رۆژ جه‌هانی زوان داڵگ
رۆژ جه‌هانی زوان داڵگ
حشمه‌ت خوسره‌وی
2010.02.24
"ئی بابه‌ته پێشکه‌ش وه داڵگه‌ێل میله‌ت کورد که هێمان لایه لایه که‌ن ئه‌را فه‌رهه‌نگ و زووانه‌گه‌مانن"
کوڵه بسێک له باره‌ی وه‌رین یا تاریخ 21 فوریه ( 2ی ڕه‌شه‌مه) رۆژ جه‌هانی زوان داڵگ
جێ وه‌تنه 2 ی ڕه‌شه‌مه جۆر رۆژ جه‌هانی زوان داڵگ وه لایه‌ن رێکخریاگ یوونسکووه، کلک نیشان کریاس. وه‌رین و تاریخ ئی رۆژه، هه‌ڵگه‌‌ریه‌دوه ئه‌را ده‌یه‌ی په‌نجا له مه‌ڵوه‌ند به‌نگلادش، وڵاتێگ که ئه‌و وه‌خته له ژێر ده‌سه‌ڵات ده‌وڵه‌ت پاکستان بی. رۆژ 21 مارس 1948 مامه‌د عه‌لی جه‌ناح، ره‌یس جمور وه‌رین پاکستان، ده‌‌رێخست که ته‌نیا زوان ره‌سمی له هه‌ردک به‌ش غه‌ربی و شه‌رقی بایه‌س زوان ئوردووی بوود
مه‌ردم به‌نگلادش که له شه‌رق پاکستان نیشته‌جێ بوویین و زوان سه‌ره‌کییان به‌نگالی بی، ده‌س دانه خوه‌نیشاندان. رۆژ 21 فوریه‌ی 1952 خوه‌ندکاره‌یل دانیشتیگ( داکا) پایته‌خت ئیسه‌ی به‌نگه‌لادش، داوا له مه‌ردم کردن که له یه‌ی خوه‌نیشاندان سه‌رانسه‌ری وه مه‌به‌س پاریزان زوان به‌نگلادش به‌شداری بکه‌ن
جێ وه‌تنه نویسه‌ره‌یل، خه‌وه‌رنێره‌ێل، مینه‌وانه‌ێل ، سیاسه‌تمه‌داره‌ێل و خوه‌ندکاره‌ێل گه‌رد مه‌ردم ئادی ناو کۆمه‌ڵگه له‌ی خوه‌ینیشاندانه به‌شداری کردن. وه‌داخوه ئی حه‌ره‌که‌ته ئاشتی خوازه وه لایه‌ن پولیس پاکستانوه هێرش کریا سه‌ری و له ئه‌نجامدا سه‌دان نه‌فه‌ر ده‌ستگیر کریان و ژماره‌یکیچ له رێ زوان داڵگیان، گیان خوه‌یان له ده‌سدان.
ئه‌را وێنه ئه‌بولبه‌ره‌که‌ت (ماموسای دانشگای داکا)، ڕه‌فیعه‌دین ئه‌حمه‌د (خوه‌ندکار)، شۆفیر ڕ‌ه‌حمان (کاروه‌ند پایه‌به‌رز دادگای به‌نگلادش) ئه‌و که‌سه‌ێله بین که له مه‌ودای رۆژه‌ێل 21 و 22 ڕه‌شه‌مه‌ی ساڵ 1952 وه لایه‌ن ده‌زگای ناوبریایوه، گیانیان وه‌لێ سه‌نیا
له‌یوا به‌نگلادش یه‌کمین وڵات دونیا بی که مانگ نوڤامبر 1999 پێشنیازێگ خسته وه‌رده‌م رێکخریاگ جه‌هانی یوونسکوو که 21 فیوریه بکریه‌د وه رۆژ جه‌هانی زوان دالگ
له سێهمین دانیشتن گشتی رێکخریای ناوبریای، مه‌ڵوه‌نده‌ێل ئیتالیا، فه‌رانسه، ئسپانیا، نروژ، دانمارک، سوئد، شیلی، هوله‌ند، سویس، پاراگوئه، جمهوری دومینکن، هند، مالزی، عه‌ره‌بستان سعودی و لهستان، ده‌نگ خوه‌یان وه‌و پێشنیازه دان و له‌یوا پێشنیازه‌گه قه‌بول کریا.
هاوزه‌مان یه‌ی رێکخریاگ تره‌گ له ژێر ناونیشان " هه‌وداره‌ێل جه‌هانی زوان داڵگ" " (The Mother language lovers of the world) له کانادا دروس بی که ئه‌ندامگه‌یلی پێکهاتوویی له نژاده‌ێل جویراوجویر ئه‌ڕا وێنه: ئنگلیزی ، هندی، ئه‌ڵمانی، به‌نگلادشی و هوله‌ندی و ئی رێکخریایه‌چه هه‌میش رۆژ 21 فیوریه یا 2 ی ڕه‌شه‌مه جۆر رۆژ جه‌هانی زوان داڵگ، پێشنیاز کرد وه یوونسکۆ.
هه‌ر وه‌ی خاتره رێکخریاگ زانستی- فه‌ره‌نگی و فێرکاری نه‌ته‌وه‌یه‌یل یه‌کگرتگ( یوونسکۆ) له وهر پیشنیاز ئه‌و ریکخریاگه‌یله و ئه‌را رێز گرتن له شه‌هید دیبۆش (dibosh) و ته‌مام ئه‌و که‌سه‌ێله که له رێ زوان داڵگی به‌نگالیدا گیانیان به‌خت کردن، رۆژ 21 فیوریه یانێ( رۆژ ترور دیبۆش و چه‌ند که‌س تره‌گ) جۆر رۆژ جه‌هانی زوان داڵگ ، کلک نیشان کرد.
جێ وه‌تنه ئه‌را یه‌کم جار مه‌راسم رۆژ جه‌هانی زوان داڵگ له فیوریه‌ی ساڵ 2000 له پاریس وه‌رێوه چی. کاروه‌ده‌سه‌ێل پایه‌به‌رز مه‌ڵوه‌ند فه‌رانسه و نۆنه‌ره‌یل مه‌ڵوه‌ند وڵاته‌ێل جویراوجویر و مینه‌وانه‌ێل زوانناسی گه‌ورای دنیا له وێنه‌ی" نوام چامسکی" له‌و دانیشته به‌شداری کردن.
له‌و مه‌راسمه، "کووێچیرۆ ماتسۆرا" وه‌رپرس گشتی رێکخریاگ یوونسکۆ له باوه‌ت هۆیه‌یل دیاری کردن ئی رۆژه قسه کرد. هه‌ر له‌یوا په‌یام کوفی عه‌نان، وه‌رپرس وه‌رین نه‌ته‌وه‌یه‌یل یه‌کگرتگ ئه‌رای به‌شداره‌ێل ئه‌و مه‌راسمه، خوه‌نیاوه.
له لایک تر، مانگ مارس 2001 مه‌راسم رۆژ جه‌هانی زوان داڵگ له ناوه‌ن خوه‌ندنه‌وه‌ی ناوده‌وڵه‌تی زوان داڵگ له" داکا" پایته‌خت به‌نگلادش سازکریا. له‌و مه‌راسمه، کووفی عه‌نان به‌شداری کرد و چه‌ن قسه‌ێگ له باره‌ی گه‌ورای و ئه‌همیه‌د زوان داڵگ پێشکه‌ش کرد و هه‌ر له‌یوا سوپاس مه‌ردم و ده‌وڵه‌ت به‌نگلادش کریا له وهر هێزگرتن و جمشتیان له رێ پارێزان زوان داڵگ و پراکتیزه کردن ئی رۆژه. ئه‌چنه‌و بایدوه، مه‌راسم ساڵ 2003 روژ جه‌هانی زوان داڵگ له مه‌رکه‌ز یوونسکۆ وه‌رێوه چی
دۆمای ئه‌و پێش وه‌تنه، جێ خوه‌یه باس له یه‌ی راسی تاڵ بکه‌یمن. ئه‌ویش ئه‌وه‌سه که ئیمه‌ی کورد گه‌رد ئهوهی زوان خوه‌مان دیریم و ئی زوانه وه چه‌ندین زاراوه‌ی ره‌نگین رازیاسوه، وه‌لێ وه داخووه ئیمه هێمان نه‌توێنستیمه له وێنه‌ی میله‌ت به‌نگلادش زوانه‌گه‌مان فه‌رمی بکه‌یم و کۆد ناوده‌وڵه‌تی خوه‌ی داشتووید. نه‌ك ته‌نیا ئی خه‌سپه تاریخی و مۆرالیه جێ وه‌جێ نه‌کریاس، به‌ڵکه‌م خه‌‌ریکیم وه ده‌س خوه‌مان جینوساید زاراوه‌گه‌ێل کوردی که‌یم و خه‌م زوانناسه‌یل و ناوه‌نده‌ێل ئه‌کادیمی زوان کوردی ئه‌وه نیه که زوان کوردی پێش بخه‌ن به‌ڵکه‌م که‌سه‌ێلێگ وه نویسان دوو که‌تاو ده‌ستوور زوان یا هه‌ڵگه‌رانن " حه‌مه‌دۆك" گه‌وراترین خه‌و و ئاره‌زویان یه‌سه زاراوه‌ی سۆرانی بکه‌ن وه " زوان ستاندارد" کوردی و له‌ێوا زاراوه‌گه‌ێل تر له کیش بچوود یا وه قه‌وڵ کرماشانیه‌یل" بوود وه خوڵ بیاوان".
هنای لاپه‌ڕه‌ی تاریخ ده‌یمنه و دوینمین که زوان کوردی نه‌توێنستیه له چه‌و زوانه‌ێل تره‌گ، شاکار گه‌ورای ئه‌ده‌بی و تکست فه‌لسه‌فی و ئه‌قڵانی پێشکه‌ش وه که‌تاوخانه‌ی کوردی بکه‌ێد. هۆی ئی کاره ئه‌وه‌سه که هه‌واداره‌ێل زوان ستاندارد کوردی، نه‌توێنسته ئه‌همیه‌د بیه‌ن وه لاجه‌کان تر و فه‌ره‌تر وه چه‌و سیاسیووه گه‌رد ئی مه‌سڵه گه‌پ و چاره‌نویسازه ، هه‌ڵس و بنیش کردنه. . ئیسه وه‌خت ئه‌وه هاتیه که هه‌ر که‌س وه چه‌و رێزوه بنوڕێته زوان داڵگی خوه‌ی و هوویچ که‌س نیه‌ود له وهر نه‌ف سیاسی و به‌هانه‌گه‌ێل پڕوپویچ زاراوه‌گه‌ی خوه‌ی بسه‌پنێد وه سه‌ر زاراوه‌گه‌یل تره‌گ.
کورد ئه‌و قه‌ره له ویر قاره‌مان دروس کردنه بیه‌س، که‌متر توانستیه مینه‌وانی له باره‌ی لاجه‌گه‌ێل تره‌گ بکه‌ێد و بزانن ئایا زوان ستانداردوه بێ زاراوه‌گه‌ێل تره‌گ، ئیمکان دیرێد؟ ئه‌گه‌ر ئیمکان دێرێد، ئه‌را چه تا ئیسه چه‌ن ده‌فه سه‌ر هه‌وداره‌ێل زوان ستاندارد کوردی خواردیه‌سه سه‌نگ؟ وه باوه‌ڕم ئیسه وه‌خت ئه‌وه هاتیه که بیلیم هه‌ر که‌س وه چه‌و رێزوه بنۆرێته زوان ادڵگی خوه‌ێ
خوه‌زیه خوازم باوکه‌ێل و داڵگه‌یل مه‌ڵوه‌ن کرماشان و ئیلام وه به‌هانه‌ی پڕوپویچ مناڵه‌‌ێل خوه‌یان له زوان داڵگی بێبه‌ش و ماروم نه‌که‌ن و خاس بزانن ئه‌وه ته‌نیا سیاسه‌ت حیله‌کاره‌ێله که ئوویشید:" بلا مناله‌یلدان له ماڵ و مه‌دره‌سه وه فارسی قسه بکه‌ن، ئه‌را ئهوهی لاجه نه‌یاشتووین و له مه‌دره‌سه تویله‌کی وه پیان نه‌که‌ن"
دڵنیا ون ئه‌وه ته‌نیا ئه‌را کوشتن زوانه‌گه‌تانه و ئه‌وان خاس زانن مه‌ڵوه‌ندێگی بێ زوان، مه‌ڵوه‌ندێگی بی هۆیه‌ت و ناسنامه‌س. وه پێجه‌وانه‌ی ئێران، له مه‌ڵوه‌ندێل رۆژئاوایی( غه‌ربی) مینه‌وانه‌ێل زوان هانه سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه که ئه‌گه‌ر مناڵێگ بتوێنێد وه زوان داڵگی خوه‌ی قسه بکه‌ێد، ویر بکه‌ێد و هاوزه‌مان زوان تره‌گیچ بزانێد، ئه‌و مناڵه فره زیره‌ک و هۆشیار بوود و هوویچ تاسیر خه‌راوێگ له بان ده‌رس خوه‌نن مناڵ نه‌ێرێد.
بیلا گشتمان ده‌س بیه‌یم وه ده‌س یه‌ک و له رۆژ جه‌هانی زوان داڵگ شه‌مێگ ئه‌را زنه‌ی رۆشن بکه‌یم! بیلا شاعیره‌یل و ئه‌دیبه‌یل مه‌ڵوه‌ن کرماشان و ئیلام له جێ قسه کردن وه زوان فارسی، وه زوان داڵگی خوه‌یان باس له جه‌ور وسته‌مه‌یلی خوه‌یان بکه‌ن! وه هومێد ئهوهی رۆژێک باید مناڵه‌یل کورد له سه‌رانسه‌ر جه‌هان وه زوان داڵگ قسه بکه‌ن و ده‌رس ژیار و ژیان بخوه‌نن
په‌س ئه‌را ئهوهی زوانه‌گه‌د له کیسد نه‌چوود، که‌له‌مه‌یک رزگار بکه
له ئاخره‌و، وه بۆنه‌ی 2ی ره‌شه‌مه(21 فوریه) روژ جه‌هانی زوان داڵگ، ئی رۆژه له ته‌مام ئنسانه‌یل دنیا، گشت کورده‌ێل وه تایبه‌ت ، هاوزوانه‌یل قه‌ێرزان، کوردی خوارنگ بمارک بایی ویشم
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
سه‌رچه‌مه: ئه‌رای نویسان به‌شێگ له باوه‌ته‌‌گه‌م، له‌و لینکه‌ی خواره‌و ئستفاده کردمه:
http://www.renesans.info/index/index.php?id=1020
ڕوانگە: یێ نویس بان ل مالپەر رێنێسانس وەرگریاگە
1 comment:
çi jaleb. nemzanibu le bengladeshewe ew roje dê. ew zaraweyesh zor jiwana.
Post a Comment