆکانەی گوێمان لێ دەبێ، لە لایەلایەی سەر لانکەوە، لە تیتل و بیبلەوە، پاشان لەو سروودانەی کە لە حکوومەت و لە نەتەوە باڵا دەستەکان بە زۆری و بە کەڵەگایەتی پێیان کوتووینەوە و پێیان کورووین و بوون بە بەشێک لە ئێمە، هێندێک جاریش بێ ئەوەی بۆخۆمان بزانین تەنانەت وەک ئەوانمان لێ دێ کە وا بیر بکەینەوە، یەنیا کاتێک کە یەکی تر وەبیرمان دێنێتەوە کە دەزانین فلان نەتەوە، فڵان زمانیش هەر ئاوایە ئەو دەم  لە نەکاو وەخۆ دێینەوە دەڵێین ڕاست دەکەی هەر پێم نەزانیبوو. کاتی وا تکا دەکەم لە خۆتان دڵگران نەبن زۆر ئاسایی یە چونکە بی زەبت ئێمە مادامێک لە ژوورێکەوە دانیشین و دەرگا لە سەر خۆمان قفڵ بکەین و هیچ کوێ نەبینین دەنا ناکرێ تەئسیر وەرنەگرین لە دەور و بەرمان، لەو کتێبانەی بۆمان دەخوێننەوە، لەو کتێبانەی بۆخۆمان دەیانخوێنینەوە، لەو فیلمانەی دەیبینین، لەو سەفەرانەی دەیکەین، لەو مۆسیقایانەی گوێ دەگرین هەموویان، هەموویان تەئسیرمان لێ دەکەن.
کە وا بوو ئایدیالۆژی سازکراوێکی کۆمەڵایەتی یە، پێکهاتەیەکی کۆمەڵایەتی و مێژوویی یە و هێندێک لەو ئایدیالۆژییانەش بریتین لە ئایدیالۆژیای زمانی، کە ئێمە چۆن بیر دەکەینەوە سەبارەت بە زمانەکان، چۆن زمانێکمان لە زمانێکی دیکە پێ بەهێزترە، پێ بە قووەتترە، چۆن پێمان وایە زمانێک شیاوی ئەوەیە ببێتە زمانی فێرگەبەڵام زمانێکی وەکوو زمانی کوردی شیاوی ئەمە نییە! ئەو فکرانە لە کوێوە دێن. چونکە بۆ خۆتان بۆ وێنە ئەو ڕۆژانە دیوتانە زۆر جاران دەبینی خەڵکانێک لە سەر ئەو تێلێڤیزیۆنە  فارسییانە بە تایبەت کە ئەو ڕۆژانە هەموومان بەهەر حاڵ وەکوو ڕۆژهەڵاتی چاویان لێ دەکەین، قسە دەکەن باسی زمان دەکەن کە فڕیان بەسەر نەک زمانناسییەوە، بە هەر حاڵ هێندێک هەیە زمانناسی، بە هەر حاڵ زمانناسی تیۆریکە زۆر لەمشتانەی کە من باسی دەکەم ناتزانێ چونکە بواری وی نییە. بواری وی ئەوەیە چۆن سێنتاکس لێک بداتەوە، طێزمان لێک بداتەوە، مۆرفۆلۆژی لێک بداتەوە. بەڵام پێوەندیی ئایدیالۆژی و زمان ئەوە ئی کۆمەڵناسیی جڤاکی یە یان ئەوەی کە پێی دەڵێن جامعە شناسی زبان. بەڵام ئەوانەی کە لەوێ قسە دەکەن نە لە زمانناسییە تۆخەکە دەزانن، نە لە زمان دەزانن، نە لە زمان و پەروەردەش دەزانن ئەسڵەن کاریان نییە. ئی وایە بۆ وێنە دەڵێ مێژوونووسێکی زۆر بە نێوبانگی ئێرانییە، باشە مێژوونووسە جارێ ئەوە بۆخۆی جێی پرسیارە .مێژوو چییە، مێژوو بۆخۆی سازکراوێکی کۆمەڵایەتی یە، هەموو ئایدیالۆژیاویی. هەرکەسە لە ڕوانگەی خۆیەوە دەیبینێ. ئینگلیسییەکان شتێکی جوانیان هەیە دەڵێhistory ، his story زۆربەی کاتان چیرۆکی پیاوەکە بووە، چیرۆکی ژنەکەی تێدا نەبووە. ئەوە ئینگلیسییەکان بۆ خۆیان دەیڵێن. سەبارەت بە مێژوویی خۆیان، جا بزانە مێژووی ئێمە چی بەسەر هاتووە. کە نە تەنیا ئی وان ئەوە بوو، ئیمە پیاوەکەش مافی ئەوەی نەبووە جیتۆکەکەی خۆی بگێڕێتەوە. پیاوەکەشمان بۆی نەبووە بیگێڕێتەوە لە ژنەکە گەڕێ. ئەوە تازە ژنەکەش خەریکە  دێ دەیگێڕێتەوە. ئی ئێمە پیاوەکەش نەیتوانیوە بیگێڕێتەوە.
کە وابوو مێژوو ئایدیۆلۆژیاوییە، زمان ئایدیۆلۆکیاوییە. ڕوانگەی ئایدیۆلۆژی بۆ زمانی کوردی زۆرن. جا ئەمڕۆ دەمەوێ بە ڕاستی باسێکی ئەمە بکەم. نامەوێ زۆر قسە بکەم چونکە وەکی کاک ڕەحمان گوتی لە دانیشتنێکی دیکە تەواو بووم. لێرە بە کاتی کانادا ئەوڕۆ سەعات شەش و نیوی بەیانی هەستاوم کە خۆم ئامادە بکەم لە بەر ئەمە دەنگیشم دیارە بڕێک ماندووە بەڵام هەوڵ دەدەم هێندێک شت بە گشتی بڵێم کە ئەو ئایدیۆلۆژییە زمانیانە چن ئەمڕۆ، ئەڵبەتە ئەمڕۆ زەق بوونەوە بۆ هێندێک کەس. دەنا برای خۆتان ئەوە پازدە بیست، سی ساڵە گوێم لێ دەبێ وەدوایان دەکەوم و باسیان دەکەم و شییان  دەکەمەوە بەڵام بۆ هێندێکان کە لەو دواییانە دا بەو وێنە ناخۆشانە، بەو دەنگوباسە بزوێنانە، ڕاچڵەکێنانە تێکەوتوون لە دەنگوباسە سیاسییەکان ئێستا لەو تێلێڤیزیۆن و ڕادیۆ و شتانە چاو لەو باسانە دەکەن و گوێیان لێ دەبێ بەڵام ئەو باسانە هەن لە سەر زمان. ئەمن هێندێکیان باس دەکەم بەڵام بە قەد ئەو دنیایە مەمنوون دەبم کە ئێوە ئەو شتانەی دیکە کە دەیزانن من نایزانم یان ئەو خاڵانەی باسیان دەکەم باسم نەکردوون ئێوە بیانڵێن. بە تایبەت مەبەستم ئەو بڕ و بیانوویانەیە کە ناسیۆنالیزمی بەرچاوتەنگی  فارسی _ ئێرانی دەیهێنێتەوە بۆ ئەوە کە بڵێ خوێندن بە زمانی دایک یان دایکی یان زگماکی ڕەوا نییە بە تایبەت لە ئێران. ئەگەر پێشیان دەڵێی ئەخر لە ئێران هەیە دەڵێن نا ئێران جیاوازە. جا بۆ ئەوەی وەپێش باسەکەی خۆم نەکەوم. با دەست پێ بکەم.
تا ئێستا چۆنە کاک ڕەحمان؟ پرسیارێک، شتێک                  
ڕەحمان جەوانمەری : نا، نا زۆر عالی یە. فەقەت ویستم یەک شت عەرز کەم  ڕەزا پەهلەوی دەڵێ من ئەسڵەن تێ ناگەم لە زمانی دایکی. باسی زمانی دایکی هەر تێ ناگەم. کاک فەرهاد بە خێر هاتی تۆش. وەڵا دەنگت زۆر عالی بوو و زۆر خۆشیش بوو قسەکان بە ڕاستی بۆ هەموو ئێمە ڕەنگە دیبێتمان، بەرخوردمان کرد بێ بەڵام  نەمان دەناسی. دیارە ئەوە بڵێم وەکوو ئیدێئۆلۆژی  پێناسەم نەکرد بوو و جەنابت کە کارت لە سەر کردووە زۆر خۆشە ئاوا بە فۆرموولە کراو و باسەکە. ئێمەش دەچین فێر دەبین لێی و فێر بووین  هەر بژیت. کاک فەرهاد بەخێر هاتی.
شێخەلئیسلامی: چا دۆستان بە تایبەتی ئەوانەی خەریکی لێکۆڵینەوە لەو جۆرە شتانەن پێشنیار دەکەم ئەگەر بتوانن هێندێک دەست بکەن بە هین کردن بە نۆتە نووسین لێرولەوێ کە ئەو دەم بتوانن ئەو شتانەم پێ بڵێن کە براتان لە بیری دەچێ ئەمە زۆر زۆر بە ڕاستی شێوازێکی باش دەبێ، زۆر خۆشحاڵ دەبم بەمە.
ئەمن پۆلێنم کردووە بە چەند شێوە: زمانناسی یان باسی زمان، پەروەردە، سیاسی، مافی مرۆڤ، پاشان ئیقتیساد ئابووری، ئەخر هەموو ئەو باسانە هەن بەڵان بەهەر حاڵ دەبێ، من بە باشم زانیوە کە پۆلێن بەندی بکەم ، بە تایبەت دوو حەوتووی تر لە ڤانکووڤەر لە زانکۆی سامین فرەیزەر بانگ کراوم کە لەوێ باسێک پێشکەش بکەم، باسەکە ئەمە دەبێ بەڵام دیارە ئەو وردتر دەبێ بەڵام من لێرە هەندێکان دەڵێم هیوادارم لە ئێوە ببیسم زۆرتر.
یەکیان ئەوەی کە دەڵێن داوا کردنی خوێندن بە زمانی دایک لە ئێران واتە فێر نەبوونی فارسی. ئەمە فێڵ و تەڵەکەیەکی گەورەیە بە ڕای من کە ناسیۆنالیزمی بەرچاوتەنگی فارس _ ئێرانی دەیکا. ئەوەندی کە من بزانم ئەوانەی وا لەو بوارە دا کار دەکەن ناوە هەرە کەورەکان ئەوە لە تووڤێ سکووتناب کانگاس و ڕابرت ... و جیمس کامنس و نانسی ... و گارسیا و کێ و کێ و کێ لە جاشوا فیشمەن و ئەوانەوە بگرە هەتا ئەوانەی خۆمان وەکوو زیندوو یاد ئەمیر حەسەنپوور، مامۆستا کاک حەسەنی قازی،مامۆستا شوجاعی، هەموو هەموو لایەک من نەمبیستووە یەکێک لەوانەی کە لەو بوارانە دا شارەزایە کار دەکا بە ڕاستی ئەوە بەجیدی دەڵێم. دەزانم هێندێک لە دۆستان هەن دەڵێن فارسیمان بۆ چییە؟ من بە ڕاستی تا ئێستا ئەوەم لە یەکێک نەبیستووە کە لەو بوارە دا کار بکا. ئەوانەی لەو بوارە دا کار دەکەن باسی ئەوە ناکەن کە ئەمە بێ یان ئەوە بێ بەڵکوو دەڵێن هەم ئەمە بێ هەم ئەوە بێ. بۆ؟ لە بەر ئەوەی کە لێکۆڵینەوەی مەیدانی پێمان دەڵێ منداڵێک هیچ زەختێکی بۆ نایە، هیچ فشارێکی بۆ نایە، هیچ پاڵە پەستۆیەکی لە سەر نییە ئەگەر زیاتر لە یەک زمان فێر بێ، نە تەنیا فشاری لە سەر نییە بەڵکوو زۆر بە ئاسانی فێری دەبێ. بەو مەرجەی کە مەیدانەکەی هەبێ و دەرەتانی بۆ برەخسێندرێ. کە وا بوو ئەوە درۆیەکی گەورەیە . ئەوانەی کە دەکەونە باسان بەڕاستی نابێ بکەونە ئەو تەڵەیە کە لە باتی ئەوە بڵێن کە من دەیڵێم لەوانەیە لەگەڵم نەبن بەڵام ئەوە ڕای منە بەکجێ نەڵێن فارسیمان بۆ چییە. بە ڕای من ئەمە وڵامێکی دروست نییە بۆ؟ یەک ئەوەی بە ڕاستی ئەمن تا ئێستا هیچ ڕاپرسییەکم نەدیوە کە لە خەڵکی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بپرسێ کە فارسی دەوێ یان نا. دوو، ئەگەر ئەو ڕاپرسییەش نەکرابێ، ئەمن زۆرتر بەولایدا دەشکێنمەوە کە دەیانهەوێ. بو؟ ئەوەی کە دایکوبابەکان، خەڵکەکان پڕاگماتیکن، زۆریش پڕاگماتیکن چ بە قازانجیانە ئەوە دەکەن. دەزانن بە بێ زمانی فارسی منداڵەکەیان ناتوانێ بچێتە شیراز و ئیسفەهان و تاران دانیشگا بخوێنێ. دەزانن بە بێ زمانی فارسی منداڵەکەیان کاری باشی وەدەست ناکەوێ. دەزانن بە بێ زمانی فارسی تووشی کێشە دەبن، تووشی بەندیخانە دەبن. لەبەر ئەوە  دەبێ کاتی وا بەڕای من دەبێ بڵێن نا فێربوونی زمانی دایک تەنیا بە واتای نەبوونی فارسی نییە. بەڵکوو بە واتای فێر بوونی هەر دووکیانە. بەڵام، بەڵام ئێمە دەڵێین بە زمانی دایکی مەدرەسە دەبێ دەست پێ بکا بۆ؟ لە بەر ئەوەی کە لێکۆڵینەوەی مەیدانیمان لە پشتە. ٢٠١٠ کتێبێک چاپ بووە " دادگەری لە خوێندنی چەند زمانە دا" لە لایەن ئاجیتا ماهانتی وتووڤێ سکووتناب کانگاس و جەیمس کامنس و زۆرانەوە. دەوێدا جەیمس کامنس کە یەکێک لە پرۆفسۆرە هەر بەنێوبانگەکانی زمان و پەروەردەیە لە کانادا لە زانکۆی تۆرنتۆ، ئەلبەتە دوو ساڵێکە کە خانە نشین بووە بەڵام کامنس نزیکەی دووسەد خوێندنەوەی مەیدانی  لە ئاسیا کراوە، لە ئەفریقا کراوە، لە ئوڕووپا کراوە، لە کانادا کراوە، لە ئەمریکا دوو سەد خوێندنەوەی مەیدانی چاو لێ دەکا، شییان دەکاتەوە، لێکیان دەداتەوە بەو ئاکامە دەگا کە زۆربەی هەرە زۆریان، دەرسەدەکەم لەبیر چووەتەوە، بەڵام زۆربەی هەرە زۆریان تەقریبی هەموویان، نزیکی هەموویان باس لەوە دەکەن کە خوێندن بە زمانی دایک چەندین قازانجی هەیە؛ لە بواری سایکۆلۆژییەوە، لە بواری کۆمەڵایەتییەوە، بۆ مەسەلەی ئایدێنتیتی، سایکۆلۆژی ، لە بواری دانی متمانە و چی بێ دەڵێن self esteem متمانە، متمانەی ڕووحی بە خوێندکار، پاشانیش لە بواری فێر بوونەوە، لە بواری پێداگۆژییەوە کە باشترە بۆ منداڵ کاتێک دەچێتە فێرگە بە زمانێک بخوێنێ دەیناسێ بۆ؟ چونکە ئەو دەم کارەکەی ئاسان دەبێتەوە. بابەتێکی پێ دەڵێن، بابەتەکە نوێ یە، بەڵام زمانەکە نوێ نییە، کە وابوو یەک شت هەیە کە لەگەڵی دەست و پەنجە نەرم کا پاشان ئەوشتەش کە لە دنیای خۆی بێ ئێستا هێندێکی لێ دەزانێ ئەمەش ڕاست دەکەوێتە خانەی ئەو شێوە پەروەردەیەی کە ڤێگاتسکی باسی دەکا. ڤێگاتسکی یەکی کە شێوەی فێر کردن و بارهێنانەکەی ڕووسی بووە بەڵام لە ئوڕووپا یەکێک لە گەورەترین بناغەکان و شێوەی بارهێنان و فێرکردنە لە ئوڕووپا. ڤێگاتسکی دەلێ دەرسێکی کە بە منداڵی دەدەی نابێ ئەوەندە ساکار بێ کە وەڕەز بێ لێی بەڵام نابێ ئەوەندەش سەخت  بێ کە لە بەری ڕا بکا، کە لێت تێ نەگا. کە وابوو دەبێ هەندێکی ئاشنا بێ بەڵکوو زۆربەی ئاشنا بێ لانی کەم نیوەی ئاشنا بێ بەڵام تۆ نیوەی تازەی لێ زیاد دەکەی هەموو جارێ. دیارە وەکی دیکە ئێمە ئەوە دەکەین بۆ نموونە لە نێوەڕاستی تێڕم بی زەبت ئێمە چاوەڕوانی ئەوەین کە ئەوە بووبێ. بەڵام ئەو دەڵێ نا، نا لە سەرەتاوە دەبێ ئاوا بێ. دەنا لە سەرەتاوە بیرەوەرییەکی زۆر ناخۆشی دەبێ. وەکوو ئەوەی کە دڵنیام هەمووتان بیرەوەری مامۆستا هێمنتان خوێندووەتەوە لە پێشەکی تاریک و ڕوون دا باسی ئەوە دەکا چۆن یەکەم جار دەچێتە فێرگەی سەعاتی ئەوەڵ لەوێ مامۆستاکە هەرچەند کوردە بەڵام بە قەولی خۆی دەڵێ بە فارسییەکی خراپ دەدوێ دوایە بۆی ڕوون دەبێتەوە فارسیش باش نازانێ مامۆستاکە بەڵام بە فارسی تێی ڕادەخورێ، تێم ڕاخوری و بەوە چەندە دڵی دێشێ و دەڵێ شەوانە لە ترسان دەچوومە بن لێفەکەم.
ئەوە یەکیان، زۆر حەز دەکەم لەسەر ئەو شتانە بڕۆم بەڵام هەوڵ دەدەم بەڵام جار جار کاک ڕەحمان ڕام بگرێ باشترە بلێ کاکە بەسە بچۆ سەر خاڵێکی دی. بەڵام جار جار بمبوورن ئیتر دەپەڕێمە سەر شوێنێکی تر بەڵام بو بێمە سەر خاڵێکی تر.
جەوانمەردی: وەڵا من دڵم نایە هیچ بڵێم. بەڕاستیش پێم کەمە. هەموو جارێ
شێخەلئیسلامی: ئەوەی کە دەڵێن Persian فارسی کۆنترە، فارسی کۆنترە. من بەش بە حاڵی خۆم موناقەشەی ئەوە ناکەم نە تەنیا نایکەم ڕەنگە بڕوام پێی نەبێ، با بڵێم شکم نییە. لە بەر ئەوەی کە بەرهەمی نووسراو هەیە، لەبەر ئەوەی کە نووسینیان زۆرترە بەڵام ناکەومە نێو  ئەو باسە چونکە پێم بێهوودەیە. کەسێکی ئەوە دەکا وڵامی من بۆ ئەو ئەوەیە زۆر باشە من و تۆ دەتوانین دا بنیشین هەتا شەو دادێ بۆ مانگێکی دیکەش هەر باسی ئەوە بکەین بزانین فارسی کۆنترە یا بەلووچی، فارسی کۆنترە یان عەڕەبی، فارسی کۆنترە یان کوردی. ئاخرەکەی کەچی مەسەلەن؟ خۆ ئەو منداڵەی دەچێتە فێرگە ئاگاداری ئەو مێژوویە نییە. خۆ ئەو منداڵەی دەچێتە فێرگە تۆ ئەگەر بۆشی بڵێی تەقەی لە سەری دێ. ئەو منداڵەی دەچێتە فێرگە چی دەبینێت چ تەجروبە دەکا؟ ئەو شتە تەجروبە دەکا کە دەیبینێ لە فێرگەکە. ئەو شتە  تەجروبە دەکا کە مامۆستا هێمن دەگێڕێتەوە کە چۆن  وەگریانی دەخا. دەنگێک دێ کاک ڕەحمان بمبوورن
دەنگەکە نازانین بەردەنگی کێیە: بڕێکی دیکەی تێکە. ئەخر ئەمن جیاواز تێی دەکەم زۆر خۆش دەبێ [گفتوگۆیەکی کورتی ژن و پیاوێک لە ئاشپەزخانە]
شێخەلئیسلامی: زۆر سپاس، بە هەر حاڵ باسی ئەوەم دەکرد ، ئەرێ ئەمن ناچمە ناو ئەو باسە. پێشنیار دەکەم ئێوەش خۆتان لە قەرەی مەدەن بۆ؟ چونکە ئێمە باسی خوێندن بە زمانی دایک دەکەین. باسی خوێندن بە زمانی  دایک یا دایکی دەکەین . ئێمە باسی منداڵ دەکەین. ئێمە باسی منداڵی چوار پێنج ساڵانە دەکەین ئەو پەڕی شەش ساڵانە ئەگەر باغچەی ساوایانیش نەبێ. منداڵی شەش ساڵە گوێی لەوەی نییە کامیان هەزار ساڵ دوورە و کامیان هەزار و پێنجسەد ساڵ. ئەوە غەدرێکی گەورەیە ئێمە لە منداڵی دەکەین بە بێ ئەوەی بۆخۆمان  بزانین چووینە ناو باسێک کە باسی ناسیۆنالیزمی خۆمانە. منداڵەکە دەیەوێ بزانێ چووەتە ژینگەیەک کە بەخێرهاتنی دەکا. یەکەم شتیش کە دەتوانێ نیشانەی بەخێرهاتن کردن بێ دەنگێکە یان ئیشاڕەیەکە بیبینێ یان گوێی لێ بێ کە ئاشنایە لە گەڵی. ئەگەر ئەو دەنگە، ئەو ئیشاڕەیە نەبێ ئەو منداڵە بەخێرهاتن نەکراوە. هەست دەکا شوێنی نییە چووەتە شوێنێکی غەریب. ئەمەیە دەنا باس ئەمە نییە کامەیان کۆنترە و کۆنتر نییە.
باسی ئەوە دەکەون کە فارسی ستانداردە بەڵام کوردی ستاندارد نییە. وەختی وا من دەڵێم چی؟ وەختی وا من دەڵێم بەڵێ کوردی ستانداردە . لە کوردستانی عێڕاق، لە کوردستانی باشوور، لە باشووری کوردستان زمانی کوردی نە تەنیا زمانی ڕەسمی هەرێمی کوردستانە زمانی ڕەسمی وڵاتی عێڕاقە. لە باغچەی ساوایانەوە هەتا دوکتورا پێی دەخوێنن. ئەی ستابدارد بوون چۆنە خۆ ستاندارد بوون شاخ و گوێی نییە. زیاتر لە ٢٠٠ کاناڵی تێلێڤیزیۆنی و ڕادیۆیی پێ هەڵدەسووڕێ، زیاتر لە هەزاران ماڵپەڕی کوردی پێ هەڵدەسووڕێ، ئەی ستاندارد بە چی دەڵێن. ستانداردە. بیانووەکەیان ئەوەیە ئاخر ئەوەندە ستاندارد نییە کە پێویست بێ فیزیای پێ بڵێنەوە یەک، لە کوردستانی باشوور دیسان عەرزی دەکەین فیزیای پێ دەڵێن، بیرکاری ( ماتێماتیکس)ی پێ دەڵێن کیمیای پێ دەڵێن، هەموو ئەمانەی پێ دەڵێن بەڵام بۆ زمانەکان لە ڕۆژی ئەزەلەوە ستاندارد بوون کە ئەتۆ گلەیی لە کوردی دەکەی. ئەبوو ڕیحانی بیروونی  قسەیەکی مەشهووری هەیە، هێندێک بۆ خۆیان، ئەمن لە نووسینی بە ڕاستی ئێرانییەکاندا بڵێم ئەوانەی پەیڕەوی ئەو ناسیۆنالیزمی فارسی _ ئێرانین لە ئی واندا تەنانەت بینیومە. ئەڵبەت ئەوان بۆ بیانووی دیکە، بۆ دەلیلی دیکە دەیهێننەوە بەڵام ئەوەی کە من دەیهێنمەوە ئەوەیە بیروونی دەڵێ فارسی بەس بۆ ئەوەیە کە چاکوچۆنی پێ بکەی و شێعری پێ بخوێنییەوە. بۆ وەی نابێ ببێتە باسی زانست. زانستیش دیارە ئەو دەمە فەلسەفە بووە، ئەدەب بووە و ئەوانە. دەڵێ بۆ ئەوانە نابێ بۆ باس کردنەکە تەنیا عەڕەبی بۆ وە دەبێ، یانی ئەو دەم گاڵتە دەکا بە فارسی. مەبەست چییە؟ مەبەست ئەوەیە هیچ زمانێک کە دەست پێ دەکا بە ستاندارد دەست پێ ناکا. ستاندارد بوونی زمانێک پڕۆسەیەکی دوور و درێژی مێژوویی، کۆمەڵایەتی، سیاسی، زمانی، پەروەردەیی یە. هەموو ئەم لایەنانە دەخڵیان  هەیە. کە ئەم باسەشت کرد بیانوو نابڕێ. بیانوو چییە؟ بیانوویەکی تر ئەمەیە ئاخر باشە کوردی ئەو هەمووە شێوەزارەی هەیە، ئەو هەمووە لەهجەی هەیە. ئەوەی کە زۆرتریشی خوێندبێتەوە ئەمەت پێ دەڵێ، دەڵێ باشە قبووڵمە کوردی ستانداردە بەڵام ئەگەر کوردی لانی کەم  ئێستا دوو شێوە ستانداردی نییە و لەو لاشەوە زازاکی ئەوە پڕۆسەی ستاندارد بوونی دەست پێ کردووە، لە شوێنێکی وەکوو باکووری کوردستان پێی دەڵێن. بەڵام دوایە دەڵێی باشە خۆ ئەوە لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان نییە،  دەڵێ باشە هەورامیش بیستوومە دەستی پێ کردووە خۆی ستانداردتر بکا و باشووریش بە تایبەت کەلهوڕی، شێوەزاری کەلهوڕی دەستی پێ کردووە، لەبەر ئەوەی  ئێستا خەریکن کتێب دەردەچن. ڕۆمان دەرچووە بە شێوەزاری کەلهوڕی، هەر وەها گۆڤار دەردەچێ، کامیان؟  لە کاتی وا دا من دەگەڕێمەوە دەڵێم بەڕاستی ئەوە گرفتی تۆ نییە  ئەوە گرفتی  منە، گرفتی منی کوردە من دەبێ لەگەڵ ئەوە بجووڵێمەوە چونکە بە ڕاستی ئەتۆ بیانوویە دەیهێنییەوە دەنا باش دەزانی ئەوە گرفتی تۆ نییە بەڵام ئەوە گرفتی منە. تۆ قبووڵی بکە کە کوردی، خەڵکی کوردستان، تورکی ئازەربایجان، خەڵکی بەلووچستان مافی ئەوەیان هەیە کە منداڵەکانیان بە زمانی دایکی خۆیان لە با‌غچەی ساوایانەوە بچێتە فێرگە بەو گەڕەنتییە کە ئێمە فارسیشیان فێر دەکەین، ئینگلیسیشیان فێر دەکەین و زمانێکی جیرانیشیان فێر دەکەین. بۆ وێنە لە دنیای سیاسەتی زمانی مندا، جەعفەری شێخەلئیسلامیدا منداڵێکی کە لە مەهابادە بە کوردی دەست پێ دەکا بە کوردیی ناوەندی، فارسی لە پۆلی یەکەوە وەکوو دەرسێک وەکوو مادەیەک وەکوو سابجێکتێک هەیە، بەڵام لە پۆلی چوار و پێنج و ئەوەوە دێتە نێو زمانی پێ خوێندنیش وەکوو سیستمی ئەوەی کە پێی دەڵێن emmersion لە کانادا، سەیالی. فیزیک ئەو ساڵ بە کوردی دەبێ بەڵام شیمی بە فارسی دەبێ، ساڵی داهاتوو شیمی دەبێتە کوردی فیزیا دەبێتە فارسی بۆ وەی کە دەگاتە  دوازدە دوو زمانەکە زۆر بە باشی دەزانێ بە تایبەت زمانی خۆی. ئەمە زۆر گرینگە دەبێ هەموو هەوڵەکان بۆ وە بێ کە بە باشترین شێوە منداڵ زمانی یەکەمی خۆی فێر بێ. چونکە فەلسەفەکە ئەمەیە کە  زمانی خۆی بە شێوەیەکی ڕێکوپێک و  ئاکادێمی فێر بوو دەتوانێ زمانی دیکەش هەر بەو شێوەیە فێر بێ. بۆچی؟ چونکە بەشێک خوێندن لە فێرگە ئەوەیە کە تۆ زمان دەزانی، زمانی کوردی دەزانی بەڵام تۆ لێهاتوویی ئاکادێمی فێر دەبێ چۆن ڕەخنەگر بی، چون دەقێک بخوێنییەوە بتوانی ئاکترەکانی پۆلێن بەندی بکەی بە باش و خراپی، بە جێندەری جیاواز، لە چینی جیاوازی کۆمەڵایەتییەوە هاتوون، گرفتەکانیان چییە؟ کێ بەركێیەکانیان چییە؟ دژایەتییەکانیان چییە؟ بتوانی ئەوەی کە پێی دەڵێن cause and effect هۆ و هۆکار ، هۆ و هۆبەر بدۆزییەوە لە ڕووداوێکدا، لە بابەتێکی زانستیدا. تۆ ئەگەر توانیت ئەمانە بە زمانی دایکیی خۆی بکەی، ئەم لێهاتووییە ئاکادێمییانە پاشان دەتوانی بە هەر زمانێکی تر بیکەی. بەو مەرجە کە دەرەتانت بۆ بڕەخسێ ئەو زمانەش فێر بی. کە وا بوو لە شوێنێکی وەکوو مەهاباد فیڕی کوردیی ناوەندی دەبێ ، فێری فارسی دەبێ، لە پۆلی ناوەڕاستەوە زمانی جیرانیش وەکوو هەڵبژاردە دەخریتە دەستی خوێندکاران وەکوو هیندووستان. بۆ وێنە تورکی ئازەربایجانی. تورکی ئازەربایجانی دەتوانێ دەرسێک بێ لە مەهاباد لەبەر ئەوەی کە تێکەڵاوی ئابووری هەیە لەگەڵ ورمێ، لەگەڵ میاندواو، لەگەڵ مەرەند، لەگەڵ تەورێز بە درێژایی مێژوو هەبووە بەو شێوەیەش منداڵی کورد نزیکایەتی زۆرتر پەیدا دەکا لەگەڵ تورکی ئازەربایجان، هەستی دڵسۆزی و هاوسۆزی و ئەوە زیاتر دەبێ. دیارە یەکێک لەوانەیە بڵێ ئەدی ئەگەر ئەوان نەیانبێ؟ ئەگەر ئەوان نەیانبێ بە زیانی خۆیانە، ئەگەر لە تەورێز مادەیەک بۆ  زمانی کوردی نەبێ ئەمە  بە زیانی خۆیانە من بۆم نییە ئەمە تەحمیل بکەم  بڵێم جوابی تەحای پەحایە جون ئەتۆ نیتە ئەمنیش نامهەوێ. نا! ئەمن لێکۆڵینەوەی زانستیم لە پشتە، بە سەدان لێکۆڵینەوەی زانستی هەیە لە سەر  خوێندن بە چەند زمان لە کانادا، لە ئەمریکا، لە ئوڕووپا، لە ئەفریقا، لە ئاسیا کەلک لەوانە وەردەگرم. ئەگەر فارسی ئێرانی ناسیۆنالیست، لێرە کەس بە دڵی نەگرێ ئەمن فارس بە هیچ شێوەیەک فارس وەکوو نەتەوە مەبەستم نییە من کە دەڵێم فارسی _ ئێرانی ناسیۆنالیست  ئەمە زۆر جیاوازە، تازە ناسیۆنالیستی زۆر بەرچاوتەنگ، دەنا ئەوانیش حەقی خۆیانە ناسیۆنالیست بن. بەڵام ناسیۆنالیستی بەرچاوتەنگ، ئەمە زۆر گرینگە تکا دەکەم. ئەگەر ئەوان کوتیان ئێمە ڕێگا نادەین خوێندن بە زمانی کوردی هەبێ نیشانەی ئەوە نییە، منیش نایەڵم منداڵم بە زمانی فارسی بخوێنێ. نا! بە ڕای من ئەمە بۆچوونێکی نە عەمەلی یە و نە دڵسۆزانەیە بۆ میللەتی کورد و بۆ  منداڵی کورد من ئاوای دەبینم.
ئەوە لە بواری زمانەوە ئەمن دڵنیام ئێوە دەتوانن خاڵی تر بهێننە گۆڕێ کە باسەکە باسی زمانە. شتێکی کە لایەنی پەروەردەی هەیە بۆ من دەڵێن منداڵ هەتا ساواتر بێ، کەم تەمەنتر بێ زمان باشتر فێر دەبێ. لێرە دا ڕاستە، لێرە دا زانستی زمانناسی لە بواری فێرکارییەوە بڕوای بەمە هەیە. گەنج بوون، کەم تەمەن بوون، تەئسیری هەیە، کاریگەری هەیە لە سەر فێر بوونی زمان. بەڵام دەڵێن لەبەر ئەمە یەکەم زمان کە فێری دەبێ دەبێ فارسی بێ. ئەگەر وتت بۆ؟ دەڵێ لەبەر ئەو دەلیلە. چون ئەگەر وا نەبێ دوایە فارسی باش فێر نابێ.  بە سەدان لێکۆڵینەوە، تەنیا لە کانادا لە پارێزگای کۆبێک، پارێزگای فەڕانسەیی زمان ئەمە بە تەواوی ڕەد دەکاتەوە. کە بە هیچجۆر وا نییە، دیسانەوە ئەوە کێشەکە دێتەوە سەر ئەوەی کە عەرزم کردن. تۆ کوتت بە بەڵگەوە با بچێ لە هەوەڵەوە فارسی فێر بێ تۆ خەریکی هەمان دەرد و ئازار فێری ئەو منداڵە دەکەی، تۆ خەریکی دیسان ستەم دەکەی لەو منداڵە کوردە کە ناچارە هەم زمانەکە فێر بێ هەم بابەتەکە، هەم شێوەی گوتنەوەکە. لە ڕاستیدا بە ڕاستی منداڵی کورد سێ چوار شت فێر دەبێ هاو کات. بەڵام منداڵی کە لە ناوچەی فارس زمانە بەس یەک شت فێر دەبێ. هینەکە فێر دەبێ، ناوەرۆکەکە. گرفتەکە دێرە دایە یانی هەرچۆنێکی لێکی بدەیەوە هەمان گرفت بۆ منداڵە کوردەکە دێتە پێشێ. بەڵام ئێمە دەڵێین  نا دەبێ زمانی خۆی ئەوەڵێ بخوێنێ بەو دەلیلانەی کە باسمان کرد پێتان خۆشە دیسان بۆتان دەڵێینەوە. لەبەر ئەمە بەڵام ئەوە کە فێر بوو زمانی فارسی هەر لە زووەوە وەکوو سابجێکت وەکوو دەرسێک لە پۆلی یەکەوە با هەبێ، دەبێ. پاشان چونکە لە وڵاتێک دەژین کە ئەو زمانە زاڵە پێمان خۆش بێ و پێمان خۆش نەبێ ئەو منداڵە لە شوێنی تریش گوێی لێ دەبێ. کە لێهاتوووییە ئاکادێمییەکان فێر بوو، کە زمانەکەی خۆی باش فێر بوو ئەو دەمی  فارسیش بە باشی فێر دەبێ. پاشان  پێویست ناکا فارسی وەکوو کوردییەکەی فێر بێ بە ڕاستی، لەهجەی دەبێ با لەهجەی هەبێ ، تەواو وەکوو فارسێک ناتوانێ ببێتە شاعیرێکی فارسی زمان با نەبێ چون لەوانەیە هیچ شتێک لە دەست نەدا بەڕاستی. ئەمانە پێشی ئەو منداڵە کوردە ناگرن کە بچێ بۆ زانکۆ، کە کاری باش بدۆزێتەوە، کە لەو وڵاتە دا سەرکەوتوو بێ. کە ئەگەر بەرهەڵستی سیاسی لە پێش نەبێ ببێتەئەندام پارڵمان، ببێتە سەرۆک کۆمار. ئەڵبەتە بە پێی ئەو یاسایەی کە ئێستا لە ئێرانێ هەیە، ئەوە ڕێگا نادا. ئەوە بە جێگای خۆی. ئەمە لە بواری پەروەردەوە. جا ئەگەر دۆستانێک شتی دیکەیان پێ شک هات ئەمن وەکی عەرزم کردن بۆ هەر لایەنەی شتێک دەڵێم بەڵام ئەویدیکە دێڵمەوە بۆ باس و خواسەکە. بۆ تێبینی ئێوە.
لایەنێکی تر لایەنی سیاسییە. هەر باسی خوێندن بە زمانی دایکت کرد یەکەم  هەڵوێست ئەمەیە کە ئەمە دەبێتە هۆی جیاوازی، ئەمە دەبێتە هۆی تەجزییە تەڵەبی. ئەوەندی ئێمە تا ئێستا دیومانە لە وڵاتی فێدێڕاڵ، بۆ نموونە نازانم چەندێک لە ئێوە، دەزانم هێندێکتان کە دەتانناسم ئێوە لە بیرتانە بەڵام نازانم چەندی تر کە لە من زۆر گەنجترە لە بیری بێ، سەردەمی خۆی جووڵانەوەی ئێتا هەبوو، رێکخراوی ئێتا لە سپانیا. لە بیرمە گەنج بووم پەیتا پەیتا  لە دەنگو باسدا بوو کە بۆمبیان دادەناوە تەقینەوەیان دەکرد لە مادرید، لە باسک کانتری، لە وڵاتی باسک، لە ئێسپانیا بە هەر حاڵ. ئەمانە داوای سەربەخۆییان دەکرد، بەڵام دوایە کە ئۆتۆنۆمییەکی باشیان پێ درا، کە ئاکادێمی زمانی باسک دامەزرا، کە پەروەردە کەوتە دەست خۆیان، کە زمانێک خەریک بوو دەتواوە لە شێستەکانەوە هەتا دوای تەقریبی بیست و پێنج ساڵ، نزیکەی پەنجا لە سەدی ئەو زمانە زیاتر بوو بە هیممەتی خوێندن بە زمانی دایک. خوێندن بە زمانی دایک ئاوات لێ دەکا ناهێڵێ زمانەکەت ئەگەر بتەوێ بە زۆریش  لە بیری بکەی لە بیری بکەی. چونکە لە منداڵییەوە فێری دەبی کە وا بوو لە بیری ناکەی. ئەو وڵاتی باسکە دوای ئەوە قەت داوای سەربەخۆیی نەکرد. بەڵام یەکێک لەوانەیە بڵێ ئەیبۆ کاتالۆنیا کردی. دڵنیام ئێوەش  لە دەنگوباسدا زۆر شتتان بیستووە، ئەمە یەکێک لەو بیانووانەیە  لەوانەیە بیهێننە گۆڕێ بڵێن کاتالۆنیاش ئۆتۆنۆمی هەبوو  وەکوو باسک زمانەکەشی لە بارسلۆنا لە پاڵ ئێسپانیایی لە منداڵییەوە زمانی پەروەردەیە، دەی بۆ ئاوایە؟ بۆ ئەوان داوای سەربەخۆییان کرد تووشی ئەو بەرەنگارییەش بوون لەگەڵ وڵاتی ئێسپانیا. باسەکە ئەوە نییە کە ئۆتۆنۆمی باش ئاخرەکەی دەت با بۆ سەربەخۆیی، بە ڕاستی ئەمە نییە. ئەوانەی کە پسپۆڕی بواری فێدڕالیزمن  ئەمەیان جوان نیشان داوە کە وا نییە.  ئەوان بۆیە ئەوەیان کرد لە بەر ئەوەی کە داوای هەمان ماف و شێوە ئۆتۆنۆمیان دەکرد کە درا بوو بە باسک، کە دیارە ڕەنگە یەکێک لێرە بێ ئەخر چونکە باسک  ئەو کاتی خۆی توندتر دەڕۆیی معامەلەیەکی باشتری لەگەڵ مادرید کرد بوو، ئەوە ڕاستە، ئۆتۆنۆمییەکی باشتری پێ درا بوو. کاتالۆنیا داوای ئەوەی کرد دەوڵەتی مادریدیش کوتی نا، زۆریان هەوڵ دا، زۆر وتووێژ و ئەوە هەر نەکرا. کە هەر ملی نەدا ئەو دەمی ئەوان کوتیان کە وابوو ئێمە جوێ دەبینەوە تا دیتمان بەداخەوە ئاوای لێ هات. لەکانادا، باسی کانادا وڵاتی خۆم بکەم، ئەو وڵاتەی کە ئێستا لێی دەژیم و بە وڵاتی خۆمی دەزانم، ئەڵبەتە میوانم ئەمن، هەموومان سپییەکان لێرە، شەرقییەکان، پەنابەرەکان بە ڕاستی ئێمە خۆمان بە میوانی خەڵکانی خۆجێیی دەزانین کە هیوادارم ئەوان وەکوو داگیرکەر چاو لە منێکی پەنابەر نەکەن، بەڵام بە هەر حاڵ میوانیانم زۆر سپاسیان دەکەم. باسی ئێرە بکەم کوێبەک لە پەنجا و شێستەکاندا، بە تایبەت شیسەتەکاندا  جووڵانەوەیەکی زۆر بەهێزی جیاوازیخوازی هەبوو. تا ڕادەیەک کە کار کێشرا توند و تیژی. بۆ وێنە کاتی خۆی نوێنەری بریتانیا، کۆنسوولی بریتانیایان دزی، دوایە وا بوو دوو کەس کووژران. زۆر کەس گیرا، تەقینەوە هەبوو، زۆر شت. بەلام دوایی کە ئۆتۆنۆمییەکی باشیان پێ درا بە تایبەت لە بواری زمانییەوە کە کانادا ئیتر، پێشتریش  دوو زمانە بوو ڕەسمەن بەڵام بە ڕاستی  بە جیدی وەر نەگیرا بوو، بۆ وێنە لە کوێبەک، ئەو دەمی لە شاری مۆنتریاڵ  ئینگلیزییەکان دەسەڵاتی بازاریان بەدەستەوە بوو، کە دەسەڵاتی بازاڕت بەدەستەوە بوو دیارە ژینگەی زمانییەکەش  ئینگلیزی زاڵ بوو، بەڵام ئێستا وا نییە. دوای ئەوەی بۆ وێنە یاسای ١٠١ هاتە دەرێ  کە گوتی بۆ وێنە لە تەواوی پارێزگای کۆبێک تەنیا فەڕانسەیی زمانی ڕەسمی یە، ئینگلیزی زمانی ڕەسمی نییە، تەنیا فەڕانسەیی زمانی ڕەسمییە بەڵام  بۆ وێنە لە ژینگەی زمانی دا هیچ دووکاندارێک، هیچ دام و دەزگایەک، هیچ موئەسەسەیەک بۆی نییە  کە تابڵۆ هەڵاوەسێ لە سەری ئینگلیزی بە گەورەتر لە فەڕانسەیی  نووسرا بێ. ئیمکانی نییە.  ڕێی تێ ناچێ، هەبێ جەریمە دەکرێ بە بێ شک.  هەر ئەو کۆبێکە تا ئێستا دوو جار هەڵبژاردنی کردووە کە ئایا خەڵکی کۆبێک دەتانەوێ جیا بنەوە یان سەربەخۆ بن، هەر تک جاران جیاوازیخوازەکان، ئەمن پێم خۆشە بڵێم سەربەخۆیی خوازەکان  تووشی شکست بوون بە داخەوە، هەرچەند جاری دووەم  زۆر نزیک بوون جل و نۆ بە پەنجا و یەک. بەڵام بە هەر حاڵ ئەمەش بۆخۆی بەرپەرچدانەوەیەکە کە هەر کەس بۆ خۆی داوای مافی زمانی کرد لەوانەیە هەر فڕی بە سەر سەربەخۆیی خوازی و ئەو شتانەوە نەبێ بەڵکوو تەواو لە بواری پەروەردەوە بڕوای بەوە بێ کە بە ڕاستیش باسی پەروەردە یەکجار باسێکی، موناقەشەیەکی زۆر بە هێز و بە قووەتە. ئێمە دەڵێین کە لە ڕاستیدا پێچەوانەکەی ڕاستە. من لە وڵامی ئەوانە دا دەڵێم پێچەوانەکەی ڕاستە. مۆنیکا هێلر یەکێک لەو تیوریسیەنە کاناداییانەی کە زۆرێک لەوانەی کە باسی ئیدێئۆلۆژی زمان و سیاسەت و سیاسەتی زمانی  و زمان توانەوە و بەرەنگاری زمان و ئەوە دەکەن زۆری لە کاناداوە سەریان هەڵداوە. بیرەوانی زۆر گەورە هۆیەکەشی  هەر ئەو پارێزگای فەڕانسەیی یە و لەو دواییانەشدا خەڵکانی خۆجێیی کە زمانەکەیان بە شێوەیەکی  زۆر ناعادلانە و زۆر نادادپەروەرانە تووشی توانەوە بوو. مۆنیکا هێلر  دەڵێ ناسیۆنالیزمی کەمینە، ئەو دەڵێ کەمینە، من دەمێکە دەڵێم کەمینەکراو، ناسیۆنالیزمی کەمینە ناسیۆنالیزمی زۆرینە دروستی دەکا.  واتە ئەوە ناسیۆنالیزمی زۆرینەیە، بیستووتانە زۆرجار ئەوانە کە دژی خوێندن بە زمانی دایکین  لەسەر ئەو تیلێڤیزیۆنانە، ڕادیۆیانە، لە ڕۆژنامە دا  زۆر جار دەڵێن ئێوە مەسەلەی زمان و پەروەردە، ئێوە مەبەستیان ئێمەی کوردە یان تورکەکانە یان بەلووچەکانە، ئێوە دەیکەن بە سیاسی.  لە ڕاستیدا وا نییە، لە ڕاستیدا  بۆ ئێمە مەسەلەی پەروەردەیە، مەسەلەی  ناسنامەیە، زۆر مەسەلەی دیکەیە  بەڵام ئەوانن کە دەیکەن بە سیاسی. مەسەلەی مافی مرۆڤە، بەڵام ئەوانن  کە دەیکەن بە سیاسی. ئەوانن کە هەر دەمت کردەوە  دەڵێن ئەمە سەربەخۆیی خوازییە ئەمە پارچە پارچەکردنی ئێرانە. ئێوە دەتوانن بۆ وێنە لە بیرەوەرییەکانی، بۆ وێنە ئەو ڕۆژانە چاوم لە بیرەوەرییەکانی نووری دەکردەوە. ..
ڕەحمان جەوانمەردی: کاک جەعفەر میکڕۆفۆنەکەت بەستراوە ، هەر نەما کاک جەحفەر لێرە؟
دەنگێک: با
ڕەحمان جەوانمەردی: کاک جەعفەر میکڕۆفۆنەکەت بەستراوە.

شێخەلئیسلامی: داوای لێبوردوویی دەکەم
ڕەحمان جەوانمەردی: تکایە، ئاگات  لێ بوو لە کوێوە پچڕا قسەکەت؟
شێخەلئیسلامی: ئەگەر هەر ئێستا بوو، باسی محەمەدی نووری م کرد گوێتان لێ بوو؟
ڕەحمان جەوانمەردی: بەڵێ باسی محەمەدی نووریت کرد.
شێخەلئیسلامی: بۆ وێنە محەمەدی نووری یا لەو دواییانە دا لە دانیشتنێکی دیکە دا بیرەوەری کاک محەمەدی قازیم خوێندەوە لەوانە دا بۆیان دەردەکەوێ هێندێک لە مانە باسی ئەوە دەکەن کە، زمانی خۆیان خۆش ویستووە دیارە، بە زمانی خۆیان فێر بوون مەسەلەن  کاک محەمەدی نووری دەبێ لە ... ئەوە دیتمەوە دەڵێ: " ڕۆژێکی تاڵ کە قەت لە بیرم ناچێتەوە ئاوا بوو کە بابم بە پەلە هاتەوە ماڵێ کوتی – ئەوە سەردەمی ڕەزا شای پەهلەوی یە – محەمەد نووسراوە کوردییەکان لە کوێن؟ ئەمنیش کە ئەوانم وەک شتێکی بە بایەخ لە نێو کتێب و  سیپارەکانم ئاخنی بوون هێنامە دەرێ و کوتم ئەوەتا. بابم خێرا لێی وەرگرتم تەندووری نێو ماڵێ داییسا، گورجانە هەموویانی لە تەندوورەکە هاویشت. گڕ و مەشخەڵیان لێ بەرز بۆوە. نەمزانی ئەو کارەی بۆ کرد ، ڕوحی پچووکی من لەگەڵ گڕی پەڕتووکەکان دەسووتا و دەچووقا. لەو کاتە دا چەند عەجەمی قوڵە شینی تفەنگ بە دەست کە پێیان دەکوتن ئەمنییە وەژوور کەوتن و دەستیان بە پشکنینی سندووق و نێو ماڵ و کتێب و دەفتەرەکان کرد. روویان کردە بابم و کوتیان دەڵێن ئەتۆ جوویتە  عێڕاق و کتێب و نووسراوەی کوردیت لەگەڵ خۆت هێناوە ئەدی کوانێ؟ لە کوێت داناون؟ بابم کوتی بەڵێ چوومە عێڕاق چوومە بەغدا بۆ زیارەتی غەوسەلئەعزەم و لە گەڕانەوە دا چوومە تەوێڵە بۆ دیداری شیخی حیسامەدین و کارێکم بە هێنانەوەی کتێب و نووسراوەی کوردی نەبووە. ئەمنییەکان دوای پشکنینی هەموو ماڵەکە بابمیان لەگەڵ خۆیان برد و ڕۆیشتن. دوو غەم و پەژارە ڕوحی بچکۆڵەی منیان ئازار دەدا . یەکیان پەژارەی پەڕتووکە کوردییەکان کە دەمزانی بیانخوێنمەوە و هونراوەکانیابم پێ خۆش و دڵگیر بوون و ئەوی تریش پەژارەی بێ سەرو سۆراغی بابی پیر و نەخۆشم بوو. دوای چەند ڕۆژان کە بابم هاتەوە تێی گەیاندم و حاڵی کردم  کە نووسین و خوێندنەوەی کوردی قاچاغە بە واتای عەڕەبان  " الانسان ..... " هەر ئەوە بوو _ جا دەمەویست لێرە ئەوەتان پێ بڵێم _ هەر ئەوە بوو بوو بە هۆیەکی بنەڕەتی کە ئەمن هەر لە مێر منداڵی، هەر لە منداڵییەوە نووسین و گوتنی کوردیزمانی خۆم لە عەڕەبی و فارسی پێ خۆشتر و گرنگتر بێ."
کاک ئەحمەدی [ محەمەدی] قازیش عەینی شت دەگێڕێتەوە. کە مەبەستیان ئەوەیە بڵێن ئەوەی کە من کوردیم دەزانی، ئەوەی کە من کوردیم قسە دەکرد، کە من دوایە فێر بووم کوردی بخوێنمەوە و بنووسم زۆر بەلامەوە ئاسایی بوو. کوردێکم تەبعەن بە کوردی قسە دەکەم ئەگەر دەرفەتیشم بۆ ڕەخساوە بۆ وێنە کاک ئەحمەدی قازی سەردەمی کۆماری مەهاباد فێر بووم بخوێنمەوە و بنووسم. بەڵام کە تۆ دێی لێم داگیر دەکەی لێم دەبێتە شتێکی گەورە. چونکە ستەمە، چونکە مافی من پێشێل دەکەی. مافی زمانی، مافی نەرێنی ئەوەی کە یونسکۆ و دارو بەرد و  هەموو ددانیان بەوە دا هێناوە کە ئەگەر ئەتۆ مافی خوێندن بە زمانی دایکیش نادەی هیچ وڵاتێک، هیچ موئەسەسەیەک، هیچکەس بۆی نییە کە پێشی کەسێک بگرێ کە بە زمانی خۆی قسە نکا بنووسێ یان بخوێنێتەوە. بەڵام کە وات کرد تەبعەن دژبەرییەکەی دەبێتە شتێکی ئەوتۆ.
من ئەو باسانەتان لەگەڵ دەکەم. بێمە سەر باسی ئیقتیساد. یەکێک لەو باسانەی کە دەیکەن دوو شت، یەکیان ئەوەی کە هەر دێتەوە سەر باسی زمان ئەوەمان لە بیر بێ. ئەو ڕۆژانە یەکێک دەیکوت کە ئێران – حیسابی کردۆ نازانم چۆنی حیساب کردۆ – پەنجا زمانی تێدا. ئێمە بۆ پەنجا زمان چ بکەین؟ دیسان بە ڕای من وڵامەکە ئەوەیە یەک ئەو پەنجا زمانە هەموو داوای مافی خوێندن بە زمانی خۆیان کردۆ؟ کێن ئەوانە؟ ئەوە لایەنێک چونکە لێرە ئینسان دەبێ وشیار بێ وەکوو ئەوانی لێ نەیە لە لایەن خەڵکی ترەوە قسە بکا.. ئەخر ئەوان هەمیشە بۆ ئێمە قسە دەکەن. هێندێک ئەوانەی دژی مافی خوێندن بە زمانی دایک قسە دەکەن ئێستا فێر بوون دەڵێن ئەو قسانەی ئێمە دەیکەین بەرژەوەندی منداڵی کوردە. یانی ئەوان ئەنەهوو دڵسۆزترن بۆ منداڵی کورد لە چاو ئێمە، ئەوان دڵسۆزترن. ئێستا فیری ئەوە بوون ئەوە دەڵێن. مەبەستم ئەوەیە ئێمە نابێ بکەوینە ئەو داوەوە کە ئێمە بڵێین مازەندەرانی نەمبیستووە ئەوان بیانەوێ. بڵێی ئەوەندی کە، ئەمن بەش بە حاڵی خۆم ڕێگا بە خۆم دەدەم ئەوە بڵێم ، بڵێم لەو ماوەیەی بیست سی ساڵە دا کە ئەمن لەو باس و خواسە دا سەرەتەقەیەکم کردووە ئەوەندی من بزانم، چونکە ئەوانەی زمانی نووسینیان هەیە و ئەو ئیدیعایەیان هەیە و تا ئێستا ئەو داواکارییەیان هەبووە تورکی ئازەربایجانییە، کوردی کوردستانییە، بەلووچی بەلووچستانە و عەڕەبی ئەهواز. دەتوانی باسی تورکەمەن بکەی باسی ئەوانیتر من بە ڕاستی، بۆ وێنە من دەزانم بەختییاری، تەنانەت یەکێک لە هاوکارەکانی خۆم  چەند ساڵ لەمەوبەر ئەلفوبێی بۆ داناون. ئایا ئەوەی کە ئامادە بن لە حاڵی ئێستا دا پەروەردە بە زمابی خۆیان هەبێ پیرۆزە. ئەوە دەبێ لە ئەوان بپرسن. کاتی وا دەبێ بڵێن  لە خۆیان بپرسن. ئەگەر پەنجا  کۆمەڵگەی وا هەیە  کە بە ڕاستی دەیەوێ بە زمانی خۆی بخوێنێ بۆ نا؟ بەڵام تۆ ڕاست ناکەی چونکە من نەمدیوە. لە هیندووستان بیست و دوو جڤاتی وا هەیە، کۆمەڵگەی وا هەیە. وێرانیش نەبووە. مەسەلەی ئێکۆنۆمی جا لە کاتی وا دا دەڵێن ئەمە زۆر گران دەکەوێ. فڕانسوا گرێن. جی ئار ئای ئێن ، گێ ڕێ ئی ئێن فڕانسوا گرێن زمانناسێکی کارپێکەرانەیە، جێبەجێکارانەیە واتە خەریکی سیاسەتی زمانی و پلانی زمانی و ئەمەیە، سەرنووسەری یەکێک لە گۆڤارە زانستییە هەرە باشەکانی ئینگلیزییە، لەنگوێج پلانینگ ئەند لەنگوێج پرابلمز ئەمە هەم دوکتورای لە بواری زمانناسیی جێبەجێکارانە دا هەیە، هەم لە ئیقتیساد دا، هەوەڵێ دوکتورایەکەی لە ئیقتیساد دا بوو دوایە چون پڕۆژەی دوکتوراکەی باسی ئەوە بوو دوایە هێنایە سەر زمان و ئێستا  بە ناوبانگترین کەسە کە لە بواری ئابوور و زمان شتی نووسیوە و شت دەنووسێ. فڕانسوا گرێن، جا بۆخۆشی سویسی یە، ئەمە زیاتر جێگای سەرنجە چونکە تێیدا گەورە بووە، لە سیستمی خوێندن بە چەند زمان. بۆ خۆی سویسی یە. دەڵێ ڕەنگە لە کۆتاییدا، لە سەرەتا دا ڕەنگە لەبەر ئەوەی دەبێ مامۆستا تەربییەت بکەی بەو زمانە، دەبێ تێکست، کتێبی تێکست و ماتریاڵ ئامادە بکەی، لەوانەیە لە سەرەتا دا ئەمانە هەبن، هەندێ خەرج هەبێ بەڵام لە دوور مەدا دا ئەمە بە قازانج دەبێ. ئەگەر زۆر زۆر زۆر زیان بکەی ڕەنگە دوو لە سەد، سێ لە سەد خەرجەکە بچێتە سەرێ بۆ چەند ساڵی داهاتوو، بەڵام لە دوورمەدا دا تۆ قازانج دەکەی وڵاتێک قازانج دەکا، جڤاتەکە قازانج دەکا بۆ؟ تۆ بەس ئەوەندەی دابنێ ئەگەر هەنگاوێکی ئاوا گرینگ خوێندن بە زمانی دایک کە بە دەست حکوومەتێکی ئۆتۆنۆمەوە بێ  یان شووڕایەکی کە ژیان و کاروباری خۆی هەڵدەسووڕێنێ با بڵێین لە ناوچەی موکریان بە دەست ئەوەوە بێ تۆ پێشی ئەو هەموو دوژمنایەتی و شەڕ و هەڵڵا و ئەوەت گرتووە، دەزانی چەندەت پارە بۆ گەڕاوەتەوە؟ یانی بە ڕاستی پێت وایە پارەی ئەو شەڕ و هەڵڵایە و ئەو کوشتن و بڕین و هەموو ئەمانە، بەندیخانە و هەموو ئەمانە زیاترە لە پارەی خوێندن بە دوو زمان.  ئەو جار وای دابنێین پارەکە بڕێک زیاتر بوو ئەم پارەیە گریبگترە یان دایکانی جەرگ سووتاو؟ ئەو باسانە بەڕاستی دەبێ لەگەڵیان بکرێ. دەبێ بەشێوەی کردەیی لەگەڵیان بکرێ. بەڵام ئەوانە بە داخەوە کەمتر دەکرێن چونکە لەگەڵ ڕێزم چەند کەسێکی لێ دەرچێ ئەوانی خۆشمان کە هێندێک جار دەچنە سەر ئەو ڕادیۆ و تێلێڤیزیۆنانە لەو باسانەی زمان و پەروەردە باش نازانن. هەمووی هەر دەبەنەوە سەر لایەنی سیاسییەکەی. ئەوانیش بەوە تووڕەن بەڵام کە چاوت لە لایەنی ئیقتیسادییەکەی کرد، چاوت لە لایەنی ڕەوانناسی و دەروونناسییەکەییت کرد، چاوت لە لایەنی پێداگۆژی و پەروەردەکرد بە ڕای من شتێکی تری لێ دەردەچێ. لایەنی سیاسییەکەش تکا دەکەم کەس بە خراپ لێم تێ نەگا. لایەنە سیاسییەکەش زۆر زۆر مادی و لە جێی خۆیەتی و زۆر زۆر وایە و دەبێ بکوترێ. زمان نوێنەر و سازکەری  ناسنامەیە. بە بێ زمان ناتوانی کولتووری جیاوازی خۆت هەبێ. کە کولتووری جیاوازی خۆشت نەبوو ناتوانی  خەڵکی جیاواز بی کە وا بوو ماڵاوا.
ئەمە ئاسانە بە ڕاستی. دوو دانە شتی تریش بڵێم یەکیان مافی مرۆڤ. یەکێک لە قسەکان ئەمەیە کە  تەنیا کەمینەکان باسی مافی زمانی دەکەن. بە هیچجۆر وانییە، بە هیچجۆر وانییە ئەوانەی کە بۆ خۆیان دەسەڵاتی زمانییان هەیە لە وڵاتی خۆیان جا چ دۆستانی عەڕەب زمان بێ، چ دۆستانی تورک زمان یا فارس زمان هێشتا پێی نەگەیشتووەتە لۆس ئانجلس دەڵێ منداڵەکەم لە کوێ بچێتە مەدرەسەی فارسی؟  وا نییە ئەمە درۆیەکی گەورەیە کە تەنیا ئێمەی کەمینەکراو باسی مافی زمانی دەکەین. هەموویان باسی  مافی زمانی دەکەن و هەمووشیان مافی خۆیانە باسی مافی زمانی دەکەن. بەڵام نادادپەروەرییە کە لە ئێمەی زەوت دەکەن کە بەس بە ئێمە دەڵێن ئێوە مافی ئەوەتان نییە. بەڵام ئەوان مافی ئەوەیان هەیە فێرگەی تورکی، فێرگەی فارسی، فێرگەی عەڕەبی لە هەموو شوێنێک هەبێ. بۆ ئەمەش  باسێک دێننەوە ئەوەی کە پێی دەڵێن فالاسی fallacy، false argument  نازانم بە کوردی چی پێ بڵێم. موناقەشەی بێ بناغە، بێ بنەما جا ئەمەنەشیان زۆرە. من بەس یەکیان باس دەکەم هیوادارم ئێوە وەبیرم بێننەوە ئیتر. گوێتان لێ بووە دەزانن دەڵێ: خۆ منداڵی من هاتۆتە ئینگلیستان مەگەر بە فارسی دەخوێنێ لە مەدرەسە؟ بە ئینگلیسی دەخوێنێ. منداڵی کوردیش لە ئێران دەبێ بە فارسی بخوێنێ. ئەمە جارێ عەقڵی تیدا نییە بە ڕاستی چون هەر لە بناغەوە ئەوەی کە پێی دەڵێن هەر گریمانەکەی غەڵەتە. پرێمیسەکەی غەڵەتە. بۆیە فالێسی یە، چونکە تۆ ناتوانی پرتەقاڵ و سێو ناتوانی ئاوا بەیەکەوە هەڵیان سەنگێنی. دوو شتی جیاوازن، دوو میوەی جیاوازن. تۆی فارس یان کورد، یان عەڕەب یان تورک کە لە کانادای یان لە ئینگلیستانی دوێنێ گەیشتوویە ئێرە خۆ تۆ لێرە مافی تێرێتۆری، مافی جوغڕافی، مافی زەمینت نییە. تۆ ئەوە نی کە میلیۆن کەس بی، یان دە هەزار کەس بی لە خاکێک، لە تێریتۆرییەکی  تایبەت بە خۆت بژی کە بۆ سەدان و هەزاران ساڵە ژیاوی. هەر مافی ئەوەت نییە ئەم دوانە بە یەک هەڵدەسەنگێنی. راستی وەختی وا هەر دەبێ بڵێی هیچ باسێکم نییە کە لەگەڵ تۆ بیکەم چونکە  بە ڕاستی شتێکی زۆر گرینگ زۆر شاشە دێرە دا. یانی تۆ ئەوە نابینی کە کورد بە هەزاران ساڵ لەو خاکە لێی ژیاوە کە پێی دەڵێن کوردستان.بەلووچ هەر وا، تورکی ئازەربایجان هەر وا تۆ دوێنێ هاتوویە ئێرە، منیش، منی کوردیش. تازە گەیشتوومەتە کانادا چۆن دەتوانم خۆم هەڵسەنگێنم مافی زمانی خۆم بە مافی کەسێک کە هەزاران ساڵ لە سەر ئەو خاکە دەژی پێی دەڵێن کوردستان. ناکرێ ئەو دوو پێک گرتنە ناکرێ.
من لێرە ئیتر لەو باسە ڕادەوستم ئیتر لە خزمەت دام ئەوەندی بزانین دەرفەت هەبێ و بۆمان بکرێ. سپاس کاک ڕەحمان گیان.
ڕەحمان جەوانمەردی: ماندوو نەبی دەستت خۆش بێ دیارە ئەو بەڕێزانەی لە ستەیجن فەرموون لە پێشدا ئەگەر شتێکیان هەیە من دەستەکان دەکەمەوە بۆ ئەو بەڕێزانەش کە لە ئاودییەنسن. بەخێر هاتنی هەموو لایەک دەکەم جارێکی دیکەش من ئیتر نێو نابەم با وەختمان نەگرێ. لە شیکاوە دەست پێ دەکەین. شیکا، کاک ئامانج، دوایی چیا، کاک ئامانج، کاک ڕەحیم، نازانم بۆچی کەوتووەتە خوارەوە کاک ڕەحیم ئەو زووتر هاتبوو بەڵام قەی (د) ناکا دەتوانین بیبەینەوە سەرەوە دوای شیکا بێت کاک ڕەحیم. کاک حەسەن. کاک حەسەن تۆ فەرموو! پێشت دەخەین قەی ناکا.
حەسەن قازی: ئەمن دیارە پرسیارێک مامۆستا عەبدولحەمید حوسێنی کردوویەتی و لە بەر ئەوەی کە بۆخۆی لە کلابهاوس دا نییە داوای لێ کردووم کە ئەو پرسیارە لەگەڵ مامۆستا جەعفەر بهێنمە گۆڕێ. حەول دەدەم پرسیارە نووسراوەکە بدۆزمەوە بیخوێنمەوە. بەڵام خۆشم پرسیارێکم هەیە لە باسێکدا کە بەڕێز پرۆفسۆر شێخەلئیسلامی پێشکێشی کرد هەر ئەمڕۆ لە پلاتفۆرمێکی دیکە دا، باسی ئەوەت هێنا گۆڕێ کە
ڕەحمان جەوانمەری: سەعاتێک لەوە پێش لە زووم
حەسەن قازی: بەڵێ  کە زمان بێ لایەن نییە، وات کوت، فەرمووت  the language is not neutralڕستەیەکی ئاوا جا پرسیارەکەی من ئەوەیە گەلۆ ئەو کەسەی کە زمان بەکار دێنێ بێ لایەن نییە یان زمانەکە خۆی؟ بۆ وێنە ئەگەر زمانی فارسی لەبەر چاو بگرین ئەتۆ دەتوانی بە زمانی فارسی بڵێی کورد هەر بوونی نییە، بە هەمان زمان  دەتوانی بڵێی بەڵێ کورد هەیە و دەتوانێ دەوڵەتی خۆی دروست کا دەتوانێ زمانی خۆی هەبێ و مەدرەسەی خۆی هەبێ. پێم خۆشە لەو بارەیەوە ئەگەر بگرێ زیاتر شی بکەیەوە چونکە ئاماژەت کرد بە گوتنی مامۆستایەک. پرسیارەکەی مامۆستا عەبدولحەمیدیش دەبینمەوە ئەتۆ فەرموو قسە بکە ئەگەر کاک ڕەحمان ئیزن بدا دوایە ئەویش دەخوێنمەوە چونکە داوای لێ کردووم کە بە گوێی جەنابت بگا.
ڕەحمان جەوانمەردی: تکایە. کاک جەعفەر گیان  دانە بە دانە پێیان دا بڕۆین بە پرسیارەکاندا چۆن پێت باشە؟
شێخەلئیسلامی: ئەگەر ڕێگام بدەی وڵامی کاک حەسەن لەوێش، دانیشتنێکی دیکە بوو ئەم بەیانییە دەرفەت نەبوو پرسیار بکا زۆر قەرەباڵغ بوو..
ڕەحمان جەوانمەردی: لای تۆ بەیانییە کاک جەعفەر
شێخەلئیسلامی: زۆر ئیشکالی تێکنیکیمان هەبوو.  وەدوا کەوتین. بەڵێ
ڕەحمان جەوانمەردی: لای جەنابت بەیانی بوو
شێخەلئسلامی: کاک حەسەن تەشریفی لەوێ بوو بەڵام نەیتوانی پرسیار بکا
ڕەحمان جەوانمەردی: عەرز دەکەم لای تۆ بەیانی بوو، هەر ئێستا سەعاتێک، دوو سەعات پێش ئێستا.
شێخەلئیسلامی: بەڵێ بەڵێ، ببوورە، بەیانی بە موکریانی، مەهابادی یانی ئەو مۆڕنینگە، این صبح. لای ئێوە وا بزانم بەیانی دەبێتە سبحەینێ، بەهەر حاڵ.
عەرز بێ کاک حەسەن ڕاست دەفەرمووی  لە تەعریفی زماندا هەر لەوێ من باسی ئەوەم کرد کوتم زمان بۆ من چییە ؟ زمان بۆ من بریتییە لە  سیستمێکی دەنگ یان ئیشارە کە ڕێزمانی هەیە، قاعیدەی هەیە و ئەوە بەڵام بۆ سێ مەبەست بە کار دێ یەکیان مەبەستی پێوەندی گرتن، یەکیان خەزێنە کردن و پاراستن و پێداهاتنەوەی کولتوور، یەکیشیان بۆ  خوێندنەوەی دنیا و ساز کردنی ناسنامە.
بەڵام، لەوێ بەڵامێک هەبوو جا ئەوە لە تووڤێ سکووکتناب کانگاس و یەکی ترم وەرگرتبوو کە بۆ خۆت دەیانناسی بەڵام کە باسی زمان دەکەین ناتوانین باسی ئاخێوەرەکانی نەکەین لەبەر ئەوەی زمان ئەوان دروستیان کردووە و هەر بەوانیشەوە دەمێنێتەوە دەنا دوای ئەوان نامێنێتەوە، ڕەنگە لە کتێباندا بمێنێتەوە بەڵام دوای ئەوان نامێنێتەوە وەکوو زمانێکی زیندوو. دێرە دا  جەنابت تەواو ڕاست دەفەرمووی کە زمان واتە ئاخێوەرەکانی. واتە لە دەقێکدا ئەتۆ ئایدێئۆلۆژی دەبینی ئەمە ئایدێئۆلۆژی ئەو کەسەیە کە بەرهەمی هێناوە کە لە زمانەکە دا ڕەنگ دەداتەوە بەڵام، لێرە بەڵامێکی  دیکە هەیە، بەڵامەکەش ئەوەیە دەقێک کە تۆ چ ئەو کەسە بناسی و چ ئەو کەسە نەناسی دەتوانێ بۆ خۆی سەربەخۆ مەعنای خۆی هەبێ ئایدێئۆلۆژیش بڵاو بکاتەوە. جا بۆیە هێندێک جار ئێستا  لە بوارەکەی من دا شیکاری ڕەخنەگرانەی دەق هێندێک جار ئێمە تووشی ئەو ڕەخنانە دەبینەوە. بۆ وێنە  لە کۆنفڕانسی زۆر بە نێوبانگی جیهانیدا بۆ وێنە شتێکم پێشکێش کردووە دوایە یەکێک هەستاوە کوتوویە باشە ئەو زمانەی کە تۆ نیشانت دا ئەو کەسە ئەو وشانە لەو وتارە دا کەلکی لێ وەرگرتووە بۆ وێنە لە دەنگوباسی ئەو مێدیایە دا ئەو ڕێزمانە ئایا  کرداری تێپەڕی بەکار هێناوە، تێنەپەڕی بە کار هێناوە، هەموو ئەو شتانەی کە باست کرد مێتافۆر، فڵان گریمانە کردن ئەوەی پێی دەڵێن    presupposition, assumptionهەمووی تەواو دەتوانی دڵنیا بی کە نووسەرەکە مەبەستی ئەو شتانە بووە. لێرە دایە کە دەق و نووسەر لێک جودا دەبنەوە یان قسەکەر و نووسەرەکە لێک جودا دەبنەوە زمان بۆ خۆی دەبێ بە شتێک . لە زۆر کاتان دا وڵامی وەک من یانی ئەوانەی لە بواری شیکاری ڕەخنەگرانەی دەق دا کار دەکەن وڵامیان ئەمەیە دەڵێن ڕاست دەکەی ئەمن نازانم لەوانەیە ئەو کەسەی ئەوەی نووسیبێ بەڕاستی مەبەستی شتێکی تر بووبێ  بەڵام ئەو دەنگوباسە وەکوو دەق بڵاو بووەتەوە خۆ ئەوەی دە ڕۆژنامەدا چاپ بووە کەسەکە لەگەڵی ناگەڕێ  ئەو ڕۆژنامە چووەتە ئەو سەری دنیایێ لەوێ لە وانەیە هەر نەزانن ئەو نووسەرە کێیە. بەڵام دەقەکە دەخوێننەوە. کە وابوو دەقەکە بۆ خۆی بە بێ ئەوەی کە نووسەرەکە لەوێ بێ تەئسیری خۆی دەکا و کاری خۆی دەکا و ئیدێئۆلۆژی خۆی بڵاو دەکاتەوە. دێرە دایە کە زمان بۆ خۆی دەکرێ ئایدێئۆلۆژی بێ. نەک ئەوەی کە زمان پەیدا دەبێ بۆخۆی یەکسەر ئایدێئۆلۆژیاوییە، نا لە کردن دایە، لە بە کار هێنان دایە ئایدێئۆلۆژی دروست دەکا و بڵاوی دەکاتەوە.  لێرە دا  تەواو ڕاست دەفەرمووی.
حەسەن قازی: بۆم هەیە پرسیارەکەی کاک عەبدولحەمید بخوێنمەوە؟
شێخەلئسلامی: فەرموو کاک حەسەن گیان.
حەسەن قازی:  مامۆستا عەبدولحەمید حوسێنی دەنووسێ: کاکە گیان سڵاو، لەگەڵ سڵاو بۆ پرۆفسۆر شێخەلئیسلامیش . ئەگەر توانیت، لە کڵاپهاوس ئەو شتانەی خوارەوەی لەگەڵ باس بکە ، وەک پێناسەیەکی نەتەوەیی و زمانیی نێو لێنان بە زمانی دایک چەند گرینگە، کورد لە سەدەکانی سێزدە و چاردەی زایینی بەو دواوە لە ژێر کارتێکەریی دینی، نێوی عەرەبییان لە منداڵەکانی خۆیان ناوە، ذهبی نووسەری تاریخ الاسلام کاتێک لە بارەی شێرکۆ باوکی سەلاحەدین دەنووسێ، نانووسێ شێرکۆ، دەیکاتە اسد الجبل، ئەوە بەڵگەیەکی مێژووییە، کە کورد دوای هاتنی ئیسلام بە زۆربەیی نێوی کوردییان لە منداڵەکانی خۆیان ناوە، به دەگمەن نێوی عەرەبییان لێناون. نێوی دێ و شارەکانیش زۆر درەنگتر گۆڕانیان بەسەرداهاتووە. پێم خۆش بوو بۆچوونی بەڕێزیان لەو بارەیەوە بزانم.
ڕەحمان جەوانمەردی: ئەو هێندێکێشن بەکار ‌هێنانی ناوی ژینا و مەهساش دەگرێتەوە.
حەسەن قازی: بەڵێ ئەوەش دەگرێتەوە
شێخەلئیسلامی: چەند شت دەگرێتەوە. منیش بڕوام بەوە هەیە. ئینسان کە گوێ دەداتە بەیتە کوردییەکان، بە هەر حاڵ ئەو بەیتانە لە کوێوە دێن. ئەو بەیتانە ئەگەر نەڵێین هەزاران، سەدان ساڵ لە گٶڕێ دا بوون دەم بە دەم گەڕاون: لاس،خەزاڵ، مەم، زین، بەردەوان،نێچیرەوان،شاخەوان، سەیدەوان، ئەمانە هەموو کوردین کە وابوو منیش هیچ لەوە دا شکم نییە کورد ناوی خۆی هەبووە بەر لەوەی کە ئیسلام و عەڕەبی بێتە ئەو مەنتیقە بەڵام ناوەکان گۆڕاون. جا لێرە باسێکی زۆر گرینگ دێتە گۆڕێ بە ڕاستی باسەکەش ئەمەیە جا ئەوە دێتەوە سەر ئایدێئۆلۆژی ناسیۆنالیستی بەرچاوتەنگی ئێرانی کە هێندێک جار، نەمدەویست ئەوەیان باس بکەم چونکە زۆرە چەند لاپەڕەیە لیستەکە. ئێستا کە وای لێهات با بیڵێم. یەکێک لە باسەکانیان ئەوەیە کە فارسی هیچکات خۆی تەحمیل نەکردووە. ئەوە عەڕەبیش دەگرێتەوە لەوانەیە یەکێک بڵێ خۆی تەحمیل نەکردووە. لە وانەیە کەس لە سەر ناوی کورد هەبوون هەڵیان نەئاوەسیبێ.
ڕەحمان جەوانمەردی: پێم وایە جامی وتارێکی هەیە لە سەر ئەمە ئەوە کە هیچ وەخت خۆی تەحمیل نەکردووە جامی هەیە کە پێشتر مودیری ڕادیۆ زەمانە بوو کاک جەعفەر.
شێخەلئیسلامی: بەڵێ بەڵێ. ئەوانە زۆرن. ئەو ئاغای ئەمینی کە ماوەیەک لەمەوپێش کۆچی دوایی کرد. لەگەڵ کاک حەسەن ئەز قەزا لە بیرمە باسێکی گەرم و گوڕیان هەبوو لە سەر
ڕەحمان جەوانمەردی: مەمەد کۆمۆنیست؟
شێخەلئیسلامی: بەڵێ لە سەر بی بی سی پێرژن بوو کە زۆر پێ دا دەگرێ کە دەڵێ فارسی هیچ کات خۆی تەحمیل نەکردووە  بەسەر خەڵکانی گەلانی ئێراندا، ئەو دەڵێ قەومهای ئێراندا، بەڵکوو هەمیشە بە باوەشی ئاواڵاوە وەرگیراوە. ئەوەڵەن ئەو ئیدیعایە هیچ ئەساسی زانستی نییە چونکە هیچ کەس سورڤەی نەکردووە هیچکەس ڕاپرسی نەکردووە سەد ساڵ لەوە پێش چۆن بووە ئێمە ئەوەی نازانین بەڵام ئەوەی کە خەڵک بۆچی زمانێکی دیکە هەڵدەبژێرێ یان ناوەکان دەگۆڕێ ئەگەر زۆری لە سەر نەکراوە. لەبەر ئەوەی کە خۆ پێویست ناکا تەنیا زۆری بە قەولی ئانتۆنیۆ گڕامشی دەڵێ فیزیکی بێ. زۆری، هێژمۆنی دەکرێ لە ڕێگای مووافەقەتەوە، لە ڕێگای دوو لایەنەوە ساز بێ. چۆن؟ کاتێک خەڵکێک دەزانێ مەسڵەحەتی لەمە دایە، مەسڵەحەتی منداڵەکەی لەمە دایە کە ناوی کوردی نەبێ دەیکا بۆ؟ چونکە پێمان خۆش بێ و پێمان ناخۆش بێ زۆربەی، نەک هەر کورد، زۆربەی هەرە زۆری دایکوباوکانی دنیا منداڵەکەیان خۆشتر دەوێ لە زمانەکەیان. ئەمە عیلمێکی سەیر نییە ئەمە دایکوبابی یە. هەستی دایکوبابی یە، ئەمن بۆخۆم بابم. ئەمە شتێکی زۆر غەریب نییە بە ڕاستی. کە وابوو چی خەتەرە بۆ منداڵەکەیان نایانهەوێ.  چی خەتەرە بۆ منداڵەکەیان نایانهەوێ. من باوکی خۆم  ئامۆزای مامۆستا هێمن موکریانی بوو، من باوکی خۆم بە هەزاران شێعری لەبەر بوو، بە سەری دا چووم کە دەرگای لە خۆی پێوە داوە کە وەژوور کەوتووم گوێم لێ بوو ئەوەڵێ جارێک لە بیرمە لە سەفەر دەهاتمەوە کە دەرگام کردەوە سەید عەلی ئەسغەر دەنگی دەهات، ئەگەر دەرگام کردەوە باوکم وەک منداڵ دەگریا. گوێی دەدا سەید عەلی عەسکەر. دەی ئەو باوکە بە منی ئەوت بە براکانی دیکەشم  ڕۆڵە چتان لەو بەزمەی داوە! کوڕە ڕۆڵە لێ گەڕێن تووشی کێشە دەبن. کوڕە ڕۆڵە خۆتان تووشی ئەوەی مەکەن بۆ؟ چونکە باوک بوو. بۆخۆی خەریک بوو لە پشتەوە بە سەید عەلی ئەسغەر دەگریا، شێعری کوردی پێ خۆش بوو بە دزی دەچوو گوێی دەدا ڕادیۆی بەغدا ئەگەر کاکەی فەلاح شێعری مامۆستا هێمنی دەخوێنێتەوە بەڵام بە منی دەکوت لێی گەڕێ کارت بەو شتانە نەبێ چونکە  دەیزانی خۆم فێر کردووە بە دزی. چونکە دایکوباوک ئاوایە. ستیڤن مەی کە پرۆفسۆری سۆسیۆلینگویستیک و پاشان ناسیۆنالیزم و ناسنامەیە لە نیوزیلەند تەواوی تەمەنی لە سەر ئەوە داناوە کە کاری کردووە لەگەڵ خەڵکی مواری ئەو خەڵکانی خۆجێیی نیوزیلەند. شتێکی هەیە ئەمن زۆر جار لێی دەگێڕمەوە، عەزیمە بە ڕاستی دەڵێ: ئەوەی کە دەڵێن هێندێک لە گەلان، نەتەوەکان، لە خەڵکەکان بۆخۆیان زمانی خۆیان وەلا دەنێن درۆ ناکەن، ڕاست دەکەن هێندێک خەڵک بە ڕاستی بیلفیعل، عەمەلەن زمانی خۆی وەلا دەنێ بۆ؟ چونکە بە قازانجی نییە ڕای بگرێ. چونکە زیانی لێ دەکا، زیانی ئابووری لێ دەکا، زیانی کۆمەڵایەتی لێ دەکا، زیانی پرێستیژی لێ دەکا، زیانی مەقامی لێ دەکا، زیانی هەموو شتی لێ دەکا. دەمێنێتەوە لایەنی ناسنامە و ڕووحییەکە، ددان بە جەرگی دا دەگرێ ژیان دەڕوا و دەڵێ قەی ناکا با ئەوەم هەبێ. مەبەست چییە. دەڵێ زمانێک لە منداڵێک بە تایبەت گەنج، بە تایبەت گەنجی دوازدە و سیزدە و چاردە و پازدە کە ئیتر ناسنامەکە تەواو جێی خۆی دەگرێ و تەواو خۆی دەناسێ و ئەوە کە دیتی زمانی دایک و بابی زمانی ئەکتەرە بەناوبانگەکە نییە،کە دیتی زمانی دایک و بابی لە سەردێڕی ڕۆژنامەکانی کە هەموو ڕۆژێ بە پەنایان دا دەڕوا نانووسرێ، کە زانی لە ئوتۆبووس کە دانیشتووە دەنگی گۆرانیبێژەکە زمانی دایک و بابی نییە، کە چووە سەر پۆلی فێرگە دانیشت ئەو کەسەی ڕێزی بۆی هەیە واتە مامۆستا یان سەرۆکی فێرگە بە زمانی دایک و باوکی قسە ناکا، کە ئێوارێ هاتەوە یا لە شوێنێک دیتی  سەرۆک کۆمار بە زمانی دایک و باوکی قسە ناکا مەگەر بێ عەقڵ بێ دەنا بۆ زمانەکەی وەلا نانێ. چی تێدا بۆ ئەو ئەو زمانە ڕابگرێ جگە لە چەرمەسەری وەکی باوکی من هەمیشە بە منی دەگوت ئامۆزای هێمن موکریانی. جا بۆیە لێرە ئەمە هەیە بگەڕێینەوە سەر ئەو پرسیارەی ئەو دۆستە بەڕێزەمان.
زۆرجاران خەڵک ناوی خۆی دەگۆڕێ لەوانەیە بە دڵی خۆی، تفەنگی لە سەر نییە. دایک و باوکی ژینا دەیتوانی هەرچەند من لە وتارێکی ٢٠١٩ دا کە لەو گۆڤاری ئەنیستیتووی کورد چاپ کرا، ئەو کاتی زۆر، ٢٠١٩ ئیتر، سێ ساڵ لانی کەم بەر لە ڕاپەڕینی ژینا من لەوێ باسی هێندێک داکیومێنت دەکەم کە چۆن نەیاران زمانی کوردی مەحدوود کراوە، بەربەست کراوە یەکێک لەو بەڵگەنامانە کە لەو وتارە دا نیشانی دەدەم لە سەر ئاکادێمیاش هەیە یا یەکێک لەوانە. بە هەر حاڵ لەوێدا نیشان دەدەم کە چۆن بازرگانێکی کورد لە پارێزگای فارس نازانم لەوێ چی کردووە، بەڵام لەوێ داوای کردووە کە گەلۆ من دەتوانم ناوی بەرهەمەکەم بنێم ژینا؟ وڵامی بۆ هاتۆتەوە نا، ناتوانی ناوی بەرهەمەکەت بنێی ژینا لەبەر ئەوەی کە ژینا کوردییە و ئێرانی نییە. جا ئەم خاڵە ی زۆر بە قووەتە چونکە ئەوان هەمیشە کە فشاریان بۆ دێ و زەختیان
ڕەحمان جەوانمەری: ئادرێسەکەیمان بۆ دەنێری کاکە!
شێخەلئیسلامی: بەڵێ،زەختیان دەکەوێتە سەر دەڵێن نا نا کورد ئەسیلترین ئێرانی یە. لەوێ کوتوویانە کوردییە و ئێرانی نییە. بەڵام  ژینا ئەمن دۆستی زۆر خۆشەویستم هەیە سەقزی کە کچەکەی ئیستا نزیکەی بتست و پێنج ساڵی تەمەنە بەڵام ناوی ژینایە  یەعنی دیارە تۆمار کراوە لە کۆماری ئیسلامی دا. مەبەست چییە؟ مەبەست ئەوەیە کەس تفەنگی ڕا نەگرتووە ناتوانی ناوی ژینای لێ بنێی بەڵام ئەو خەڵکە خۆ بێ عەقڵ نییە، ئەو خەڵکە دەزانێ ڕەنگە ئەو ناوە بە قازانجی نەبێ. ......... با نەزانن ئەمە خەڵکی هەر ئەو ناوچەیەیە کە گۆیا گۆیا سەر دەبڕن.
لێرە مامۆستامان هەیە یەکێک لە مامۆستا بەناوبانگەکانی باکووری ئەمریکایە، پرۆفسۆرێکی بەنێوبانگ لە باکووری ئەمریکا دەڵێ یەکەم جار کە پرۆفسۆرەکەم لە شوێنێکی وەکوو شەریف، زانکۆی شەریف زۆر کەوتە ژێر تەئسیری پڕۆژەیەکم وا بوو بانگی کردم و زۆر خۆشی لێم هاتبوو قسەمان کرد و زانی کوردم. کوتی ئەو ساتەی کە زانی ئەمن کوردم قسەی دووەمی ئەوە بوو کوتی تۆش سەری کەست بڕیوە؟ جا لە کۆمەلگەیەکی ئاوا دا دایک و باوک بەڕاستی، بەڕاستی دەبێ کورد بێ، بەڕاستی دەبێ ناسنامەکەی خۆی یەکجار بۆ گرینگ بێ کە ناوی منداڵەکەی کوردی بنێ. کە هەشبوون، کە هەشبوون بە دەیان من بۆخۆم کە ئێستا باسی خۆم کرد من مامم سەردەمی شا ناوی مناڵی ناوە شلێر، گەلاوێژ، هەڵاڵە. خوشکێکم زەمانی شا ناوی کچی نا کوردستان، گوڵستان، نیشتمان. ئەمانە بن ئامۆزای هێمن بوون. یانی هێندێکیش هەبوون ئاوا بە لەخۆ بردوویی بەڵام بە ڕای من ئەوانە ئەوپەڕی لەخۆ بڕدووییان کردووە. ببوورن زۆر درێژ دادڕ بووم. سپاستان دەکەم
ڕەحمان جەوانمەردی: وەڵا سپاس کاک جەعفەر، دیارە دەبێ بچمەوە لای، دەبێ لەسەرەوە پێیدا بێمەوە. پێم وایە کاک ڕەحیم لە پێش هەموومانە ئەم جارە. کاک ڕەحیم.
ڕەحیم ئەمینی: بەڵێ زۆر سپاس
ڕەحمان جەوانمەردی: فەرموو بە قوربان.
ڕەحیم ئەمینی: دەنگم تێت؟
ڕەحمان جەوانمەردی: وەک تۆپ!
ڕەحیم ئەمینی: سپاس من زۆر زۆر بەخێرهاتنی بەڕێز مامۆستا جەعفەر شێخەلئیسلامی و باقی هاوڕێکان دەکەم من بە ڕاستی قسەم بۆ نەماوەتەوە لەو بابەتەوە بەڵام یەک دوو شتی چکۆڵە باس بکەم. یەک دوو پرسیاری چکۆلەم بوو نازانم کاتی وەی ببێ جوابم بداتەوە یەکێک وەک ڕێنووس بۆ مناڵ چون من مامۆستای سەرەتایی بووم و ئەمەوێ کوردی فێری مناڵەکان کەم حەتتا لێرە لە سوێد دەژیم بە سوێدییەکانیشم بە چەند نەفەر فێر کردووە کە زمانەکەی ئێمە فێر بن. دوو سێ گرفتی چکۆلەم بوو یەکێکیان لە سەر نووسینی (د) یان ( دال) ئەو شێوەی لە کتێبەکاندا دەینووسن ئەیهێننە سەر خەتی زەمینەکە یان ئێمە پێی ئەڵێین هێڵی ڕاستە  کە ئەوە لای من غەڵەتە لە فارسیشا وا نانووسرێ ئەو (د) ناوەڕاستەکەی ئەچێتە سەرخەتەکە یا نیوەی لە پشت خەتەکەوە دێتە خوار خەتەکەوە کە من لێرە لەگەڵ یەک دوو مامۆستای باشوور قسەم کرد ئەوان پێیان وا بوو نابێ وا بێ و هەر ئەوەی ئەوان دروستە ئیتر بە نەتیجە نەگەیشتین . یەکێکی تریش لە سەر ( ڕ) ێی قەڵەو یا ڕێ ی گڕ و هەر وەها ڕێی ساکار کە بڕێک لەوان دێنن ڕێی قەڵەو کە لە سەرەتای وشەکەوە بێت نیشانەکەی کە حەوتێکی چکۆڵەیە لە ژێریا بۆی دانانێن من لێم پرسین بۆ داینانێن ئەی وت ئەوە یاسایە ئەگەر (ڕ) لە ئەولەوە هات و حەتمەن قەڵەوە پێویست ناکا نیشانەکەی دابنێین. وتم برای بەڕێز وا نییە ئەو پیتە بەو نیشانەوە ئەناسرێتەوە ئەگەر ئەوە دانەنرێ (ر)ی ساکارەکە چۆن من بتوانم بە تەلەبەکی فێر کەم هەر وەکوو ( ر) و (ز)، ز ئەگەر نوختەکەی دانەنێی تێک ئەچێ بەو نوختە چکۆلەیە جیاوازی تێیا ئەبێت. یا ئەگەر وا بێ  بۆ پیتەکانی تر وەکوو ( لام)، لامی قەڵەو یا لامی ساکار یا گڕ ئەگەر وا بێ بۆ ئەویش ئەبێ لە ئەوەڵەوە داینەنێین. ئەو دوو پرسیارەم بوو، دیارە پرسی تر هەبوو بەڵام وەختی ناگرم تەنیا یەک شت ئەڵێم بۆ ڕاست کردنەوەی ئەو قسەیەی کاک جەعفەر ئێمە دوو مناڵمان هەیە لێرە لە سوێد ئەژین خێزانم ئەیویست بیانباتەوە دیارە من ناتوانم بچمەوە هاوژینەکەم  ویستی سجیلیان بۆ وەرگرێ سجیل و پاسی ئێرانی چووە سەفارەت کچەکەمان ناوی تریفەیە کوڕەکەمان ناوی ئازادە بۆ ئازاد هیچ قسەیان نەکرد بەڵام بۆ کچەکە بۆ تریفە پێیان نەدا. هەرچێکمان کرد کوتیان غەیری مومکینە ئەوە ئیسلامی نییە و ناکرێ کوتمان بابە لە سەقز و لە بانە کە من خەڵکی سەقزم خزممان هەیە ناوی تریفەیە وتیان لێرە نایدەین. ناچار ئازادەشیان بۆ دانا ئێستا ئەو کچە دوو ناوی هەیە  ئازادە و تریفە. سپاستان دەکەم و دەستخۆشی زۆر لە کاک جەعفەر دەکەم بە ڕاستی زۆرشتی لێ فێر بووم سپاسی ئەکەم.
جەوانمەردی: کاک جەعفەر
شێخەلئیسلامی: زۆر  سپاس کاک ڕەحیم گیان. دەست و چاوت خۆش بێ. کاک ڕەحیم بوو وایە.
ڕەحینم ئەمینی: بەڵێ
شێخەلئیسلامی: کاک ڕەحیم هەر ئەوەیە کە کاک ڕەحمان فەرمووت؟
جەوانمەردی: بەڵێ
شێخەلئیسلامی: لە دروست کردنی کتێبی سەرەتایی کۆمەڵە دا بەشداریت هەبووە؟
ڕەحیم ئەمینی: بەڵێ ڕاست ئەفەرموێ.
شێخەلئیسلامی: ئەوە دەبێ قسە بکەین چونکە من دەمێکە پێشکێشکاری  دەکەم بەراوەرد کردنی کتێبی کۆمەڵە و کتێبی حتزبی دێمۆکڕات. ئەڵبەتە ئەوە شتێکی تازە نییە ساڵی ٢٠٠٢ لە کۆنفڕانسێکی  ئەمریکا پێشکەشم کرد بەڵام بە هەر حاڵ ئەوە دەبێ قسە بکەین بەڵکوو، بەڵکوو کاک ڕەحمان دانیشتنێکمان بۆ دابنێ جەنابت، یەکێکیش پەیدا بکەین لە لایەنی حیزبی دێمۆکڕاتەوە باسی تەجرونەی خۆتان بکەن من ئەودەم خۆشحاڵ دەبم کە دای بڕێژم مەبەستم چییە لەوە چۆن  پێشکەش بکەین و پاشان باس و خواسێک بکەین منیش پێشکێشکارییەکەی خۆم بکەم کە چۆن ئەو دووانەم بەراوەرد کردووە و بێمەوە سەر قسەکەی مامۆستا حەسەن قازی مەسەلەی ئیدێئۆلۆکی کە چەندە ئایدێئۆلۆژی لەو دوو کتێبە دا هەیە سەرتان سوڕ دەمێنێ. بەهەر حاڵ هیوادارم بتوانین شتێکی وا بکەین.
سەبارەت بە ڕێنووس کاک ڕەحیم گیان وەڵاهی دەزانی چۆنە ڕێنووس شتێکی قەراردادی یە هەتا ئەگەر لەوڕۆوە ئێمە خەریک بین هەتا ئەوە دەڵێن ئەوە ڕۆژی حەشرە قەت قەت هیچ شتێک لە ڕێنووسدا هەموو کەس ڕازی ناکا. ناکرێ بۆ ناکرێ؟ لەبەر ئەوەی کە زمانی قسە کردن پەیتا پەیتا دەگۆڕدرێ دیارە مەبەستم ئەوە نییە هەموو  ڕۆژێ بەڵام دەگۆڕدرێ ئێستا من بۆ وێنە لە خوشکەزا، برازا حەوانەی خۆم، بەرەی نوێ لە مەهاباد شتم گوێ لێ دەبێ سەردەمی من نەبووە ئێستا  گوێم لێ دەبێ دەنگ ساز بووە دەنگ. بۆ وێنە /ف/ یەکان بوون بە / ڤ/  فەرە، نازانم ڤامەکە ئەوشتانە سەردەمی من نەبوون.
جەوانمەردی: /گ/ یەکانیش بوون بە / چ/ کاکە
شێخەلئیسلامی: بەڵێ، بەڵێ. بەڵێ. ئەو شتانە سەردەمی من نەبوون یان " مامە جیان چۆنی؟ " ئەو شتانە سەردەمی من نەبوون، بەڵام ئەڵبەتە هێندێکیان هەبوو ئەو باسی /گ/ و /ج/ شتێکی دیکەیە. بەڵام مەبەستم ئەمەیە قەت قەت ڕێنووس تەواو ئەدای زمانی قسە کردن ناکا. ئینگلیزی ئەوەی بۆ نەکراوە، فارسی ئێستاش بۆخۆت دەزانی خاهەر بۆ دەبێ خواهر بنووسرێ چونکە ڕۆژێک لەوانەیە گوتبێتیان خواهەر. بەڵام زمانی قسە کردن گۆڕاوە ئەو ماوە. کە وا بوو قەت ناتوانین ئەوە بکەین بەڵام من لە شتێکدا بە ڕای من بۆ (د ) چەند جار ئەو پرسیارەم لێ کراوە ئێمە با وەدوای، لە باشووری کوردستان کوردی نووسین و چاپکردن و ئەوە زۆرتر جێ کەوتووە بە هەر حاڵ زمانەکە ڕەسمی یە. لای ئێمە نازانین کەی دەبێتە ڕەسمی، کەی بۆخۆمان ئاکادێمییەکی خۆمان  دەبێ دەنا خۆ پێت وا نەبێ  دوو ڕاوێژی شێوەزارێک لەکورد ئەمە قەومابێ دوو ستانداردی هەبێ. ئێستا جەنابت لە ئێسپانیا گەڕێ بڕۆ کاتالۆنیا. کاتالۆنیا لە بارسێلۆنا کاتالۆنییەکان ئاکادێمییەکیان هەیە لە ڤالێنسیا کە سێ جوار سەعات بە سەیارە دوورە لەوێش ئاکادێمی خۆیان هەیە  چونکە ڤاڵێنسیا پێی واهەیە هەمان کاتالۆنیایی یە بەڵام جیاوازە ئاکادێمی خۆیان هەیە. هێندێک شتیشیان جیاوازە بە تایبەتی لە نووسیندا. هێندەش نییە. ئەمانە هەیە. یانی وشیار بین ئەوانەی کە هێندێک جار وەکوو بیانوو یەخەی مە دەگرن ئەخر ئێوە زۆر شێوەزاروو هەیە. لە زۆر وڵاتان ئەمە زۆر شتێکی زۆر ئاسایی یە. بە هەر حاڵ بۆ (ڕ) یەکە من لەگەڵ جەنابتم بۆچی لەگەڵ جەنابتم؟  یەک منال، دیسان دەڵێم مناڵی چوار ساڵە و پێنج ساڵە کە دەتەوێ ئەوەی فێر کەی چ پێویستە ئەتۆ  ئەو مەنتیقەی بۆ بێنیەوە کە لە تۆ تێبگا ڕ ئەمەی ناوێ مادام کە  لە سەرەتا بێ دەنا دەیهەوێ. تەواو ئەگەر (ڕ) ڕ بێ دەیهەوێ و تەواوە. ئەوەی کە ڕێیە  ئەو حەوتەی لە ژێرەوە دەوێ. تەواو بۆی ئاسان دەکەیەوە، بۆ کەسێکی تریش من  تەجرونەی ئەوەم هەیە زمانی کوردیم بە بیانییەکان گوتووە. زمانی کوردیم بە غەیرە کوردەکان گوتووە بە ئینگلیزەکان بە تایبەت . لەوێ بۆت دەردەکەوێ کە ئەو هەمووە تەبسەرە و شەرت و شروت و ئەوانە بە ڕاستی سەردەشێوێنێ لە کەسێکی کە بۆخۆی کورد نییە و دەتەوێ ئەلفوبێی فێر کەی ، هەتا شتەکەن یەکدەستر و ئەوەی کە پێی دەڵێن consistent و یەکدەست بێ باشترە، لێرە دا لە گەڵتام.
ڕەحیم ئەمینی: زۆر زۆر سپاست دەکەم بەڵێ منیش لەگەڵ جەنابتم ئەو شتە تازانە هەیە بە تایبەت  مەسەلەن لە فارسیدا زۆر وشەی تازە هاتووە کە کاتی خۆی ئێمە هەر نەمانبیستبوو. من مامۆستا بووم لە ئێرانا کاتی خۆی مامۆستای زمانی فارسی بووم دیارە ئی سەرەتایی و ئەم وشانەم هەر نەبیستبوو زۆر وشەی کە ئێستا باسی ئەکەن کە نامهەوێ هەمووی ناو بەرم کات بگرم وە دیارە ڕەنگە دەنگ و شتیش گۆڕا بێ هەر ئەوە بەشێکی ئەگەڕێتەوە سەر ناوچەکان و لەهجەکانا بەڵام بە هەر حاڵ ئەوە دەردێک بوو کە من گرفتم بوو بۆی بە تایبەتی من چۆب چەن تەلەبەی  وەکوو جەنابت فەرمووت لێرە هەم فارس و هەم سوێدیم فێری کوردی کردووە و ئەمە بۆ من گرفت بوو ئەمە چۆن ئەم پیتە ئەبێ نیشانەیەکی هەیە بەوەوە بیناسین و ئەم پیتە چ لە سەرەتا  دا بێ، چ لە ناوەڕاست بێ و چ لە ئاخرا بێ هەر یەکێکە. ببوورە یەک وشەی پێ ئیزافە کەم لە برادەرێکم پرسی دوو وشەی کەڕ بەڵام عەلامەتەکەی بۆ دامەنێ جۆنی لێک دەکەیتەوە ئەگەڕ ڕێیەکە حەوتەکەی بۆ دانەنێی چ فەرقێک ئەکا ناتوانی جیای کەیتەوە.
ڕەحمان جەوانمەردی: وایە
ڕەحیم ئەمینی: ئەم پیتە بەوەوە ئەناسرێت و ئەبێ لەگەڵی بێت ئەو کەسانەی ئەڵێن لەگەڵی نەبێت کەیفی خۆیانە بەڵام من وەک مامۆستا حەتمەن وا ئەکەم. سپاستان دەکەم و دەستتان خۆش بێ.
شێخەلئیسلامی: مەمنوون یەک شتی ترم لە بیر چوو کاک ڕەحمان گیان من کە باسی ناوم کرد، ناو پێویست ناکا بە سەر دابسەپێ، کە زانیت باو نییە و بە قازانجی مناڵت نییە خۆی لێ دەپارێزی ئەمە ، ئەم باسە گرینگە بەڵام ئەوەی کە ئایا هەموو ناوێک دەتوانی بڵیی نا، من مەبەستم ئەوە نەبوو. ئەو تەجروبەی کە جەنابت هەتە ئەو کاتەی کە سەفارەتخانەی کۆماری ئیسلامی هەر لەو ئۆتاوا هەبوو، ناوی ناڵێم نە وەک کچەکەم ڕازی نەبێ بەوە، موافەقەم نییە، بە هەر حاڵ گەورە بووە و ئەداڵتە بۆ خۆی گەورەیە لە بەر ئەوە ناتوانم ناوی بێنم بەڵام ناوێکە کوردی خۆشە کە چووین ئەو کاتی کوتیان نابێ. بێنە بیبە و فڵان و، منداڵ هەیە بەو ناوەی من دەناسم و کوتیان ئیلا و بیلا ئێمە لیستێکمان هەیە ناکرێ. ئاخرەکەی کۆڵمان نەدا و کوڵمان نەدا و بە تایبەت هاوژینەکەم کۆڵی نەدا و کوتی ئەمن لێرە ناڕۆم و بە هەر حاڵ دەبێ ببێ کوتیان یەک شتتان دەتوانین لەگەڵ بکەین: تۆ سەییدی مێردەکەشت سەییدە ڕێگامان بدە سەییدەیەک لەوی زیاد کەین ئاوا دێڵین. یا دەنا ساداتێکی پێوە زیاد دەکەین. کاکە ئاوا ناوی ئەو کجەی منیان خراپ کرد.
رەحیم ئەمینی: کاک ڕەحمان یەک نوکتەی تر ئەگەر ئیزن بێ. زۆر سپاست دەکەم لە سەر ئەو کتێبانە کە وا تێبینیت کردووە و ئەوانە. من چەند ساڵ لەمەو پێش حدوودی دە ساڵ لەمەو پێش لە ڕۆژهەڵات تێ ڤێ لە ستۆکهۆڵم کتێبێکی وەزارەتی پەروەردە بە ناوی ئەلفوبێ ئی کاک عەبدووڵامحەمەد ئەمینە دامە بەر باس و لێکۆڵینەوە کاک دیاکۆی هاشمی کە خۆشەویستی ئێمەیە و ڕەنگە جەنابیشت بیناسی  ئەو بەرنامەکەی بەڕێوە ئەبرد کە من لەو کتێبەدا زیاتر لە سەد وشەی غەڵەت بە تایبەت لە ڕووی ڕێزمان و ئەوانەوە و من هەر لەوێ ئیشارەتیشم کرد بە کتێبەکەی  کۆمەڵەشەم بە دەستەوە بوو وتم ئەم کتێبەش ساڵی ٥٩ نووسراوە ئێمە ئەو وەختە زۆر توند و تیژ و ئەوانە بووین لە سەر بیروباوەڕەکەی خۆمان چون ئێمە کۆمەڵە بووین ئەو وەختەش باسم کرد ئەمە هەڵەی تێدایە هەم هەڵەی چاپی تێدایە، هەم هەڵەی ڕێزمانی تێدایە، هەم هەڵەی ئیدێئۆلۆژیکی تێدایە. ئەوە کامڵەن لەگەڵ جەنابتم ڕاستە و من هیچ ناتوانم دیفاعێکی لێ بکەم مەگەر لە شتێکی ڕاست بێت.
ڕەحمان جەوانمەردی: ئەگەر ئیجازەمان بدەی کەمتر لە دەقیقەیەک کات دادەنێین. پرسیارێکیشم بۆ خۆت ناردووە یەک نەفەر لە ئاودییەنسەوە ناردبووی نازانم چەنابت خویندوودەتەوە یان نا.
شێخەلئیسلامی: نەخێر
ڕەحمان جەوانمەردی: لە چەت ڕوومەکەت دایە کاکە من بۆ ناردووی. ئەو فلەشە هەیە لە سەرەوە ئەوە ئەگەر لێ بدەی فلشەکەی سەرسەرەوە دەستی ڕاست لای زەنگەکە. چەندێک کاتمان پێ دەدەی کاک جەعفەر، ئەبێ لێت بپاڕێینەوە واقعییەتیشە ماندووی.
ئامانج: کاک ڕەحمان پێشنیارێکم هەیە، کاک جەعفەر با چەندین پرسیار بکرێ جا جواب بداتەوە.
ڕەحمان چەوانمەردی: باشە فەرقی چییە هەر وەقت دەگرێ، بابزابین چەنێ وەقتمان پێ دەدا.
شێخەلئیسلامی: ڕاست دەکا، بەڵام پرسیار با بڕۆین. چەندە؟ ١٥ دەقیقە.
ڕەحمان جەوانمەردی: ١٥ دەقیقە ئۆکەی دەی کە وا بێ بەپەلە کاک ئامانج خۆت
ئامانج: وەڵا من هەر پرسیار دەکەم 
ڕەحمان جەوانمەردی: هەر پرسیار فەرموو
ئامانج: پرسیار دەکەم لە کاک جەعفەر ئایا بە ڕاستی ئەو ئارگومێنتەی کە بۆ، ئەوەی کە لە باشووری کوردستان زمانی  کوردی ئێستا پێی دەخوێندرێ دروستە بۆ ئەوەی، ئەوە شایەد نەتەوەیەکی دیکە بێ کە ئەزموونێکی وای نەبێ. یا دەنا پێش باشووری کوردستان ئێمە چ ئارگومێنتێکمان دێناوە بۆ وەی کە فێر بوون، یا پەروەردە بە زمانی دایکی گرینگە.
پاشان پرسیارێکی دیکە ئایا ئێمە کە ئۆرگانیزاسیۆنێکمان نییە لە ڕووی پەروەدەییەوە لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان، لە باکوور بەتایبەتی ئێستا لە دوو پارچەی تر هەیە چی دەبێ بکەین بۆ ئەوەی لانی کەم بتوانین قەوارەی ئەم زمانە بپارێزین یا خود لانی کەم بتوانین لە فەوتان ڕزگاری کەین یا هەر ئاوا بمێنێتەوە  ئێمە دەبێ چ بکەین ئەرک دەکەوێتە سەر شانی کێ،دەڵێن  ڕۆشەنببیران، دەڵێن نووسەران، دەڵێن حیزبەکان دەبێ سیاسەتێکی  فەرهەنگیان هەبێ پێم خۆش بوو لەو ڕووەوە ڕێنونیمان بکا سپاسی دەکەم.
ڕەحمان جەوانمەردی: ئەوەی دووەم زۆر گرینگە پێم وایە هینی ڕۆژهەڵات بوو کاک جەعفەر. مەبەستی لە ڕۆژهەڵاتە.
ئامانج:بەڵێ نموونەی ڕۆژهەڵات، باکوور
شێخەلئیسلامی: وڵام بدەمەوە یا ڕابوەستم بۆ پرسیاری تر
ڕەحمان جەوانمەردی: ئەرێ وەڵا بە سورعەت ئەگەر بفەرمووی بۆچی نا
شێخەلئیسلامی: کاک ئامانج سپاست دەکەم. کاکە گیان من کە باسی باشووری کوردستانم کرد مەبەستم ئەوە نەبوو کە ئەو ئارگومێنتی خوێندن بە زمانی دایک لەوێوە هاتووە نا. نا، ئەو راستەکەت بوێ ئەمە بڕێک کۆن دەگەڕێتەوە بەڵام ئەمەش بۆ خۆی باسێکی تر هەڵدەگرێ کە بۆچی لە عێڕاق ئەمە جێ کەوت. بە بێ بریتانیا ئەمە جێ نەدەکەوت، بە بێ بریتانیا ناسیۆنالیزمی عەڕەبی بەر لەویش تورکی ڕێگای وەها شتێکیان نەدەدا ئەوەش بۆ خۆی  بەهەر حاڵ بوونی بریتانیا لەوێ و لە نووسینێک دا باسم کردووە، دوکتور ئەمیری حەسەنپووریش یادی بەخێر بێ باسی کردووە لە کتێبە بە ناوبانگەی دا. بەڵام مەبەستم ئەوە بوو نووسین ئەوەی کە جێ کەوتووە، ئەو کولتوورەی ڕێنووس و شتە کە جێ کەوتووە ئێمە زۆر نەیگۆڕین بە تایبەت چونکە بۆ وێنە فارسی ئاوا دەنووسرێ. هەرچەند لەوانەیە ڕۆژێک ناچار بین لەبەر ئەوەی کە بە هەر حاڵ منداڵی ڕۆژهەڵات ئەگەر هەم فارسی فێر بێ و هەم کوردی چ باشتر کە ئەوان بڕێک شت لە یەکتر فێر بن. بەڵام بۆ هێندێک شتان من  دەزانی وەک چی دەبینم وەک ئەوی دەبینم من بڵێم ئێستا دەمهەوێ سەیارەیەک چۆن بێم  دەمەوێ سەیارەیەک دروست کەم، ماشێنێک دروست کەم  لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان، لە باشوور سەیارەکە هەیە بەڵام  دەمهەوێ لەبەر هێندێک هۆ دەمەوێ تەواو بیگۆڕم بیکەمە شتێکی تر. ئەمن پێم وایە ئەوە نەختێک  بە فیڕۆ دانی وزە و پارە و  زۆر شتە بە ڕاستی. کاتێک شتەکە بۆخۆی هەیە بەقەولی ئینگلیسی دەڵێ بۆ دەتەوێ چەرخێکی دیکە بۆ دەتەوێ ئیختراع بکەی ئەمە کات دەکووژێ، ئەمە سەرمایەی دەوێ، ئەمە وزەی دەوێ هەموو ئەوانە. شتەکە هەیە وەری بگرە دەتوانی بڕێک ئاڵوگۆڕی تێدا پێک بێنی. بەڵام من ئەگەر قسەکەم وای گەیاندووە کە ئێمە ئارگومێنتی خوێندن بە زمانی دایک باشە لە باشوورمان وەرگرتووە نا. ئەمن بۆخۆم لەوێ وەرم نەگرتووە بە ڕاستی. ئەز قەزا دەبێ بڕێک وشیار بین چونکە بە ڕاستی  بەداخەوە ئەوە زۆر سەرکەوتوو نەبووە لە باشووری کوردستان. ئەوە دەنێو خۆماندا بێ بە ڕاستی. لە شوێنی دیکە زۆر زۆر سەرکەوتوو بووە بەڵام هەموومان دەزانین کەمتەرخەمی چەند دەکرێ بۆ وێنە لە کتێبی دەرسی پۆلی یەک و دوو لە لاپەڕەی یەکەمەوە تۆ هەڵەی نەک هەر ڕێنووس و خاڵبەندی و ئەوە، هەڵەی ڕێزمانی دەبینی. یانی شتی وا لە نێو نەتەوەی دیکە دا نییە کە خەڵک لە ڕێزمانی خۆیدا هەڵە بکا. لە ڕێزمانی خۆتدا چۆن هەڵە دەکەی؟ ڕێزمانی خۆت، ڕێزمانی خۆتە لە منداڵییەوە قسەی پێ دەکەی. دایک و بابیشت هەر وا قسەی کردووە هەڵە چۆن دەکەی. یانی بە ڕاستی هونەری دەبێ هەبێ کە هەڵە لە ڕێزماندا بکەی. بەڵام بەهەر حاڵ مەبەستم ئەوە نەبوو. شتێکی تر چی بکەین. وەڵا ڕاستت بوێ ئێستا هەر ئەو دانیشتنەی کردوومانە بە کوردییە، باسی زمانی کوردی دەکەین، باسی گرینگایەتی زمانی کوردی دەکەین، یارمەتی یەکتر دەدەین کە چۆن  وڵامی ئەو ئارگومێنتانە بدەینەوە، چون وڵامی ئەو بڕ و بیانوانە بدەینەوە کە ئەوانی تر بۆ مانیان دێننە گۆڕێ ئەمە بۆخۆی هەنگاوێکی گرینگە. .تێلێڤیزیۆنی کوردی یە. ئێستا ساتڵایەتە کوردییەکان  لەو چەندین ساڵە دا خزمەتی یەکجار زۆر گەورەیان کردووە. ،یەکجار زۆر زمانی کوردیان دەوڵەمەند کردووە، دەزانم ئێستا هێندێک لە دۆستان دەڵێن ئەخر وێرانیشیان کردووە. من ئاوای نابینم بە ڕاستی. هەندێک هەوڵی خۆیان دەدەن هەوڵەکەیان باش دەرناچێ بۆ وێنە وشە دادەتاشن، بۆیان دەرناچێ، جێی خۆی ناگرێ. ئەمە ڕێگایەکە کە هەموو زمانێک پێی دا ڕۆیشتووە و پێیدا دەڕوا. زمانی فارسی بەو هەموو ئیدیعایەی کە هەیەتی بە هەزاران هەنگاوی ئاوا دا ڕۆیشتووە. زۆر وشەیان داتاشیوە کە جێی خۆی نەگرتووە یا بۆ وێنە ئێستاش کە ئێستایە زمانێکی کە دەڵێن هەزار ساڵە دەنووسرێ ئێستاش من گۆڤار و ڕۆژنامەی فارسی هەڵدەدەمەوە خاڵبەندی و شتی وێرانە بە ڕاستی. یانی زۆرم پێ سەیرە ئەو هەمۆ ئیدیعایە و پاشان ئینگلیزی و فەڕەنسی و ئەوە کە دەزانن ئێستاش کە ئێستایە لەو بوارانەوە، لە بواری نووسینی ئاکادێمیکەوە تۆزی ئەو  زمانە ئەورووپاییانە ناشکێنێ. ، هەر تۆزیان  ناشکێنێ بە ڕاستی. هەموومان  هەرچی لە دەستمان دێ با بیکەین. بۆ وێنە ئێستا ئەو پۆلانەی کە دادەندرێن لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بۆ زمانی کوردی  ئەوپەڕی لەخۆبوردوویی تێدا، ئەوپەڕی ریسکی تێدا بەهەرحاڵ وا بزانم خانمی زارا محەمەدی ناوی بۆ هەمووتان ئاشنایە، بە دەیان کەسی دیکە تووشی چەرمەسەری بوون لە سەر ئەمە. ئەمانە هەمووی جێی ڕێز لێ گرتنن. بەکەلۆریایەک کە لە زانکۆی سنە هەیە، ئەو چوار ساڵە خەڵک سی سی و جل چل لێی پەروەردە دەبن و لیسانسی زبان و ئەدەبییاتی کوردی وەردەگرن ئەمەش هەنگاوی زۆر بە نرخە. ئەو هەموو کتێبەی ئێستا بۆ وێنە چاپخانەی ٤٩ کتێب لە سوێد یا نۆروێژ لە بیرم چۆوە وابزانم سوێدە، بڵاوی دەکاتەوە هەنگاوێکی یەکجار بە نرخە، هەنگاوێکە کە بۆ وێنە هەتا بیست ساڵ لەمەو بەریش ئێمە چاومان لەوە بوو کە چاپخانەیەک بینایەکی هەبێ ، فیزکڵی بیلدینگێکی هەبێ، نازانم  کارمەندی هەبێ و چی و چی شتێکی وا بکا دۆستێکی دڵسۆز لەخۆبوروردوانە ئەو کارە دەکا دەیان کتێبی چاپ کردووە لە ماوەی دوو سێ ساڵ دا،  ئەمە  بەڕاستی، بە ڕاستی شاهکارە. ئەمانە هەمووی هەنگاوی باشن بەڵام لێرە بەڵامێک هەیە شتێکە کوتوومە و بڕوام پێیەتی و ئەساسی بناغەکەی لە لێکۆڵینەوەی مەیدانی دایە قسەی من نییە، قسەی لێکۆڵینەوەی مەیدانی یە. قسەی دەیان کەسی بە ناوبانگی وەکوو جێم کامێنز و سکووتناب کانگاس و فیلیپسۆن و کێ و کێ یە کە تەمەنیان لەسەر وەی داناوە.  وەکوو چل ساڵ، پەنجا ساڵ تەمەن. وەکوو تۆڤێ سکووتناب کانگاس. دەتوانی زمانێک ڕابگری کەم یا زۆر دە نیێو خەڵکێکی کەم دا و یا زۆرتر دا، لە گۆرانی دا یان لە فڵان دۆمەین دا ئەوەی کە پێیان دەڵێن دۆمەین یان  ساحە، بۆ وێنە لە مزگەوتدا دەتوانی زمانێک ڕابگری لەبەر ئەوەی کە بە هەر حاڵ لەوێ کەس کاری پێی نییە یان لەوانەیە بۆ وێنە کورمانجی لە نێو ئێزیدییەکان موهیممە چون  کتێبەکەیان بەو زمانەیە. دەتوانی زمانێک ڕابگری لە هێندێک ژینگە دا بەڵام بەداخەوقە ناتوانی لە هەموو شوێنێک ڕای بگری. مادام ، مادام شتێک لە گۆڕێ دا بێ و ئەو مادامە ئێستا زۆرتر لە هەموو کاتێک گرینگترە لەوانە بوو سەد ساڵ لەمەو بە گرینگ نەبێ، پەنجاساڵ لەوە پێشش  وەک ئەوڕۆ گرینگ نەبێ. لە سەردەمی خوێندەواری گشتی دا، لە سەردەمێک دا کە دەڵێن  لە ئێران، لە کاتێکدا کە لە سەردەمی شۆڕشی ئتسلامیدا نزیکەی شێست لە سەدی خەلكی ئێران، پەنجا لە سەدی خەڵکی ئێران خوێندەواری بە فارسی هەبوو، ئێستا بۆتە زیاتر لە ٩٠ لە سەد، لە وەها سەردەمێک دا تەنیا ڕێگایەکی کە زمانی کوردی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان دەتوانێ ڕزگار بکا خوێندن بە زمانی دایکی یە، هیچ شتێکی دیکە ناتوانێ ڕزگاری بکا. لەوانەیە دە ساڵی تریش بمێنێتەوە، بیست، سی ، پەنجا مەعلووم نییە چۆن بەڵام لە کۆتاییدا ناتوانێ، ناتوانێ لە بەر ئەوەی کە بە زمانێک نەت خوێند ناتوانی بەو زمانە بیر بکەیەوە، ناتوانی بەوزمانە بۆ خۆت بی. ئێستا مەسەلەن بەو شێوەی منێکی کە بە فارسی خوێندوومە، منێکی کە سی وپێنج ساڵە  بە ئینگلیزی دەخوێنم، دەخۆم دەرس دەڵێم، هەموو گیانم ئینگلیزی یە بەڵام قەت قەت ناتوانم بە قەت ئەو کوردییە ڕاحەت بم کە بە بێ ئەوەی کە بیری لێ بکەمەوە، بە بێ ئەوەی کە ڕاوەستم ، بە بێ ئەوەی پشوو بدەم ڕاحەت قسە دەکەم بە بێ ئەوەی کە یەک  هەڵەی ڕێزمانی بکەم. پشووبڕیش نەبم هەر دەیکەم. بە زمانی دی ناتوانم ڕاستە قینە ئەوەیە.
ڕەحمان جەوانمەردی: وەڵا کاکە ئەوە ئیتر خەتای خۆتە کاتەکە ئەگەر بڕوا. چیا گیان
چیا: ئیجازەم هەیە کاک ڕەحمان
ڕەحمان جەوانمەردی: زۆر سەریع بە، تکایە هەموو کەس سەریع بێ بێ زەحمەت تکایە!
چیا قارەمانی :بەڕێز کاک جەعفەر ئاگاداری هەموو گوندەکانی، هەموو شارەکانی حەتتا ناوەکانیان کوردیشە زۆر بە لامەوە سەیرە ناویشت لێ تەرجومە دەکەن. لەهەمان کاتدا ئێستا وای لێ هاتووە تێلێڤیزیۆنە کوردییەکانیش بە هەڵە حادەتی پێ گرتووە لە جیات ئەوڕۆ لە سنە دەڵێ ئەوڕۆ لە سەنەندەج. یان لە وتووێژی کەسە سیاسییەکان کە دەچنە میدیای فارسی عەینی ئەو وشانە بەکار دێنن بۆ شار و گوندەکانی کوردستان کە فارسێک بە کاری دێنێ. ڕای جەنابت لەسەر ئەو شتە چییە؟
شێخەلئیسلامی:  لە گەڵتام کاک چیا گیان بەڵێ وایە ناوی گوندەکان زۆری گۆڕاون یا ئەوەی کە جۆرێک ئەدا دەکرێن بە فارسی بە ڕاستی ئەگەر زۆر ورد نەبییەوە نایناسییەوە ئێستا لە بیرم نین بەڵام
ڕەحمان جەوانمەردی: دووزەخ دەرێ، دۆزە دەرە
شێخەلئیسلامی: `بەڵی هەتا یەکێک قسە دەکا دەتوانم وتارێک بدۆزمەوە کە ٢٠١٩ لەگەڵ پرۆفێسۆر ئەنەنبی و  کاک مەسعوود چاپمان کرد لەوێ چونکە باسی جوگرافیای  زمانی، نەخشەی زمانییە لەوێ باسی  هێندێک لەو شتانە دەکەین کە چۆن نێوەکان چییان لێ بەسەر هاتووە لەبەر ئەوەیە  با ئەوەش زیاد کەم کە ئێستا ئەو ئەتڵەسی زمانییەی لە زانکۆکەی من خەریکە بە شێوەی دیجیتاڵ ئامادە دەبێ لە ژێر سەرپەرستی پرۆفێسۆر ئەننبی دەقیق ئەمە دەکا لە عەینی حاڵدا کە ناوە  ڕەسمییەکەی- ئێرانی فارسی بۆ  گوندەکان دەنووسێ لەبەر ئەوەی کە خەڵک بیبینێتەوە چون بە هەر حاڵ بە داخەوە شتە ڕەسمییەکان بەوەیە لە هەمان حاڵیشدا ئەو ناوەش تۆمار دەکرێ کە خەڵکی ئەو گوندە بۆخۆی چی پێ دەڵێن وە بیزەبت بە فۆنەتیکی کاتینیش ئەدا دەکرێ بۆ ئەوەی کە ڕاحەت بتوانی بیخوێنییەوە. بەڵێ ئاگاداری ئەوە هەم و زۆر زۆر سپاس کە باست کرد زۆر زۆر گرینگە. ئەوە بە ڕاستی هەر ئەو شتەی کە جەنابت کوتت جار و بار ئەوە دەگەڕێتەوە سەر پرسیارەکەی کاک ئامانجیش کەشتێکی ئاوامان گوێ لێ دەبێ بە تایبەت ئەگەر دەزانین بۆ خۆی کەسەکە کوردە کاناڵەکە  کوردییە فڵان، کاتی خۆمان دابنێین  دوو دەقیقە ئی مەیلێکیان بۆ بنێرین. مەسێجێکیان بۆ بنێرن، ئێس ئێم ئێسێکیان بۆ بنێرین کە تکایە ئەگەر بۆتان دەکرێ ئاوا بڵێن . بڕوا بکەن زۆریان مەمنوون دەبن لەوانەیە ئی واشی تێدا بێ بڵێ ئەها ئەتۆ لە من باشتر دەزانی؟ ئەوەش هەیە بە داخەوە ئەوانەشمان تێدایە بەڵام من دڵنیام زۆری خۆشحاڵ دەبن و لەوانەیە داوای لێ بوردووییش بکەن بڵێ بەپەلە بووم هۆشم نەبووە، ڕاست دەکەی، مێشکم وا ڕاهاتووە. سپاس
ڕەحمان جەوانمەردی: دادە نەهییە گیان فەرموو، بەخێر هاتی، ئەحواڵت ؟!
نەهییە خۆشکەلام: ئەم کاتەتان باش هاوڕێیان
ڕەحمان جەوانمەردی: هەموو کاتت باش، سەرچاو
نەهییە خۆشکەلام: زۆر بەڕێز کاک ڕەحمانی بەڕێز، زۆر سپاس بۆ کاک، مامۆستا جەعفەری بەڕێز زۆر چێژم لە قسەکانی وەرگرت من ڕاستییەکەی پرسیارم نییە وەلێ ىبڕێ شت کە باس کرا من پێموایە بەشێ لە تەجروبەی ژیانی هەر حەموومانە ئەوەی کە باسی ناوی منداڵ کرا. من بۆ خۆم بۆ ناونانی بێری کچم کێشەم بوو شناسنامەیان نەئەدایە بە هۆی ئەوە کە ناوەکە ناوێکی کوردی بوو و دوای هاتوچۆیەکی زۆر و حەتتا ڕیشوەیەکی زۆریش کە دامان جا توانیمان کە ناوی بێری بۆ دەربێنین. بەڵام یەک شت لەو کاتەوە کە مەسەلەن ئێمە توانیمان ناوی بێری لە ناو سەبت و ئەحواڵا سەبت بکەین بۆ ئەو دایک و باوکانەی ترکە بیانەوێ مەسەلەن مناڵەکەیان ناو بنێن بێری یا بێریوان ئیتر کێشەیەک نابێ. یانی جاری ئەوەڵی ئەگەر مووەفەق ببی کەسانی تر  لە دوای تۆ ئەتوانن ئیستیفادە لەو شتە بکەن چون ئەو ناوە ئەکەوێتە ئەو لیستەوە. من پرسیارم نییە وەلی ئەگەر ئیجازە بێ دوو سێ دەقیقە .
ڕەحمان جەوانمەدی: وەڵا ناکرێ
نەهییە خۆشکەلام: ناکرێ
ڕەحمان جەوانمەردی: کاتمان نییە ئاخر
نەهییە خۆشکەلام: باشە کەوایە دای ئەنێم بۆ کاتێکی تر.
ڕەحمان جەوانمەردی: ئەبێ بە پەلە قسەکان بکەن چون کاک جەعفەر هەر ١٥ دەقیقەی وەخت هەیە.
نەهییە خۆشکەلام: دەی باشە ، کاتەکانتان خۆش بێ
ڕەحمان جەوانمەردی: دەتوانی بۆ ی بنووسی بۆ کاک جەعفەر قسەکانت بە ڕاستی و ئەشیکەن ئەو کارە.
نەهییە خۆشکەلام: ئەزانی شتەکان زۆر مەربووت بە، چون پرسیار نییە، خسووسی نییە کاتێکی تریش ئەتوانم بێم . قسەکانم بکەم زۆر سپاس دەستتان خۆش بێ.
ڕەحمان جەوانمەردی: کاتی کەمی پێ داین جارێکی تر تەشریف بێنێتەوە، هتوادارم کات زیاتر بێ.
نەهییە خۆشکەلام: قەی ناکا با پرسیارەکانیان بکەن.  منیش گوێ بیس دەبم
ڕەحمان جەوانمەردی: سارا گیان بە پەلە
سارا پێلتۆنێن: ئەو کاتەتان باش هاوڕێیان
ڕەحمان جەوانمەردی: ئیتر مەرحەبایی
سارا پێلتۆنێن: هیچ پرسیارێکم نییە. من گوێ ئەگرم لێتان، زۆر زۆر سپاس
ڕەحمان جەوانمەردی: دە باشە، نیما بە پەلە.
 نیما  بازوڵاهی:  سڵاو و ڕێز و سپاس
ڕەحمان جەوانمەردی: وەڵا ئەمن هێندم پەلە پەل کردووە پێم وایە قسەکان لە بیر دەچێتەوە.
نیما بازوڵاهی: کاک جەعفەر زۆر سپاس. شتی تازە فێر بووم بە ڕاستی. یەک پرسیار زۆر بە کورتایی بکەم . لە سەر زمانگەلێ، لە سەر زمانی دایکی ئێوە باستان کرد ناسیۆنالیسمی لێ دەربێرین، ئەو کەسە و ئەو منداڵە ئەو زوڵم و زۆرەی لێ نەکریێت چاوی لێ بکەین  و لە جێیەکی ترا ئێشاڕەتان فەرموو ئێمە ئجازەمان نییە بە جێی دیگری خۆی پێی خۆشە کە چ زبانێک بۆ نەتەوەی سەردەست بەڵام دیدگایەک هەیە کە لە ناوخۆ سبحا ڕۆژ بۆ هەورامییەکانیش  شتێک مومکینە پێش بێ جا کەسانی وەک کاک بێهرووز دیارە لایەنگری لێ دەکەن کە ئەوانیش حەقی خۆیانە خۆیان هەڵی بژێرن بە هەورامی یا بە چ زبانێ بێ. دیدگای ناسیۆنالیزمەکەش ئەوەی قەبووڵ نییە و ئەوانیش ئیستیدلال تێرن دیارە کات نییە باسی کەین چ  مێکانیزمێ بە بڕوای جەنابتان ئەدۆزرێتەوە کە ئەو دوو لایەنە لە یەکتری نزیک کا یا باشترین ڕێگە چییە؟ سپاس
شێخەلئیسلامی: زۆر زۆر سپاس بە ڕاست من ئی مەیلی خۆم  نووسی لە چەتەکە دا ئەگەر دۆستان پرسیاری تریان هەیە نەتوانین پێ ڕابگەین یا حەز دەکەن شتێکم بۆ بنێرن زۆر زۆر مەمنوون  دەبم، زۆرخۆشحاڵ دەبم وەری بگرم.
سەبارەت بەئەمە من ئاوای دەبینم، من وەکوو ئاکادێمییەک بە ڕاستی ناتوانم  لە لایەکەوە، ناتوانم بانێک و دوو هەوا بم داوای لێ بوردوویی دەکەم. ناتوانم لە لایەکەوە لایەنگری لە مافی زمانی بۆ موکری و ئەردەڵانی  بکەم چونکە کوردیی ناوەڕاست قسە دەکەن کە شێوەزاری خۆمە بەڵام داوای مافی زمانی بۆ هەورامی زمانان نەکەم.  هەورامی ئەگەر شێوەزاری خۆیان پێ زمانە مافی خۆیانە، ئەگەر دەیانەوێ پێی بخوێنن  مافی خۆیانە چونکە  عەینی ئەو بەحسانەی کە من دەیکەم  کە بە قازانجی هاوژینی و هاوزیستییەکی هێنمانە و پێشکەوتووانە و سەردەمیانەیە ئەگەر کورد لە ئێران،  ئەگەر کورد مافی زمانی هەبێ لە نێو خودی کوردستاندا عەینی باس دەکەم دەتوانم عەینی شت بکەم بە ڕاستی. چونکە ئەگەر نەیکەم ئەویتر دەگەڕێتەوە دەڵێ ئەی باشە ئەتۆ بۆخۆت لە ناو خۆت بۆ مافی زمانی نادەی بۆ چاوەڕوانی  ئەمن بیدەم. بۆ ئەوەی من دەیڵێم نا ئینسانی یە، بەڵام ئەوەی تۆ دەیکەی زەوتکردنی ماف لە فڵان گرووپ ئینسانی یە؟. ئەوە چەندی بە چەند؟ بە قەولی دۆستێک کوتی:  هاوماچ توو هاوماچ؟ بە ڕاستی چەندی بە چەند؟ ئەم دوانە یەک ناگرنەوە. شتێکتان عەرز کەم ماوەیەک لەمەو بەر  دەگەڵ دۆستێک مامۆستای زانکۆیە شتێکمان پێشکەش کرد کە زۆربەیان، هینەکە وا بوو، لە موئەسیسەیەک ، دامودەزگایەکی ئێرانی – فارسییەوە دەعوەت  کرا بووین کە باسی نەخشەی زمانی بکەین. نەخشەی  زمانی، ئەتڵەسی زمانی چۆن  بووە لە کۆنەوە و ئێستا دەبێ چۆن بێ و ئەمانە، پاشان کوردی بە نموونە. جا ئەمە بناغە بوو بۆ ئەوەی وتارێک کە هیوادارم بە زوویی بیبینن.  ئەڵبەتە  چەند مانگی تر وتارێکی دوور و درێژە ببێتە کوردی دەبێتە کتێبێک بۆ خۆی. کە لە کۆنەوە هاتووین خەریتەکان، نەخشەکان چاو لێ دەکەین. لە پێشکەشکارییەکەش وامان چاو لێکرد. لە قەشقەڕییەوە بگرە هەتا دەگەیە قەرنی ١١ پاشان ئەوەی شەڕەفنامە، ئەوەی شەڕەفنامە کە شەرحەکەی نووسیوە کە لە ساحیلی فڵانەوە  دەڕۆی بۆ بەستێنی فڵان و بۆ سنووری فڵان مەنتەقە و ئەوە. من ئەوەم  بە دیجیتال لە سەر گووگڵ مەپس کێشاوە کە ئەگەر وا بکەی دەبێتە چی. ئەوانەمان نیشان دا، دوایە ئی ئەمین زەکی کە یەکێک لە وانەیە زۆر درێژ دەبێتەوە سەرێکی لە عەفرینە و سەرێکیشی لای خەلیجە. هەموو ئەوانەمان نیشان دا یەکێک پرسیار بکا چ باشە ئیمە باسی نەخشەی زمانی دەکەین ئەو شتانەمان بۆیە نیشان دا بەس بۆیە کە نیشان بدەین نەخشەکان دەوریان لە مێژوو دا چۆن بووە چۆن نەخشەی سیاسی و نەخشەی ئێتنیکی و نەخشەی جوغرافی و نەخشەی فڵان فڵان ئاخرەکەی نەخشەی زمانی چۆن و  چۆن نییە. خۆزگە مامۆستا چووکەڵی لێرە با بڕێک باسی ئەو نەخشانەی بۆ کردباین، بەڵام بە هەر حاڵ  ئاخرەکەی دوایە یەکێک وا دەکا باشە ئەوە پێشتریش گوێم لێ بووە ئەتۆ لایەنداری لە  سەربەخۆیی کوردستان دەکەی وایە؟ یانی پرسیارەکە هیچ پێوەندی بەوەوە نەبوو کە ئێمە پێشکەشمان دەکرد. خەڵکێکی یەکجار زۆریش لەوێ بوو، وێبینار بوو زۆربەی مامۆستای زانکۆ بوون، خوێندکاری زانکۆ بوون. گوتم وەڵا با عەرزت بکەم پرسیارەکەت نازانم چ پێوەندییەکی بەو باسەی ئێرەوە هەیە بەڵام من ئەگەر شتێکی وام گوتبێ دڵنیات دەکەم کە هەڵەم نەکردووە ئەوە یەک، دوو من ئێستا ئەوە لە کەنەدام وەکوو مامۆستایەکی زانکۆیەکی کەنەدی دەگەڵ تۆ قسە دەکەم من لایەنداری لە سەربەخۆیی کۆبەکیش دەکەم، ساڵەهایە کردوومە ئێستاش دەیکەم. مەبەستم چییە، مەبەستم ئەوەیە بەڕاستی من بەش بە حاڵی خۆم ناتوانم لە لایەکەوە داوای شتێک بکەم بۆ خەڵکێک یا بۆ زمانێک بەڵام لە چوارچێوەیەکی دیکە دا نەیکەم  لە بەر بەرژەوەندی ناسیۆنالیزمی خۆم. لەوانەیە هێندێک دۆستان بیکەن من ناتوانم بە ڕاستی. مافی زمانی مافی زمانییە. چۆنیش دەزانی خەڵکێک شیاوێتی یا نییەتی خەڵکەکە، لێی پرسە دێمۆکڕاسی  یانی ئەمە.
ڕەحمان جەوانمەردی: ئەی کاک جەعفەر مەسەلەن ئەگەر کەسێک ببینی زوڵمی لێکراوە، حەقی خوراوە تۆ ناتوانی، ئەگەر نەزانێت وەکوو بڵێین بەردەیەک، بڵێین قولەی پێ ئەڵێن بەردە ناڵێن.  کۆیلەیەک بە هەڵە گوتم. کۆیلەیەک تۆ پێت وا نییە بە ئیستیلاح دەبێ داوای ڕزگاری کۆیلەش بکەین. یانی مەبەستم ئەوەیە لێرە
شێخەلئیسلامی: با با پێم وایە ، لێرە پێم وایە دەتەوێ شتێکی دیکە  لە من دەربکێشی.
ڕەحمان جەوانمەردی: نەخێر جەنابت
شێخەلئیسلامی: نا ڕێلەیتیڤیزم هەیە ، نیسبیگەرایی دەڵێ ئەوە ئەرکی ئێمە نییە. بۆ نموونە سەردەمایەک دەیانکوت ئەوە ئەرکی، بە تایبەتی پیاوەکان کە خۆیان بە فێمێنیست دەزانن دەڵێن ئەرکی وان نییە  کە بە ژنان بڵێن مافیان خوراوە یا نەخوراوە دەبێ بۆخۆیان دەست بەکار بن، یان ئەگەر نازانن بۆ وێنە نی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەو پیاوانە لە خۆڕا ئەو هەراهەرایەیان لە چییە؟ بەڵام من لەگەڵ ئەوەدا نیم چونکە  بۆ وێنە گرووپێک یان  ئێتنیکێک یان چینێکی کۆمەڵایەتی ئاگاداری ئەوە نییە کە چ ستەمێکی لێ کراوە ئێمە هیچ نەڵێین. نا لە ڕوانگەی منەوە کە پێی دەڵێن کۆمەڵناسیی زمانی ڕەخنەگرانە ، شیکاری ڕەخنەگرانەی گوتار لەمانە دا دێتەوە سەرCritical Theory تیوری ڕەخنەگرانە کە یەکێک لە ئەرکەکانی دروستکردنی وشیارییە، وشیاری کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی ئەمە زۆر گرینگە بەڕاستی، یانی هەموو کارەکانی، هەموو شیکردنەوەکانی، هەموو تەحلیلەکانی ، ئەو دانیشتنەی کە ئەمڕۆ من کردوومە ئەگەر بۆ ئەوە نەبێ بۆ چییە  بۆ دەیکەم. بۆیە دەیکەم وشیاری زمانی ساز بێ
ڕەحمان جەوانمەردی: وە ئیختیاریش دووبارە بگەڕێنییەوە دەزیمنیشدا هوشیارییەکەش تەکمیل کەی  شەیدا گیان فەرموو بە پەلە.
شێخەلئیسلامی: ئەوە پازدە دەقیقە بوو بە بیست.
شەیدا ژینا ...
ڕەحمان جەوانمەردی: شەیدا گیان بوێستە، لە زیمنی ئەوەشدا دوو دانە پرسیاریش لە نێو بۆکسەکەت دایە کاک جەعفەر.گیان ئەوەش بۆیە نووسیومەتەوە دووبارە.  فەرموو شەیدا
شەیدا ژینا: ئەرێ سڵاجێ خوە بێژم. کاک جەعفەر تە بەحسا ڤێ کر کو وەختەک مرۆ کرەتیک قسە دکە ڕوو دنە دبێژە ئاخێیش. لە کلابهاوسێدا ڕۆژەک نەبوویە ئەز بێژم یئاخێیش. هەر نها ژی کاک نیما تشتەک پرسی تە بەرسڤا وی دا بەحسا هەورامیا کرحەتتا حەدەک حاڵی بووم دەما کوردییا سۆرانی زێدە غەلیز بە یان گەلەک گۆتنێن زەحمەت بکار تینن  مژیێ من دوەستە دزانی سۆرانی ژ من رە زمانەک نییە کە ئەز هەر جار بکار بینم ئەز تەنێ د کلابهاوسێ دە بکار تینم.، ن هێندەک خزمێ خوە را بئاخەفم. لێ ئەز کوردێ ئورمییێ مە کوردێ کورمانجم  دەگەڵ کاک ڕەحمان و محەمەد ئەم جار جارا شەڕ دکن ئەمن دبێژن کورمانجی زمانەکە ئوو نە لەهجەیە. پرسا من ژ تە  ئەوەیە
ڕەحمان جەوانمەردی: من شتی وام نەوتووە
شەیدا ژینا: بسەکنە کاک ڕەحمان.، کاک جەعفەر ئەز پشکی حەنەکا دکم د ناڤ گۆتنا خوە دە. ئەز نکارم شەخسییەتا خوە بگۆرم ببوورە، نە ژ بەر وێ کو ئەز ب جیدی ناگرم نا، تەعنە ئاوێتن ئەخلاقێ منێ نە باشە.  کوردستانا یرۆ بەحسا فێدارلیزما وێ دکن، بەحسا  عەلەماندنا زمانێ کوردی دکن ئەز دخوازم بزانبم کانێ  بەشا کورمانجی و هەورامی وەکی زمان خویا دکن، پێناسە دکن یان وەکی لەهجەیە و بۆ عەلماندنا وان چاڤا فکر کرنە، ئەلئان کوڕێ من سوێدێ دە زمانێ کورمانجی دخوینە مەکتەبێ دە ، یانی زمانی دایکا کورمانجی دخونە. لێ ئەو تشتی ئەو دخونە نە زمانێ منە ژ بەر کو کوردیا نیڤسارا کورمانجی و زمانێ دایکێ گەلەکی فەرق دکە
شێخەلئیسلامی: ئەوە لە هەموو زمانێک دا هەیە
شەیدا ژینا: چاڤا؟
شێخەلئیسلامی: لە حەموو عەزمانێک دا هەیە. زمانی فارسی کو ئەم ل مەکتبێ هین بووین، هاتین هین کردن  عەزمانێ تشت نینە، عەزمانێ لالەزار نینە وەکی کابرا گوت چاڤا بێژم تا فەهم دکی ئەز چ دبێژم؟
شەیدا ژینا: بەلێ ئەز فەهم دکم
شێخەلئیسلامی: شەقامی لالەزار خەلک چاڤا دەئاخەفە گەلەک فەرق دکە ل گەل زمانی نڤیسکی  یا فارسی.
شەیدا ژینا: دگل کوردییا نڤیساندی فەرق دکە یا کوردی ژی وسایە.
شێخەلئیسلامی: بەڵی کوردی ژی وسایە.
شەیدا ژینا: نە، نە، پرسا من گشتی تر بوو. یانی ل کوردستانا فدرالیستا سبەینێ دەما زمانی کوردی دێ خوەندن.
شێخەلئیسلامی: بەڵی من فەم کر
شەیدا ژینا: یانی هوون وەکی سێ زمان ب کار بینن یا لەهجەکی ژ ڤانا چون من بهیست خالد عەزیزی دگوت  لە کوردستانێ دەبێ مە یەک زمان هەبە. ژ نەهاڤە ئەم وەکی ئیرانشهەری قسە دەکەین. منی کورمانج.
شێخەلئیسلامی: ئەو فکرێکی خەتەرە، نا، نا، ئەگەر کاک خالید ولۆ گۆتییە ئەڤ فکرەکی تەمام ئیرانشەهرییە  ئەو بۆ کورد شەهری بۆ سۆرانی شەهری ئێستا دەبێژێ. نە ب حەقیقەت من فەرقەک د بەینا وان دە نابینم. من ب تە دبێژم یانی سبیەنێ هەکە تشتەکی باش چێ بوو، فێدراڵی هەبوو، ئانژی شووڕایی هەبوو هەر تشتەک، ئەما گاڤا ناوچەیەک، مەنتقەیەک ئیختیار هەبوو  کو پەروەردەیا خوە بخوە هەڵبژێرێ بلا هەلبژێرێ. ئەگەر دخوازن ل  ماکۆیێ، سەڵماسێ، ورمێ  کورمانجی بخوونن بلا بخوونن. دخوازن ب سۆرانی بخوونن بڵا ب سۆرانی بخوونن. یەعنی ب رآست. من نوها گوتە هەڤاڵان، تو ژئ  ل ڤر بووی. ل کاتالۆنیا بۆ خۆی مەنتەقەیەک ئۆتۆنۆمی یە د ناڤ ئێسپانیا دا ، لێ بەلێ بۆ خۆ دناڤ مەنتەقا خوە دا دوو کاتالۆنیا هەیە ڤالێنسییەن و کاتالۆنییەنی بارسێلۆنا. ئیت ئیز ئۆکەی. چ تشت نەبوویە.  ئەوە چەند دەهە یە هەیە و ژیان ژی بەردەوامە ، کتیب ژی هەنە، ئەدەبیات ژی هەنە یانی ئەو تشتانە ب ڕاستی، ئەو تشتانە گەلەک جاران زمانی نینە. ئیڕۆ دوکتورێکی گەلەک بەڕێز، پرۆفێسۆر ئوێپینگێن لە کەمبریج یونیڤێرسیتی  دانیشتنەک، خۆزگە تۆ ڤێ دەرێ بای، گەلەک  تشتی باش گوتن، بەحسا زازاکی و کورمانجی و  ئەو تشتان دکر، پاشان ئەژ ژی ئەوە دبێژم ژ ئالییێ زمانییەوە، زمانناسییەوە  تشتەک ژ تە رە بێژم مەسەلەن هەورامی هەر تشتەک ب /خ/ بە، نە هەر تشتان لێ پڕانییا تشتان  کو /خ/ بە لە سۆرانی دە ئانژی د کورمانجی دا ل هەورامی و زازاکی دە بووە / وە/  خوەش بووە ب وەش گەلەک تشتان. تەمام نەبووم، ببوورە فکرا من
شەیدا ژینا: کاک ڕەحمان ئەو قاسی سترێس دکە من تەڤ ل هەڤ کر ببوورە.
شێخەلئیسلامی: بەلێ، ئەو بەحسا زمانناسییە، بەحسا عەزمانی یە.  بڵا ببە، بڵا ببە ئەمما ئەو  خەڵک چ دیبێژە وان خوە پێ کوردە ئان نە کوردە تشتەکی دنە، ئەگەر وان ژی خوە پێ کوردە بڵا ببە، ئەمما زێدە ل یەک زمان هەیە، یانی ب ڕاستی من فام ناکم چما کورد ب خوە دبێژە یەک نەتەوە لێ بەلێ دبێژە نەبێژە من ئێتنیک.  من ژی باوەر ب وی هەنە کورد نەتەوەیە ئو پڕانییا نەتەوەێێن دنێ چەند ئێتنی  هەنە. ئو هەر ئێتنیک عەزمانێ خۆە هەنە کورد نەتەوەیە لێ چەند ئێتنیکا وی هەنە. مارتین ڤان بڕاونێسن ژی دەبێژە گەلەک کەسێن دن ژی دبێژن. ئەو ئێتنکانە ژی نە تەنیا عەزمانێ جودا هەنە  ب خودێ دیلانێ جودا هەنە
ڕەحمان جەوانمەردی: جل و بەرگ. جلو بەرگ و
شێخەلئیسلامی: جل و بەرگێ جودا هەنە هەندێک جار  ئەزێ بکارم بێژم ب خودێ رۆخسارێن جودا ژی هەنە.  دێ بڵا چ دەبە. نەتەوەیە، نەتەوەیەک مەزنە  بەرفرەهە، نها هوون دبێژن ئەو عەزمانە بڵا عەزمان  بە، ئەگەر دخوازن عەزمان بە. بڵا بێژن کوردیش، پیرۆزە. ئەمما ئەوەی وەکوو نەتەوە بمێنێتەوە کورد پێویستە هێندێک ب هەڤ و دوو فام بکە تشتەک هەبە. بۆیە زۆر باش دەبێ بە ڕای من ئەگەر لە ورمێ کلاسی منداڵی کورد، کورمانج ب کورمانجی بخوونە باش دەبێ بەر هەندێ شنۆ و نەغەدە و چونکە سنوور هەنە دەگەڵ سۆرانی  مەهاباد و ئەو تشتانە ئەوان، بەر هەندێ ئەوان سۆرانیژی وەکوو مادەیەک هەبە، بڵا ئاشنا بە، یانی زارۆکەکی کورمانج ل ورمێ دکارە  کورمانجی فێر ئەبێ، تورکییێ ئازەری فێر ئەبێ، فارسی فێر ئەبێ، کوشکیا ژی چما زارۆکێ من نزانم زارۆکێ تە چەند زمان دزانە زارۆکێ من یەک ژ وان حەفت زمان دزانە لێرە لە کەنەدا. بۆ نا ئەگەر دەرفەت هەبە بۆ نا. سپاس
ڕەحمان جەوانمەردی: سپاس بۆ تۆ
شێخەلئیسلامی: ببوورە ها کورمانجیا من پڕ سورمانجییە، تۆ خودێ
شەیدا ژینا: ئەگەر کاک ڕەحمان ئیجازە بدا ئەمن سی سانییە
ڕەحمان جەوانمەردی: نە وەڵا ئیجازە نادەم
شەیدا ژینا: سوئال تو نە بوو
ڕەحمان جەوانمەردی: شۆخی ئەکەم فەرموو
شەیدا ژینا: ئەزا بەدلا سارایێ بپرسم
ڕەحمان جەوانمەردی: سارا نەی ئەویست
شەیدا ژینا: تشتەک بیرا من چوو، ئەرێ سارا نەخواست بپرسە.
ڕەحمان جەوانمەردی: بوێستە تۆ، هینەکەی خۆی دا بە تۆ، عەبدوڵا و کاک ئاسۆ و لوقمان ماون من قەولیان پێ ئەدەم ئەگەر ئەلعان فریا نەکەوت کاک جەعفەر
شێخەلئیسلامی: بە پەلە تو خوا
ڕەحمان جەوانمەردی: فەرموو داوای لێ بوردن دەکەم کاک جەعفەر تۆ ئیتر دەمێکە  ئەتەوێ بڕۆی
شێخەلئیسلامی: داوای دە دەقیقەی ترم، ئەوە ڕۆیشتم بە دزی بە تەلەیفوونەوە  چووم، داوای دە دەقیقەی تر ئیجازەم کردووە.
ڕەحمان جەوانمەردی: هەر بژی
شەیدا ژینا: دە باشە باشە ئەز وەختێ خوە بدم محەمەد. نوختەیەک دن تە ئەوی ل سەری ژی دانییە خۆزیا تەنێ سۆرانی ئینگلیزی نەبا، کورمانجی ژی ببا
ڕەحمان جەوانمەردی: عەبدوڵا گیان بەخێرێی فەرموو بە قوربان، دوایی کاک ئاسۆ، دواییش لوقمان
عەبدوڵا مەحموودیان:  زۆر سپاس، دیارە سڵاو و ڕێزم هەیە لە خدمەت هەمووی ئێوەی بەڕێز دیارە ڕۆژی زمانی دایک لە هەمووی ئێوەی خۆشەویست پیرۆز بێ.
رەحمان جەوانمەدی: زۆر مەمنوون هەر بژی
عەبدوڵا مەحموودیان: دیارە وەڵاهی نازانم شتێک سەرم سوڕ  ما بە قسەکانی کاک جەعفەرییەوە. ئەگەر بەو پێیەی بێ ئێمە لە شنۆیە لە دێیەکەی من تەقریبەن هەموو کیلۆمیترێک جیاوازی هەیە دەگەڵ دێیەکی دیکە ئێمە هەر کاممان بە زاراوەیەکی جیاواز قسە دەکەین. و تەنانەت لە نێو خودی شارەکەی مەشدا، لە نێو خودی شاری شنۆی دا حەتمەن مامۆستا جەعفەر شارەزایە بەشێک لە وانەی کە خەڵکی گەڕەکێکینە و زاراوە قەدیمییەکەیان تەواو جیاوازە بە نیسبەت بەشەکانی دیکە. کە وا بوو ئەگەر بەو پێیەی بێ ئێمە زارەوەکان دابەشی  هەر یەک سەر زمانێک بکەین دەبێ لە شارەکەی مندا  لانی کەم پەنجا زمانی تێدا هەبێ. نازانم بە ڕاستی ئەوە پێوەندییە نەتەوەییەکان
ڕەحمان جەوانمەدی: ئەوە کاریکاتۆر کردن نییە  عەبدوڵا؟
عەبدوڵا مەحموودیان: نا
دەنگێک: ئیجازە هەیە؟
ڕەحمان جەوانمەردی: نە وەڵا با کاک جەعفەر خۆی ،، زۆر پەلەیەتی
عەبدوڵا مەحموودیان: باشە، فەقەت دەمەویست پرسیارێک لە مامۆستا جەعفەر بکەم ئەویش بە نیسبەت، دیارە بەو دواییانە کاک سۆرانی حەمە ڕەش کتێبێکی نووسیوە بە بێوی: " مێژووی بزراو و نەنووسراوی کورد" کتێبێکی زۆر زۆر سەرنجڕاکێشە هیوادارم هەموو لایەک بتوانن بیخوێننەوە و ئیستیفادەی لێ بکەن.  من ئەو دووشەوە دەمخوێندەوە باسی پێوەندیی زمانی کوردی لەگەڵ سۆمێرییەکانی دەکرد
ڕەحمان جەوانمەدی: باشە کاکە ئەوە دانێین بۆ کاتێکی دیکە. پرسیارەکەت لای کاک جەعفەر هەیە. پرسیارەکەت کرا هەر ئەوەی کە لە شاری شنۆ پەنجا
شیخەلئیسلامی: وەڵاهی با بۆتان ئاسان کەمەوە.
عەبدوڵا مەحموودیان: ئەو پرسیارە زۆر زۆر گرینگە
شێخەلئیسلامی: با بۆتان ئاسان کەمەوە. من ئەو کتێبەم نەخوێندووەتەوە و بە ڕاستی نەمخوێندووەتەوە و نیشمە و هیچ ڕایەکم نییە لە سەری چونکە نەمخوێندووەتەوە.، بە داخەوە
عەبدوڵا مەحموودیان: هەر دەمەویست پرسیارەکەی لە سەر ئەو بابەتەی بکەم. کە بە ڕاستی چاو لێدەکەی بە دیان وشە لە زمانی کوردی دا و لەو سۆمێرییەکانیشدا . لە حاڵی حازر دا ئەو وشانە لە زمانی کوردی دا هەن. پێوەندی  زمانی کوردی دەگەڵ سومێرییەکان جەنابت بۆ  چۆنی باس دەکەی؟
شێخەلئیسلامی: من دەتوانم ئەوەندەت پێ بڵێم سومێری ئەوەندەی ئەمن بزانم زۆرتر زمانێکی سێمێتیکە زۆرتر لە عەڕەبی و عیبری و ئەوە نزیکە نەک لە هیندو ئوڕووپاییەکان لە کوردی و فارسی و ئەوە. ئەوە ئەوەی دەزانین و دیسان هەر ئەو پڕۆفێسۆرەی کە باسم کرد باسی دەکا لە باری پێی دەڵێن historical linguistics زمانناسیی مێژووییانە ئەوەی کە هێندێک وشە وە یەک دەچن جا خۆ ئەگەر ئەمن ئێستاکانە دەرفەتم هەبێ پشوودانێک وەربگرم بێمەوە خزمەتت لانی کەم پەنجا تا سەد وشە دەبینمەوە دە ئینگلیسیشدا هەیە  بەڵام زۆری لەمانە دەتوانێ ڕێکەوت بێ. دەتوانی تەواو ڕێکەوت بێ. پاشان ...
عەبدوڵا مەحموودیان: بەڵام ئەی ئەو بەڵگانە، بۆ نموونە لە چەرموو دۆزراوەتەوە، لە بێستانە دۆزراوەتەوە و لە شارەزوور دۆزراوەتەوە کە ئەو یۆپرە قوڕینانەی کە لە سەریان نووسراوە ئەوانە هەموو بە بەڵگە و دێکومێنت هەیە  لە حاڵی حازر دا هەیە
شێخەلئیسلامی: من نەمدیون
عەبدوڵا مەحموودیان: هیوادارم بیخوێنییەوە
شێجەلئیسلامی: من عەرزت بکەم کاک عەبدوڵا گیان، ساڵەهای ساڵ نزیکەی شێست حەفتا ساڵ گۆیا شتێکیان دیبۆوە کە  ئاتەران پاتەران، کوردان، نازانم چی ئەوە گۆیا ئی مادەکانە دوایە مەعلووم بوو ئەوە ساختە بوو هێندێک ناسیۆنالیستی کورد لە کوردستانی لە باشوور دروستیان کرد بوو شتی وا هەر نەبووە. ئەو شتانە  ئینسانی ئینگلیسی شتێکی هەیە دەڵێ هەموو شت وەربگرە بەڵام  هەر ئەوەی خۆمان دەڵێن هەموو شت بە خوێ بەڵام خوێ بە مەعنا. دەبێ  ئینسان ئەو شتانە زۆر بە پارێزەوە وەربگرێ بە ڕاستی من بۆ خۆم ئەو کتێبەم نەدیوە بەڵام یەک شتی دیش هەیە من بە ڕاستی بەش بە حاڵی خۆم زمانناسیی مێژوویی چی پێ دەڵێن تەخەسوسی من نییە بە ڕاستی ، ئەو کتێبەشم نەدیوە. بۆچی تەخەسوسی من نییە لە بەر ئەوەی کە بە ڕاستی وەدووی نەکەوتووم چونکە دیسان تووشی ئەو کێشەیە دەبمەوە لەگەڵ فارس زمانەکان، لەگەڵ ئەوانیتر ئەمن کۆنترم یا ئەتۆ. ئەو داستانەم قبووڵ نییە بە ڕاستی من خەڵکی ئێستا دەبینم. من وەکوو ئینسانێکی دێمۆکڕات کە بڕوای بە حکوومەت و بە سیستم و کۆمەڵگەیەکی دێمۆکڕاتیک هەیە ئەوڕۆ چاو لێ دەکەم ئەو خەڵکە کێن، دەردیان چییە، زمانیان چییە، کولتووریان چییە، شێوەی ئابوورییان چییە چەندە پێویستییان بە یەکتری هەیە، چۆن دەتوانن باشتر لەگەڵ یەکتر بسازێن، چۆن دەتوانن ئیستیعدادەکانیان بپشکوێ، یارمەتی یەکتریش بدەن بۆ کۆمەڵگەیەکی باشتر و عادڵانەتر. ئەوەی کەیەک سێ هەزار ساڵە و یەک هەزار ساڵە چ دەردێک لە من دەوا دەکا نازانم. جگە لەوەی کە بکەمەوە نێو هەر ئەو باسە کە کوروش وای کوت و داریووش وای کوت، ئەتۆ هەتە و ئەمن نیمە و ئەمن بە ڕاستی نازانم ئەوە قازانجەکەی دە چی دایە ئەوە سەریشم سپی بوو تێنەگەیشتم قازانجی وەی دە کوێ دایە. ئەمن بە ڕاستی بۆ هێندێکان ئەوەی دەبینم زۆرتر وەکوو ئەوەی ئینگلیسی  پێی دەڵێ hobby  وەکوو سەرقاڵی، خۆ خافڵاندنێک، سەرگەرمییەکە پێی خۆشە بەهەر حاڵ ئینسان شتێک دەکا. بەڵام کە دێیە سەر ئەوەی کە دەگەڵ یونێسکۆیەک دابنیشی بۆ وەی کە باسی مافی زمانی بکەی ئەوانە هیچی ناڕۆن. ئەوانە هیچی نارۆن بە ڕاستی وەک ئەوەیە گۆرانییان بۆ بڵێی.
ڕەحمان جەوانمەدی: فەزیلەت سازی
شێخەلئیسلامی: ئێستا ئەتۆ لە کوێی، ئێستا ئەتۆ پێت وایە زمانی خۆت هەیە؟ پێت وایە زمانەکەت لەو ئاستە دایە کە بتوانێ ببێتە زمانی پەروەردە؟ کە وا بوو  مافی خۆتە. ئەگەر زمانەکەت لەو ئاستە دا نییە بڕۆ جارێ ئامادەی کە ئەو دەم وەرەوە دوایە قسە دەکەین. ئەوەی کە جەنابت  باسی شنۆ دەکەی زۆر بمبوورە ئەوە دەڵێم بەڵام  ئەو دۆستانەی، نەک هەر جەنابت بە قوربان تەواو ڕێزم هەیە، بەڵام ئەوانەی کە ڕێبەری سیاسیشن لەو قسانە دەکەن ، وەڵا ئەگەر وابێ سبەینێ هەر گوندێک هەڵدەستێ دەڵێ منیش مەکتەبم  دەوێ. جا باشە جیاوازی ئەو قسە لەگەڵ قسەی ئێرانشەهرییەکان چییە؟ ئەمن پێم خۆشە ئەو دۆستانە بەس دابنیشن بیر بکەنەوە کە جیاوازی ئەو قسەیە لەگەڵ قسەی ئێرانشەهرییەکان چییە  کە دەڵێن کورد بە هەشت هەتا دە میلیۆن کەسەوە مافی ئەوەی نییە بە زمانی خۆی بخوێنێ. هیچ فەرقێکی نییە.  یەک لۆژیکی تێدایە بە ڕاستی ئەوەی کاک ڕەحمان کوتی بە کارتۆنی کردنی بەحسەکەیە. ئێمە باش دەزانین، ئێمە دە پەروەردە داین وەکی عەرزم کردی ئەمن ئەوە سی ساڵە لێرە مامۆستام لە زانکۆیەکی کەنەدی. ئێمە دەزانین کە باسی وەی دەکەین بە زمانێک بخوێنی بانی چی یانی ئەتۆ  بەرنامەی دەرسیت دەوێ یانی ئەو زمانە ستاندارد کراوە. یەعنی ئەوەی کە خەڵکی ناوچەیەکی زۆر دەتوانن بەو زمانە  هاموشۆ بکەن، گفتوگۆ بکەن، نامە بگۆڕنەوە ، تێکست بگۆڕنەوە، مەبەست ئەو زمانەیە  کە لە کامیاران و ئەردەڵانی خۆشەویستەوە دەڕوا، ڕاستەقینە ئەمەیە، شێوەزارێکە کە ستاندارد کراوە ئەوەی کە شنۆ بۆخۆی شێوەزاری جیاوازی هەیە من شکم هەیە تەواو جیاواز بن
ڕەحمان جەوانمەردی: سەقزیش هەیەتی
شێخەلئیسلامی: ئێمە دەزانین بۆ نموونە ئەو پەڕی ئەوەیە لە ناوچەی سندووس دەربڕینێکی زۆر خۆش هەیە  ئەو ڕۆژانە ئەز قەزا لە شوێنێک بووین دۆستێک قسەی کرد هەر کە قسەی کرد یەک دوو ڕستەی قسە کرد کوتم خەڵکی نەغەدەیە یا شنۆ  یەکێک لەوێ دانیشتبوو کورمانج بوو کوتی ئەتۆ چاڤا دزانی، چاڤا فام دکی؟ کوتم تشتێکیان هەیە کە لای مە نییە لە موکریان، لە ئەردەڵانیش نییە مەسەلەن دەڵێ  من قەت لێرە نەبوومە ، موکریانی دەڵێ من قەت لێرە نەبووم  یانی مازی نەقڵی و مازی سادە هەر یەکە بۆ موکریانی. بەڵام بۆ سندووسی نا. لێرە نەبوومە I have not being here من اینجا نبودەام، دەگەڵ ئەوەی کە من اینجا نبودم فەرق دەکا. مەسەلەن ئەوە زۆر عەنتیکەیە ئەوە هاتۆتە نێو زمانی ستانداردی کوردیی نێوەڕاست یانی ئەوەی کە تەواو جیاوازە پێم وا نییە شێوەزاری ئاوا لەو ناوچانە هەبێ کە تەواو جیاواز بێ. یا بۆ وێ نە دەبیتن، نابیتن، دەڕواتن، دەخواتن یەوە لە ناوچەی، لە دەشتی هەولێرێش هەیە. بەڵام چەندە جیاوازە مەسەلەن ئەحمەد نانەکەی ناخواتن، ئەحمەد نانەکەی ناخوات، ئەحمەد نانەکەی ناخوا، هێندەیە بەڕاستی ئایا  ئەوەندە... کرێ نا من پێم وا نییە.  دەزانی ئەو جیاوازییانە هەموو زمانێک تێیدا هەیە بڕوام پێ بکەن. بڕوام پێ بکەن ئەو ئینگلیزییەی کە ئێستا دنیای داگیر کردووە کە هەموو پێمان وایە ئەو ئینگلیزییەیە کە کتێبی  یەکی سەرەتایی، هەمووی وەک یەک بوو. یەک دانە ڕستەیان دەنووسی  هەموو عەینی ئەو ڕستە دروستە بێ. چەندە بە قاعیدەیە کە دێیە نێو وڵاتەکەی خۆیان هەزار لەهجەیان هەیە. ئێستا ئەو شارەی کە منی لێ دەژیم ئۆتاوا، تازە کەنەدا لە بەر ئەوەی وڵاتێکە پەنابەرەکان هاتوون ئاوەدانیان کردووەتەوە سێسەد ساڵ لەمەوبەر کە دەڵێن ئەو خەڵکە زۆربەی لە ناوچەیەکەوە پێکەوە هاتوون پاشانیش لێرە مەجبوور بوون لە یەکتری تێ بگەن و ئینگلیزییەکی یەکدەست  ساز بووە. بەڵام ئینگلیستان وا نییە، ئێستاش شوێنی وای هەیە مەسەلەن کاکنی، شێوەی قسە کردنی کاکنی بۆ یەکێکی لە وەیلزەوە بێ بە ڕاستی لەوانەیە تێت نەگا یا لە شوێنێکی دیکەوە هەتا ماوەیەک کە گوێی لێیان دەبێ. تەنانەت لەو کەنەدایەی ئێمەش  ئێستا شوێنێکمان هەیە پیی دەڵێن ئاڤڕا ڤالی، شارەکەی من ئۆتاوا یە، پێی دەڵێن مەنتەقەی دۆڵی ئۆتاوا، خڕی ئۆتاوا کە دەچێ وێ هەموو شارۆچگە و گوندی چکۆڵەی لێیە  وەک ئۆتاوا قسە ناکەن هێندێک موستەلەحاتی خۆیان هەیە ، مەنتەقەیەکی زۆر کەشاوەرزی یە، هێندێک زەرعات و شت دەکەن، بۆ هێندێک ئالاتی کشتوکاڵ و شت وشەی جیاوازی خۆیان هەیە، هێندێلک لە وشەکانیان لە خەڵکی خۆجێی ئێرە وەرگرتووە ئیتر پاراستوویانە، بەڵام ئی ئۆتاوا زۆرتر وەکوو ئینگلیسی ستانداردە. ئەو جۆرە شێوەزار و شتە  لە هەموو شوێنێک هەیە بەڵام ئایا ئەو جیاوازییە دەبێتە هۆی ئەوەی کە ئەو خەڵکانە لە یەکتر تێ نەگەن ، ئەگەر نا دیارە ئەوە هەر زمانێکە. وە دەتوانێ ببێتە زمانی پەروەردە و ئەوە. لێرە  بەڕاستی بە ڕای من ئینسان دەبێ وشیار بێ کە ئەو گوتار و شێوە ئارگومێنتەی ئێران شەهرییەکان دووپات نەکاتەوە، دەنا هەرکەس ئازادە من ڕێزم هەیە، ئەمن نایکەم.
ڕەحمان جەوانمەردی: کاک جەعفەر ئیجازە بدە، کاک جەعفەر دوو شێوەکەی سۆرانی و شکاکییەکە یا بڵێین کورمانجییەکە  وەکوو ئۆتاوا کە فەڕانسەییشی هەیە و ئینگلیسیشی هەیە دەتوانێ دوو  مەدرەسە ببێ بەڵام ئەوەی کە هەرچی نازانم شکاک  جۆرەکانی بڵێین لە ناو کرمانجا هەیە هەمووی ئەوانە مەدرەسەی جیاوازیان ببێ ئەوە ئیتر بە کارتۆن کردنە یا  سۆرانیش هەر واتر.
ئامانج: من دەمویست وەک نموونەیەکی زیندوو لێرە لە سویس کاک ڕەحمان، لێرە شارمان هەیە گەڕەکێک دوو مەدرەسەی هەیە  کە یەکیان فەڕانسەیی یە، یەکیان ئاڵمانی یە. دەیان شاری لەو نەوعە هەیە بۆ ئیتالیاییەکەش هەر واتر. هێندێک لە کەسانی خۆمان دەبینی ٥ ساڵ ناردوویانەتە زمانی ئاڵمانی دواتر دەینێرنە زمانی فەڕانسەیی یانی ئەوە زۆر زۆر ئاسان جێ بەجێ دەکرێ. دەمویست ئەوە بڵێم بۆ پشتیوانی قسەکەی کاک جەعفەر.
شێخەلئیسلامی: ئەوە ماوەیەک لەمەوبەر، لە سەر یوتیوب هەیە هەر لە ماڵپەڕەکەی خۆشم دامنابوو بۆ وەی کە ئێستا ئێرانشەهرییەکان و زۆری دیکە دەڵێن  دەی چی بکەین. من باسی سیاسەتی زمانی شێوەی  چاراندن بە جیاوازی زمانی  باسی چەند وڵاتم کردووە تا ئێستا ئەوە هەر پەرەیان  پێ دەدەم بەڵام لەو ویدێئۆیە دا باسی هیندووستان دەکەم و وابزانم باسی بێلژیکیش. لە سوخەنڕانییەکی دیکە دا ئسپانیام هێنا گۆڕێ چونکە پێم وایە ئەوەی ئسپانیا ڕەنگە نەوعێک کامپرامایز بێ چۆن بڵێم نەوعێک ئاشتی ساز کردن بێ ، ئاشتیخوازیانە بێ بەو واتایە ئەگەر ئیسرار ئەمەیە پێداگری ئەمەیە کە فارسی هەر زمانی ڕەسمی و هاوبەش بێ بۆ سەراسەری ئێران لە هەموو ناوچە ئۆتۆنۆمییەکانیش ئەگەر ببنە ئۆتۆنۆمی هەر هەبێ  وەکوو ئیجبار لە مەدرەسەکان بمێنێ وەکوو یەکێک لەزمانەکان، لە ئێسپانیا ئەوە هەیە. ئێسپانیا دەبێ بۆ وێنە لە کاتالۆنیا منداڵی کاتالۆنی یان باسک یان گالیشییەن ناچارن  ئیسپانیاییش فێر بن، ئێسپانیاییش فێر دەبن بیلفێعل. بەڵام زمانی خۆشیان فێر دەبن ڕەنگە ئەمە نموونەیەکی باش بێ، بەڵام سویس ئەوەی کاک ئامانج دەڵێ زۆر جار ئەمن بۆ ئەو وڵامە دەیهێنمەوە ئەوانەی کە زۆر لە ئێران پێدادەگرن کە لە سەتا سەت، بە ڕاستی کە تووڕەم دەکەن، بمبوورن بە هەر حاڵ منیش  ئینسانم کە تووڕەم دەکەن دەڵێن دەبێ زمانێکی هاوبەش هەبێ دەڵێم سویس زمانێکی  هاوبەشی نییە کە وایە. من بۆ خۆم  زۆر هاتوومە سویس لەبەر هێندێک کاران کە ئێستا ناتوانم بیڵێم بەڵام بۆ وێنە تۆ بڕۆ زووریخ ئاڵمانی زاڵە بەڵام بڕۆ ژێنیڤا، ئەوە نییە کە گوتوویانە زمانێکی هاوبەشیان هەبێ. ئەوە نییە بەڵام دوایە ئەو پرسیارە دێتە گۆڕێ ئەدی بۆ ئەو وڵاتە کە یەک زمانی هاوبەشی نییە یەکێک لە هێمنترین و سەقامگیرترین دێمۆکڕاسییەکانی ئەم دنیایەیە. ئەخر ئەوە پرسیارێکی زۆر جیدییە بە ڕاستی بەڵام دیارە ئێرانشەهرییەکان هەمیشە  وڵامیان بۆت هەیە دەگەڕێنەوە دەڵێن ئەخرئەوە جیاوازە، لەگەڵ ئێمە جیاوازە. ئێمە هەمیشە فارسیمان هەبووە بەڵام ئەوان کانتۆنی جیاواز جیاواز بوون و دوایە ئەو فێدراسیۆنەیان پێک هێناوە. یانی بەهانەیان لێ نابڕێ بە ڕاستی. بەڵام باشە خۆ ئەوە ڕاستە بەڵام باشە بۆ لەیەک هەڵنەوەشاوەتەوە ئەو دوو سەد ساڵەی بۆ هەر وا ئەگەر کەس هیچ کوێ نەما پارەی لێ بشارێتەوە  لەوێ دەتوانێ بیشارێتەوە چونکە ئەمینە. ئەخر دەبێ حیکمەتێک لەوە دا هەبێ.  یانی وا دیارە هەبوونی یەک زمانی هاوبەش لە بەرد هەڵنەکەندراوە، بۆ هەموو شوێنێک لە وانەیە دەست نەدا بەڵام دیسانیش قەیدێ نەکا ئێمە ئەو ئیمتیازە بە ڕای من ڕەنگە خەراپ نەبێ  لە هەلومەرجێکی وا دا بدرێ بەڵام لە هەر حاڵەتێکدا پێداگری  بکرێ، پێداگری بکرێ کە خوێندن دەبێ بە زمانی  دایکی دەست پێ بکا.  سپاس کاک ئامانج، سپاس کاک عەبدوڵا!
ڕەحمان جەوانمەردی: قوربانت هەر بژی.  وا بزانم کاک ئاسۆ جەنابتی بە پەلە.
ئاسۆ ئامێدیان: سپاستان کەرۆ، ماندوو نەبێدێ.
ڕەحمان جەوانمەردی: بە هەوارمی
ئاسۆ ئامێدیان: پێ دەکەنێ.. ڕۆ زوانی ئەذایتان موبارەک بۆ. ڕۆژی زمانی دایکیتان پیرۆز بێت. با بە
ڕەحمان جەوانمەردی: چەنێ خۆش بوو تۆ هاتی، ئەگەر هەورامییەکمان نەبوایە  ئەمرۆکە واقیعەن خراپ بوو چونکە یەکێک لە زمانەکانە کە خەریکە لە بەین ئەچێر، ئەوە کە لە یونێسکۆ هاتووە لە
ئاسۆ ئامێدیان: بەڵێ  فرە سپاست کەروو کاک ڕەحمان گیان، خۆشحالەنە کە دەنگو کاک جەعفەرم  شنەوت . من هەرچی وا ئێژم کاک جەعفەر سوپلەمێنتی قسەکانی تۆن، تەواوکەری قسەکانی تۆن. ئاچی وا مچمی کە بەڕێزت، ئەوە کە بەڕزەکا تریش بیاوەنە کە مەجبوورەنا مەوجەکەی واتوو چونکە جاری دنێ قسی کەرمێ شەیدا خان. بە هەر سوورەت ئەوەی کە کاک جەعفەر باسی کرد من ڕاست دەچمە سەر پرسیارێک جا دوایی پێم وا نییە وەخت بێت بەڵام شتێک کە سەرنجمی ڕاکێشا شتێک بوو کە کاک جەعفەر باسی کرد بەڵام ئەوەی کە پرسیار بوو بە ڕاستی لای من دروست بوو هەم کاک نیما و هەم شەیدا خان باسیان کرد لە پرسیارەکانیاندا سەبارەت بەو دایڤێرسیتی یا با بێژین فرە ڕەنگییەی کۆمەڵگەی کوردی و ئەو زوانانە. بەڵام شتێک هەس  ئەوەی سەرنجمی ڕاکێشا ئەوە بوو کە کاک جەعفەر باسی ئایدیۆلۆگیا یا ئادیئۆلۆگی کرد و ڕەبتی دا بە زمانەوە
ڕەحمان جەوانمەردی: بابەتەکە ئەوە بوو
ئاسۆ ئامێدیان:  بەڵێ بەڵێ، ئایدێئۆلۆژیا ڕاستییەکەی واتا سیستمی، هەموو بەڕێزان ئەزانن سیستمی  بیرۆکەکان یان ڕوانگەی بنەڕەتی یان ڕوانگەی کۆمەڵایەتی یانی کولەن لە ئایدیاوە دێ. چۆن دەکرێ ئەوە ڕەبت بدرێ، گرێ بدرێ بە پرسی زوانەوە ئەوە ئەگەر کات بوو کاک جەعفەر ڕوونکردنەوەی زۆرتر بات خۆشحاڵ ئەبم چونکە من بۆ خۆم لەو بوارە دا کارم نەکردووە
ڕەحمان جەوانمەردی: لێرە باسی زمانی فارسی بوو، بڵێین بە ئیدێئۆلۆژی کردنی فارسی بوو لە سەر زمانەکانی بە کەمینەکراو.
ئاسۆ ئامێدیان:  وەگەرنە بۆ زانیاری بەڕێزان من ماوەیەک لە چاینا بووم، پرۆڤینسێک هەیە بە ناوی هاینانگ پرۆڤینس،  ٥٤ زوانی لێیە. ئەڵبەتە ٣٠٢ زوانی زیندووی هەیە چین  بەڵام لەوێ ئەو شتانەی کە دروست دەکرێن بە تایبەت ئامێرە نوێیەکان ، ئێلێڤەیتر، ئاسانسۆر نازانم بە کوردی چی پێ ئێژن ئەوە لەوێ زۆربەی ئەو شوێنانەی کە من ئەچووم بە دە تا دوازدە زمان لەوێ قسەی ئەکرد یانی کاتێک کە تۆ دەست ئەنێی لە شوێنێکەوە ئەچی بۆ شوێنێکی دیکە، لە ئاپارتومانێکەوە بۆ ئاپارتومانێکی تر دە تا دوازدە زوان لەوێ هین دەکا یانی لە ڕووی تێکنۆلۆژییەوە ئەوڕۆ ئەو شتانە بە ڕاستی ئاسان کراوەتەوە یانی من بۆخۆم لەگەڵ زانکۆیەکی پابلیک ئی ئەمریکایە وەکوو ئەندام ئەندامم  لە سەر ئەوەی کە پێی ئێژن میراسی فەرهەنگی، لە سەر ئەوانە کار ئەکەن کە ئێمە چۆن  بتوانین ئەو شتانەی کە تا ئیستە هێناومانە وەکوو، نموونە وەکوو زووان  پارێزگاری لێ بکەین چونکە ئەمە میراسی فەرهەنگی بەشەرییەتە ئەبێ پارێزگاری لێ بکرێت و خەریکن ئامێرهایەک دروست ئەکەن بۆ وەی کارەکان ئاسانتر و ڕاحەتتر بکرێتەوە ئێستا کاتی نییە  بەڵام ئەگەر وەختێک بوو من خۆم بە ڕاستی حەز ئەکەم  لەو زەمینەیە دا چووزانم هێندێک زانیاریم هەیە باسی بکەم. ڕێز و سپاس و خۆشحاڵ بووم  وڕێز و سپاسم هەس بۆ گوێگرانی ڕوومەکە. شەوتان وەش. یا ئی کات و ساتتان وەش
ڕەحمان جەوانمەردی: کاک جەعفەر دیارە هەورامییەکە خۆش بوو هات. تۆ بمێنەوە لەگەڵمان. کاک جەعفەر گیان فەرموو ئەگەر فەرمایشێکت هەیە.
شێخەلئیسلامی: زۆر سپاس  باسی ئایدیۆلۆژی کاک ئاسۆ گیان دیارە بۆخۆت دەزانی زۆر ئاڵۆزە ماوەتەوە سەر ئەوەی ئەگەر لە ڕوانگەی مارکسیزم – لێنینزمەوە چاوی لێ بکەی بە تایبەت مارکس و  ئێنگێلس کە باسی جێرمەن ئایدیالۆجی دەکەن ئیدێئۆلۆژی ئاڵمانی دیارە ئەوان وەکوو بیر و بۆچوون و دنیابینییەک دەیبینن کە دەتوانێ جەماوەر ئیخفاڵ بکا، جەماوەر گێل بکا و بەرژەوەندی چینی باڵا دەست کە  بەرژەوەندی ماتریاڵیان هەیە  ئەمە داسەپێنێ بە سەریان دا. واتە  لەو ڕوانگەوە ئاتدێئۆلۆژی هەمیشە ئایدێئۆلۆژی باڵا دەستەکە و کاپیتالیستەکەیە، ئی بورژوایە. بەڵام دوای ئەمە هێندێک ئاڵوگۆڕی بەسەر دا هاتووە بۆ نموونە ئاڵتوسر زۆرتر دەیباتەوە سەر، ئەو مارکسزم هەرچەند زۆرتریش  هەر لەوێ دەیهێڵێتەوە بەڵام کە دێیە ... ویلیامز ستوارت هاڵ هەندێکی دیکە یا گڕامشی زۆرتر لایەنی فەرهەنگی بەخۆی دەگرێ. هەتتا وای لێ دێ ئەوانەی بواری من نرمان فێکڵاف و ڤان دایکی هولەندی ئیدێئۆلۆژی دەبێتە  واتە جیهانبینییەک، دەستەیەک، کۆمەڵێک بیرو بۆچوون  ... دەدا یەکێک وەکوو من کە خۆی بە کوردێک دەزانێ لە هەمان کاتدا  ئینترسێکشناڵیتی، مامۆستای زانکۆیە، باوکە، پاسپۆرتی ئێرانی ڕەنگە هەبێ، پاسپۆرتی کەنەدی هەیە، چەندین ئایدێنتیتی لەگەڵ خۆی دەگێڕێ و ئەوە بەهەر حاڵ ئەمە سیستمێکی فکری هەیە کە یارمەتی دەدا چۆن لە بەرانبەر ئەو دنیایە دا هەڵوێست بگرێ. کاتێک کە ڕووداوێک دەبینێ چۆنی لێک بداتەوە، کاتێک سواڵکەرێک دەبینێ یا یەکێک دەبینێ داوای یارمەتی دەکا ئایا بۆ ساتێک ڕادەوستێ کە یارمەتی بدا یا نەدا چ شتێکە پێی دەڵێ  کە بیدا یا نەیدا. یا بۆ وێنە ئەگەر دۆستێک تەلەفوون دەکا داوای یارمەتی دەکا ئەوە جیهان بینی من دەبینێ بۆچوونی من بۆ دۆستایەتی دەبینێ. ئێمە هەموو هەمانە، بە بێ ئەوەی  کە بزانین و نەزانین. هەموو ئایدیۆلۆژی مان هەیە جا فەرقەکەی ئێستا لەگەڵ ئۆرتاداکس، مارکسیزمی ئۆرتاداکسی ئەمەیە  ئەوەی من دەیڵێم هەموومان ئیدێئۆلۆژیمان هەیە بەڵام ئەو ئیدێئۆلۆژیانە، ئەو جیهان بینییانە، ئەو دنیا دیتنانە، ئەو مێعیارانە، ئەو پێوانانە بۆ قسە کردن، بۆ جووڵانە، بۆ کردەوە لە کوێوە دێ خۆ من لەگەڵیان لە دایک نەبووم. خۆ باوکم وەکوو من بیری نەدەکردەوە لە سەر سەدان شت. دایکم هەر وا. دەی ئەمانە لە کوێوە دێن؟ ئەمانە سازکراوی کۆمەڵایەتین، ئەمانە لە محەبەت و سۆزی دایک و باوکەوە دێ هەتا وردە شەڕەکانی دەگەڵ خوشک و برا دەمان کرد، هەتا  ئەو شێعرانەی لە مەدرەسە بۆیان دەخوێندینەوە  دەی دەی دەی دەی هەتا ئەمڕۆ. ئەو چیرۆکانەی بیستوومانە، ئەو ئەفسانانەی گوێمان لێ بووە. ئەو بەیتانەی گوێمان لێ بووە، ئەو فیلمی هالیوودی کە بینیومانە هەموو ئەمانە تەئسیر، بۆیە ناسنامە ئەوانە هەموو لێک دراون  وە دەڵێین داینامیک ە هەمیشە دەگۆڕدرێ. ئەوە نییە وەکوو کوردێک هەتا دەمێنی کوردێک دەمێنییەوە ئەمە ئەفسانەیە شتی وا نییە. هەبووە کوردیش بووە، کوردیش لە دایک بووە بەڵام بووە بە شتێکی دی. مافی خۆیەتی بەڵام ئەوەی کە چۆن بڵێی پێوەندیی دەگەڵ زمان چییە؟ لەبەر ئەوەی ئەوەی کردوومانە چۆنمان کردوون، پێوەندیمان دەگەڵ مامۆستا چۆن گرتووە یان ئەو چیرۆکەی بۆ مان خوێندراوەتەوە چۆن خوێندراوەتەوە. ئایا هەموو ئەمانە بە ڕێگای زمان دا نەبووە؟ لەبەر ئەمەیە کە زمان ئایدیۆلۆژی یە، لەبەر ئەمەیە  کە ناکرێ ئەم دوانە لێک جیا بکەیەوە. ئایدیۆلۆژی بە بێ زمان نییە، زمانیش بە بێ ئایدێئۆلۆژی نییە. هیچ دەقێک لەو دنیایە دا، ئەوەی کە میخائیل باختین پێمان دەڵێ، هیچ دەقێکی واتا دار، یانی دەقێکی کە بەڕاستی مانای هەبێ بۆ یەکێک بۆ کەسێک دوڕگەیەک نییە هەر دەقەی لەو دنیایە ئەتۆ بیری لێ بکەیەوە مێژوویەکی هەیە، دەقی واتا دار کە  یەکێک قەدری بزانێ و بڵێ ئەوە مانایەکی هەیە و پەیامێکی پێیە. مێژوویەکی هەیە لە ئێستا دا دەگەڵ دەقی دیکە پێوەندی هەیە و خەریکە پێوەندی دەگرێ دەگەڵ دەقەکانی داهاتووش ئەوەی کە ئەو پێی دەڵێ دیالۆگ
dialogism دایلۆگێک هەیە هەمیشە لەو دەقانە دا. دەقی واتادار هەمیشە لە گفتوگۆیەک دایە لە دیالۆگێک دایە دەگەڵ دەقەکانی دیکە و بیلفێعلیش هەر لە بەر ئەوەیە واتای هەیە، ئەگەر ئەو پێوەندییەی نەبوایە دەگەڵ  دەقەکانی دیکە ئەو واتایەی نەدەبوو. بۆ وێنە " کۆمار" تان وەبیر بێتەوە باوکی کۆمار  کاتێک باوکی کۆمار لە ڕاپەڕینی ژینا دا دەڵێ چاولێ بکە لە تێگەیشتنی یەکێکی کە لەو دەقە دوورە و یەکێکی  لەو دەقە نزیکە. دەڵێ  کاتێک لە دایک بوو نێوم نا کۆمار لەبەر خۆشەویستی ئەو خاکە بوو شتێکی وا. تۆ ئەوە تەرجومەش بکەوە بۆ ئینگلیسی بۆ فارسی ئایا  تێگەیشتنی وان لەوە هەمان تێگەیشتنێ کوردێکە کە دەزانێ  کۆمار چییە، کۆماری مەهاباد چییە؟ یان ئەوەی کە دەربڕینێکی ئاوا ساکار " ئەو خاکە" مەسەلەن ئیرانشەهرییەک ئەوە دەخوێنێتەوە
" این خاک" پێت وایە چ لە مێشکی وی دایە، جوغڕافیای ئێران. بەڵام بۆ کوردێک چ دە مێشکی دایە؟ جوغرافیایەک بە نێوی کوردستان. بۆ وایە. لەوانەیە بڵێی باشە ئەو دەقە، لەبەر ئەوەی کە  لە زماندا ئەو شتانە واتای تایبەتیان بۆ ئێمە دروست کردووە، لەگەڵیان گەورە بووین ئێمە کۆمارمان بیستووە، خۆ ئەوە نییە لە خۆوە دەزانین کۆمار چییە نا، بە دەیان ڤیدێئۆمان دیوە، من یەکی بەش بە حاڵی خۆم مەسەلەن من کتێبەکانی کەریمی حیسامیم خوێندووەتەوە چل ساڵ  لەوە پێش، مامۆستا هێمن باسی کۆماری مەهاباد دەکا، هەموو ئەمانە کۆمارێک، شتێکیان لە مێشکی من دا دروست کردووە کە تەسەورێکم هەیە لەو کۆمارە کە یەکی تر نییەتی.  بۆ لەبەر ئەوەی ئەو زەمانەی نەبینیوە، ئەو زەمانەی نەبیستووە. ئەو چیرۆکانەی نەبیستووە، ئەو دەقانەی نەدیوە تووشیان نەبووە. بەڵام ئەو قسە چکۆڵە بزانە dialogism دیالۆگی چەندە تێدایە. " ئەو خاکە"  دەربڕینێکی زۆر سادە " ئەو خاکە" this land، این خاک چەندە مەعنی هەیە بۆ کوردێک تا یەکی دیکە. یا یەک وشە " کۆمار"  چەندە  مەعنای هەیە، لەوانەیە لە کوردێکدا چەندە کوڵ و کۆ. هیوادارم وڵامم دابێتەوە کاک ئاسۆ ببوورە.
ڕەحمان جەوانمەردی: وەڵا یەک نەفەرمان ماوە، کاکە لوقمان، کاک  لوقمان، فەرموو ئیتر نۆرە نادەم
لوقمان  وەیسی: سڵاو هاوڕێیان وەختتان بەخێر  بە زوانی هەورامی با سڵاو بکم خزمەتتانە. هەر وەک ئەکسەریتەو جەمعەکەی بە زبانی سۆرانی ڕاحەتترا منیش سۆرانی قسەی کەرۆ
ڕەحمان جەوانمەردی: هیچ کێشە نییە.
لوقمان وەیسی: سڵام هەیە لە خزمەتی کاک جەعفەری بەڕێز و هەموو  بەڕێزانی تر. لە مەوریدی مەسەلەی زمانەوە ڕاستییەکەی من  ئەوەڵەن با خۆم بڵێم مەسەلەی زمان بە تەواوی هووییەتی ئینسان نازانم لە مەوزعێکی چەپ و مارکسیستییەوە سەیری زمان دەکەم بە تایبەت بۆ مەسەلەی کورد یەک دانە شت هەیە با وجوودی وەی کە  ناسیۆنالیزمی کورد خۆی بە خاوەنی وڵاتی کوردستان دەزانێ، زمانی کوردی و ئەدەبیاتی کوردی و ئەو شتانە ئەزانێ بەداخەوە زۆر نادێمۆکڕاتیک بەرخوردی کردووە لەگەڵ مەسەلەت زمانا. بۆ نموونە  حیزبی دێمۆکڕات وەکوو حیزبێک کە
ڕەحمان جەوانمەردی: چون کاک جەعفەر دەروات پرسیارەەکەت بکە، بەحسەکە دانێ بۆ دوایی
لوقمان وەیسی: زۆر بە کورتی
ڕەحمان جەوانمەردی: ئەوە بەحسەکەت زیادییە لێرە دا. ئەگەر پرسیارت هەیە پرسیارەکەت بکە کاتت دەدەمێ دوایی قسە بکەی کاکە لوقمان
لوقمان وەیسی: باشە، من پرسیارەکەم ئەوەیە ئایا ئێمە با تەوجوه بەو تەعریفەی کە لە زمان هەیە ئەمن فرسەتی ئەوەم نییە بە خاتری زیقی وەخت  ئایا باشتر نییە کە ئێمە کوردستان وەکوو سەرزەمینێک دا بنێین کە دارای یەک زمان نییە ئایا ئێمە مەجمووعە زەبانهای  کوردیمان هەس یان یەک دانە زمانی کوردیمان هەس؟ کە بیلئەخەرە هەر جوابێک کە ئێمە ئەیدەینەوە بەو پرسیارە دەرچەی دێمۆکڕاتیک بوون و نادێمۆکڕاتیک بوونی مەوزێعمان بەرانبەر بە مەسەلەی زمان دیاری ئەکا . من زۆر زۆر خۆشحاڵ بووم لە بەحسەکانی کاک جەعفەر. کاک جەعفەر کەسێک بوو کە ئاکادێمیک و لە نەتیجە ئا دێمۆکڕاتیک بەحسی  مەسەلەی زمانی کرد ئەگەرچی من لە لحازی سیاسییەوە  کاک جەعفەر زۆر ناناسم بەحسەکانیم بڕێک دونبال کردووە.
شێخەلئیسلامی: باشتر
لوقمان وەیسی: زۆرسپاس
شێخەلئیسلامی: سپاست دەکەم. چونکە لەوانەیە ئەگەر لایەنی سیاسیم یان ڕابردووی سیاسی منت زانیبا  ئەو دەم پێش قەزاوەتت دەکرد لە قسەکانم و دەتگوت دەزانم ئەوە کییە. بۆچیش ئەوە دەڵێم ماوەیەک لەمەو بەر  باسی دۆستێکیان دەکرد، کوردێکی بە ناوبانگ با ئەوەندە بڵێم ئەو ڕۆژانە زۆر لە دەنگوباس دا بووە لە دانیشتنەکانی ئێرانییەکان و ئەوە دا پاشان زۆر باس کرا یەکێک هات تەعریفی کرد کوتی  زۆر جوان قسە دەکا، فارسییەکی جوان قسە دەکا، زۆر لە سەرخۆ و بە شێنەیی قسە دەکا وەکوو دیپڵۆماتێک  دەجووڵێتەوە و ئەمن شانازی پێوە دەکەم و پێم وا بێ زۆر کەس تەنانەت ئێرانشەهرییەکان گوێی بۆ ڕادەگرن و ئەوە.  دۆستێک هەڵی دایە کە ڕاستی دەکرد من ئەو دۆستەش دەناسم، هەڵی دایە کوتی ئەخر ئەتۆ وەک منی ناناسی دەقیقەن خراپییەکە لێرە دایە کە ئەتۆ وای دەناسی دەڵێی پێکەوە لەگەڵی لە سەنگەر دابووی ئێستا هەرچی بیڵێ  وەک با بە بن گوێت دا دەڕوا چاک یان خراپ چونکە پێشتر ئەتۆ قەزاوەتی خۆت کردووە ئەوە کێیە.  ئەگەر چووبی دە دانیشگاشی تەواو کرد بێ  دە پێ ئیچ دیشی وەرگرتبێ ئەو بەستەزمانە لە هەر بوارێکدا تۆ هەر باوەڕت پێی نییە. جا سپاست دەکەم کە نامناسی زۆر خۆشحاڵم  کە ڕابردووم باش نازانی.
پرسیارەکەت: سەبارەت بە دێمۆکڕاتیک نەبوون منیش لەگەڵتام. بە ڕاستی نازانم ئێوە لە بیرتانە یان نا  بەڵام ئەو کاتی کە ئەو کێشە، ئەو باسە لە سەر  بە ڕەسمی ناسینی کوردیی ناوەڕاست  لە باشووری کوردستان ساز بوو ئەو هەڵلایە کە ئەو دەم زیندوو یاد دوکتور ئەمیری حەسەنپوور و مامۆستا حەسەنی قازی، دوکتور هاشمی ئەحمەد زادە و من و دیارە من لە هەموان بچووکتر و شاگردیانم کە تێکەڵاو بووین دەگەڵ ئەمانە دا یانی بە ڕاستی  جنێوی سەیریان بە ئێمە دەدا یانی تەنانەت تۆ وای دابنێ دوکتور ئەمیری حەسەنپوورێک کە مارکسیستێکی  چەندە دڵاوا و دڵپاک و دڵسۆز و ئەمە بوو بۆ بیرو باوەڕی خۆی، بۆ زمانی کوردی بۆ هەموو ئەو شتانە  دەیان بەرچەسپی وێکەوت کە ئەوە تەنانەت کوترا  پارە لە فڵان حیزب وەردەگرێ و کێهە ڕێکخراوە وەردەگرێ چونکە بە لای کورمانجیدا دەشکێنێتەوە، بە لای بادینیدا دەیشکێنێتەوە یانی شتی زۆر سەیرو سەمەرە. دەمەوێ قسەکەی جەنابت تەئید بکەم کە بە ڕاستی زۆر نادێمۆکڕاتیک جووڵاوینەوە یا ئێستا لە زۆر بوارانەوە.  ئێستا باشتر بووین ئێستا تەنانەت لە باشووری کوردستانیش باشتر بووە بۆ وێنە دوو سێ ساڵ لەمەوبەر کە باسی هەورامی هاتەوە گۆرێ وەزارەتی پەروەردە ڕازی بوو کە وانەی  هەورامی لە ناوچەی هەڵەبجە و هەورامان و ئەوە دابمەزرێ کە پێم وابێ دیسان چەتی تێکەوت بەداخەوە. ئاگادار نیم ئەگەر وەڕێیان خستبێ هەرچەند بیستم ماوەیەک لەمەوبەر بیانوو دێننەوە وەکوو هەموو شوێنێکی تر بەڵام یەک خاڵی گەورە لێرە دا هەیە کە پێم وا بێ لە هێندێک لە قسەکانی جەنابیشت دا بوو.  پاول فڕێیێر، بڕزیلیەکە، ئەوە قەشەیەکی بڕێزیلی بوو  بەڵام بەوە بە نێوبانگ بوو کە هەژارەکانی یارمەتی دا بۆ وەی کە خوێندەوار بن، بتوانن، ئەوەی کاک ڕەحمان دەمی دی باسی کرد، بتوانن مافی خۆیان بناسن، بزانن چەندە ستەمیان لێ کراوە. ئەوە پێی دەڵێ pedagogy of the oppressed   خوێندەواری ژێر دەستەکان واتە پێی وا بوو ئەرکی وی و ئەرکی ئاکادێمییەکان ئەوەیە کە بەڕاستی بچنە نێو ئەوانەی کە ستەمیان لێ کراوە. جا ستەمی نەتەوایەتی بێ، چینایەتی بێ، ژێندەری بێ هەرچی بێ. و تەیاریان بکەن بە چەکی زانستەوە کە بزانێ کێ وای لێ کردووە. بەڵام لێرە دا نوختەیەک هەیە، شتێکی زەریف هەیە، کێ وای لێ کردووە وای بناسێ وشیار بێ بۆخۆی وەکوو ئەوی لێ نەیە. ئێمە ئەوەمان بە داخەوە زۆر، نەتەنیا زۆر زۆر کەم لەبەرچاومان گرتووە. زۆر جاران دەبینی باسی ناسیۆنالیزم دەکەین، باسی پێوەندی حیزبەکان دەکەین، باسی ئایدێئپلۆژی دەکەین، باسی زمان دەکەین کە جوان گوێ لە خۆمان بگرین بە ڕاستی خەریکین عەینی ئەو قسانە دەکەینەوە کە لە دەستیان ئەمە ناڵاندوومانە. لانی کەم سەد ساڵە لە ژێر دەستی ئەو ئایدیۆلۆژیانە دەناڵێنین. ئایدێۆلۆژی یەک نەتەوە، یەک زمان، یەک کولتوور، یەک کتێب، یەک، یەک یەک یەک ڕێبەر یەک هەموو شت. عەینی شت دەڵێینەوە، عەینی شت کە ئەمە لە دەستی زاڵەمان دێ بۆ خۆمان بەرهەمی دێنینەوە. ئەوە دەگەڕێتەوە جوابەکەش بۆ یەکێک لە دۆستانی دیکە زمان چ پێوەندی بەوەوە هەیە. دەقیقەن  لە ڕێگای زمانەوە دیسان بەرهەمی دێنینەوە چونکە عەینی قسە دەکەینەوە. عەینی قسە دەکەینەوە نەتەوە دەبێ یەک زمانی هەبێ. دە باشە ئەدی بۆ بە ئێرانشەهری تووڕەی ئەویش وا دەڵێ ئیتر. بۆ بە قسەی ئاتا تورک تووڕەی ئەویش  هەر وای گوتووە فەقیرە. ئەوەیە کە بەڕاستی خوێندەواری ژێردەست ئەو کاتەیە، ئەو کاتە سەردەگرێ وشیار بێ بزانێ قسەی ستەمکارەکە نەکاتەوە. و پێی لە جێ کەوشی ستەمکارەکە دانەنێ.
ڕەحمان جەوانمەتدی: دوو ستانداردەش نەبێ
شێخەلئیسلامی: هەمیشە بڕوای هەبێ، هەمیشە بڕاوی هەبێ لانی کەم دوو ڕێگا هەن، قەت یەک ڕێگا نییە لەو دنیایە دا. لانی کەم هەمیشە دوو ڕێگا هەیە، ئەگەر سێ و چوار و پێنج و دە نەبێ. دوو ڕێگا هەیە و چەند باشە ئەوەندە غیرەتەمان هەبێ کە ئەو ڕێگایانە هەڵبژێرین. ئەرێ کێیە؟ ڕابرت فراست I want to walk last travel by  ئەو ڕێگایە هەڵبژێرین کە کەمتر ڕۆیشتووین بۆ وەی خێرێکی تێدا بێ.
ڕەحمان جەوانمەردی: دەستت خۆش بێ.  کتێبەکەی  ڕابرت فڕەترم لە چەت ڕوومەکە داناوە کەسێک ئەگەر بییەوێ. پێم وایە بە فارسی و کوردیش تەرجومە بووە من دەستم ناکەوێ، کوردی و  فارسییەکەی دابنێم.
سپاس کاکە زۆر زۆر مەمنوون، لەوە زیاتر پێم وایە ئێمە ناتوانین تۆ زیاتر مەحتەل کەین بەڵام فەرمووت، قەولت داوە لە پاوزەیەکا ڕەنگە بێیەوە سەرمان بدەی.
شێخەلئیسلامی: مەمنوون، مەمنوون ، بە بێ شک
ڕەحمان جەوانمەردی: بە بێ شک. حەتمەن کاکە گیان
شێخەلئیسلامی: بمبوورن کاک ڕەحمان ئەوڕۆژانە بڕوا بکە ئەوە پێنجومین دانیشتن و پێشکەشکارییە.
ڕەحمان جەوانمەردی: دەزانم، ئاگام لێتە
شێخەلئیسلامی: بۆ ڕۆژی زمانی دایکی، ئیتر داوای لێ بوردن دەکەم. دۆستان، خۆشەویستان مەمنوون سەرم  ئێشاندن
بێستوون: کاک ڕەحمان منیش هاتگمە بان ئەگەر ئیجازە بەی یە چەند کەلیمە
ڕەحمان جەوانمەردی: کاکە ببوورە کاک جەعفەر ئەڕوات
بێستوون: یە چەنددەقیقەیی توام وەگەردی کاک جەعفەرا قسە بکەم ئەگەر ئیجازم دەیتێ
ڕەحمان جەوانمەردی: [ بە توڕەییەوە]  بە دەست من نییە بە قوربان! کاک جەعفەر دەڕوا خۆ من ناتوانم زیندانی کەم
شێخەلئیسلامی: فەرموو کاک ڕەحمان، کێیە
ڕەحمان جەوانمەردی : کاک بێستوون
شێخەلئیسلامی: فەرموو کاک بێستوون
بێستوون: سڵاو دیرم خدمەتێ
شێخەلئیسلامی: ئەوە دەنگی من نییە، دەنگم خۆشە، دەنگم تەواو کەوتووە، یانی بە دەست خۆم نییە ببوورن
بێستوون:  مەمنوون سپاس. دەستان خۆش بێتن من نزیکەی یەک سەعات بێشترە هام لە خزمەتانا، من لە ڕوومەکە گووش کردم و فرەش ئیستیفادە کردم لە قسەکانت. وەلی هەر ئەو جوورە تواستم یە کەلیمە بێشم ئیمە جۆزی داڵگ بیگانەیمن لێرا.کاک جەعفەر
ڕەحمان جەوانمەردی : نا ئەوەت دروست نەبوو ئیجازە بدە کاک بێستوون ئەوە غەدر ئەکەی
بێستوون: نا نا
ڕەحمان جەوانمەردی: [بە تووڕەییەکی زۆرەوە] ئێجازە بە کاکە گیان تۆ نەهاتی، ئیجازە بدە یەک دەقیقە، یەک دەقیقە. ئەوە کاک مەحمەدە لە پێش تۆ دا نۆرە بووە، ئەوە خالیدە لە پێش تۆ دا نۆرەی بووە. بە قوربان ئەو قسە چییە تۆ یەیکەی وە دەمێکە لە ڕوومەکەی
عەلی چێراغی چە ( بێستوون): توواستم وەرجی ئەوە گلەیی بکەم لە ئیوە وەلی خوب ئێشکالی نییە ناهاتین لە ناو بەحس، لە ناو قسەیەل. ئەگەر ئێوە ڕێزگرن لە تەواوی زمانەیل و لەهجەیەل ئێوە نەهاتن ئیشاڕەیە وە هەموو زمانەیلی کوردەواری بکەن، خو بەشێک لە کوردستانی گەورا لە کرماشان و لە ئیلام و لە لوڕستانە ئەڕای چە ئیشارە ناکەینە سەر ئەو زوانە، ئەگەر فەقەت هەر لە ناوچەکەی خۆتان تەرجیح دەین و فیشتر بەرتەری خۆتان ئێژن لە بان ناوچەکانی ترا. من فەقەت ئەو گلەیییە لێتان داشتم فەقەت. هیچ قسەیەک ترەک نەیرم خودا حافیز.
شێخەلئیسلامی: زۆر جوانە کاک بێستوون بەڵام من لێرە کەسم نەبینی کە باسی ناوچەی باشوور بێنێت کە بروانین باسی لە سەر بکەین بەڵام  دەتوانی بگەڕێیەوە بۆ تۆمار کراوەی دەنگی برای خۆت. من چەند جار باسی  کەلهوڕیشم کرد کە  وتم سبەینێ ئەگەر یەکێک لە باسەکان، ئەو دەمی کە باسی ئیدێئۆلۆژیام دەکرد کوتم یەکێک لە باسەکان دەیکەن زۆرجار ئەوەیە دەڵێن ئەو هەموو شێوەزارە کوردییە هەیە ئەدی چی ئەگەر ئەوان ستاندارد بن. منیش وتم بۆ وێنە لە کەلهوڕی ئیجازم بدە، وتم بۆ وێنە کەلهوڕی  لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوو دا هەوڵی زۆر باشی داوە بۆ ئەوەی کە ستاندارد بێ. ئەمە  باسی ئەوەم کرد جوان لە بیرمە. تەنانەت ئیشارەم بە ڕۆمانێک کرد لە بەر ئەوەی ڕۆمانێکی تایبەتم لە نەزەر دابوو ڕۆمانی " سەمای چارەنوویس" فەوزیە بەشارەت، نازانم ئەشناسی یان نا؟ ئەمە ڕۆمانێکە بە کەلهوڕی نووسیویە عەزیمە. پاشان گۆڤاری کاکە ژیار دەرچوو، نازانم ئێستا دەردەچێ یان نا. یەک دوو وتاری خۆمی تێیایە کە تەرجومە بووە بە کەلهوڕی . نا ئاگامان لەو شتانە هەیە بە قوربان. بەڵام بە هەر حاڵ دەڵێی چی وەختێک یەکێک دێتە سەرەوە مەسەلەن بەحسی کورمانجی لە ئورمییە دەکا خوب بەحسەکە بۆ لای ئەوێ دەکێشرێ نەک ئەوەی ئێمە کەس بییەوێ بە ئانقەست باشووری کوردستان وەلا بخا. نا کەس باسی کردووە نا. باسی هەورامی بۆ خۆت دەزانی. ئەو هەمووە بۆ یە باس کرا چونکە دۆستانی هەورامی زمان هاتن قسەیان کرد. من پێم وا نییە. ئەگەر شتێکیش بووە لە لای منەوە داوای لێ بوردوویی دەکەم ببوورە.
ڕەحمان جەوانمەردی: لە لایەن منیشەوە. کاک بێستوون زووتر بهاتیتایە سەرەوە بە قوربان
عەلی چراغی چە ( بێستوون) من وا تێگەیشتم وتم با وە نەوبەت بوتن کاکە ڕەحمان، بە بێ تەربییەتی مەزانن.
ڕەحمان جەوانمەردی: نا بە قوربان
عەلی چراغی چە ( بێستوون) من واقیعەن ئەگەر ڕێز لە تەواو زمان و وشەکان کوردی گرین خوب زوانێ گووران یا وەکی لەهجەیی گووران ئێشم زمان نایشم لەهجە بە ڕاستی هەتا بگرە لەک و کەلهور و ئەیانە کولەن یانە ژێر مەجمووعەی زوانی گوورانن. وە ئەیمە کاک جەعفەر خاس لە ئەیمە شارەزاترە خۆی وە کەسانەی تر خاستر زانن من هەر تواستم یادئاوەری بکەم  وە دۆستان و ئەزیزان وەختێک لێرا هەسن یانی ئەو ئێحساسێ غەریبییە و ئێحساسێ هینە نەکەیمن کە هاتمە ناو روومێک وە تەواوت وشەکان وە تەواوی زمانەکان تەعریف لە سەری کرێ وەڵی لە زوانێکی چەند هەزار ساڵە بەعدیچ ئیمە دەقە دیرەینەکان دەیریمن بەهەر حاڵ ناچمە ناو وەختەکەیان ئی جوور نەکەم.
ڕەحمان جەوانمەردی: ئێستا کاک جەعفەر ڕۆییشت لە ئێستەوە تا بەیانی قسە کە
شێخەلئیسلامی: کاک ڕەحمان گیان ئەگەر ئیجازەم بدەی، ئەگەر دۆستانیش ئیجازە بدەن.
ڕەحمان جەوانمەردی: تکایە
شێخەلئیسلامی: من زەحمەت کەم کەم ، مەمنوونم زۆر زۆر خۆشحاڵ بووم.
حەسەن قازی: زەحمەت کەم کەم، جامی بادە کەم کەم
شێخەلئیسلامی: سپاستان دەکەم ماڵ ئاوا