ووتاری پڕۆفێسۆر عەبباس وەلی لە ١١هەمین کۆنفڕانسی نێونەتەوەیی یەکێتیی ئوڕووپا،تورکییە، ڕۆژهەڵات نێوەڕاست و کوردەکان، ١٠-١١ی دیسامبری ٢٠١٤، برووکسێل، پاڕڵمانی ئوڕووپا

ووتاری پڕۆفێسۆر عەبباس وەلی لە ١١هەمین کۆنفڕانسی نێونەتەوەیی یەکێتیی ئوڕووپا،تورکییە، ڕۆژهەڵات نێوەڕاست و
کوردەکان، ١٠-١١ی دیسامبری ٢٠١٤، برووکسێل، پاڕڵمانی ئوڕووپ

قەیرانی عێڕاق، داعش و هەرێمی کوردستان

وەک باوە، پێم خۆشە بە سپاس لە ڕێکخەرانی ئەو کۆنفڕانسەوە دەست پێبکەم. سپاس بۆ ڕێکخستنی ئەم بۆنەیە و هەر وەها بۆ بانگهشتنی من بۆ ئەوەی لێرە قسەبکەم. لە پێشدا ئەوە بڵێم کە بابەتی باسەکە ئی خۆم نییە، بەڵکوو ڕێکخەرانی کۆنفڕانس دایانناوە، بەڵام من ڕێزم هەیە بۆ هەڵبژاردنیان و پێڕۆیی لێ دەکەم.ئەم باسە سێ بابەت لە خۆی دەگرێ. قەیرانی عێڕاق، دەوڵەتی ئیسلامی یان داعش و هەرێمی کوردستان.

چاوخشاندنێکی خێرا بەو بابەتانە دا دەری دەخا پێوەندییەکی بنەڕەتییان بەیەکەوە هەیە و دەکرێ ئەو بابەتانە دەپێوەندی لەگەڵ یەکتری دا شی بکرێنەوە. بە باوەڕی من ئەو لایەنەی کە ئەو سێ بابەتە بە یەکدی دەبەستێتەوە مەسەلەی دەستەڵات و زەبر و زەنگە لە عێڕاق.ئەوە نەک هەر ئەو بەیەکەوە گرێ دراوییە دەردەخا بەڵکوو ڕێنوێنێکیشە بۆ ئەو بۆچوونانەی لەو ڕووەوە من باسیان لێوە دەکەم.

قەیرانی لە عێڕاق مەسەلەیەکی نموونەیی یە. خەڵکێکی زۆر باسی قەیرانی لە عێڕاق دەکەن. دەڵێن عێڕاق لە قەیرانی دایە، عێڕاق دەوڵەتێکی فاشیل و ناسەرکەتوویە، عێڕاق ئاوایە، ئاوا نییە. بەڵام قەیرانی چەمکێکی ئابستراکتە. قەیرانی جۆر بە جۆر هەیە کە لەگەڵ پێکهاتەی جیاواز و لە تەک هەلومەرجی جیاوازی ئەگەرەکان و هەڵسووڕان دەگونجێن. بە باوەڕی من نێوەرۆکی قەیرانی لە عێڕاق لە ماوەی ١٠ ساڵی ڕابردوو دا گۆڕاوە. بە بۆچوونی من عێڕاق هەمیشە لە بەر قەیرانی ڕەنجی کێشاوە. عێڕاقی مۆدێڕن لە ساڵی ١٩١٨وە تا ساڵی ٢٠٠٣ لە قەیرانییەک ڕەنجی دەبرد کە لە زانستی سیاسی دا پێی دەگوترێ قەیرانی مەشڕووعییەتی دەستەڵاتی سیاسی. ئەوە قەیرانییەک بوو  وورووژا بەڕێگای داسەپاندنی دەوڵەتێکی یوونیتر بە سەر کۆمەڵێکی جۆراجۆر و هەمە ڕەنگ دا. بە دەرەجەی یەکەم لە لایەن هێزە کۆلۆنیالییەکان و دواتر ئەو قەوارە هەتا بڵێی چەشنا و چەشن و هەمە ڕەنگەیە لە لایەن بەعسەوە وەکوو دووەمین مێعماری ئەو دەوڵەتە بەهێز کرا. قەیرانیی مەشڕووعییەت هەمیشە بەشێک بوو لە هەڵسووڕانی دەستەڵات لە عێڕاق تا ئەو جێگایەی کە دینی هەرە گەورە پەراوێز خرا بوو، کوردەکان پەراوێز خرا بوون و عەڕەبە سونییەکان کە لەوێ لە کەمایەتی دا بوون هێندرانە سەر دەستەڵات و بۆ زۆربەی ئەو ماوەیە بە زەبری چەک پارێزگاری لە دەستەڵاتیان کرا.

بەڵام، ئەو قەیرانیی مەشڕووعییەتە لە ماوەی دە ساڵی ڕابردوو دا گۆڕاوە. ئێستا ئەوەی لە عێڕاق لە بەر چاومانە ئیدی هەر قەیرانیی مەشڕووعییەتی دەستەڵات نییە، بەڵکوو ئەوەی لە ساڵی ٢٠٠٣وە لەوێ هەمانە - کاتێک ڕێژیم گۆڕا و ڕێژیمی تازە بە شێوەیەکی زۆر جێی سەرسوڕمان لە جێگای داندرا کە هەڵنەسووڕا و ئێستاش هەڵناسووڕێ – و ئەو قەیرانییە بە مانایەک قەیرانی حاکمییەت (سەروەری) ە، قەیرانی شوێندانانی دەستەڵاتە، قەیرانییەکە کە لە کاتێک دا لەوێ دەستەڵات لە مەیدان دایە و ئامرازی بەدەستەوەیە ، بەڵام بۆی هەڵناسووڕێن و ناتوانێ سوڵتەی خۆی بە سەر کۆمەڵ دا دامەزرێنێ و دەستەبەری بکا. ئەم قەیرانییە جیاوازە لەو قەیرانییەی کە عێڕاق لە ساڵی ١٩١٨ وە تا ساڵی ٢٠٠٣ پێی دا تێپەڕی.

ئەو قەیرانی یە بە جۆرێک پێمان دەڵێ کە بە دەم ئەو تێپەڕبوونە دا ، بە دەم ئاڵوگۆڕ لە قەیرانیی مەشڕووعییەتەوە بەرەو قەیرانی حاکمییەت، بەرەو قەیرانیی دەستەڵات لە عێڕاق کێشەیەکی سەرەکی، مەسەلەیەکی زۆر گرینگ کە هەمیشە درێژەی داوە بە مانەوەی خۆی بریتی یە لە تێکشکانی قەوارەیەکی داسەپێندراو بۆ سازدانی نەتەوەیەک لە عێڕاق. عێڕاق تا سەر ئێسقانی وەک نەتەوەیەکی یەکگرتوو تێک شکاوە و ئەو شکان و سەرنەکەوتنە هەمیشە لە چەقی ئەو قەیرانییە و تێپەڕینە دا بووە.

بەڵام ئەگەر ئێوە تەماشای بەشی سێیەمی سەرباسەکەمان بکەن کە لێرە بریتی یە لە کوردەکان. ئەوان هەمیشە لە ناوەندی ئەو دوو قەیرانییە دا بوون و سووژەی دەستەڵات و زەبر و زەنگ بوون لە هەر دوو ئەو هەلەمەرجە ناسک و گرژانە دا و ئەو بارو دۆخە هەر بەردەوامە.

ئەگەر ئێستا بێینە سەر داعش و باسی پێوەندی نێوان دەستەڵات و زەبروزەنگ بکەین. لێڕە دا ئەگەر کورتەی دەقێکی زۆر گرینگ لە فەلسەفەی سیاسی دا بگێڕمەوە شتەکە زۆر جوان دەر دەخا. ئەو قسەیە وەک کتێبێکی دەرسی وایە بۆ پشتیوانی لەو ئارگومێنتەی کە ئەمن هێنامە گۆڕێ سەبارەت بە تێپەڕین و ئاڵوگۆڕبوونی دەستەڵات و شێوەکانی زەبروزەنگ کە لە لایەن دەوڵەتەوە دەکار دەکرێن بە دژی بەشە جۆربەجۆرەکانی دانیشتووانی خۆی. لێرە دا من قسەیەک بە شاهید دەهێنمەوە لە کۆتایی دەقێکی کاریگەر و گرینگی فەیلەسووفی سیاسی واڵتر بێنیامین. ئەو ئارگومێنتێکی زۆر سەرنجڕاکێشی هەیە لە کۆتایی دەقەکەیدا و دەڵێ: دوو جۆرە دەستەڵات هەن کە هەمیشە دەکەونە دەرەوەی خولی ئامراز و مەبەستەوە. دەستەڵات هەمیشە لە ڕووی ستڕاتێژییەوە کار دەکا بۆ ئامانجێک و ئامرازی پێویست هەڵدەبژێرێ بۆ ئەوەی ئاکام وەدەست بێ. دوو جۆرە دەستەڵات هەن کە دەکەونە دەرەوەی ئەو ئاڵقەیە و ئەوان زۆر گرینگن. یەک لەوان ئەو پێی دەڵێ دەستەڵاتی سەروەر، واتە دەستەڵاتی دەوڵەت کە بێنیامین دەڵێ فۆڕمی ئەو دەستەڵاتە لە بناخەوە تێکدەرانەیە بەڵام ئەو تێکدانە زۆر جیاوازە لەوی تر کە ئەو پێی دەڵێ: دەستەڵاتی ئاسمانی،سەروەریی ئاسمانی. ئەو دەڵێ چەمکی یەکەم ڕیشەی لە فەلسەفەی یۆنانی دایە و ئەوی دووەمیان ڕیشەی لە ئەدەبییاتی معاد ناسی جوولەکەیی ئاو دەخواتەوە .واتە دەستەڵاتی ئاسمانی و سەروەریی ئاسمانی. دیارە دەستەڵات و حاکمییەتی ئاسمانیش تێکدەرانەیە بەڵام جیاوازییەکە لەوە دایە کە دەستەڵاتی سەروەر تێک دەدا و دەیشارێتەوە، بەڵام دەستەڵاتی ئاسمانی تێک دەدا و نیشانی دەدا و خۆی پێوە ڕادەنێ.

کوردەکان لە نێوان ئەو دوو جەمسەرە دا گیریان کرد. واتە دەستەڵاتی سەروەر و تەبیعەتی تێکدەرانەی. سەدام و فەرمانڕەوای دی تێکدەرییان دەکرد بەڵام دەیانشاردەوە لە ژێر فێر بوونی هەوراز و نشێوی دیکتاتۆرییەت دا و هەر وەها بە ڕێگای هاوپەیمانی جۆر بە جۆر لە گەڵ هێزە ڕۆژئاواییەکاندا. بەڵام ئەو هێزە تازەیەی کە ئێستا لە عێڕاق هەمانە، واتە داعش،هەر وەها لە سوورییەش ، خۆی و کارەکانی ناشارێتەوە. تێک دەدا ، نیشانی دەدا و خۆی پێوە ڕادەنێ. گۆڕانی بنەڕەتی لە نوێنەرایەتی کردنی زەبر و زەنگ لە عێڕاق دا هەتا بڵێی درکێنەرە سەبارەت بەوەی لەو ووڵاتە دا دەقەومێ.

و سەرەڕای ئەوە کاتێک قەیرانی لە هەرێمی کوردستان دێتە گۆڕێ ئێمە شتێک دەبینین کە ئەویش لە ناوەندی ئەو قەیرانییە دا بووە و ئەویش ئەوەیە کە هێزە ڕۆژئاواییەکان بە باوەڕی من زۆر بێ بنەما و لە هێندێک ڕووەوە زۆر ساویلکانە دڵپێوەبوونی خۆیان بە حاکمییەتی (سەروەری) حقووقییەوە نیشان داوە. هەر ئەوە لە بەر چاو بگرن کە ئەوە چەندەی کێشا هەتا ئەوان ئامادە بوون قسە لە گەڵ کوردەکان بکەن و چەندەی کێشا هەتا بڕیار بدەن چەک بدەن بە کوردەکان. لە کاتێکدا کە داعش خەریکی کوشتوبڕی خەڵک بوو و لە بازاڕان بە کۆمەڵ کۆیلەی دەفروۆشت لە ڕۆژئاوا موناقەشە لە سەر ئەوە بوو ئایا ئێمە پێویستە لەگەڵ دەستەڵاتێکی ناسەروەر دا قسە و دانوستاندن بکەین یا نا؟گەلۆ دەکرێ ئێمە دەستەڵاتێکی ناسەروەر پڕ چەک بکەین؟ ئەوە لایەنێکی دووروویەتی بنەڕەتی ئینسانییەتی دەوڵەت وەڕوو دەخا. ئەمن پێم وایە لێرە دا مەسەلەیەکی دیکەش هەیە. کاتێک کە ئێمە دەبینین ستراتێژییەکی ناڕاستەوخۆی ئیتیلافێک لە گۆڕێ دایە لە نێوان دەوڵەتێکی زۆر گرینگ لە هەرێم دا کە دەوڵەت و حکوومەتی تورکییەیە و ستراتێژییەکی ئیتیلافێکی لاوەکی لە نێوان ئەو حکوومەتە و داعش دا و لە سەر ئەرزی واقع کاریگەرانە هەڵدەسووڕێ و ئێوە دەبینن کە خەڵک لە ڕۆژئاوا و لەو بەری دەکووژرێن و تانکەکان لەوێ مۆڵ دراون و ئەو کوشتوبڕە دەبینن ئەوە بە ڕاستی چ بە مرۆڤ دەڵێ؟ ئەوە وێنەیەکی زۆر درکێنەرە. دەوڵەتێکە کە زەبرو زەنگی بە کرێ داوە بە یەکی دی. ئەمن ئەوە دووپاتە دەکەمەوە بەکرێ دانی زەبرو زەنگ لە لایەن دەوڵەتەوە!  و کڕیارێکی پچووکتر کە ئەوە بە شێوەیەکی زۆر کاریگەر دەکار دەکا و دەوڵەت لە قەراغی ڕادەوستێ بە پێ ئەوەی دەستی خۆی پیس کا. و تەنانەت لەو پێوەندییە دا ئەمن پێم وایە هەڵوێستی ووڵاتانی ڕۆژئاوا لەو بارەیەوە دەبوو ئەوە با کە ئارەزوو دەکرا و لێیان دەوەشێتەوە.

ئێستا ئەگەر بگەڕێینەوە هەرێمی کوردستان. ئەمن ناڵێم ئەوێ وەک شیر سپییە و لەوێ هیچ گێرە و کێشەیەک نەبووە. لەوێ گێرە و کێشەی زۆر هەبووە. دەستەڵات و زەبروزەنگی داعش خۆڕانەرانە بووە، واتە زەبرو زەنگێک کە خۆی نەشاردووەتەوە، زەبروزەنگێک کە بە شێوەی بنەڕەتی لە پێناو خۆی دا بە کاری هێناوە بۆ دامەزراندنەوە و پاساو دانی ئیدێئۆلۆژییەک بۆ مەشرووعییەت پێدانی زەبروزەنگ. ئەوە کردەوەیەکی ئاڵقەیی یە، هەمیشە حەول دەدا بۆ مەشڕووعییەت وەرگرتن لە سەرچاوە دەقەکان و بە جووڵانەوی بە زەبرو زەنگ حەولی سەلماندنی دروست بوونی ئەو دەقانە دەدا.لە هەلومەرجێکی ئاوا دا ئەو زەبروزەنگەی کە دەیبینین زۆر درکێنەر و خۆ نوێنە.

ئەوە نەک هەر قەیرانیی سەروەری لە عێڕاق دەدرکێنێ ،واتە دەستەڵات لەوێیە بەڵام بێ کەلکە. قانوون هەیە بەڵام ناکرێ بەڕێوەبچێ. دەوڵەت سەرچاوەی هەبوو، بەڵام بەجێی هێشت و ڕای کرد. هەر ئاوا لە سەر کوردستانیش. ئەو زەبرو زەنگەی کە داعش بەو شێوەیە لە خۆی نیشان دا بۆ دەست بە سەر داگرتنی مووسڵ دا، هەر ئەو شێوەیەشی لە شنگار دەکار کرد و ئەوەی کە بە سەر کۆمەڵگەی ئێزیدی هات، و ئەو شێوەیەی کە لە جیگای دیکەش کردی، هەموو ئەوانە بوونی زنجیرەیەک گیرە و کێشەی جیدی لە دڵ و هەناوی ئیدارەی کوردی دا ئاشکرا کرد. ئەمن پێم وایە کە ئیدارەی کوردی دەخەو دا بوو. لە پڕ وەخەبەر هات بۆ ئەوەی ڕاستەقینەکانی دەورو بەری ببینێ و تێ بگا کە چی دی ناکرێ پشت بە ئارەزووی چاک و نییەتی چاک ببەستێ. دەبێ داوای هەبێ و دەبێ لەوەش نەتیجەی دەست کەوێ. دەبێ کاتێک داوای یارمەتی دەکا نەتیجەی دەست کەوێ. ئەوە زۆر گرینگە کە ئێمە وەزعێکی ئاوامان لەوێ هەبوو. دەستەڵاتی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە کاتی خۆی دا هەڵنەسووڕا و لە ڕۆژی تەنگانە دا سەرنەکەوت. بە شێوەیەکی زۆر ملکەچانە سەرنەکەوت. لە بەر ئەوەی ئەو ئیدیعایانەی دەیکرد پێکی نەهێنان. هەر وەک دەرکەوت بە بێ هاتنی یارمەتی لە دەرەوە ڕا تەنانەت نەی دەتوانی دانیشتووانی خۆی بپارێزێ.

ئەوە دەمانباتەوە لای ئەو ڕاستییە کە لە ساڵی ٢٠٠٣وە تا ساڵی ٢٠١٤ کاتێک ئەو کارەساتە لەوێ لە کۆمەڵ دا قەوما، کاتێک ئەو کارەساتە دەگیانی خەڵک بەر بوو و خەڵک ڕایان کرد بۆ چیایان، لەو ماوەیە دا کۆنتراتکاران بار و بنەیان تێک نا چوونە کوردستانی عێڕاق بۆ ئیمزا کردنی کۆنتڕات.حکوومەتان لەوێ کۆنسوولخانەیان کردەوە، لەوانە دەوڵەتە یەکگرتووەکانی ئەمێریکا،بریتانیا و فەڕانسە و جێی دیش.بەڵام ئەوان هیچکات بیریان لە پێداویستییە ستڕاتێژی و خۆڕاگرییەکانی ئەو هەبوونە نەکردەوە کە لە ئاست ئەوان ئەوەندە بە دەست ئاواڵەیی و سەخاوەتەوە جووڵاوەتەوە. و ئاکام ئەوە بوو کە تاقە چەکێکی قورس بەو خەڵکە نەدرابوو. بە باوەڕی من حکوومەتی هەرێمی کوردستانیش لە کاتی خۆی دا داوخوازییەکی ئاوای بە شێوەیەکی جیدی نەهێنا گۆڕێ. بۆیە ئەمن دەڵێم زەبر و زەنگی داعش ئەوانی لە خەو ڕاچڵەکاند.ئەوان لە خەو ڕاپەڕین بۆ ئەوەی لە ڕاستیی دەستەڵات لەو ڕووەوە تێ بگەن. و ڕاستی دەستەڵات پێویستیی هەبوونی چەکی دادەگرتەوە.بەڵام، دیسان هۆکارێکی زۆر گرینگ کە لەمپەرێکی ساز کردووە لە سەر ڕێی کوردان بۆ ئەوەی ببنەبابەتێکی سیاسی، یان وەک بابەتێکی سیاسی ڕەفتاریان لەگەڵ بکرێ لە پێواژۆی سیاسی دا دڵپێوەبوونی ڕۆژئاوایە بە چەمکی حاکمییەتەوە (سەوەرییەوە).

بە باوەڕی من دەوڵەتە یەکگرتووەکانی ئەمێریکا بۆ جاری یەکەم ئەو نەزمەی شکاندووە و دەستی کردووە بە پێوەندی لەگەڵ پارتیی یەکێتیی دێمۆکڕاتیک  و لە هێندێک ڕووەوە لەگەڵ گرووپەکانی دی لەوێ کە ئاکتۆری گرینگن لە سەر ئەرزی واقع بەڵام نوێنەرایەتیی قەزایی سەرچاوەیەک ناکەن. لەو ڕووەوە ئەمن پێم وایە ئێمە لە سەرەتای پێواژۆیەکی زۆر گرینگ داین. کوردەکان دەبێ حەول بدەن بۆ درێژە دران بەو پێواژۆیە و هەر وەک مەسەلەی تێڕۆریسم کە لە پانێلی دوێنێ دا باس کرا ، ئەگەر ئەو مەسەلەیە لە حاکمییەتی قەزایی دەوڵەت جوێ بکرێتەوە کە بەسەر کوردانی دا دادەسەپێنێ، ئەگەر ئەو مەسەلەیە لا بدرێ و ئەو پێوەندییە هەڵبوەشێندرێ، ئەو دەمی ئیمکانێکی زۆر کەم هەیە کە هیچ ڕێکخستنێک ئیدی بتوانێ دای سەپێنێتەوە.ئەمن پێم وایە حاکمییەت (سەروەری)، دەستەڵاتی دەوڵەت ، دەستەڵاتی قانوونی دەوڵەت، تەنیا مەسەلەیەکە کە هێزە ڕۆژئاواییەکان وەسوەسە دەکا بۆ ئەوەی هەڵوێست دەرببڕن و لە سەر شتی دی کاتێک هەڵوێست دەگرن کێشەکە قەت وەک مەسەلەیەکی سیاسی لەبەر چاو ناگیرێ بەڵکوو وەکوو مەسەلەیەکی ئینسانی و خێرخوازانە دەبیندرێ. ئەمن بە تەواوی دژی ئەو فکرەم هەرچەند لەوانەشە زۆر نییەتی باشیشی لە پشتەوە بێ. دژی ئەو فکرەم کە دۆزی کورد، مەسەلەی کورد وەک مەسەلەیەکی ئینسانی و خێرخوازانە چاو لێبکرێ. ئەوە مانای ئەوە دەبێ کە کوردەکان لە دەستەڵات دەڕووتێندرێنەوە و لێی بێ بەش دەکرێن. دۆزی کورد دەبێ وەک مەسەلەیەکی سیاسی لە بەر چاو بگیرێ، نەک وەک مەسەلەیەکی ئینسانی و خێرخوازانە.دەبێ وەک مەسەلەی دەستەڵات لە بەر چاو بگیرێ.

دەبێ ئاوا ببیندرێ کە ئەو خەڵکە زەبروزەنگ بە سێرە دایکردوون، لە بناوانەوە سێرەی زەبروزەنگی جۆر بە جۆر بوون لە سەردەمی مۆدێڕن دا.و تەنێ شتێکی کە باڵی بێدەنگی بە سەر دا کێشاوە و تەنیا مەسەلەیەکی کە هەموو ڕێگایەکی لێ بەستووە  و تووشی ئەو هەموو قەرقەش و کوشتووبڕ و قەیرانییەی کردووە مەسەلەی حاکمییەتە (سەروەری یە).

ئێستا کاتی ئەوە هاتووە هێزە ڕۆژئاواییەکان جارێکی دی بیر لەو مەسەلەیە بکەنەوە، بە تایبەتی لە کۆمەڵێک دا یان لە هەرێمێک دا کە ئێمە لە پێش دا لەوێ بەهاری عەريبیمان دی و دوایە پەیدا بوونی داعش کە لە بناوانەوە تا ڕادەیەکی گرینگ بە یەکتری بەستراونەتەوە.

سەرهەڵهێنانی داعش بە تەواوی بێ کەلکی و دەستەوەستانی دەستگای دەوڵەتی نیشان دەدا لەپێش دا لە عێڕاق و دوایە لە سوورییە و ئێستا لە یەمەن و سبەینێ لە بەحڕەین و نازانین ئەوە لە کوێ ڕادەوەستێ. دەبێ ڕێگای نوێ ببیندرێتەوە بۆ پێوەجاران بەو ناسێنانەی کە ناسەروەرن و حاکمییەتی دەوڵەتییان نییە. دەبێ ڕێگای نوێ ببیندرێتەوە بۆ لەبەر چاوگرتنی داوخوازی و پێویستییەکانی خەڵکانی ناسەروەر. کاتی ئەوە هاتووە کە هێزە ڕۆژئاواییەکان لە ناوچەی ئارامی حاکمییەتی سیاسی (سەروەریی سیاسی) دەرکەون و دەست هەڵگرن لە بانگەشەی مافی مرۆڤ لەو ناوچە ئارامە دا. مەسەلەی کورد و ئەوەی لە سوورییە ڕوو دەدا، لە ڕۆژئاوا، لە باشوور و بە دوای ئەوەدا لە باکوور و باشوور و ڕۆژئاوای کوردستان لە بنەڕەت دا مەسەلەیەکی سیاسی یە. ئەوە مەسەلەیەکی ئینسانی و خێرخوازانە نییە. جیاوازییەکی بنەڕەتی هەیە لە نێوان دەوڵەتە یەکگرتووەکانی ئەمێریکا و ئۆکسفام. دەبێ ئۆکسفام لەگەڵ مەسەلەی ئینسانی و خێرخوازانە سەروکاری هەبێ نەک کۆشکی سپی.کۆشکی سپی دەبێ وەک مەسەلەیەکی سیاسی لەگەڵ ئەو مەسەلەیەمامڵە بکا.مامڵە لەگەڵ ئەو ناسێنە و مافانەی کە زیاتر لە سەدەیەکە نکووڵیان لێ کراوە و نەتیجە ئەوەیە کە بناخەی قەوارەی دەوڵەت قەڵشتی جیدی تێ کەوتووە. ئەو ستروکتورە کەوتووەتە بەر لەرزەی ڕوخان و خۆی بۆ ڕاناگیرێ و ئەگەر مەسەلەی کورد وەک مەسەلەیەکی سیاسی چاو لێبکرێ و لێشی دەوەشێتەوە ئاوای چاو لێبکرێ ئەوە خزمەتێکی چاکیش دەبێ بەو قەوارە دەوڵەتیانەی کە ساز
کراون و ڕاگیراون، ئەگەر چی دی بکرێ ڕا بگیرێن. زۆر سپاستان دەکەم.

تێبینی: بەڕێز وەلی ئەو باسەی لە دانیشتنی یەکەمی ڕۆژی پێنجشەمە دا کرد کە پانێلی دوویەم بوو. دوای تەواو بوونی ووتەی وی و ئەو کەسانەی دیکەی کە لەو پانێلە دا بابەتیان پێشکێش کرد، دەرفەت درا بە بەشداران کە بۆچوون و پرسیاری خۆیان بهێننە گۆڕێ. ئەو ووڵامانەی خوارەوەی پڕۆفێسۆر وەلی بەشێکیان لەمەڕ ئەو باسەیە کە کردی و بەشێکی دیکەشیان ووڵامی
ئەو پرسیارانەن کە لەمەر بابەتەکانی دیکەی پانێلەکە دا کە لە لایەن ئامادەبووان را هاتنە گۆڕێ

سەبارەت بەو پرسیارەی کە ئەو وەزعە لە هەرێم دا تا چەند درێژە دەکێشێ؟  

وەلی: گومانی من ئەوەیە، لە ڕاستیدا لە گومان زیاتر، ئەمن پێم وایە درێژەکێشانی ئەو وەزعە بەستراوەتەوە بە ئاستی بە جیدی گرتن و پێوەچارانی. ئەگەر هەر ئەو سیاسەتەی ئێستا بەردەوام بێ و داعش لە دوورەوە بۆمباران بکرێ و خەڵکی دی تەیار بکرێن وەک کوردەکان کە سەربازی سەر ئەرزی واقع بن، بە بێ هەبوونی هیچ دەستەڵاتێک بۆ بڕیار دان ئەوە ماوەیەکی زۆرتر درێژە دەکێشێ.هێزە ڕۆژئاواییەکان ئیئتیلافێکیان بە دژی داعش پێک هێناوە.ئەگەر پێکهاتەکانی نێو ئەو ئیئتیلافە بە جیدی بگیرێن و بە شێوەیەکی زۆر کاریگەرتر شان بدەنە بەر کردەوە ئەمن پێم وایە ئەو مەسەلەیە دەکرێ زووتر لەوەی کە چاوەڕوان دەکرێ ڕیشەکێش بکرێ.

کە وابێ، ئەوە تا ڕادەیەکی زۆر بەستراوەتەوە بە ئاستی تێوەگلانی ئیئتیلافی دژی داعش و هەر وەها بەستراویشتەوە بە دەرجەی هاوکاری لەگەڵ ئەو هێزانەی لە سەر ئەرزی واقع شەڕی داعش دەکەن یان پارێزگاری دەکەن لە کۆمەڵگەکەیان بە دژی داعش. ئایا ڕێگایان پێ دەدرێ لە پێواژۆی سیاسەت داڕشتن و بڕیار دان دا بەشدار بن یان نا؟ و ئەوەی کە لە ناوچەکە دا چ بکرێ ئەوە مەسەلەیەکی زۆر بنەڕەتی یە.ئەمن پێم وایە نوختە وەرچەرخانێک دێتە گۆڕێ کە دەبێ دەوڵەتە یەکگرتووەکانی ئەمێریکا زیاتر لە هێزەکانی دی قەرار بدا کە ڕو بە ڕوو لەگەڵ مەسەلەکە مامڵە بکا. نەک هەر بە ڕێگای بۆمباران کردن لە هەواوە و دانی پێداویستی شەڕ بە وانەی کە شەڕ دەکەن لە سەر زەوی.

دانی ئەو لۆجیستیکە تەواو بە جێیە و جێی پێ زانینە، وێدەچێ ئەوە کەمتر دەبێتەوە. بەڵام ئەوە ئاوقای ڕیشەی گێرەوکێشەکە نابێ، ناچێتە سەر چەقی ئەو کارەساتە. ئەو چەقە تەنێ ئەو کاتە دەکرێ لە ڕیشە هەڵقەندرێ و نەمێنێ کە هێزێکی کاریگەری نیزامی ڕووبەڕووی بێتەوە.و هەر وەها تەیار کردن. ئەمن پێم وایە شتێکی دیکەش لە گۆڕێ دایە. ئیئتیلاف نابێ لە بەسیجی خەڵک بە دژی ئەو ئیبلیسە بترسێ، نابێ لەئاکامەکانی بترسێ. بە باوەڕی من لە هەرێم دا دەوڵەتی ئاوا هەن کە یەکجار زۆر لە ئامادەیی و بەسیجی خەڵک دەترسێن. لەوە دەترسێن بڵێی چ بقەومێ کاتێک خەڵک فێر بن کە مافی خۆیان ڕاستەوخۆ بەکار بهێنن.ئەو ووشترە لە بەر دەرگای هەموان ییخ دەخوا ، چ بیانەوێ و چ نەیانەوێ، درەنگ یا زوو هەر ڕوودەدا. بەڵام زۆر باشتر دەبێ ئەگەر ئەو مەسەلەیە بە شێوەیەکی کاریگەرانە مامڵەی لەگەڵ بکرێ و وەک مەسەلەیەکی سیاسی – نیزامی تێوەی بگلێن.

سەبارەت بە مەسەلەی سیکولاریزم! داخودا بەدیلی سیکولاریزم بۆ وەزعی ئێستا دێتە گۆڕێ؟

وەلی : ئەمن هیوا دارم ئەوە وابێ. بەدیلە سیکولارەکان بێنە گۆڕێ. دیارە ئەوە بەدیلی هەرە باش دەبێ. بەڵام لێرە دا دەمەوێ ئەو دەربڕینەی خۆم هەموار بکەم. ئەمن لە هیچ هەلومەرجێک دا پشتیوانی لە حوکمڕانییەکی سیکولاری ناهەموارکراو ناکەم. ئەو قسەیە شی دەکەمەوە.ئەمن دژی ئەو شێوەیە لە سیکۆلاریزمم کە تێیدا سیکولاریزم وەکوو تاقە پرێنسیپی مەشڕووعییەتی دەستەڵاتی سیاسی لە بەر چاو دەگیرێ. وەک ئەوەی لە فەڕانسە هەیە، وەک ئەوەی لە تورکییە هەیە. سیکولاریزم نابێ بابەتی قانوون دانان بێ،ببەسترێتەوە بە ناسێنەی دەستەڵات لە قانوونی بنچینەیی دا.ئەگەر ئاوا بێ سێکولاریزمی کۆماری هەمیشە مەترسی ئەوەی پێوەیە کە چەت لە پێوەندی دێمۆکڕاسی و ئازادییە فەردییەکان بخا. هەر وەک ئەوەی لە فەڕانسە ئەو چەتەی تێخستووە. ئەمن زیاتر لەگەڵ ئەو جۆرە لە سیکۆلاریزمم کە لە بریتانیا هەیە، لە دەوڵەتە یەکگرتووەکانی ئەمێریکا هەیە.سیکولارێزم دەبێ وەکوو پڕێنسیپێکی بنەڕەتی باوەڕ بە کۆمەڵگەی مەدەنی دابندرێ. نابێ لە قانوونی بنچینەیی دا بەو جۆرە جێ بگرێ کە پێوەندی پەیدا بکاتەوە بە دەستەڵاتی سیاسی.

لێرەدا مەترسییەکی جیدی هەیە بۆ ئەوەی پێوەندی دێمۆکڕاسی و مافە لێبێراڵییە تاکە کەسییەکانی ئەو خەڵکەی کە لە کۆمەڵگەیەکی بەرباس دا دەژین چەتی تێ بکەوێ. ئەمن لەگەڵ ئەو جۆرە سیکولاریزمە کۆمارییە نیم بەو شێوەیەی کە لە فەڕانسە و لە تورکییە پێڕۆیی دەکرێ. ئەمن لە کۆبوونەوەیەک دا سەبارەت بە بار و دۆخی ئێران گوتم ئەگەر دوای ئەو ڕێژیمە بتانەوێ سیکولاریزمێکی کۆماری جۆری فەڕانسەیی یان تورکی لە ئێران دابەزێنن  دەبێ زیندانیش دروست کەن بۆ ئەو جۆرە خەڵکانەی کە بە پێی داوخوازی دڵی خۆیان بیانەوێ لەچەک بەسەر دا دەن. موشکیلە ئەوەیە کە سیکولاریزم زۆر مەسەلەیەکی پڕ سەرئێشەیە. لە ڕووی تیۆری و لە ڕوانگەی فەلسەفییەوە دەبێ زۆر بە دیقەت مامڵەی لەگەڵ بکرێ. پێم وایە سیکولاریزم نابێ لە قانوونی بنچینەیی دا جێی بکرێتەوە لە پێوەندی لە گەڵ ناسێنە یان مەشڕووعییەتی دەستەڵات دا.
دەبێ وەکوو مەسەلەیەکی بنەڕەتی  کۆمەڵگەی مەدەنی لە بەر چاو بگیرێ.

-ئایا کوردەکان تا چەندە خۆیان خەتاباران لەوەیدا کە دۆزەکەیان وەکوو مەسەلەیەکی سیاسی چاو لێ ناکرێ بەڵکوو وەکوو مەسەلەیەکی ئینسانی و خێر خوازانە مامڵەی لەگەڵ دەکرێ؟

-پرسیار بۆ بەڕێز وەلی: ئەمن دەزانم کە ئێوە نوێنەرایەتی حکوومەتی تورکییە ناکەن بەڵام پرسیارەکەم ئەوەیە بۆچی حکوومەتی تورکییە هەتا ئێستا هیچ هەڵوێستێکی نەگرتووە سەبارەت بەو شتانەی لە ناوچەکە ڕوودەدەن؟ ئێمە دەزانین هەموو ڕۆژێ لە شوێنی ئاوای کە هێندە لە سنووری تورکییە دور نییە شەڕ لە نێوان داعش و کوردان دا هەیە و لە عێڕاقیش لە نێوان داعش و کوردان دا. بۆچی دەوڵەتێکی بە ‌هێزی وەک تورکییە لە ناوچە دا هەتا ئێستا هیچ هەڵوێستێکی نەگرتووە؟

وەلی: دوو پرسیار لەمن کراوە یەکیان ئەوەیە کە کوردەکان خۆیان تا چ ڕادەیەک بەرپرسن لەوەی دا کە ڕێگا دەدەن دۆزەکەیان وەک مەسەلەیەکی ئینسانی و خێرخوازانە تەماشا بکرێ هەتا ئەوەی وەک مەسەلەیەکی سیاسی. ئەمن پێم وایە لێرە دا بەرپرسیارەتییەکی زۆری کوردەکانیش هەیە.زیاتر لە بەر نەبوونی بیرکردنەوەی ستراتێژیک، لە بەر تاییفیگری و دەستەبازی. لە بەر هێندێک خەسڵەتی تایبەتی ستروکتووری کۆمەڵایەتی لە بەشێکی زۆری کوردستان ئەو مەسەلەیە لە ئاستی سیاسی دا قەت نوێنەرایەتی نەکراوە لە دەرەوەی مەسەلەی هەرێم یان ناوچە. بەڵام لێرە دا گیروگرفتێکی دیکەش هەیە کە دەبێ سەرنجی بدرێتێ و ئەمن لە قسەکانم دا ویستم سەرنجی بۆ سەر ڕابکێشم.

ئەویش ئەوەیە کە گشت چەمکەکان و بەهاکان لە تیوری حقووقی ڕۆژئاوا دا بە دەوری چەمکی حاکمییەتی (سەروەری) دەوڵەت دا دەگەڕێ. لەوەتا سەردەمی وێسترفاڵیا،شۆڕشی فەڕانسە هەتا ئەمڕۆ هەر وا بووە و هەر کەس و هەر نەتەوەیەک، هەر کۆمەڵگەیەک یان هەر عەشیرەتێک و هەر کەسێک لە دەرەوەی ئەو بازنەیە دا بێ وەکوو بابەتێکی سیاسی مامڵەی لەگەڵ ناکرێ و ئەوە گیروگرفتێکە کە ئێمە بە شێوەی چەندپاتە بووەوە لە پێوەندی لەگەڵ مەسەلەی کورد دا دیتوومانە.

ئێمە ئەوەمان لە قەیرانی ١٩٩٠ دا دی لە عێڕاق. ئەمن بۆخۆم ئەو دەمی لە واشنگتن بووم وەک ئەندامی هەیئەتێک بۆ حەولدان بۆ ڕازی کردنی خەڵک بۆ ئەوەی شتێک بکەن لە ئاست ئەو زوڵم و زۆردارییەی لەوێ دەکرا و دواجار ناوچەی هێمن و دژە فڕینیان دامەزراند. دەمەوێ بڵێم ئاشکرایە کە خەتایەکی زۆر دەچێتەوە سەر ئەستۆی ڕێبەرایەتی کورد لەو بارەیەوە بەڵام پێم وایە کە چەمک و حقووقی دەستگاکانی دێمۆکڕاسییە ڕۆژئاواییەکان لە مامڵە کردنیان لەگەڵ گەلانی ناسەروەر دا بە شێوەیەکی ئیفڕاتی بێ کەلکن، کەموکووڕییان زۆرە و هەتا بڵێی کۆنن. پێویستیان بە پێداچوونەوەی بنەڕەتی هەیە. ئەو چەمکانە دەبێ لە سەر ڕا داڕێژرێنەوە.

لە پێوەندی لەگەڵ ئەو پرسیارەی دا کەکرا کە بۆچی حکوومەتی تورکییە ئاوایە؟ بە باوەڕی من مەسەلەکە زۆر ئاشکرایە. چونکە لەوەتا ساڵانی ١٩٢٣-١٩٢٤ وە مەسەلەی کورد مەسەلەیەکی بنەڕەتی دەستەڵاتی سیاسی تورک و سیستمی سیاسی تورکییە بووە و دوو هۆکار هەن کە بۆچوونی حکوومەتی تورکییە دیاریی دەکەن سەبارەت بە مەسەلەی کورد. یەک، مەسەلەی کورد هەمیشە وەکوو بەشێکی ئەمنییەتی نەتەوەیی چاو لێکراوە نەک وەک مەسەلەیەکی سیاسی. تەنانەت ئێستا ڕەنگە زۆر سەرنجڕاکێش بێ کە موزاکەرات لە گەڵ سەرۆکایەتی کورد لە زیندان ئێستا زیاتر لە دوو ساڵە بەردەوامە، بەڵام ئەوە لە نێوان سەرۆکایەتی کورد و سەرۆکی دەستگای ئەمنی دا بووە ،نەک لە گەڵ هەیئەتێک لە سیاسەتمەداران، لە سیاسەتمەدارانی هەڵبژێردراو کە لە لایەن حکوومەتی تورک ڕا بچن و لەگەڵ بەڕێز ئوێجاڵان قسە بکەن.ئاغای فیدان دەچێتە وێندەرێ وەک نوێنەری حکومەت.ئەوە داگرتنەوە و پشتڕاستکردنەوەی  تێگەیشتن و بۆچوونی حکوومەتە بۆ مەسەلەی کورد وەک بەشێکی بنەڕەتی لە ئەمنییەتی دەوڵەت.جا بۆیە فکری ئەوەی کە ئەو مەسەلەیە لە بواری ئەمنییەتی لا بدرێ و لە جەغزی کردەوە و هەڵسووڕانی دەستگای ئەمنییەتی دەربچێ و بهێنرێتەوە ناو پێواژۆی دێمۆکڕاتیک کارێکی زۆر دژوارە.

لە پێوەندیی لە گەڵ سوورییەش وەک ئەوەی دیتوومانە حکوومەتی تورک ئەو بۆچوونەی بووە کە کوردەکان لە بەشەکانی دیکە ی کوردستان بە پێی بۆچوونی لەئاست کوردەکانی باکوور مامڵەیان لەگەڵ بکرێ. بۆ وێنە بۆ ماوەیەکی درێژ ، بۆ ماوەی نزیک ١٠ ساڵ بۆچوونی حکوومەتی تورک لە ئاست حکوومەتی هەرێمی کوردستان  زنجێرەیەک لێکدانەوە بوو کە دەبوو بە فیلتێری مەسەلەی کورد لە نێو تورکییە دا تێپەڕێ.

تەنێ دوای ئەوەی کە ئەمێریکاییەکان، یانی نیزامییەکانی ئەمێریکا عێڕاقیان بەجێ هێشت ئەو دەمی بوو کە تورکییە و حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە یەکتری نزیک بوونەوە بە گشتی لە بەر پێویستی هەر دووک لایان. لایەنی تورک هەستی پێکرد و ئەوە چوو دە سەری سیاسەت دارێژانی تورکەوە کە دەتوانن لەگەڵ کوردانی دەرەوەی تورکییە سەروکاریان هەبێ بە بێ ئەوەی بە ڕێگای پارامێتری مەسەلەی کورد لە نێو تورکییە دا چاوی لێ بکەن.ئێستا تورکییە هەمان هەڵەی ڕابردوو سەبارەت بە " ڕۆژئاوا" دەکا و ئەمن پێم وایە ئەوە زۆر بە قیمەتێکی گران لە سەری ڕادەوستێ. یەکێک لە هۆیەکانی زێدە بوونی نفووز و کارتێکەری ئێران لە عێڕاق دوای چوونی ئەمێریکا ئەو بوو کە لە عێڕاق دا هیچ ڕقەبەرێک نەبوو بۆ ئێران. هیچ ڕقەبەرێک نەبوو و ئەوە شکانێکی بنەڕەتی سیاسەتی تورکییە بوو.

سەبارەت بە چەند پارچەیی سیاسەتی کوردی

وەلی: ئەو ناشێلگیرییەی کە ئاماژەی پێ کرا زیاتر ژئۆپۆلیتیکی مەسەلەی کورد دیکتەی کردووە. ئەو ڕاستییەی کە ئەو خاکە دابەش کراوە و چەندین جار دابەش کراوەتەوە و ئەو خەڵکە ئەوەی کە دەکرێ پێی بگوترێ یەکێتی ئۆرگانیک لە دەستیان داوە لە بەر ئەو سنوورە جوغرافیاییانە  کە لە نێوانیان دا کێشراوە و بەسەریان دا داسەپێندراون. تا ڕادەیەکی بەرچاو ئەو دابەشکران و دابەشکرانەوانە لەو ژئۆپۆلیتیکە کەوتووەتەوە و کوردەکانی بێ بەش کردووە لە یەکێتی ئامانج و لە سیاسەت دا. لەئاکامی ئەوە دایە کە ئێمە سیاسەتی لێکدابڕاو دەبینین کە بە سەر کوردستان دا  زاڵە. ئەوە تا ڕادەیەکی زۆر وای کردووە کە هێزە کوردییەکان بە بیرۆکە و ئیدەی سەربەخۆیی دا بچنەوە و ڕێگا چارەسەری ئەوتۆ بهێننە گۆڕێ کە بە شێوەیەک چوار چێوەیەک بۆ مافەکانیان و ناسێنەکانیان دادەنێ بە بێ ئەوەی بەرەو وەدەستهێنانی حاکمییەتی (سەروەریی) سیاسی بچن، ئەوە تا ڕادەیەک ئاکامی ژئۆپۆلیتیکی ناوچەکەیە لە ساڵی ١٩١٨ وە و ڕەنگە لە پێش ئەویشدا.

سەبارەت بە قانوونی بنچینەیی و پرسی ئەمنییەت

وەلی: ئەو بابەتە هەتا بڵێی مەسەلەیەکی دژوارو جەنجاڵی یە. بوارێکە قانوون و ڕێوشوێنی لە مەر خۆی هەیە. لە پێوەندی لە گەڵ تورکییە یان جێگای دیکە دا، یەکەم شتی کە دەبێ لەوێ بکرێ نووسینی قانوونێکی بنچینەیی تازەیە. ئەوە ڕەنگە لای بەڕێزت فکرێکی زۆر ناپەسندی لیبێڕاڵی بێ ، بەڵام وا نییە. من پێم وایە ئەو قانوونی بنچینەییە دەبێ " لایحەیەکی مافان" لە خۆ بگرێ کە ببێ بە مەنشوورێک بۆ مافی شاروومەندان. ئەمن نامەوێ ناسێنەی شاروومەند هەر لەهەمان بەڵگە دا دیاری بکرێ کە ناسێنەی دەستەڵات دیاریی دەکا. ئەو دووانە هەمیشە وەک یەک نین.
لە مەڕ تورکییە  ئەمن زۆر جار گوتوومە ئەگەر ئێوە چەمکی شاروومەندێتی بگۆڕن مانای ئەوە نییە کە هەموو شت باش دەبێ . نا وا نییە. ئەوەی کە گرینگە ئەوەیە کە تەعریفی ناسێنەی دەستەڵاتی سیاسیش بگۆڕدرێ. بۆ ئەو مەبەستە پێویستە بە گردبڕێ پێوەندی نێوان دێمۆس و ئێتنۆس هەڵببڕدرێ، واتە لە نێوان ئەوەی کە هەڵگری دەستەڵاتە و ئێتنیسیتی زاڵ. دەبێ ئەوە بشکێ و دوایە مرۆڤ دەگاتە ئەوەی کە لەکوێ چەمک و بەیانی مافی شاروومەندان بهێنێتە گۆڕێ و بۆ ئەوەش حەوجێ بە گەڵاڵە کردنی مەنشوورێکی نوێ یە. لایحەیەک لە مەڕ مافان کە هەمان بناخەی هەبێ کە دەستەڵاتی دەوڵەت هەیەتی. ئەگەر ئەتۆ بهێڵی دەستەڵاتی دەوڵەتی ناسێنەی تۆ دیاریی بکا، لە سەر بنەمای، یان بە دوای، یان لە درێژەی ناسێنەی دەستەڵات لە قانوونی بنچینەیی دا و بڵێ : ئەوە زمانە، ئەوە شاروومەندێتی یە، ئەوە دینە، ئەوە کولتوورە، ئەو شارستانییەتە،بە هیچ ناگەی بەوەی کە تەنێ لە قانوونی بنچینەیی دا چەمکی " تورک " بکەی بە " تورکییەلی" یان شتێکی دی. ئەوە عەمەلێ ناکا.

حەوجێ بە لایحەیەکی جوێی مافان هەیە بۆ ئەوەی ببێ بە بنەمای ناسێنەی شاروومەندان. ئەوە مەسەلەیەکی گرینگە لەم بارەیەوە. مەسەلەی دوویەم ئەوەیە کە لە ئاستێکی زۆر گشتی تر دا مەسەلەی ئەمنییەت دێتە گۆڕێ. مەسەلەی ئەمنییەتی دەوڵەت لە ڕاستیدا مەسەلەی سنوور و ناسێنەی دەستەڵاتی سیاسی یە. دەوڵەت هەمیشە دەیەوێ دەستدرێژی بکا و خۆی داسەپێنێ و ئەرکە ناوەندییەکانی خۆی پەرە پێ بدا. ئەو دەکرێ بڵێین پێویستییەکی بناخەیی دەوڵەتە ، نامەوێ بڵێم دە زاتی دایە.
ئەوە دەبێ بەرتەنگ بکرێ. بە ڕێگای بەرتەنگ کردنی دەستەڵات و دیاریکردنی ناسێنەکەی لە سەر بنەمای نە ئێتنیکی، نە دینی . ناسێنەی تازە دەبێ لەئێتنیک بکرێتەوە ، دەبێ ناسێنەیەکی دینی نەبێ، دەبێ سیکولار بێ تا ئەو ڕادەیەی کە لایەنگری ناسێنەی سیکولاری دەستەڵات بێ بە بێ ئەوەی کە پەرەی پێ بدا و بیکا بە پرێنسیپی مەشڕووعییەتی کۆمەڵگەی مەدەنی. لە بیر کردنەوە لە گشت ئەوانە دا ئێمە ناکرێ لە نووسینەوە و ساز دانەوەی قانوونێکی بنچینەیی دێمۆکڕاتیک دا چاو لە جێگیر کردنی " لایحەی مافان" تێیدا هەڵبوێرین کە ببێتە مەنشووری شاروومەندان و مافەکانیان.

وەرگێڕان و ئامادە کردن : حەسەن قازی

دەکرێ بەڕێگای ئەم لینکانەی خوارەوە دا ڤیدێئۆی هەر دوو ڕۆژی کۆنفڕانسەکە ببینن:

Wednesday:  http://eventstream.streamovations.be/european-union-turkey-middle-east-kurds-10-dec.php

Thursday:  http://eventstream.streamovations.be/european-union-turkey-middle-east-kurds-11-dec.php

سەرچاوە: ناوەندی نووچە و شرۆڤەی ڕۆژ

یازدەهەمین کۆنفڕانسی نێونەتەوەیی یەکێتیی ئوڕووپا، تورکییە، ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست و کوردەکان. دانیشتنی کرانەوە و ٣ پەیامی گرینگ.برووکسێل، پارڵمانی ئوڕووپا ١٠-١١ دیسامبری ٢٠١٤

یازدەهەمین کۆنفڕانسی نێونەتەوەیی یەکێتیی ئوڕووپا، تورکییە، ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست و کوردەکان. دانیشتنی کرانەوە و ٣ پەیامی گرینگ ، برووکسێل ، پارڵمانی ئوڕووپا  ١٠- ١١ دیسامبری ٢٠١٤

داخویانی چاپەمەنی

بۆ ئەوەی دەستبەجێ بڵاو بکرێتەوە

٤ی دیسامبری ٢٠١٤

١١هەمین کۆنفڕانسی نێونەتەوەیی لە مەڕ یەکێتیی ئوڕووپا، تورکییە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست و کوردەکان

" ئاڵۆزی و قەیرانی لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست ، نەزمی نوێی هەرێمی و کوردەکان"
ئەو کۆنفڕانسە لە ١٠ و ١١ی دیسامبری ٢٠١٤ لە پارڵمانی ئوڕووپا لە برووکسێل بەڕێوە دەچێ

لەوەتا ساڵی ٢٠٠٤ کۆمیتەی مەدەنی یەکێتیی ئوڕووپا تورکییە (ئی یوو تی سی سی) ساڵانە کۆنفڕانسێک لە پارڵمانی ئوڕووپا ڕێک دەخا. یەک لە ئەرکە هەر گرینگەکان چاوەدێری بە سەر تورکییەوەیە بۆ ڕاپەڕاندنی ئەو شەرتو مەرجانەی پێوەری ئەندامەتین لە یەکێتیی ئوڕووپا دا. ئی یوو تی سی سی پێی خۆشە یارمەتی بکا بە پێشوەچوون بۆ ئەندامەتی تورکییە لە یەکێتیی ئوڕوپا دا بە ڕێگای بڵاو کردنەوەی زانیاری دروست و ئۆبژێکتیڤ هەم لە تورکییە و هەم لە ئورووپا سەبارەت بەو پێشوەچوونانەی تورکییە کردوویەتی ، بەڵام هەروەها لەمەر ئەو کەموکۆوورییانەش کە دەکرێ هەر لە ئارا دا بن.

بە ڕێکخستنی ئەو کۆنفڕانسانە ئی یوو تی سی سی هەر وەها پێی خۆشە یارمەتی بکا بە چارەسەییەکی دێمۆکڕاتیک، ئاشتییانە و مانای دۆزی کورد. ئەو کۆمیتەیە لەم باوەرە دایە ئەو چارەسەرییە تەنێ دەکرێ بەڕێگای دیالۆگ لە نێو لایەنە پێوەندیدارەکاندا مەیسەر بێ ، کە تێیدا یەکێتیی ئوڕووپاش دەتوانێ دەوری خۆی بگێڕێ. ئەو چارەسەرییە نەک هەر پێویستی بە گۆڕانی قانوونیی زیاتر، بەڵکوو گۆڕان لە ئیدێئۆلۆژی و زێهنییەتیش دا هەیە لە هەموو ئاستەکانی کۆمەڵی تورکییە دا. لە دەوڵەتێکەوە کە دەربڕین و دەرکەوتنی کولتوور و زمانی کوردی بە هەڕەشەیەک دادەنێ بۆ سەر هەبوونی خۆی، تورکییە دەبێ ببێتە دەوڵەتێک کە جیاوازییەکان بە ڕەسمی بناسێ و جۆراوجۆری و ئازادیی کولتووری بە تۆوی پۆزیتیڤ و پێویستی دێمۆکڕاسییەکی ڕاستەقینە دابنێ.

لە ماوەی ئەو دەساڵانە دا لەمەڕ هەلومەرجی کوردەکان لە تورکییە تەنێ ڕێفۆڕمی کەم کراون. کۆنفڕانسی ئەمساڵ ئاخافتوانی ناسراوی نێونەتەوەیی کە لە بەش و بواری جیاواز دا پسپۆڕن لە دەوری یەکدی کۆ دەکاتەوە لەتەک پشتیوانانی ئی یوو تی سی سی شیرین عیبادی، نوام چامسکی، بیانکا جاگر، یاشار کەماڵ، لەیلا زانا و وەدات تورکالی.

لە کۆنفڕانسی ١١هەمی ئی یوو تی سی سی دا جێی شانازییە بۆ ئێمە پێشوازی بکەین لە دێسمۆند تووتوو،
ئۆسقۆفی مەزنی پێشووی شاری کەیپ تاون، بەرەوەی خەڵاتی نوبێل و بەساڵداچووی فەخری ( ئەندامی دامەزرێنەر و سەرۆکی بەساڵداچووان لە نێوان ساڵی ٢٠١٣-٢٠٠٧ ) و تێکۆشەرێکی لەمێژینەی دژی ئاپارتاید و سەرلەپێناوی ئاشتی کە بەگشتی وەک " ویژدانی ئەخلاقیی ئەفریقای باشوور " دەناسرێ
هێندێک لەو شتانەی کە ئۆسقۆفی پێشوو دێسمۆند تووتوو هەمیشە وەبیر ئێمەی دەهێنێتەوە  ئەوەیە
 " خەڵکی وەک ڕێکخستنی بەساڵاداچووان بۆ ئەوە نەهاتوون کە سەرکێشی گۆڕان یان کۆتایی هێنان بە شەڕ بکەن، بەڵکوو ئەوان لێرەنە بۆ ئەوەی وەبیرمان بخەنەوە کە شەڕ دەکرێ کۆتایی پێ بهێندرێ"

کارینا وێسترهایم
سەرۆکی کۆمیتەی مەدەنی یەکێتیی ئوڕووپا تورکییە

مکاییل گانتر

سکرتێری گشتی کۆمیتەی مەدەنی یەکێتیی ئوڕووپا تورکییە

سەر باسەکانی ١١ هەمین کۆنفڕانسی نێونەتەوەیی " یەکێتیی ئوڕووپا، تورکییە، ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست و کوردەکان"  " ئاڵۆزی و قەیرانی لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست : نەزمی تازەی هەرێمی و کوردەکان"

چوارشەمە و پێنجشەمە ١٠ و ١١ی دیسامبر. پاڕڵمانی ئوڕووپا، برووکسێل

پشتیوانانی کۆنفڕانس: ئۆسقۆفی خانە نشین دیسمۆند تووتوو، بەرەوەی خەڵاتی ئاشتی نۆبێل، ئەفریقای خواروو

دوکتور شیرین عیبادی بەرەوەی خەڵاتی ئاشتی نۆبێل، ئێران

بیانکا جاگر سەفیری خێر خوازی شووڕای ئوڕووپا

سەرۆکی بنیاتی مافی مرۆڤی بیانکا جاگر، بریتانیای مەزن

یاشار کەماڵ نووسەر، تورکییە

وێداد تورکاڵی نووسەر، تورکییە

لەیلا زانا، بەرەوەی خەڵاتی ساخارۆڤ ی پارڵمانی ئوڕووپا بۆ ئازادیی ڕامان، بەرەوەی خەڵاتی ڕافتۆ ، تورکییە

چوارشەمە، ١٠ی دیسامبر ، ئێواري دانیشتنی کرانەوەی کۆنفڕانس

ووتەی خێرئامایی پڕۆفێسۆر کاریانێ وێسترهایم، سەرۆکی کۆمیسیۆنی مەدەنی یەکێتیی ئوڕووپا – تورکییە، زانکۆی بێڕگن ، نۆڕوێژ

ووتەی نوێنەری پاڕڵمانی ئوڕووپا گابی زیمر ، سەرۆکی دەستەی چەپی یەکگرتووی ئوڕووپا – دەستەی سەوزی چەپی باکووری،لە پارڵمانی ئوڕووپا دا

ووتەی ئادەم ئوزوون، ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەریی کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان ( ک.ن.ک.)

چوارشەمە پانێلی ١- بەهێز کردنی پێواژۆی ئاشتیی تورک – کورد ، دەرفەتێکی نوێ بۆ تورکییە و بۆ هەرێم

بەڕێوەبەرانی پانێل : عیسا مووسا، دادوەر، ئەندامی دەستپێشخەریی جیهانی بۆ ئاشتی و ئاشتبوونەوە، ئەفریقای خواروو.  دەرسیم داغ دێوەرەن، سەرۆکی کورد – ئاکاد ، ئەڵمان

بابەت و ووتەدەران:  نەخشەی ڕێگا بۆ وتووێژی ڕاستەقینە

پڕۆفێسۆر دوکتور هانس یوخاییم گیسمان، بەڕێوەبەری بنیاتی بێرگهۆف، ئەڵمان

دەوری عەبدوڵا ئوێجاڵان لە پێواژۆی ئاشتی دا

نوێنەری پارڵمان پەروین بوڵدان، قسە وێژی فرالسیۆنی پارتیی دێمکڕاتیکی گەلان لە پارڵمانی تورکییە، تورکییە

[ لە بەر سەرقاڵی نەیتوانی بەشداری بکا]

سیاسەتی یەکێتیی ئوڕووپا لە ئاست کوردان لە ئوڕووپا

نوێنەری پارڵمان ڕێنا ڕۆنیا کاری ئەندامی دەستەی چەپی یەکگرتوو/ سەوزی چەپی باکووری لە پارڵمانی ئوڕووپا، دانمارک

پێواژۆی ئاشتی و کۆمەڵگەی مەدەنی تورک

حوسێن یایمان، ڕۆژنامە نووس، تورکییە

پێشوەچوونە  تازەکان لە هەرێم دا و پێواژۆی ئاشتی

ئارەزوو ییڵماز، پی ئیچ دی، زانکۆی ئانکارا، تورکییە

یارمەتی یەکێتیی ئوڕووپا و ئاستەنگییەکانی سەر ڕێگای چارە سەری دۆزی کورد – لە لیست دەرهاویشتنی پ.ک.ک. لە لیستی دژە تێڕۆر

ماریکێ ڤان  ئەیک ، هۆلەند

پرسیاری مۆدێراتۆر و بەشداران و ووڵامی ووتەدەران

پێنجشەمە ١١ی دیسامبر ، پانێلی دووەم

بەدیلەکانی ئاڵۆزی لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست کامانەن؟ ئەمنییەت، سەبات و خۆشبژێتی لە هەرێم دا

بەڕێوەبەرانی پانێل: پڕۆفێسۆر مایکڵ گانتر، سکرتێری گشتی کۆمیتەی مەدەنی یەکێتیی ئوڕووپا – تورکییە، ئەمێریکا

عوسمان کاڤاڵا ، چالاکی کۆمەڵگەی مەدەنی، تورکییە

قەیرانی عێڕاق ، دەوڵەتی ئیسلامی شام و حێڕاق و هەرێمی کوردستان

پڕۆفێسۆر عەبباس وەلی ، زانکۆی بۆغازیچی، تورکییە

سوراکی لاند و گۆڕانی پارادایمەکان لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست

پڕۆفێسۆر ئۆفرا بێنجیۆ، ناوەندی مۆشێ دایان، زانکۆی تێل ئاڤیڤ ، ئیسراییل

ڕۆژئاوای کوردستان – دەوڵەتی ئیسلامی شام و عێڕاق و ڕێزیمی ئەسەد

بەهار شیمشەک ، خوێندکاری دوکتورا ، زانکۆی ئانکارا، تورکییە

چارەسەرەفرە ئێتنیکییەکانی کوردی و جارە سەرە تائیفییەکان

ساڵح موسلیم، هاوسەرۆکی پارتیی یەکێتیی دێمۆکڕاتیک ، ڕۆژئاوا، سوورییە

ئەگەری یارمەتی یەکێتیی ئوڕووپا بە پێواژۆی ئاشتی، سەبات و هێمنی لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست دا

فڕێدرێکێ گیردینک ، ڕۆژنامە نووس، هۆلەند

[ بابەتێکی دیکەی پێشکێش کرد ]

سیاسەتی یەکێتیی ئوڕووپا لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست و کوردستان

نوێنەری پارڵمانی ئوڕووپا ، بوودیل سیبێلۆس ، کەسکەکان/ دەستەی ئیئتیلافی ئازادی ئوڕووپایی لە پارڵمانی ئوڕووپا

پرسیاری مۆدێڕاتۆر و بەشداران و ووڵامی ووتەدەران

پێنجشەمە ١١ی دیسامبر ، پانێلی سێیەم

بەڕێوەبەرانی پانێل: یورگن کلووت، ئەندامی پێشووی پارڵمان لە دەستەی  چەپی یەکگرتوو/ سەوزی چەپی باکووری، ئەڵمان

ئەسڵی ئایدن تاشباش، ڕۆژنامە نووس، تورکییە

پێوەندی نێوان یەکێتیی ئوڕووپا و مەسەلەی کورد

دوکتور گونتر سوفێرت ئەنیستیتووی ئەڵمانی بۆ لاروباری نێونەتەوەیی و هێمنی ، ئەڵمان

قەتڵەکانی پاریس، کووژرانی ساکینە جانسز، فیدان دۆغان و لەیلا سایلەمەز، دوساڵ دواتر

ئانتوان کۆمێت ، پارێزەر، فەڕانسە

ئیسلامی ڕادیکاڵ لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست دا

شیرین پایزن، ڕۆژنامەنووس، تورکییە

ئاسۆی ژنان بۆ چارەسەری قەیرانی

گوێنوول کایا، نوێنەری بزووتنەوەی ژنی کورد

چاوەڕوانییەکان و چارەنووسە ڕۆژئاواییەکان

دوکتور مایکڵ ڕۆبین، ئەنیستیووی ئیترپرایسی ئەمێریکا، دەوڵەتە یەکگرتوویەکانی ئەمێریکا\

یارمەتی کورد بە تورکییەیەکی نوێی دێمکڕاتیک لە سەر بنەمای یەکێتیی دە جیاوازی دا

نوێنەری پارڵمان سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پارتیی دێمکڕاتیکی گەلان، تورکییە

پرسیاری مۆدێڕاتۆر و بەشداران و ووڵامی ووتەدەران

پێنجشەمە ١١ی دیسامبر  بڕیارنامە و قسەکانی دوایی

ئەندامانی دەستەی بەڕێوەبەریی کۆمیسیۆنی مەدەنی یەکێتیی ئوڕووپا- تورکییە

فرانسیز وورتس ،سەرۆکی پێشووی دەستەی چەپی یەکگرتوو/ سەوزی چەپی باکووری لە پارڵمانی ئوڕووپا، فەڕانسە

نوێنەری پاڕڵمان نەزمی گوڕ، جێگری سەرۆکی پارتیی دێمۆکڕاتیکی گەلان، تورکییە

یازدەهەمین کۆنفڕانسی " یەکێتیی ئوڕوپا، تورکییە، ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست و کوردەکان

دانیشتنی کرانەوە ، ١٠ی دیسامبری ٢٠١٤

ووتەی پرۆفێسۆر کاریانێ وسترهایم سەرۆکی کۆمیسیۆنی مەدەنی ئی یوو تی سی سی

هەموولایەک بەخێر بێن، پشتیوانانی ئازیز، ئەندامانی شووڕای ڕاوێژکاری ئی یوو تی سی سی، هاوڕێکخەرانی کۆنفڕانس، ووتەدەر و مۆدێڕاتۆرە هەڵکەوتووەکان و میوانانی بەڕێزی ژن و پیاو!

بە ناوی کۆمیسیۆنی مەدەنی یەکێتیی ئوڕووپا – تورکییەوە شانازی دەکەم بۆ بەخێرهێنانتان بۆ ئەم کۆنفڕانسە و بۆ پارڵمانی ئوڕووپا. بەم شێوەیە  ١١ هەمین کۆنفڕانسی نێونەتەوەیی " یەکێتیی ئوڕووپا، تورکییە، رٶژهەڵاتی نێوەڕاست و کوردەکان" دەکەینەوە. داوا لە هەمووتان دەکەم بۆ ڕێز گرتن و بیرەوەی دۆستەکەمان نیلسۆن ماندێلا کە ساڵێک لەمەو بەر کۆچی دوایی کرد دەقیقەیەک هەستنە سەر پێیان و بێدەنگی بپارێزن. ئێمە هەر وەها ئەو دۆستە قارەمانانەمان وەبیر دەهێنینەوە کە لە کۆبانێ گیانی خۆیان فیدا کردووە بۆ بەرگری لە مافی جیهانی ئازادی و دێمۆکڕاسی.

کاریانێ هەڵدەستێتە سەر پێیان ..،

سپاس؛ ئەمن زۆرم پێ ناخۆشە ئاگادارتان کەم کە ئۆسقۆفی خانە نشین دێسمۆند تووتوو ، بەرەوەی خەڵاتی نۆبێل و لە هەڵسووڕاوانی دەستەی ئێڵدر (بە ساڵاداچووان) کە بڕیار بوو سبەینێ لە کۆنفڕانس دا بەشداری بکا بە داخەوە  بۆی هەڵنەسووڕا بێ. ئەو سڵاوێکی گەرمی بۆ کۆنفڕانس ناردووە کە ئێستا بۆتان دەخووێنمەوە.

پەیامی ئۆسقۆف  دێسمۆند توو توو  بەرەوی خەڵاتی ئاشتی نۆبێل

بۆ ١١ هەمین کۆنفڕانسی نێو نەتەوەیی یەکێتیی ئوڕووپا، تورکییە ، ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست و کوردەکان

بروکسێل، پاڕڵمانی ئوڕووپا ١٠-١١ی دیسامبری ٢٠١٤

بۆ کۆنفڕانسی ئی یوو تی سی سی لە پاڕڵمانی ئوڕووپا ١٠-١١ی دیسامبری ٢٠١٤

دۆستانی خۆشەویست!

ئەمن لە ئەفریقای باشوورەوە کە خۆر دایگرتووە سڵاوتان لێ دەکەم. یەگجار دڵ خەفەتم بەوەی کە ناتوانم بە جەستە لەگەڵ ئێوە بم بەڵام، تەواو دڵنیا بن کە ڕوح و دڵم لەگەڵتانە.
ئەو سەردەمەی ئێمە دژی ئاپارتاید خەباتمان دەکرد لە لایەن کۆمەڵگەی نێونەتەوییەوە یارمەتییەکی زۆرمان پێ کرا. جا بۆیە ئێمە لە بایەخی پشتیوانی دۆستان لە ووڵاتانی دیکە تێ دەگەین. ئەمن لە خودا دەپاڕێمەوە باسەکانتان سەرکەوتووانە بەرەو پێش بەرن بۆ یارمەتیدان بە چارەسەر کردنی پرسی کورد لە تورکییە.جێ بە جێ بوونی ئەو کێشەیە بە قازانجی هەموو لایەکە.
سپاس بۆ مشوور لێ خواردن و پشتیوانی خۆتان. ئێمە هیوادارین بەڕێز ئوێجاڵان هەرچی زوویە ئازاد بکرێ و وەکوو ماندێلا دەورێکی پۆزیتیڤ بگێڕێ لە کۆمەڵێکی ئاسایی دا. خودا پشتیوانی هەمووتان بێ.

دێسمۆند تووتوو

ئێمە لە قووڵایی دڵەوە سپاسی ئۆسقۆف دێسمۆند تووتوو دەکەین  بۆ هاوپێوەندی و پشتیوانییەکەی و ئاواتی هەرە باشی ئاڕاستە دەکەین.
ئەم کۆنفڕانسە لە لایەن  کۆمیسیۆنی مەدەنی یەكێتیی ئوڕووپا – تورکییە  و هاوتامان  لە پارڵمانی ئوڕووپا فڕاکسیۆنی کۆنفێدڕاڵی چەپی یەکگرتوو و فڕاکسیۆنی سەوزی باکووری پێک هاتووە. بەر لەوەی من لە سەر قسەکانم بەردەوام بم، بە تایبەتی بەخێرهاتنی سەرۆکی ئەو دوو گرووپە یای گابی زیممر دەکەم کە خەڵکی ئەڵمانە. سپاسێکی بێ پایان بۆ  یارمەتیدانی بە نرخی خۆتان هەتا بڵێی جێی پێزانینە. گابی جگە لە ووتەکەی خۆی لێرە پەیامێکی سەرۆکی پاڕڵمانی ئوڕووپا مارتن شولتزیش ڕادەگەینێ کە بۆ ئەم کۆنفڕانسەی ناردووە.
بیتێ گابی!

ووتەی گابی زیمر سەرۆکی فڕاکسیۆنی  کۆنفێدڕالی چەپی یەکگرتوو/ دەستەی سەوزی باکووری لە پارڵمانی ئوڕووپا

زۆر سپاس! ئەمن دەمەوێ بە ڕاگەیاندنێکی تێکنیکییەوە دەست پێ بکەم. ئەم کۆنفڕانسە ڕاستەو ڕاستە دەگوێزرێتەوە سەر ئینترنێت و ئاستە دەکرێ. بۆیە داوا لە هەموو ققتەدەران دەکرێ میکڕۆفۆنی لای چەپ بەکار بهێنن بۆ ئەوەی کامێراکان بیانبیننەوە، کە وابوو تکایە هەموو قسەدەران میکڕۆفۆنی لای دەستی چەپ بە کار بهێنن.
ئێستا دێمە سەر قسەکانم. وەک سەرۆکی چەپی یەکگرتوو/سەوزی باکووری لە پارڵمانی ئوڕووپا بۆمن شانازییەکی گەورەیە هەمووتان بەخێر بهێنم بۆ ئێرە لە لایەن دەستەکەمانەوە. ئەمە بۆنەیەکی زۆر حەساسە چونکە ئێمە ئاگان لە گرینگی مێژوویی ئێستا هەیە . ئەمن پێم وایە قەت وەک ئێستا بارودۆخ گرژ نەبووە و قەت ئەوەندە سەرنجی بیرو ڕای گشتی ڕانەکێشراوەتە سەر کوردەکان و داهاتوویان و ئاشکرایە ئەوە زۆر بارو دۆخێکی عەساسە.

ئێمە ئەو کۆنفڕانسە هاوبەشە بۆ جاری ١١ هەم بەڕێوە دەبەین . ئەوە بەو مانایەیە کە خەڵک بۆ جاری یازدەهەم دێنە ئەو کۆنفڕانسە. تورکەکان، کوردەکان، خەڵکی سەر بە کۆمەڵگەی مەدەنی، نووسەران، ڕۆژنامەوانان، سیاسەتمەدارانی سەر بە دەستەی من یان فڕاکسیۆنەکانی دیکە لە پارڵمان دا لە دەوری یەک کۆ دەبنەوە لێرە بۆ ئاڵوگۆڕی بیر و ڕا بۆ ئەوەی مافێکی لە مێژینە زەوت کراو وەدی بێ، واتە ئەوەی کە گەلی کوردیش مافی نووسینی چارە نووسی خۆیان هەبێ و گشت ئەو مافانە وەرگرن کە بتوانن پێیان دە عیزەت و کەڕامەت دا بژین.

جا بۆیە لەو کۆنفڕانسە دا سەرنجی ئێمە لە سەر مافی مرۆڤ، مەسەلەی ڕێزلێکگرتنی هاوبەش، پاراستنی کەمایەتییەکان و گەڕان بە دوای چارەسەرییەکی ئاشتییانەی مانا و دێمۆکڕاتیک بۆ پرسی کوردان کۆ دەبێتەوە. ئەگەر تەماشای لیستی پشتیوانانی ئەم کۆنفڕانسە بکرێ دەزاندرێ چەندە فرینگە. بەرەوەی خەڵاتی ئاشری نۆبێل دێسمۆند تووتوو، کە بە داخەوە لە بەر نەخۆشی نەیتوانی بەشدار بێ. بەرەوەی خەڵاتی ئاشتی شیرین عیبادی، بیانکا جاگر، نوام چامسکی ، یاشار کەماڵ، وێداد تورکاڵی  و لەیلا زانا بەرەوەی خەڵاتی ساخارۆڤ.
بابەتی ئەمڕۆمان " ئاڵۆزی و قەیرانی " یە و ئەمن پێم وایە ئێمە هەموومان بەوە ڕاتڵەکاوین، بەو شتانەی کە دەقەومن. ئێوە دەبێ بزانن کە زۆر کەس لە گرووپەکەی من لە پارڵمانە ڕۆژئاوییەکاندا بە تەواوی شۆکە بوون بەو دەنگوباسە ڕۆژانەیەی ڕا کە لە کۆبانێ وە دەگاتێ و هەر وەها قووڵبوونەوەی بارگرژی  لە عێڕاق، سوورییە و لوبنان.
ئێمە بە بیستنی خەبەری کوشتنی بە کۆمەڵ و یەخسیر کردن و بە کۆیلە گرتنی بە هەزران پەنابەر تۆقین.
تووشمان بە تووشی کارەساتێکی گەورەوە بووە . ئەمن وەبیرم دێ لەو کۆنفڕانسەی دا کە ٤ی نۆڤامبری ئەمساڵ  لێرە لە پارڵمان دا کرا لەگەڵ ڕێکخراوە کوردییەکان و میدیای جیهانی دا باسی بارو دۆخی کۆبانێ مان کرد. ڤیدێئۆیەکی بەڵگەییمان تەماشا کرد لە سەر بارودۆخی وێندەرێ. لە ٢ی نۆڤامبر بە هەزاران کەس ڕژانە سەر کۆڵان و شەقامان بە دژی دەوڵەتی ئیسلامی. لە ٧ی ئۆکتۆبر نێو دەروازەی پارڵمانی ئوڕووپا لە لایەن کوردەکانەوە داگیر کرا کە پرۆتێستیان دەکرد لێرە بە دژی ئەو بارو دۆخە نالەبارەی کورەکانت تێدان لە تورکییە، سوورییە و عێڕاق. لە هەمان کاتدا دەیانەویست  ڕەخنەی خۆیان دەرببڕن بە دژی دامەزراوەکانی یەکێتیی ئوڕووپا لە بەر کارەکانی یان لە بەر دەستەوەستانی و هیچ نەکردنی. ئەوان داوایان لە ئێمە دەکرد کە پێویستە ئوڕووپا زۆر لە نزیکترەوە چاو لە بارودۆخەکە بکا و بە کردەوە شتێک بکەین و هەر ئاوا دەست بەرنەدەینەوە و هەر تەماشاکار نەبین لە کاتێکدا بە هەزاران ئینسان لە شوێنی خۆیان دەردەپەڕێندرێن و دەکووژرێن.

کۆبانێ بووە بە ڕەمزی شەڕ و خۆڕاگری بە دژی هێزە ڕادیکاڵەکانی دەوڵەتی ئیسلامی و ئەم شەڕە ئێستا کە ئێمە لێرەین هەر بەردەوامە.سەرەڕای یەوەش ، لە ماوەی چەند حەوتووی ڕابردوو دا ئەو دەنگوباسانەی لەوێوە دێن ئاڵوگۆڕێک نیشان دەدەن. شەڕ و پێکدادان لە کۆبانێ وێدەچێ بووبێتە شتێکی ئاسایی، لە کاتێکدا بیرو ڕای گشتی جیهانی کەمترخەمی لێ دەکا. یەکێتیی ئوڕووپا و دەوڵەتەکانی ئەندامی بەوە تاوانبار دەکرێن  ئەوەی لە دەستیان دێ نایکەن و ئەوەی دەیکەن بەس نییە بە نیسبەت ئەو ڕووداواقنەی لە کۆبانێ و شوێنی دیکە دەقەومن.

ئێمە دەکرێ ببینین کە هەڵەی سیاسی لە ڕۆژئاوا بارودۆخەکەی گەیاندووەتە ئێرە. لە ڕووی سیاسییەوە لەو بارەیەوە بەرپرسیارەتیمان دێتەوە سەر شانی. دەستەی باڵی چەپ لە پارڵمانی ئوڕووپا هاوپێوەندی نیشان داوە لە گەڵ کوردەکان بۆ پڕۆتێست بە چلۆنایەتی مافی مرۆڤ لە هەرێم دا و ئێستا فکر ئەوەیە مرۆڤ ئەو بەدیلانە هەڵسەنگێنێ کە لەوانەیە لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست دا بێنە ئاراوە.
لە کاتێکدا پێواژۆی ئاشتی تورک – کورد بەڕێوەیە دەرفەتی تازە بۆ تورکییە، ئیمکانی تازە بۆ وتووێژ لە ئارا دایە و ئەمن دەزانم کە  ڕەنگە ئەوە زۆریش دیپڵۆماتیک وەبەر گوێیان نەکەوێ، بەڵام بە ڕاستی ئەم زۆر نیگەرانم لەوەی کە بەدەوری ئاغای ئەردۆغانەوە ڕوودەدا کە هەموو هێزی لە بەر دەست خۆی دا کۆ کردووەتەوە  و ئێمە نازانین داخودا ئەو پارتنرێکی جیدییە بۆ وتووێژ لە گەڵ ئوڕووپا یان نا؟ ئەمن نازانم مرۆڤ تا چەندە دەتوانێ باوەری بەوی هەبێ؟ ژمارەیەکی زۆر مەسەلەی گرینگ هەن کە هێشتا یەکلا نەکراونەتەوە. ئەوانە گرینگن ئەگەر هەرێمەکە بییەوێ شوێنێکی بە سەبات بێ، ئەوە مەسەلەی پێواژۆی ئاشتی لە تورکییەش دەگرێتەوە.

تورکییە لەوە دا چ دەورێک دەبینێ؟ سەبارەت بە مەسەلەی پ.ک.ک. لە ڕوانگەی ئێمەوە و لە ڕوانگەی زۆرێک لە ووڵاتانی ئەندامی یەکێتیی ئوڕووپاش  دەبێ پ.ک.ک لە لیستی ڕێکخراوە تێڕۆریستییەکان دەر بهێندرێ. ئەگەر ئەو کارە بکرێ ئەوە دەبێتە هەنگاوێکی سەرەکی بۆ وەدیهێنانی ئاشتی و ئارامی و سەبات لە تورکییە و لە هەرێم دا. ئێمە هەر وەها دەبێ چاو بە پێوەندییەکانی نێوان خۆمان و تورکییە دا بخشێنینەوەلە هەرێم دا و هەر وەها لە مەڕ وتووێژی تورکییە لە گەڵ یەکێتیی ئوڕووپس لە مەڕ ئەندامەتی وی لەو یەکێتییە دا و هەر وەها ئەو دەورەش کە پرسی کورد  دەکرێ لەو پێوەندییە دا بیگێڕێ.

ئێمە ڕەخنەمان لە تورکییە هەیە کە دەورێکی دوولایەنە دەگێڕێ. ئێمە دەمانەوێ دەوڵەتی تورکییە بەرپرسیارەتی وەئەستۆ بگرێ بۆ کردنەوەی سنوور و ڕێگا بدا بە چوونی یارمەتی ئینسانی لەوێوە،. ئێمە دەمانەوێ کە تورکییە دەست هەڵگرێ لە پشتیوانی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ لە دەوڵەتی ئیسلامی . ئێمەبانگەواز دەکەین کە ئیدی قەدەغە لە سەر پ.ک.ک. هەڵبگیرێ . ئێمە دەمانەوێ هەرێمی  " ڕۆژئاوا " بە ڕەسمی بناسرێ، ئەوێ بە مۆدێلێکی باشی دێمۆکڕاتیک دەزانین کە تێیدا کوردەکان، سوریانییەکان، ئیزیدییەکان و عەڕەبەکان و خەڵکی دی بە یەکەوە دەژین و ئەوە نیشان دەدا دەکرێ هەرێمێک هەبێ بە هەبوونی مافی دیاریکردن و بڕیاردان لە سەر چارەنووسی خۆیەوە. ڕێگام بدەن قسەکانم بەوە تەواو بکەم کە یطمە لێبڕاوانە دەبێ چارەسەرییەکی جیهانیمان هەبێ بۆ ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست کە هەموو لایەنەکان تێوەی بگلێن و لە لایەن فڕاکسیۆنی خۆمانەوە دەڵێم ئێمە پێوەین بەردەوام بین لە سەر هاوکاری لە گەڵ پارتنرە کوردەکانمان.ئەو مەسەلەیە لە ساڵانی داهاتووش دا جێی تێڕامان و سەرنجی ئێمە دەبێ. زۆر سپاستان دەکەم.
هەر وەها بە پێی داوخوازی مارتین شولتز سەرۆکی پارڵمانی ئوڕووپا ئەوە دەمەوێ پەیامەکەی بۆ ئەو کۆنفڕانسە بخوێنمەوە. بە داخەوە پێی نەکرا بۆ خۆی ئەمڕۆ بێتە ئێرە بەڵام داوای لێکردم پەیامەکەی بە ئێوە ڕابگەیێنم.

پەیامی مارتین شولتز سەرۆکی پاڕڵمانی ئوڕووپا

بۆ ١١ هەمین کۆنفڕانسی نێو نەتەوەیی یەکێتیی ئوڕووپا، تورکییە، ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست و کوردەکان

هاوکاران،! یایان و ئاغایان!

بەر لە هەمووشت دەمەوێ سپاستان بکەم بۆ ئەو دەرفەتەی بۆتان ڕەخساندووم لە کۆنفڕانسەکەتاندا ئامادە بم، هەر وەک ئەوەی کە لە کۆنفڕانسی پێشووش دا بانگتان کردبووم، بۆ ئەوەی ئاواتی خۆم دەرببڕم کە پێواژۆی ئاشتی نێوان تورکان و کوردان سەرکەوتوو بێ.
پارڵمانی ئوڕووپا پێی وایە مەسەلەی کورد لە تورکییە دەبێ بە شێوەیەکی هەمیشەیی جێبەجێ بکرێ. زۆر حەول دراون بۆ وتووێژ و ئێمە ئەو حەولانە بە هەنگاوی چاک دەزانین. وتووێژەکان دەبێ بەردەوام بن و چاوە ڕوانییە مەشڕووع و دێمۆکڕاتیکەکانی کوردەکان کە زۆر لە مێژ ساڵە ڕەنجیان کێشاوە دەبێ جێ بە جێ بکرێن و وەدی بێن.

ئەمن داوا لە هەر دوو لایەنەکان دەکەم بوێری لە خۆیانەوە نیشان بدەن و بۆ ئەو مەبەستە  دامەزراوەی سیاسی پێش بخەن. بۆ ئەو مەبەستە ئێوە دەتوانن لە سەر پشتیوانی شەخسی من حیساب بکەن لە پارڵمانی ئوڕووپا دا. هەر وەها ڕێگام بدەن سپاسی ئەو کەسانەش بکەم کە بەرعۆدەییان نیشان داوە و دەکرێ بە لەبەرچاوگرتنی ڕێزی دوولایەنە هەنگاو هەڵێننەوە: دیسمۆند تووتوو بەرەوی خەڵاتی ئاشتی نۆبێل، لە ئەفریقای باشوور کە بەداخەوە وەک من نەیتوانی بە شەخسە لەم کۆنفڕانسە دا ئامادە بێ و لێرەوە داوخوازی هەرە چاکی بۆ دەکەم و هیوادارم بە زوویی لە نەخۆشی هەڵستێتەوە و چاک بێتەوە. دەستپێشخەری جیهانی بۆ ئاشتی و ئاشتبوونەوە بە تێوەگلانی جیمی کارتر، خۆزێ ڕامیز هۆرتا و دالای لاما کە هەموویان پشتیوانییان لێکرد. ئەو حەولانە هەموو یارمەتی دەکەن بە وەدیهێنانی ئاشتی لە نێوان کوردان و تورکان دا.

هەموو دامەزراوەکان دەبێ پشتیوانی بکەن لە پێواژۆی ئاشتی و پارڵمانی ئوڕووپا حەولی تایبەتی دەدا لەو ڕێبازە دا. لە حالێ حازر دا هەموو  ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست لە ژێر هەڕەشەی هێرشە تیژپەڕەکانی دەوڵەتی ئیسلامی دایە. کۆمەڵگەی جیهانی دەبێ کۆتایی بەوە بهێنێ و ڕایبگرێ. پارێزگاری لە کۆبانێ لە لایەن ژن و پیاوانی کورد لە سوورییە بە پشتیوانی  پێشمەرگەکانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە عێڕاق کۆبانێی کردووە بە ڕەمزێکی خۆڕاگری لە ئاست بەربەرایەتی و دڕندەیی. ئێمە ئەو پشتیوانییەی تا ئێستا لەوان کراوە بە کارێکی چاک دەزانین.
شەڕ لە پێناو ئاشتی، دێمۆکڕاسی و مافە بنچینەییەکان  شتێکن کە ئێمە هەموومان بە قووڵی پێیانەوە گرێ دراوین.
داوای کۆنفڕانسێکی سەرکەوتوو تان بۆ دەکەم.

مارتین شولتز

درێژەی قسەکانی کایانێ ویستر هایم

مەبەستی کۆمیسیۆنی مەدەنی یەکێتیی ئوڕووپا – تورکییە ئەوەیە دەرگای لە سەر قسەی هەموو لایەنەکان ئاواڵە بێ، هەر بۆیەش ئێمە هەڵسووڕاوی ئەوەندە هەڵکەوتوومان هەن هەم لە لە لایەنی تورک و هەم لایەنی کوردەوە. ئێمە هەمیشە بۆ کۆنفڕانسەکانمان لە  نوێنەرانی هەر دووک لا دەگێڕینەوە بۆیە ئەمن زۆرم پێ سەیرە کە حکوومەتی ئاکەپە قەت ئەو دەرفەتە بە هێند ناگرێ کە بەشداریمان لەگەڵ بکا. لە کۆنفراسی ئەمساڵ مان دا بەرنامەیەکی بە تایبەتی سەرنجڕاکێشمان هەیە ئەویش ئیستگرتن و سەرنجدانە لە سەر  پێواژۆی ئاشتی، لە لیست دەرهێنانی نێوی پ.ک.ک. لە لیستی ڕێکخراوە تێرۆریستییەکان، بارودۆخی " ڕۆژئاوا " و  " کۆبانێ "  و لە پێوەندی لەگەڵ بابەتی یەکەم تورکییە دەبێ حەولی جیدی بدا کە شانبداتەوە بەر پێواژۆی وتووێژی ڕاستەقینە، ئەوە دەبێتە نموونەیەکی چاوڕاکێش بۆ هەرێم، بۆ یەکێتیی ئوڕووپا، بۆ دەوڵەتە یەکگرتووەکانی ئەمێریکا و کۆمەڵگەی نێونەتەوەیی،
ڕەوتی بەرەوپێشچوونی ڕووداوەکان بەو شێوەیەی کە لەو دواییانە دا لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست دا دەیانبینین دەرفەتێکی مێژوویی پێک دەهێنێ بۆ دامەزراندنی مۆدێلی نوێی ئۆتۆنۆمی دێمۆکڕاتیک و هەر وەها لابردنی پ.ک.ک. لە لیستی تێرۆریستان.
سەبارەت بە پێواژۆی ئاشتی بەڕێز ئوێجاڵان دەبێ دەرفەتی ڕاوێژ کردنی هەبێ لە گەڵ  هاوپەیمانە سیاسییەکان و بەڕێوەبەرایەتی بزووتنەوەکەی بۆ ئەوەی بتوانێ ستراتێژییەکی ڕاستەقینە گەڵاڵە بکا بۆ  وتووێژەکان. بۆ ئەو مەبەستە ئەو حەوجێی بە هەلومەرجی باشتر هەیە، بڕیار وابوو ئۆسقۆف دێسمۆند تووتوو سبەینێ ئاکامی سەفەری ڕاستی دیتنەوەی " دەستپێشخەری جیهانی ئاشتی و ئاشتبوونەوە "  بۆ تورکییە  ڕابگەیێنێ لە پێوەندی لە گەڵ پرسی کورد و پێواژۆی ئاشتی لەوێندەرێ. لە ئامادە نەبوونی خۆی دا با بەلایەنی کەمەوە قسەکانیمان لە بیر بێ: " ئێستا کاتی قسەکردنو گوێ لەیەک گرتن هاتووە، لە بیرتان بێ کە ئاشتی لە شەڕ چاکترە."
لە ساڵی ٢٠١٤ دا کوردەکان لە سەر زمانی هەمووان  دا بوون دوای ئەوەی کە داعش دەستی کرد بە هێرشە کوژەرەکانی، لە پێشدا لە شنگار و دوایە لە کۆبانێ. ٦ مانک لەمەو بەر زۆربەی دنیا نەیدەزانی کۆبانێ لە کوویە، بەڵام ئێستا کۆبانێ و شەڕی بوێرانەی پ.ک.ک، پەیەدە و لە بیرمان نەچێ خەباتی بەردەوامی یەپەژە، یەکینەی پاراستنی ژن ، ئەوان بوون سەردێڕی ڕۆژنامە بە نێوبانگەکان و کاناڵە میدیاییەکان لە جیهان دا. ڕۆژی جیهانی کۆبانێ یەکەمی نۆڤامبر بوو بە بۆنەیەکی جەماوەری کە خەڵک لە زیاتر لە ٤٠ ووڵاتان و لە ٣٠٠ شاران و لە هەموو قاڕەکاندا  ڕژانە سەر کۆڵان و شەقامان بۆ هاوپشتی لەگەڵ کوردەکان بە دەربڕینی پڕۆتێست و هاوپێوەندی خۆیان. کۆبانێ بووە بە ڕەمزێک بۆ جیهان، ڕەمزی بەرخودانێکی ئازایانە. "ئێمە گشتمان کۆبانێ ین" ئێستا بووە بە دروشمێکی جیهانی و ئەوە بە ڕونی نیشان دەدا کە کوردەکان لە هەموو جێیەک دۆستیان هەیە. ڕەنگە بە قیمەتێکی زۆر گرانیش بووبێ و ناخۆش لەبەر گوێیان بێ بەڵام کۆبانێ بۆچوونی دنیای لە بەرژەوەندی کوردەکان گۆڕیوە. ئەو مەسەلەیە و بابەتی دی بە شێوەیەکی هەموولایەنە لەم کۆنفڕانسە دا گەنگەشەیان لە سەر دەکرێ و بەم قسانە ئێمە دەست بە یەکەم ووتار دەکەین کە لە لایەن هاوکارم لێرە بەڕێز ئادەم ئوزوون پێشکێش دەکرێ. ئادەم ئوزوون سیاسەتمەدار و دیپڵۆماتێکی  ناسراوی کوردە، ئەو هەر وەها نووسەری کتێبێکە بە زمانی ئینگلیسی:
" " ئازادیی ژیان، هەڵسەنگاندنی کێشەی کورد لە تورکییە و حەولەکان بۆ چارەسەر کردنی living Freedom” The Evolution of the Kurdish Conflict in Turkey and the Efforts to Resolve it

بەڕێز ئوزوون لە سەرەتای ١٩٩٠ەکانەوە لە سیاسەتی کوردی دا چالاک بووە. ئەو ناسراوە بەتێکۆشانەکانی خۆی بۆ دۆزینەوەی چارەسەرییەکی ئاشتییانە بۆ کێشەی کورد و هەر بۆیەش ئەو یەک لەو کەسانە بوو کە هەڵبژێردرا بۆ بە بەشداری لە وتووێژەکانی ئاشتی ئۆسڵۆ دا. ئەو حاڵی حازر ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەری کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان ە. فەرموو ئادەم میکڕۆفۆن ئی تۆیە:

ووتەی ئادەم ئوزوون  ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەریی ک.ن.ک.

زۆر سپاس کاریانێ!  ئەمن حەول دەدەم بە تورکی قسە بکەم بۆ ئەوەی پەیامەکەم زۆر ڕوونتر بگەیێنم. بە ئینگلیسی ڕەنگە من نەتوانم بەو جۆرەی کە دەبێ قسەکانم دەرببڕم بۆیە حەول دەدەم بە تورکی قسە بکەم.

میوانانی خۆشەویست

ئەمڕۆ ئێمە لێرە لە یازدەهەمین کۆنفڕانسی "تورکییە، یەکێتیی ئوڕووپا و کوردەکان لە دەوری یەک کۆبووینەتەوە. لە هەموو ئەو کۆنفڕانسانەی دا کە هەتا ئێستا گرتوومانن باسی چارەسەری پرسی کورد، دێمۆکڕاتیک کردنی تورکییە و دەوری یەکێتیی ئوڕووپامان لەو پێواژۆیە دا کردووە.بەداخەوە هەتا ئێستا ئێمە پێشوەچوونێکی گرینگ لەو بوارانە دا نابینین.لەوانەیە هێندێک بەرەوپێشچوونی پۆزیتیڤ ڕوویان دابێ، بەڵام ئێمە هێشتا نەگەیشتووینە چارەسەرییەکی هەمیشەیی و ئاشتیخوازانە.ئەوە بە دەرەجەی یەکەم لە بەر هەڵوێستی تورکییەیە. حکوومەتی ئاکەپە نەیتوانیوە کەلک لەو دەرفەتانە وەربگرێ کە لەماوەی ١٢ ساڵ دەستەڵاتی خۆی  لە بەر دەستی دا بوون. هۆی سەرەکی ئەمە ئەو ڕاستییەیە کە حکوومەت پڕۆژەیەکی نییە بۆ چارەسەرییەکی هەمیشەیی و ئاشتیخوازانە. هەر وەها پەسند کردنی سیاسەتەکانی تورکییە لە لایەن یەکێتیی ئوڕووپا و دەوڵەتە یەکگرتووەکانی ئەمێریکا وە و بێ کارایی خۆشی بۆ  گۆڕینی هەڵوێست لە ئاست کوردەکان وای کردووە کە دەوڵەتی تورک هەنگاوی ڕادیکاڵ و دێمۆکڕاتیک ناوێژێ و دەست نەکا بە وتووێژی سیاسی لەگەڵ بزووتنەوەی کورد.بە داخەوە، یەکێتیی ئوڕووپا و دەوڵەتە یەکگرتووەکانی ئەمێرێکا هێشتا مەسەلەی کورد وەک مەسەلەیەکی ئەمنییەتی و دە چوارچێوەی مافی تاکەکەسی دا دەبینن.لەکاتێک دا دۆزی کورد ، لە گەوهەری خۆی دا، بابەتێکی سیاسی، کۆمەڵایەتی و هەبوونی کولتووری گەلێک و مەسەلەی دێمۆکڕاسی یە.

سەڕەرای سیاسەتی هەڵخەڵەتێنەرانە و هەنگاو نانەوەی هەڵە لەلایەن دەوڵەتی تورکییەوە مەسەلەی کورد خۆی بە سەر ڕۆژەڤی جیهانی دا دادەسەپێنێ بە هەموو ڕاستییەکانی مێژوویی، دێمۆگڕافی و سیاسی خۆیەوە.بە تایبەتی دوای پێشوەچوونەکانی شنگار و کۆبانێ، ئێستا هەموو لایەنە پێوەندیدارەکان ناچارن سەبارەت بە دۆزی کورد چاو بەسیاسەتەکانیان دا بخشێننەوە و بە دوای دیتنەوەی نزیکبوونەوەی نوێ دا بگەڕێن. ئەوە بە تایبەتی کارێکە کە دەبێ حکوومەتی ئاکەپە بیکا کە لە ماوەی دوازدە ساڵ دەستەڵاتداری خۆی دا پێکێشی کردووە کە بزووتنەوەی کورد وەک دوژمنێک چاو لێ بکا کە دەبێ تێک بشکێندرێ لە جیات ئەوەی بە هاوپەیمانێکی ستراتێژیکی بزانێ.

لە ڕابردوو دا، بە هەڵە کوردەکان وەک هۆی سەرەکی بێ سەباتی و گێرەو کێشە دەبیندران، بەڵام، هەنووکە کوردەکان وەکوو هێزێک بۆ سەبات ، دێمۆکڕاسی ، ئاشتی و ئاشتبوونەوەی درێژخایەن لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست دا چاو لێدەکرێن. ئێستا کوردەکان وەک ئاکتۆرێک لە هەرێم دا دەبیندرێن. ئەوان ئێستا لە هەڵکەوتێک دان کە ستروکتورگەلی ئۆتۆنۆمی دێمۆکڕاتیکی خۆیان ساز کەن و دێمۆکڕاسی لە هەرێم دا پەرە پێبدەن و بەرەوپێشی بەرن. ئێستا ئێمە لەگەڵ ڕاستەقینەیەکی کوردی ڕووبەڕووین کە نەک هەر یاریکارێکی هەرێمی، بەڵکوو بەتوانایەکی بەشێکە لە پێوەندی و هاوبەندییە نێونەتەوەییەکان.

میوانانی خۆشەویست

ئەوە ئاشکرایە کە ئاکەپە زێهنییەت و ستراتێژی دژی کوردی خۆی نەگۆڕیوە. ئەوە مانای ئەوەیە کە ئاکەپە نایەوێ  هەبوونی کورد قەبووڵ بکا و/یا ئەوەی کە گەلی کورد لە هیچ ووڵاتێکی دیکەش دا ناسێنە بەدەست بهێنێ. بە هێرشەکانی داعش بۆ سەر کۆبانێ، جارێکی دیکە ئەو سیاسەتی دژی کوردییە خۆی سەلماند و هەڵوێستی تورکییە لە بەرچاوی هەموو لایەک دەرکەوت کە بیبینن. تورکییە دژایەتی نیشان دا لە مەڕ پشتیوانی ئیتیلافی نێونەتەوەیی لە شەڕڤانانی کورد لە کۆبانێ (یەپەگە / یەپەژە ) کە دژی داعش بەرخوەدان دەکەن.بە پێچەوانە، تورکییە پشتگیری لە داعش کرد و تەنانەت ئێستا لە سەر ئەو پشتگیرییە بەردەوامە.

بەو زێهنییەتەوە ئاکاپە دەبێتە هاوپەیمانێکی تەبیعی ئیخوان ئەلموسلیمین، ئەلقاعیدە و داعش. داخودا تورکییە بەو ئیتیلافانە و بەردەوامبوونی لە سەر  دۆژمنایەتی کوردان بەرەو کوێ دەچێ؟ ئەگەر ئەو ستراتێژییە سیاسییە نەگۆڕدرێ، ئەو دەمی تەنیا ئاکامی ئەوە دەپەراوێز کەوتن و فت بوون لە ئاستی دەرەوە و کێشەی نێوخۆیی دەبێ. ئەو سیاسەتە هەڵەیە نەک هەڕەشەیەکە لە سەر هەرێم ، بەڵکوو لە سەر ئاشتی جیهانیش .

سیاسەتە هەڵخەڵەتێنەرەکانی ئاکەپە، وا خۆیان دەنوێنن کە بیانەوێ کێشە و هەرایان چارە سەر بکەن، بەڵام لە ڕاستیدا هیچ ناکەن و چبڕ ئیدی ناتوانن کەسی پێ هەڵفریوێنن. هەڵویستی ئاکەپە لە مەڕ ئەوەی کە دەڵێ
"کرانەوە " پێک دێنێ سەبارەت بە بابەتی وەک قوبروس، ئەرمەنییەکان، عەلەوییەکان، ئاسۆڕییەکان و ناموسوڵمانەکانی دیکە، لە قاو دراوە  کە لە ڕاستیدا هیچ هەنگاوێکی کۆنکرێت لەو بوارانە دا هەڵناهێنێتەوە. تورکییە هێشتاش بە پێی ئەو قانوونە بنچینەییەی  کە خونتای عەسکەری ١٢ی سێپتامبری ١٩٨٠ دایهێنا بەڕێوە دەچێ. ئاکەپە هێندێک مادەی هەڵبژاردەی لەو قانوونە دا گۆڕی بۆ خزمەت بە بەرژەوەندییەکانی خۆی ، بەڵام گەوهەری ڕەگەزپەرستانە و نیزامییایەتی ئەو قانوونی بنچینەییە وەک خۆی ماوەتەوە. ئاکەپە هەمیشە دەیگوت" کۆنتڕۆڵی تەواوی دەوڵەت دەبەر دەست ئێمە دا نییە، دەستەڵات بە دەست نیزامییانە". دەیگوت ئەگەر خەڵک پشتیوانی لە ئاکەپە بکەن ئەوان دەتوانن قانوونی بنچینەیی بگۆڕن، هەر بۆیەش خەڵکێکی زۆر پشتیوانی لێکردن. بەڵام دواجار ئاکاپە کۆنتڕۆڵی تەواوی داو و دەستگای دەوڵەتی خستە دەست خۆی. بیرورای گشتی و دەوڵەتە ڕۆژئاواییەکان ئێستا لەوە تێگەیشتوون و نیگەرانییەکانی خۆیان دەردەبڕن. تەنیا هیوایێکی ڕاستەقینە بۆ پێوەندییەکانی تورکییە لەگەڵ ڕۆژئاوا کۆتاییەکی سەرکەوتوانەی " پێواژۆی ئاشتی " یە.

ئەگەر ئاکەپە سەمیمی یە، دەبێ کوردەکان وەک نەتەوەیەک بە ڕەسمی بناسێ. هەر وەک نەتەوەی تورک،کوردەکان دەبێ وەک ناسێنەیەکی جوێ بە ڕەسمی بناسرێن. تەنیا ئەو کاتەی کە مافی کوردەکان لە قانوون دا دەستەبەر کرا بێ پێواژۆی ئاشتی دەگاتە قوناخی هەرە گرینگی خۆی. ئەگەر لەو قۆناخە تێنەپەڕێندرێ، پرسە هەرە گرینگەکان بۆ چارەسەری کوردستانێکی ئۆتۆنۆم و پەروەردە بە زمانی دایکی تەنانەت ناکرێ قسەشیان لێوە بکرێ.

ئاکەپە سیاسەتێکی تەنک شاراوەی سەرکوت کردن بەڕێوە دەبا و هەنگاوی چڵ و نێوەچڵ بەرەوە چارەسەرییەک هەڵدەهێنێتەوە. هەر بۆیەشە پێکێشی دەکا لە سەر پاراستنی ئاگربەسی هەنووکەیی تا بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی گشتی. حەول دەدا پێش بە هەموو حەولەکانی بەرخوەدانی گەلی کورد بگرێ، لەوانە پرۆتێستی دێمۆکڕاتیکی ئاسایی. تەنانەت پێواژۆی باش پێزاندراوی ئۆسڵۆش  لە بەر حیساباتی درێژخایەنی سیاسی ئاکەپە، نامۆیی دەولەتی تورک بۆ ئاشتبوونەوە لەگەڵ کوردان و کێشەی نێوخۆیی لە نێو دەوڵەتی تورک دا سەری نەگرت. ئێمە هیوادارین کە ئەو پێواژۆیەی هەرە دوایی ئیمڕاڵی تووشی هەمان چارەنووس نەیە.هێشتا دەرفەت هەیە کە پێش لەوە بگیرێ، بەڵام کەس هەنگاوێکی جیدی لەو بارەیەوە هەڵناگرێ.ئەگەر زۆر زوو هەنگاوی کۆنکرێت هەڵنەگیرێن، بە داخەوە جارێکی دیکە شەڕ دەبێ.

میوانانی خۆشەویست

ئەگەر ئێمە بە پەلە چاوێک لە داعش بکەین – دوژمنی هاوبەشی هەموو مرٶڤایەتی – و ئەو خەباتەی بە دژیان دەکرێ دەکرێ بڵێین: ئەگەر چی داعش زۆر بە سەختی حەول دەدا خۆی بە بنەمای هێندێک ڕاستەقینەی مێژوویی ببەستێتەوە، بەڵام داعش لەلایەن هێزە هەرێمی و جیهانییەکانەوە پشتیوانی لێ کرا و دنە درا. ئێستا هەمان ئەو هێزگەلەش داعش وەک هەڕەشەیەکی توانایەکی دەبینن بۆ سەر دوارۆژ و شەڕێکیان بە دژی دەست پێکردووە.

لە لایەکی دیکەوە، دەوڵەت نەتەوەکانی هەرێم وەک تورکییە و ئێران دەستەوداوێنی داعش بوون بۆ هێرشەکانی بە دژی کوردەکان و بە تایبەتی پ.ک.ک. جا بۆیە ئەوان زۆریان پێ خۆشە کاتێک کوردان سەدەمەیان پێ دەگا و زۆریان پێ ناخۆشە کاتێک کوردەکان سەرکەوتن وەدەست دەخەن. ئەو حکوومەتانە هەمیشە پێوەندی خۆیان لە سەر بنەمای  سیاسەتە دژە کوردییەکانیان پاراستووە. ئەوان بە تایبەتی  هاوکارییان کردووە لەگەڵ داعش بۆ ئەوەی دەستکەوتەکانی گەلی کورد بکەنە ئامانجی سێرەکانیان.ئەوان زۆریان کار کرد بۆ کەوتنی شارەکوردەکان و هێشتاش حەول دەدەن بۆ ئەوەی پڕۆژەی کوردی تێک بشکێ و سەرنەکەوێ. ئەگەرچی کوردەکان کەوتوونەتە بەر هێرشی سەخت، بەڵام لە بەر سیاسەتەکانی گەلی کورد ئێستا لە ڕۆژئاوا مێژوو دەنووسێ. کۆبانێ بەرخوەدانێکی نیشان داوە  کە ئەو حکوومەتانەی تاساندووە و شۆکەی کردوون. زۆر هێز کەلکیان لەو بەرخوەدانە وەرگرتووە، بەتایبەتی هێزەکانی ئیتیلاف. ئەوەش لە بەر ئەوەیە کە شەڕڤانانی کۆبانێ لەوە دا سەرکەوتن پێشی داعش بگرن ئەوەی کە هیچ کەس پێی نەکرا. بەرخوەدانی کۆبانێ نەخشە و پلانی هێندێک هێزانی تێک داوە ، و سیمای ڕاستەقینەی ئەوانی لەقاو داوە.

لەو پێوەندییە دا بەرخوەدانی کۆبانێ پێوانەیەکی بڕێاردەرە. کۆبانێ بووە بە مەیدانێک بۆ نەبەردی جیهانی  لە نێوان هێزە کۆنەپەرست و دێمۆکڕاتەکان دا. ئەوە هەستانەوەیەکە بۆ مرۆڤایەتی. ئەمڕۆ لە کۆبانێ،هێزەکانی مرۆڤایەتی، دێمۆکڕاسی ئازادیی و خوشکوبرایەتی گەلان ئاڵای بەرخوەدان دەشەکێننەوە بە دژی فاشیزم و کلۆنیالیسم.

پ.ک.ک. لە بەرەی پێشەوەی شەڕ دایە بە دژی ئەو هێزە تاریکانە لە کۆبانێ، لە ڕۆژئاوا و لە هەموو کوردستان دا. بە سەدان ئاکادێمیک،هونەرمەند، ڕووناکبیر، نووسەر و سیاسەتمەدار کە لەو ڕاستەقینەیە گەیشتوون ئێستا داوا لە یەکێتیی ئوڕووپا دەکەن کە چاو بە سیاسەتەکانی دا بخشێنێتەوە لە مەڕ پ.ک.ک. و جەخت لە سەر ئەوە دەکەنەوە کە دەبێ پ.ک.ک. لە لیستی ڕێکخراوە تێڕۆریستەکان دەربهێندرێ.

تورکییە دەیەوێ پ.ک.ک. دەو لیستە دا بمێنێتەوە، بۆ ئەوەی پ.ک.ک. لە دەوری مێزی وتووێژ بمێنێتەوە. هێندێک لە دەوڵەتە ئوڕووپاییەکان لەگەڵ ئارگومێنتی تورکییەن. بەڵام ئەو ئارگومێنتە هەڵەیە پ.ک.ک. لە چارەسەری ناترسێ، ئەوە دەوڵەتی تورکە کە خۆی لە چارەسەرییەک تەرە دەکا و پێواژۆیەکە وەدەخرێنێ. لابردنی پ.ک.ک. لەو لیستە  دەبێتە هۆی غیرەت وەبەرنانی زیاتری تورکییە بۆ ئەوەی شان بداتە بەر پێواژۆی چارەسەری. ئەگەر یەکێتیی ئوڕووپا و دەوڵەتە یەکگرتووەکانی ئەمێریکا بەرعۆدەنە بۆ دۆزینەوەی چارەسەرییەک بۆ ئەو کێشەیە  دەبێ تورکییە تەشویق بکەن بۆ ئەوەی پ.ک.ک. لە لیستەکە دەربهێنێ.

لە کۆتاییدا

هەنووکە کوردەکان لە بەرەی پێشەوە دان بە دژی داعش لە عێڕاق و سوورییە. هێزەکانی هەرە بڕێاردەر و هەرە چالاک لە نێو کوردەکان دا ئەو هێزانەن کە سەر بە پ.ک.ک ن. مەترسییەکی ڕاستەقییە لە گۆڕێ دایە کە پێواژۆی چارەسەری لە هێڵی خۆی هەتەرە بێ و جارێکی دیکە تورکییە بکێشرێتە ناو شەر. کوردەکان دەیانەوێ پرسی خۆیان لەگەڵ تورکییە هەم بە ئاشتییانە و هەم دێمۆکڕاتییانە چارەسەر بکەن. ئەوان لەو ڕووەوە سەمیمین. سەرەڕای ئەو ڕاستییەی کە حکوومەتی ئاکەپە هیچ کام لە بەڵێنەکانی خۆی نەپاراستووە، کورەدەکان لە ماوەی دوو ساڵی ڕابردوو دا  پێواژۆی چارەسەرییان پاراستووە.. ئەگەر دەوڵەتی تورک لە سەر بۆچوونی هەنووکەی خۆی پێکێشی بکا ئەو دەمی پێواژۆیەکە تووشی مەرگ و نەمان دێ. شەڕ دەست پێدەکا. وتووێژ بۆ پەیوەست بوون و هاتنە ناوی تورکییە بۆ یەکێتیی ئورووپا دە مەترسی دەکەوێ.دێمۆکڕاسی هەڵدەپەسێردرێ، گێرە و کێشە ئابوورییەکان زیاد دەکەن و گوشاری خونتای نیزامی پەرە دەستێنێ. و دیارە ئەمە هەڵبەت کاردانەوەشی دەبێ لە سەر شەڕ بە دژی داعش لە هەرێم دا. ئێمە نامانەوێ هەلومەرجێکی ئاوا بێتە گۆڕێ.

کاریانێ وێسترهایم: سپاس ئادەم بۆ ووتە پتەو و بەهێزەکەت و سپاس بۆ هەمووتان بۆ شۆپاندنی دانیشتنی کرانەوەی کۆنفڕانس.

بەر لە دەستپێکردنی دانیشتنی پانێلی یەکەم  عیسا مووسا دۆزگەری خانە نشین و یەک لە پارێزەرەکانی ماندێلا و سەرۆکی " دەستپێشخەری نێونەتەوەیی ئاشتی و ئاشتبوونەوە" پەیامی تایبەتی بەڕێز عەبدوڵا ئوێجاڵانی خوێندەوە:

بۆ کۆنفڕانسی ١١هەمی " یەکێتیی ئوڕووپا تورکییە، ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست و کوردەکان " برووکسێل ١٠-١١ ی دیسامبری ٢٠١٤

پەیامی بەڕێز عەبدوڵا ئوێجاڵان

میوانانی خۆشەویست

لە ماوەی دووساڵی ڕابردوو دا بە بڕیار و بە هیواوە کارمان لە سەر چارەسەری دێمۆکڕاتیک و پێواژۆی ئاشتی کردووە، و ئێستا ئێمە دەچین دە سەردەمێکی مێژوویی گرینگەوە کە تێیدا ئەو تێکۆشانانە ئێمەی گەیاندووەتە قۆناخی وتووێژ.

ئەو پێواژۆی وتووێژی دێمۆکڕاتیکە نەک تەنیا چارەسەرییەکی عادڵانە و هەمیشەیی دەهێنێتە ئاراوە بۆ کێشەیەکی سەدان ساڵە، بەڵکوو لە هەمان کاتدا، ئاکامە سیاسییە دێمۆکڕاتیکەکانی ئاشتی لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست دا بەرەو ژوور دەبا و پەرەی پێ دەدا و خزمەت دەکا بە دەستەبەر کردنی داهاتووی هاوبەشی دێمۆکڕاتیکی گەلانی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست.

لەکاتێکی ئاوا گرینگ و پڕ مانا دا، ئەوە زۆر گرینگە ئەو دامەزراوانەی کە لایەنگری ئاشتی و چارەسەرییەکن، ڕێکخراوە دێمۆکڕاتیکەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و دامەزراوە سیاسییەکان لە تورکییە و لە ئوڕووپا بەردەوام بن لە سەر کاری خۆیان بۆ پێشخستنی وتووێژەکان؛ ئەوە خزمەت دەکا بە پەرەپێدانی پێواژۆی وتووێژی دێمۆکڕاتیک.

ئەمن ئەو کۆنفڕانسەی ئێوە کە لە پارڵمانی ئوڕووپا دا پێکتان هێناوە  زۆر بە گەورە و پڕ مانا دەبینم و پێمخۆشە بڵێم ئاکامەکانی ئەم کۆنفڕانسە شوێنێکی گرینگی دەبێ لە پێواژۆی چارەسەری دا.

ئەوە گرینگە کە پاڕڵمانی ئوڕووپا جێی خۆی لەو وتووێژانە دا بگرێ  و پێشنیازەکانی بۆ چارەسەری هەتا بڵێی بە نرخ و مێژوویی دەبن. بەشداریی چالاکانەی هەموو دەزگا بڕیاردەرەکان، بە پارڵمانی ئوڕووپاشەوە، لە پێواژۆی چارەسەری دا یارمەتی دەکا بە مێژووی مرۆڤایەتی، خەبات لە پێناو کەڕامەتی ئینسانی و پەرەپێدانی دیالۆگ و ئاشتی لە نێوان گەلان دا.

چاوەڕوانییەکانی ئێمە لە دۆستان لە ئوڕووپا و لەو دامەزراوانەی لایەنگری چارەسەرییەکی دێمۆکڕاتیکن، و هەر وەها ئازادیخوازانی ئوڕووپا ئەوەیە پشتیوانی لە خەباتی ئێمە  لە پێناو کەڕامەت دا بکەن و لێی نزیک بن بۆ ئەوەی هەرێمەکەمان ببێتە شوێنێک کە تێیدا دێمۆکڕاسی و ئازادی  ببووژێتەوە. ئێمە بە تەواوی باوەرمان وایە، چونکە ئێمە لە سەروبەندێک داین کە ئیدی چبڕ مێژوو بە ئیرادە و زمانی ملهوڕانەی دەستەڵاتە زاڵەکان نانووسرێتەوە.

مرۆڤایەتی شاهیدی نەمانی ئەو سنوورانەیە کە دەستەڵاتدارە زاڵەکان لە شەڕی جیهانی هەوەڵێ دا کێشایانەوە وەک بەشێک لە ڕێکەوتنی سایکس – پیکۆ  کە بە پێی وی هەرێمەکە لە ئانادۆڵییەوە تا مێزۆپۆتامیا، و لە مەغریبەوە  تا شەرق دابەش کرا و بەش کرا؛ هەڵوەشانەوەی  " دەوڵەتە – نەتەوە " دەستکردەکان کە هێزە ئیمپریالیستییەکان سازیان کردن، ڕووخانی دیکتاتۆڕەکان، هەستانەوەی گەلی کورد کە نکۆڵی لە  هەبوون و ناسێنەی دەکرا، و ووشیاری وئازادیی دنیای عەڕەب لە نیری سترووکتوورە ئۆتۆکڕاتەکان.

ئەگە مرۆڤ لە پێتەختە دوورەکانەوە چاو لە پێشوەچوونەکانی هەرێم بکا، بە هاسانی وەک " ئاڵۆزی" یان " بێ ئیستیقراری" لێکیان دەداتەوە. لەگەڵ ئەوەشدا، ناکرێ بە دروستی لێی تێبگەیشترێ تا ئەو کاتەی کە زەبروزەنگی تائیفی و دینی ئیستا وەک دەرکەوتەیەکی ئەو سترووکتوورانە نەبیندرێن کە بە سەر هەرێمەکە دا داسەپێندران بەڵام ئێستا شوێندانانی خۆیان لە کیس دەدەن.

لە ڕاستیدا، ئەگەر ئەو سەروبەندە تێپەڕە ئاوێتەی ئیرادەی گەلان نەکرێ بۆ ساز کردنی سیستمێکی نوێ، ئەو دەمی زۆر وێدەچێ ئەو زەبر و زەنگە تائیفی و دینییە خەسڵەتێکی بەردەوام وەخۆ بکا و هەرێمەکە لاواز دەکا و دەرفەتی دەستێوەردانی دەرەکی دەخولقێنێ. ئالوگۆڕی پێوەندییەکانی نێوان گەلان و کۆمەڵگەکان، پێویستی بە ئیرادەیەکی ووشیار و کردەوەی ڕێک خراو و ووشیارانە هەیە .

کاتێک لەو ڕوانگەیە بۆ ئەو بابەتە بچین ئەو پرسیارە دێتە گۆڕێ، گەلۆ ئێستا ئەو ئیرادە و کردەوەی ڕێک خراوە هەیە یان نا؟  داخودا ئەو دەستپێشخەرییە مێژووییەی کە مرۆڤایەتی بە هەڵپەوە چاوەڕوانی دەکا سەر دەگرێ؟

ئەمن ئەندامێکی خۆ نەویستی نەتەوەی کوردم. دەمەوێ بڵێم کە گەلی کورد تەواو لێی دەوەشێتەوە ئەو دەورە مێژووییە بگێڕێ و پێم خۆشە ئەو قسەیە بە نموونەیەک دابگرمەوە بۆ ئەوەی تەنێ وەک نیشانەیەکی خاڵی شانازی نەتەوەیی وەبەر گوێیان نەیە. هەر ئەوەندە بەسە مرۆڤ چاو لە کۆبانێ و شنگار بکا بۆ ئەوەی لە مەبەستی من تێ بگا: کۆبانێ و شنگار کورتکراوەیەکن لە پرسی کورد و ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست . ئێستا مرۆ لەوێ ووشیارییەکی سەرەکی و خەبات لە پێناو کەڕامەت دا دەبینێ و پێی دەکرێ لە گرینگی دەوری ژن لە ژیاندا تێ بگا، هەر وەها ئەوەش کە بە بێ بەشداریی ژنان ناکرێ گەلێک یان جیهان ڕزگار بکرێ. کۆبانێ و شنگار نێوی ئەو شوێنانەن کە دەیانەوێ بیانکەنە جەهەنەم لە سەر زەوی بە دەست ئەوانەی کە بەهیوان بچنە بەهەشتێ.  لەوێیە کە کاتێک مرۆڤ بە ووردی لێی بڕوانێ دەبینێ کچ و کوڕ بەدەنی خۆیان کردووەتە سەنگەر لە پێناو دێمۆکڕاسی دا بە دژی ئەو چەتانەی کە دەیانەوێ هەرێمەکە بکەنە جەهەننەم لە سەر زەوی. ئەگەر لە سەدەی ٢١م دا هێشتا ژنان لە بازاڕ دەفرۆشرێن ، ئەوە نە تەنێ نەنگێکە بۆ هەرێمەکە بەڵکوو بۆ هەموو مرۆڤایەتیش.

ئەو پەیامەی من دەمەوێ بە گوێی گەلانی ئوڕووپای بگەیێنم ئەوەیە: ئێمە لە پێناو ئازادی و دێمۆکڕاسی دا خەبات دەکەین. ئامانجەکانی ئەو پێواژۆیە ئاشتییەی کە ئێمە ئێستا تێوەی گلاوین لە سەر بنەمای مێژوو و ڕوحییەی خەباتەکەمانە.
ئەمن بەتەواوی دڵنیام کۆنفڕانسەکەتان سەرکەوتوو دەبێ، و بە بۆنەیە سڵاو دەکەم لە هەموو بەشدارانی کۆنفڕانس و ئاواتەخوازی سەرکەوتنی هەمووتانم.

عەبدوڵا ئوێجاڵان

زیندانی ئیمراڵی