کۆنفه‌رانسا ل سه‌ر زمانێ کوردی یێ فه‌رمی ل هه‌ولێرێ
له نێوان 21 – 23 ی دیسامبری 2009 دا کۆنفرانسێک له لایه‌ن "ئه‌کادێمیای کوردی" له هه‌ولێر پێته‌ختی هه‌رێمی کوردستانی عێراق سه‌باره‌ت به دۆزی زمان له هه‌رێمی کوردستانی عێراق به‌ڕێوه‌یه. ئه‌و چاوپێکه‌وتنه‌ی خواره‌وه که له لایه‌ن به‌ڕێز عیسمه‌ت خابووری له‌گه‌ڵ ئه‌ندامانی ده‌سته‌ی نوێنه‌رایه‌تی هه‌ریمی بادینان به‌ر له ده‌ستپێکردنی کۆنفڕانس له 21ی دیسامبر له رۆژنامه‌ی "وار" دا بڵاو کراوه‌ته‌وه، به سپاسه‌وه له ماڵپه‌ڕی " کولتوورنامه" وه‌رگیراوه و هێنراوه‌ته‌وه سه‌ر خه‌تی ئاڵوگۆڕکراوی "عه‌ڕه‌بی- فارسی". کولتوورنامه دوێنێ دووشه‌مۆ 21ی دیسامبری 2009 ئه‌م بابه‌ته‌ی بڵاو کردووه‌ته‌وه.
حه‌سه‌نی قازی
کۆنفه‌رانسا ل سه‌ر زمانێ کوردی یێ فه‌رمی ل هه‌ولێرێ
»ئاکاده‌میا کوردی ل هه‌ولێرێ ئهڤرۆ کۆنفه‌رانسه‌ک ل سه‌ر پرسگرێکا زمانێ فه‌رمی یێ کوردی پێک ئانی ئوو دێ سێ رۆژان ڤه‌کێشه. مژارا کۆنفه‌رانسێ دێ ل سه‌ر زمانێ کوردی یێ ره‌سمی به وو کا پێویسته چ بێت کرن. هنه‌ک زمانناس ژ ناڤ ئوو ژ ده‌رڤه‌یی کوردستانێ ژ بۆ به‌شداربوونێ د ڤێ کۆنفه‌رانسێ ده هاتنه ڤه‌خوه‌ندن. عیسمه‌ت خابووری ژ بۆ هه‌ژمارا ئیرۆ یا رۆژنامه‌یا »وار« ئهڤ دیدارا ژێرین ل گه‌ل چار که‌سێن کو دێ د ڤێ کۆنفه‌رانسێ ده به‌شدار بن کر ئوو دیتنا وان یا به‌ری به‌شداربوونێ د کۆنفه‌رانسێ ده تۆمار کریه. مه ئهڤ ره‌پۆرتاژا عیسمه‌ت ژ بۆ خوه‌نده‌ڤانێن کولتورنامه‌یێ کر ئالافبه‌یا لاتینی ئوو هوون وێ ل ژێر دخوینن:
» کۆنفه‌رانسا زمانێ فه‌رمی، فره‌زاری یان سه‌پاندنا زاره‌کی«
ئهڤرۆ کۆمبوونه‌کا به‌رفره‌هه ل دۆر زمانێ فه‌رمی ل هه‌رێمێ (باشوورێ کوردستانێ) دێ ل ئاکاده‌میا کوردستانێ ل هه‌ولێرێ بهێته گێران. چه‌ند زمانزان ئوو ره‌وشه‌نبیرێن کورد هاتنه ڤه‌خوه‌ندن بۆ کۆمبوونێ. لێ براده‌رێن زالده‌ست ل ئاکاده‌میێ پێشوه‌خت هزرا خوه کریه وو ئه‌نجام مسۆگه‌ر کرنه؛ زارێن بچووک ب هه‌ژمارا پێاخێڤان وه‌کو زازاکی ئوو هه‌ورامانی ئوو فه‌یلی ئوو شه‌به‌کی ب کارتا سۆر ژ یاریێ ده‌رکرینه. کورمانج ژی دێ هندی تلێن ده‌ستان ئاماده بن ئوو بریار دیاره. ل ره‌وشه‌کا هۆسا، نه دووره پرسیار ژ به‌رسڤان پتر بهێنه کرن. ئهڤ که‌سێن کۆم ببن، کی بن، نوونه‌راتیا کێ دکن؟ بریارێن وان کی دێ ب جه بینه؟ ئهڤ زمانه (هه‌که بریار هاته دان) بۆ نه‌ته‌وه‌یا کورده یان بۆ هه‌رێمێ یه؟ ئه‌گه‌ر بۆ هه‌رێمێ یه بۆ چ کورمانج تنێ به‌هایی بدن؟ تا کو نهۆ ئاکاده‌میێ نه‌ڤیایه (نابێژم نه‌شیایه) فه‌رهه‌نگه‌کا یه‌کگرتی دورست بکه وو دڤێت زمانه‌کێ یه‌کگرتی یان فه‌رمی دورست بکه؟! تا کو نهۆ ئاکاده‌میێ نه‌ڤیایه (نابێژم نه‌شیایه) جۆگرافیا ئه‌ندامان ژ باژاره‌کی به‌رفره‌هتر لێ بکه (ژ بۆ تامێ نه‌به) دێ چاوا خوه بگه‌هینه دلێ هه‌می کوردان؟ تا کو نهۆ وه‌زاره‌تا په‌روه‌رده‌یێ ئوو ئاکاده‌میێ خوه ل ئارێشه وو ئاسته‌نگێن په‌روه‌رده‌یێ ل ده‌ڤه‌رێن کورمانجیێ نه‌کریه خودان، دێ چاوا هێڤیا پشته‌ڤانیێ کن؟ ئوو ب ده‌هان پرسیارێن دی.
شاندێ دهۆکێ ئه‌رک ئوو باره‌کێ گران ل سه‌ر ملێن وانه، مه به‌ری ئه‌و بچن ڤیا بزانن کانێ ئه‌و دێ ب چ هزر ئوو بۆچوون چنه دانووستاندنێ ئوو پێشبینیا چ دکن؟ له‌و مه ئهڤ مژاره ل گه‌ل ڤان رێزداران به‌رهه‌ڤ کر:
مه خوه ل ده‌ستپێکێ گه‌هاند دوکتور کامیران به‌رواری وه‌کو ئه‌ندامه‌کێ شاندێ به‌هدینان بۆ کۆنفه‌رانسا ناڤبری، وی ل دۆر به‌رهه‌ڤیێن وان وه‌کو شاند بۆ مه گۆت:
»به‌ری هه‌ر تشته‌کی د هیچ کۆنفه‌رانسه‌کێ ده نابه پێشوه‌خت بریار بهێنه دان وه‌کو براده‌رێن ئاکاده‌میا کوردی پێشوه‌خت پرۆژه‌یه‌ک ئاماده‌کری ئوو ئه‌نجام ئوو ئارمانجێن وی پرۆژه‌یی دیارکرین، چ د نامه‌یا دوکتور محه‌مه‌د مه‌عرووفی ده ئه‌‌وا وی ژ پێش ئاکاده‌میێ ڤه نڤیسی، چ ژی ئه‌و تشتێ ئاکاده‌میێ ب خوه ژ بۆ ڤێ کۆنفه‌رانسێ نڤیسی، ئه‌وان هنده‌ک تشت دیار کرنه، هه‌که وه‌کی وان به؛ ب دیتنا وان کۆنفه‌رانس دێ باش به وو هه‌که وه‌کی وان نه‌به؛ ته‌کید ئه‌و ب ئه‌نجامێن کۆنفه‌رانسێ رازی نابن. ده‌ربارێ مه وه‌کو شاندێ دهۆکێ؛ ئه‌م دێ ژ بۆ هندێ چن دا کو روویه‌کێ ئاکاده‌می ئوو دوور ژ هه‌ر تشته‌کێ دی ئوو ژ بۆ به‌رژه‌وه‌ندیا خه‌لک ئوو وه‌لات ئوو حکوومه‌ت ئوو زمانێ خوه ده دانووستاندنێ د گه‌ل هه‌ڤالێن خوه یێن ئالیێ دی بکن«
دوکتور کامیرانی ل دۆر پێشبینیێن وان ژ ڤێ کۆنفه‌رانسێ گۆت:
»ئه‌م پێشبینیا هندێ ناکن کو ئهڤ کۆنفه‌رانسه ئارێشا زمانێ فه‌رمی چاره‌سه‌ر بکه. ئه‌ڤه ژ سالا 1981-ێ وه‌روه ئه‌ز د ناڤ ڤێ کێشێ ده مه وه‌کی ڤی ره‌نگێ هه‌یی، براده‌رێن وی لایی یه‌ک تشتی دزانن؛ هه‌که ئه‌و تشتێ وان دڤێت بێیی هیچ گوهۆرین چێ ببه ئهڤ راست ئوو دورسته ئوو هه‌که هنده‌ک داخوازێن لایه‌کێ دی ل به‌ر چاڤ هاتنه وه‌رگرتن ئه‌و تشت دورست نینه. ئه‌و ب تنێ ل سه‌ر یه‌ک تشتی رازینه وو ئه‌و ژی ئه‌وه کو دیاله‌کتا وان ببه دیاله‌کتا فه‌رمی بۆ کوردان ب گشتی. وان دڤێت گڤاشتنه‌کێ ل سه‌ر حکوومه‌تێ ئوو پارله‌مانی ئوو لایه‌نێن سیاسی چێ بکن، ب تایبه‌تی ل سه‌ر پارتی. هێشتا به‌رێز نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆکێ حکوومه‌تێ بوو وان بزاڤ دکر بریاره‌کا هۆسا ده‌ربکه‌ڤه، لێ هه‌ول ئوو بزاڤێن وان سه‌ر نه‌گرت. وان پرۆژه‌یه‌ک بۆ جڤاتا وه‌زیران ئوو پارله‌مانێ کوردستانێ ئاماده کریه، لێ ئه‌و تشتێن د نیه‌تا وان ده نه ب چ ره‌نگان خزمه‌تا زمانێ کوردی ناکن، ب تایبه‌تی هزر ئوو بیرێن (فه‌رهاد شاکه‌لی) ئوو وان براده‌ران دوورن ژ وێ ئارمانجا گه‌لێ کورد ژ بۆ تێدکۆشه. «
ئه‌و ل دۆر هه‌لویستێ وان وه‌کو شاند ب ڤی ره‌نگی ئاخڤی:
»ئه‌م ب چ ره‌نگان ئاماده نینن ته‌نازولێ ژ مافێن خهلکێ خوه یێ بادینانێ بکن، چونکو ب چ ره‌نگان ده‌نگدان ل سه‌ر مافێن نه‌ته‌وه‌یه‌کی ناهێته کرن، ب تایبه‌تی پرسه‌کا گه‌له‌ک گرنگ ئوو ستراته‌ژی یا وه‌کی زمانه‌کی. هه‌روه‌سا چه‌ند که‌سه‌ک یان ژی خهلکێ سلێمانیێ یان یێ هه‌ولێرێ یان چه‌ند که‌س ژ بادینانێ نکارن ژ پێش سی چل ملیۆن کورمانجان ڤه بریاره‌کا هۆسا بدن. وه‌کو گرێمانه ئه‌م رێکه‌فتن ئوو مه سۆرانی کره دیاله‌کتا پله یه‌ک ئوو کورمانجی کره پله دو؛ ئایا خهلکێ بادینانێ دێ پێگریێ ب ڤێ چه‌ندێ بکه؟ بێ گومان نه، خهلکێ دیاربه‌کرێ ئوو شنگالێ ئوو مووسلێ دێ پێگریێ پێ کن؟ بێگومان نه، خه‌لک وی زمانی نزانن، ل ده‌ف خهلکێ مه ئاشنا ئوو به‌رنیاس نینه. «
دوکتور کامیران به‌رواری پاشی ل دۆر مێژوویا ڤان دیاله‌کتان ئوو ئاوایێ دیتنا وان وه‌کو شاندێ بادینان ئوو جهێ زاراڤێن دی د داخوازێن وان ده دبێژه:
»براده‌رێن مه ل بادینانێ هه‌می ده‌مان ب شێوه‌یه‌کێ ئاکاده‌می ته‌ماشایی ڤێ مه‌سه‌له‌یێ دکن. ئه‌م دبینن ئه‌ڤرۆکه کوردان پێنج دیاله‌کتێن ستاندارد هه‌نه. دیاله‌کتێن لوری ئوو هه‌ورامی ئه‌ڤه هه‌زار ساله خواندن ئوو نڤیسین ئوو ئه‌ده‌بیات پێ هه‌یه، دیاله‌کتا کورمانجی ئه‌ڤه 1160 ساله ب کێماتی چاند ئوو ئه‌ده‌ب ئوو نڤیسین پێ هه‌یه ل دووڤ دۆکومه‌نتێن ل به‌ر ده‌ستێن مه نه، دیاله‌کتا زازایی دیاله‌کته‌کا که‌ڤن ئوو ره‌سه‌ن یا کوردانه، دیاله‌کتا سۆرانی ئه‌ڤه سه‌دووپێنجی ساله خواندن ئوو نڤیسین ئوو شێعر ئوو ئه‌ده‌بیات پێ هه‌نه. ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ ئه‌م نه‌شێن مافی ژ که‌سه‌کی بستینن ئوو بێژنێ زمانێ ته دورسته یان یێ ته خه‌له‌ته. ئه‌م پرسیار بکن ئایا کورده‌کێ لور یان یێ هه‌ورامی یان یێ زازا یان کورمانجه‌ک ژ بلی وی زمانێ پێ داخڤه چ دی ل سه‌ر ڤێ دونیایێ مایه!؟ ئه‌گه‌ر ته ئه‌و زمان ژی ژێ ستاند دێ وی چ بمینه!؟ دێ وی چ ناسنامه‌یا نه‌ته‌وه‌یی بمینه!؟ بۆ نموونه هه‌که ئه‌م بێژن کوردێن زازا ئیڵه هوون دێ ب کورمانجی بخوینن، هه‌که هوون ب کورمانجی نه‌خوینن هوون نه کورد ن، ئه‌و دێ بێژن هه‌ما بلا ئه‌م نه کورد بن ئوو دێ ب زازایی خوینن. لێ هه‌که رێکێ بده‌یێ ئوو بێژیێ زمانێ هه‌وه زمانه‌کێ فه‌رمی یه وو هوون ئازاد ن هوون فێری کورمانجی ببن یان نه؛ بێگومان کوردێ زازا به‌ری فێری ترکیێ ببن، ئه‌و ب باشتر دزانن کو فێری کورمانجی ببن«
کامیرانی ل دۆر دیتنا وان بۆ ئاکاده‌میا کوردی ئوو رێژه‌یا ئه‌ندامێن کو نوونه‌راتیا ڤان دیاله‌کتێن جودا تێ ده دکن گۆت:
»ئاکاده‌میا کوردی نوونه‌راتیا کوردان ناکه، ژ 15 ئه‌ندامێن ئاکاده‌میێ 13 خهلکێ وان ن. ئاکاده‌میا کوردی ل سه‌ر بنه‌مایه‌کێ بێعه‌داله‌تی هاتیه دانان. پێدڤی یه د وێ ئاکاده‌میێ ده 4 ئه‌ندامێن لور، 4-ێن گۆران، 4-ێن کورمانج ئوو 4-ێن سۆران هه‌بن دا کو بشێن ب یه‌کسانی کار بکن. یه‌ک ئهندامێ لور ئوو یه‌ک ئهندامێ هه‌ورامی تێ ده نینه، ئه‌ڤجا دێ چاوا بێژنێ ئاکاده‌میا کوردی!؟ ئه‌و ئاکاده‌میا کوردان نینه، ئه‌و ب تنێ ئاکاده‌میا سۆران ئوو به‌هدینانه«
دوکتور کامیرانی ل دووماهیێ ئوو ل دۆر چاوانیا چاره‌سه‌رکرنا بابه‌تی ئوو باشترین دیتن بۆ ڤی بابه‌تی دبێژه:
»ئه‌گه‌ر مه بڤێت تشته‌کی بکن کو کورد تێبگه‌هن ب ساناهی یه؛ ئه‌م بۆ نموونه دشێن ل سه‌ر ئاستێ وه‌زاره‌تا خواندنێن بلند ئوو ڤه‌کۆلینێن زانستی بریاره‌کێ بدن کو نابه هیچ که‌سه‌ک ل کوردستانێ ل ماسته‌رێ یان دۆکتۆرایێ بهێته وه‌رگرتن ئه‌گه‌ر ئه‌و ب کێمی دو دیاله‌کتێن کوردی ب باشی نه‌زانه. ئه‌م دشێن بکن بریار کو نابه که‌سه‌ک ببه سه‌رۆکێ هه‌رێمێ یان سه‌رۆکوه‌زیر یان پارلامه‌نته‌ر یان وه‌زیر ئه‌گه‌ر ئه‌و ب کێمی دو دیاله‌کتێن کوردی ب باش نه‌زانه. یا دی ژی کا چاوا کاک مه‌سعوود بارزانی یان نێچیرڤان بارزانی ل هه‌ولێرێ ئوو سلێمانیێ ب سۆرانی داخڤن، پێدڤی یه ئه‌و براده‌ر ژی وه‌ک مام جه‌لالی ئوو فوواد مه‌سعوومی ئوو به‌رهه‌م سالحی ده‌مێ دهێنه دهۆکێ، پێدڤی یه ئه‌و ب کورمانجی باخڤن. ئه‌م ب ڤێ رێکێ دێ ئۆتۆماتیک ل جهه‌کی گه‌هینه یه‌ک. ئه‌گه‌ر ئه‌و سه‌د پێنگاڤان هاتن ئوو ئه‌م ژی سه‌د پێنگاڤان هاتن ئه‌م دێ ل نیڤه‌کێ گه‌هینه یه‌ک. لێ هه‌که ئه‌م سه‌د پێنگاڤان هاتن ئوو ئه‌و پێنگاڤه‌کێ ژی نه‌هاتن ئهڤ نابه لێک نێزیکبوون. له‌ورا ئاسته‌نگا دورستبوونا زمانه‌کێ نێزیکی یه‌ک یان ژی هه‌می کورد تێبگه‌هن ژ گۆشه‌گیریا وی خه‌لکی یه یێ کو نوونه‌ریا دیاله‌کتا سۆرانی دکه، ئه‌و ب تنێ یه‌ک تشتی دزانن کو دیاله‌کتا وان راست ئوو دورست ئوو ره‌سه‌نه. ئه‌و وێ وه‌ک قورانێ دهه‌ژمێرن، نالی ئوو سالم ئوو کوردی ژی وه‌کو مرۆڤێن پیرۆز دهه‌ژمێرن، هه‌چکو دیاله‌کتا وان دیاله‌کتا قوره‌یشیانه…! دیاله‌کتا که‌سێ ژ مه، نه یا قامشلۆ، نه یا دیاربه‌کرێ، نه یا دهۆکێ ئوو نه یا مه‌هابادێ دیاله‌کتا قوره‌یشیان نینه.. ! ژ به‌ر هندێ دیاله‌کتا سلێمانیێ ژی نابه یا قوره‌یشیان، ژ به‌ر هندێ نابه تو ببێژیه زارۆکه‌کێ کورمانج کو ته بڤێت ئوو نه‌ڤێت دێ ب سۆرانی بخوینی ئوو د وی ده‌می ده پرۆفه‌سۆره‌ک یان دۆکتۆره‌ک ل زانکۆیا سه‌لاحه‌دینێ دبێژه ئه‌ز کورمانجی نزانم.. ! باشه دێ ته چ وژدان هه‌به تو بێژیه زارۆکه‌کێ کورمانج یێ کو دایووبابێن وی سۆرانیێ نزانن، بێژیێ ته بڤێت ئوو نه‌ڤێت دێ ب سۆرانی بخوینی ئوو دۆکتۆر ئوو پرۆفه‌سۆرێن زانکۆیا سه‌لاحه‌دینێ کو دۆکتۆرا ب زمان ئوو ئه‌ده‌بیاتا کوردی هه‌یه دبێژه: ئه‌ز کورمانجی نزانم…! ئه‌ڤه دووره ژ هه‌می باوه‌ریێن ده‌مۆکراسی ئوو مرۆڤاتیێ.
مه پاشی خوه گه‌هانده ئهندامێ کارا یێ ئاکاده‌میا کوردی موئه‌یید ته‌یبی ئوو وی ل دۆر بابه‌ت ئوو کێشێن بوونه ئه‌‌گه‌رێن به‌ستنا ڤێ کۆنفه‌رانسێ گۆت:
»ئه‌ڤه نێزیکی دو سالانه به‌رده‌وام دان ئوو ستاندن ل سه‌ر دهێنه کرن ئوو دبێژن سۆرانی تاکه زمانێ ستاندارد ئوو فه‌رمی یه کو ب کار بهێت ئوو ئهڤ چه‌نده ببه بریار. ئه‌ز وه‌کو ئه‌ندامه‌کێ کارا یێ ئاکاده‌میا کوردی د گه‌ل ڤێ چه‌ندێ نینم ئوو ئه‌م نه‌شێن بریاره‌کا هۆسا بدن. مله‌تێ کورد ب درێژاهیا دیرۆکێ ده ستاندارده‌ک ب تنێ نه‌بوویه وو شیایه خوه بپارێزه. پێدڤی یه ئهڤرۆ ژی ئهڤ فره‌ستانداردی بهێته پاراستن. پشتی کو ئه‌م نه‌گه‌هشتن چ ئه‌نجامان پێشنیار هاته کرن کو کۆنفه‌رانسه‌ک بهێته به‌ستن ئوو تێ ده هه‌ر ئه‌ندامه‌کێ کارا یێ ئاکاده‌میێسێ ناڤان پێشنیار بکه وو ئه‌و بۆ ماوه‌یێ سێ رۆژان بروونن خوارێ ئوو دانووستاندنێ ل سه‌ر ڤی بابه‌تی بکن کا دێ گه‌هنه چ ئه‌نجامێ. ئهڤ کۆنفه‌رانسه ده‌ره‌نجامه‌که بۆ لهه‌ڤنه‌هاتنا مه د دانووستاندنێن جڤاتا بلند یا ئاکاده‌میێ ده کو سۆرانی ببه تاکه زمانێ ستاندارد ئوو کورمانجی بهێته قه‌ده‌خه کرن. ئه‌وێن د گه‌ل بریارێ نه‌بوون ئوو سه‌رکێشیا فره‌ستانداردیێ کری ئه‌ز بووم ئوو ئه‌وێن پشته‌ڤانیا من ژی کری؛ دوکتور عه‌بدولفه‌تاح بۆتانی ئوو ره‌شید فندی ئوو وریا عۆمه‌ر ئه‌مین بوون ئوو هنده‌ک ژی بێده‌نگ بوون. واته هنده‌ک د گه‌ل ڤێ بۆچوونێ بوون ئوو هنده‌ک بێده‌نگ بوون ئوو هنده‌ک ژی د گه‌ل سه‌پاندنا سۆرانیێ بوون. ژ به‌ر کو ب تنێ مه سێ ئه‌ندامێن کورمانج تێ ده بوونه وو گه‌له‌ک تاگرێن سه‌پاندنا سۆرانیێ بوونه، مه نه‌هێلا ئهڤ بابه‌ته بکه‌ڤه به‌ر ده‌نگدانێ ئوو سه‌رۆکێ ئاکاده‌میێ یه‌که ژ وان که‌سێن د گه‌ل سه‌پاندنا سۆرانیێ نه«
مویه‌د ته‌یبی پاشی ل دۆر وان مژارێن کو دێ د کۆنفه‌رانسێ ده دانسووتاندن ل سه‌ر بهێته کرن گۆت:
»دانووستاندنا سه‌ره‌کی کو دێ د کۆنفه‌رانسی ده هێته کرن دێ ئه‌ڤه به؛ ئایا ئهڤ ره‌وشا نها هه‌یی کو ل هه‌ولێر ئوو سلێمانیێ خواندن ئوو نڤیسارێن فه‌رمی ب سۆرانی نه وو ل دهۆکێ نڤیسارێن فه‌رمی ئوو خواندن ب کورمانجی نه وو گه‌هشتیه کلاسا هه‌فتێ بمینه یان وه‌کو واقعه‌کی به‌رده‌وام به، یان سۆرانی ببه تاکه زمانێ فه‌رمی. کو هه‌که ڤه هزرا وان بسه‌رکه‌فت، بۆ نموونه چێنابه پارێزگارێ (والیێ) دهۆکێ نڤیساره‌کا فه‌رمی ب کورمانجی بۆ باژێرڤانیا دهۆکێ ڤرێ بکه…! ئوو ب هیچ ره‌نگه‌کی نابه نڤیساره‌کا فه‌رمی ژ ڤێ رێ ب کورمانجی بچه وه‌زاره‌ته‌کێ ئوو چێنابه عه‌‌ریزه ب کورمانجی بهێته نڤیسین. کورمانجی ب تنێ دێ بمینه زمانێ ئاخفتن ئوو سترانان…! هه‌روه‌کو هنده‌ک ده‌مارگیرێن وان دبێژن سۆرانی زمانێ ستاندارده ئوو کورمانجی ژی بلا بۆ خوه سترانان بێژن ئوو داوه‌تێ ل به‌ر بکن…!«
موه‌یه‌د ته‌یبی د وارێ پێشبینیێن خوه ده ل سه‌ر ڤێ کۆنفه‌رانسێ گۆت:
»ئه‌ز پێشوه‌خت دزانم کو د ڤێ کۆنفه‌رانسێ ده ناگه‌هنه چ ئه‌نجامان، ئه‌ز پێشوه‌خت دیتنا هنده‌ک که‌سان ژ وان دزانم کو د گه‌ل هندێ نه کورمانجی ب تنێ خه‌لک پێ باخڤه، ئه‌ز باوه‌ر دکم هنده‌ک که‌س هه‌نه دبێژن بلا ئاخفتن ژی پێ نه‌به. بۆ نموونه چێنابه هنده‌ک که‌س د پارله‌مانی ده ب کورمانجی باخڤن ئوو چێنابه وه‌زیره‌ک ب کورمانجی باخڤه. نێزیکی 20 که‌سان دێ ل کۆنفه‌رانسی ئاماده ببن. ئه‌ز باوه‌ر دکم بۆچوونێن وان نیڤ ب نیڤ ن. کو ب دیتنا هنده‌کان کوردی زمانه‌کێ فره‌ستاندارد ئه ئوو پێدڤی یه ئهڤ فره‌ستانداردی بهێته پاراستن ئوو چێنابه زاراڤه‌یه‌کی ل سه‌ر خه‌لکی بسه‌پینن. دیتنا دی ژی ئه‌وه کو ب زووترین ده‌م بریاره‌ک بهێته دان ئوو سۆرانی تاکه زمانێ فه‌رمی به. ئه‌ز باوه‌ر ناکم کۆنفه‌رانس بشێت بریاره‌کا هۆسا ده‌ربێخه، ئه‌گه‌ر ده‌ربێخه ژی، ئه‌ز باوه‌ر ناکم ئه‌نجوومه‌نێ وه‌زیران ئوو پارله‌مانێ کوردستانێ هند ساکار ئوو ساده بن د ده‌مه‌کێ هۆسا ده ڤێ بریارا کو دێ ده‌رزه‌کێ بێخه یه‌کیتیا نه‌ته‌وه‌یا کورد ده ده‌ربێخه. سیاسیێن کورد، سه‌رکرده‌یێن کورد ژ هندێ حه‌کیمتر ئوو دووربینترن کو بریاره‌کا شاش یا هۆسا بدن ئوو گوهداریا چه‌ند که‌سێن ده‌مارگیر بکن ئوو زاراڤایه‌کی ل سه‌ر زاراڤایه‌کێ دی بسه‌پینن. ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست ژ ڤێ کۆنفه‌رانسێ سه‌پاندنا زاراڤایه‌کی به، ئهڤ کۆنفه‌رانس ئوو ده‌‌هه کۆنفه‌رانسێن دی ژی بسه‌رناکه‌ڤن«
مه ل دووڤ ده خوه گه‌هانده ه‌ندامێ ئاکاده‌میێ ره‌شید فندی ئوو وی ل سه‌ر ده‌ستپێکرنا ڤێ کێشه‌یێ وه‌ها گۆت:
»ئه‌ڤه دو ساله ئه‌م گه‌نگه‌شه‌یێن گه‌رم ل دۆر هه‌بوونا زمانه‌کێ ستاندارد دکن بێ کو ئه‌م بگه‌هن چ ئه‌نجامان. له‌وما مه گۆت باشتره ئه‌م داخوازێ ژ هنده‌ک زانایێن زمانی بکن کو هه‌ول بدن زمانه‌کێ فه‌رمی ل کوردستانا باشوور هه‌به. مه دو زاراڤێن سه‌ره‌کی هه‌نه وو هه‌ردو ب کێری هندێ دهێن کو ببن زمانێن فه‌رمی ئوو چ ژ وان ژ یێ دی کێمتر نینه وو ئاخفتنکه‌رێن وان ته‌نازولێ ژێ ناکن. ژ به‌ر هندێ مه هنده‌ک زانایێن کورد یێن زمانی ژ ده‌رڤه‌یی هه‌رێمێ ئوو د ناڤ هه‌رێمێ ده داخواز کرنه کو دێ کۆنفه‌رانسه‌کێ گرێدن ئوو دێ ب ئازادی دانووستاندنێ کن، کا دێ شێن گه‌هنه ئه‌‌نجامه‌کێ یان نه. مه‌به‌ست پێ ئه‌و نینه کو ئه‌م زاراڤه‌کی ل سه‌ر یێ دی بسه‌پینن، به‌لکو بلا هه‌ڤالێن مه یێن زانا ڤه‌کۆلینێن دوور ئوو درێژ ل سه‌ر بکن، به‌لکو ئه‌و بگه‌هنه ئه‌‌نجامه‌کێ. کو ئه‌م دێ وان ئه‌نجامێن ئه‌و دگه‌هنێ کنه راسپارده وو چێدبه ئه‌م وان راسپارده‌یان بدنه حکوومه‌تا هه‌رێمێ«
ره‌شید فندی ل دۆر به‌رهه‌ڤیا لایه‌نێ به‌رمابه‌ر بۆ دانووستاندنێ گۆت:
»ئه‌م دێ هه‌می هه‌ولان بدن کو ئالیێ به‌رامبه‌ر بهێنه دانووستاندنێ، کو نه ب تنێ کورمانجی ئوو سۆرانی زاراڤێن سه‌ره‌کی نه، به‌لکو مه هنده‌ک زاراڤێن دی ژی هه‌نه کو ئه‌و ژی ستاندارد ن ل جهێ خوه. ئه‌م نه‌شێن بێژن مه هه‌ورامی نینه، مه زازایی نینه، ئه‌م نه‌شێن بێژن مه لور نینن، ئه‌م دێ هه‌ولا ڤه‌ژاندنا ڤان زاراڤان ژی بدن«
پاشی مه ڤیا دیتنێن ئه‌ندامه‌کێ دی یێ شاندێ دهۆکێ بۆ کۆنفه‌رانسێ ناڤبری وه‌ربگرن ئوو ئه‌و ژی دوکتۆر ئیبراهیم سمۆ یه وو وی ل دۆر وان روونشتن ئوو دانووستاندنێن به‌ری کۆنفه‌رانسێ ژ لایێ وان ڤه هاتنه کرن گۆت:
»پشتی روونشتنا مه، ئه‌م هه‌می رێککه‌فتن کو بزاڤا مه بۆ هندێ به کو زمانێ فه‌رمی ل ده‌ڤه‌را به‌هدینانێ کورمانجی به وو قۆتابیێن مه هه‌ر ژ قۆناخا سه‌ره‌تایی تا کو بدووماهیینانا زانکۆیێ ب ڤی زاری بخوینن. ئه‌م د کۆمبوونا خوه ده رێککه‌فتن کو بۆچوون ئوو داخوازێن مه هه‌می د چارچووڤێ دانووستاندنێ ده بن بێ گرژی ئوو هه‌ژاندنا بیر ئوو هزرێن به‌رامبه‌رێ خوه. پشتی کۆمبوونا مه وو وه‌کو به‌رپرسیاریه‌کا مێژوویی ئه‌م هه‌می رێککه‌فتن کو مه په‌یامه‌کا یه‌کگرتی هه‌به ژ بۆ جه‌ختکرنێ ل سه‌ر فره‌زاراڤه‌ییێ، کو د کوردستانێ ده نه ب تنێ کورمانجی هه‌نه، به‌لکو لوری ئوو هه‌ورامی ئوو زازایی ژی هه‌نه، کو پێدڤی یه ئه‌م گرنگیێ بدنه وان هه‌میان. ئه‌و راسپارده‌یێن کۆنفه‌رانس وه‌کو ده‌ره‌نجام دگه‌هتێ وه‌کو پرۆژه بۆ حکوومه‌تا کوردستانێ دهێنه پێشکێش کرن؛ کێمتر نه‌به ژ دو زاراڤان. لێ ئه‌م دێ رژد بن ل سه‌ر هندێ کو ل کوردستانا ئیراقێ هه‌ر هیچ نه‌به چار زارێن هه‌ره سه‌ره‌کی هه‌نه وو ئه‌و ژی لوری ئوو هه‌ورامی ئوو کورمانجی ئوو سۆرانی نه وو بزاڤا خورتکرنا ڤان دیاله‌کتان بهێته کرن. ئه‌م ب هیچ ره‌نگه‌کی قه‌بوول ناکن زاره‌ک ل سه‌ر زاره‌کێ دی بهێته سه‌پاندن ئوو زارێن دی ژی ببنه پاله‌یێن پووشی. هه‌که مه بۆ ماوه‌یێ چه‌ند سالان خویک دابه دڤێت ئه‌م ژ ئهڤرۆ پێ ڤه ڤێ چه‌ندێ قه‌بوول نه‌کن، چونکو هه‌می خویک شرین نینن، چونکو دانا پاره‌یی بۆ ده‌وله‌تێ وه‌کو خویک دورسته، لێ ب هیچ ره‌نگه‌کی ئه‌م قه‌بوول ناکن زمانێ زارۆکێ خوه بکن خویک. مه باوه‌ری ب هندێ هه‌یه کو دانووستاندن باشتره ژ دابرانێ. هنده‌ک بابه‌ت هه‌نه ته‌وافق پێ دڤێت ئوو یه‌ک ژ ڤان بابه‌تان مه‌سه‌لیا زمانی یه«
حه‌سه‌نی قازی
کۆنفه‌رانسا ل سه‌ر زمانێ کوردی یێ فه‌رمی ل هه‌ولێرێ
»ئاکاده‌میا کوردی ل هه‌ولێرێ ئهڤرۆ کۆنفه‌رانسه‌ک ل سه‌ر پرسگرێکا زمانێ فه‌رمی یێ کوردی پێک ئانی ئوو دێ سێ رۆژان ڤه‌کێشه. مژارا کۆنفه‌رانسێ دێ ل سه‌ر زمانێ کوردی یێ ره‌سمی به وو کا پێویسته چ بێت کرن. هنه‌ک زمانناس ژ ناڤ ئوو ژ ده‌رڤه‌یی کوردستانێ ژ بۆ به‌شداربوونێ د ڤێ کۆنفه‌رانسێ ده هاتنه ڤه‌خوه‌ندن. عیسمه‌ت خابووری ژ بۆ هه‌ژمارا ئیرۆ یا رۆژنامه‌یا »وار« ئهڤ دیدارا ژێرین ل گه‌ل چار که‌سێن کو دێ د ڤێ کۆنفه‌رانسێ ده به‌شدار بن کر ئوو دیتنا وان یا به‌ری به‌شداربوونێ د کۆنفه‌رانسێ ده تۆمار کریه. مه ئهڤ ره‌پۆرتاژا عیسمه‌ت ژ بۆ خوه‌نده‌ڤانێن کولتورنامه‌یێ کر ئالافبه‌یا لاتینی ئوو هوون وێ ل ژێر دخوینن:
» کۆنفه‌رانسا زمانێ فه‌رمی، فره‌زاری یان سه‌پاندنا زاره‌کی«
ئهڤرۆ کۆمبوونه‌کا به‌رفره‌هه ل دۆر زمانێ فه‌رمی ل هه‌رێمێ (باشوورێ کوردستانێ) دێ ل ئاکاده‌میا کوردستانێ ل هه‌ولێرێ بهێته گێران. چه‌ند زمانزان ئوو ره‌وشه‌نبیرێن کورد هاتنه ڤه‌خوه‌ندن بۆ کۆمبوونێ. لێ براده‌رێن زالده‌ست ل ئاکاده‌میێ پێشوه‌خت هزرا خوه کریه وو ئه‌نجام مسۆگه‌ر کرنه؛ زارێن بچووک ب هه‌ژمارا پێاخێڤان وه‌کو زازاکی ئوو هه‌ورامانی ئوو فه‌یلی ئوو شه‌به‌کی ب کارتا سۆر ژ یاریێ ده‌رکرینه. کورمانج ژی دێ هندی تلێن ده‌ستان ئاماده بن ئوو بریار دیاره. ل ره‌وشه‌کا هۆسا، نه دووره پرسیار ژ به‌رسڤان پتر بهێنه کرن. ئهڤ که‌سێن کۆم ببن، کی بن، نوونه‌راتیا کێ دکن؟ بریارێن وان کی دێ ب جه بینه؟ ئهڤ زمانه (هه‌که بریار هاته دان) بۆ نه‌ته‌وه‌یا کورده یان بۆ هه‌رێمێ یه؟ ئه‌گه‌ر بۆ هه‌رێمێ یه بۆ چ کورمانج تنێ به‌هایی بدن؟ تا کو نهۆ ئاکاده‌میێ نه‌ڤیایه (نابێژم نه‌شیایه) فه‌رهه‌نگه‌کا یه‌کگرتی دورست بکه وو دڤێت زمانه‌کێ یه‌کگرتی یان فه‌رمی دورست بکه؟! تا کو نهۆ ئاکاده‌میێ نه‌ڤیایه (نابێژم نه‌شیایه) جۆگرافیا ئه‌ندامان ژ باژاره‌کی به‌رفره‌هتر لێ بکه (ژ بۆ تامێ نه‌به) دێ چاوا خوه بگه‌هینه دلێ هه‌می کوردان؟ تا کو نهۆ وه‌زاره‌تا په‌روه‌رده‌یێ ئوو ئاکاده‌میێ خوه ل ئارێشه وو ئاسته‌نگێن په‌روه‌رده‌یێ ل ده‌ڤه‌رێن کورمانجیێ نه‌کریه خودان، دێ چاوا هێڤیا پشته‌ڤانیێ کن؟ ئوو ب ده‌هان پرسیارێن دی.
شاندێ دهۆکێ ئه‌رک ئوو باره‌کێ گران ل سه‌ر ملێن وانه، مه به‌ری ئه‌و بچن ڤیا بزانن کانێ ئه‌و دێ ب چ هزر ئوو بۆچوون چنه دانووستاندنێ ئوو پێشبینیا چ دکن؟ له‌و مه ئهڤ مژاره ل گه‌ل ڤان رێزداران به‌رهه‌ڤ کر:
مه خوه ل ده‌ستپێکێ گه‌هاند دوکتور کامیران به‌رواری وه‌کو ئه‌ندامه‌کێ شاندێ به‌هدینان بۆ کۆنفه‌رانسا ناڤبری، وی ل دۆر به‌رهه‌ڤیێن وان وه‌کو شاند بۆ مه گۆت:
»به‌ری هه‌ر تشته‌کی د هیچ کۆنفه‌رانسه‌کێ ده نابه پێشوه‌خت بریار بهێنه دان وه‌کو براده‌رێن ئاکاده‌میا کوردی پێشوه‌خت پرۆژه‌یه‌ک ئاماده‌کری ئوو ئه‌نجام ئوو ئارمانجێن وی پرۆژه‌یی دیارکرین، چ د نامه‌یا دوکتور محه‌مه‌د مه‌عرووفی ده ئه‌‌وا وی ژ پێش ئاکاده‌میێ ڤه نڤیسی، چ ژی ئه‌و تشتێ ئاکاده‌میێ ب خوه ژ بۆ ڤێ کۆنفه‌رانسێ نڤیسی، ئه‌وان هنده‌ک تشت دیار کرنه، هه‌که وه‌کی وان به؛ ب دیتنا وان کۆنفه‌رانس دێ باش به وو هه‌که وه‌کی وان نه‌به؛ ته‌کید ئه‌و ب ئه‌نجامێن کۆنفه‌رانسێ رازی نابن. ده‌ربارێ مه وه‌کو شاندێ دهۆکێ؛ ئه‌م دێ ژ بۆ هندێ چن دا کو روویه‌کێ ئاکاده‌می ئوو دوور ژ هه‌ر تشته‌کێ دی ئوو ژ بۆ به‌رژه‌وه‌ندیا خه‌لک ئوو وه‌لات ئوو حکوومه‌ت ئوو زمانێ خوه ده دانووستاندنێ د گه‌ل هه‌ڤالێن خوه یێن ئالیێ دی بکن«
دوکتور کامیرانی ل دۆر پێشبینیێن وان ژ ڤێ کۆنفه‌رانسێ گۆت:
»ئه‌م پێشبینیا هندێ ناکن کو ئهڤ کۆنفه‌رانسه ئارێشا زمانێ فه‌رمی چاره‌سه‌ر بکه. ئه‌ڤه ژ سالا 1981-ێ وه‌روه ئه‌ز د ناڤ ڤێ کێشێ ده مه وه‌کی ڤی ره‌نگێ هه‌یی، براده‌رێن وی لایی یه‌ک تشتی دزانن؛ هه‌که ئه‌و تشتێ وان دڤێت بێیی هیچ گوهۆرین چێ ببه ئهڤ راست ئوو دورسته ئوو هه‌که هنده‌ک داخوازێن لایه‌کێ دی ل به‌ر چاڤ هاتنه وه‌رگرتن ئه‌و تشت دورست نینه. ئه‌و ب تنێ ل سه‌ر یه‌ک تشتی رازینه وو ئه‌و ژی ئه‌وه کو دیاله‌کتا وان ببه دیاله‌کتا فه‌رمی بۆ کوردان ب گشتی. وان دڤێت گڤاشتنه‌کێ ل سه‌ر حکوومه‌تێ ئوو پارله‌مانی ئوو لایه‌نێن سیاسی چێ بکن، ب تایبه‌تی ل سه‌ر پارتی. هێشتا به‌رێز نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆکێ حکوومه‌تێ بوو وان بزاڤ دکر بریاره‌کا هۆسا ده‌ربکه‌ڤه، لێ هه‌ول ئوو بزاڤێن وان سه‌ر نه‌گرت. وان پرۆژه‌یه‌ک بۆ جڤاتا وه‌زیران ئوو پارله‌مانێ کوردستانێ ئاماده کریه، لێ ئه‌و تشتێن د نیه‌تا وان ده نه ب چ ره‌نگان خزمه‌تا زمانێ کوردی ناکن، ب تایبه‌تی هزر ئوو بیرێن (فه‌رهاد شاکه‌لی) ئوو وان براده‌ران دوورن ژ وێ ئارمانجا گه‌لێ کورد ژ بۆ تێدکۆشه. «
ئه‌و ل دۆر هه‌لویستێ وان وه‌کو شاند ب ڤی ره‌نگی ئاخڤی:
»ئه‌م ب چ ره‌نگان ئاماده نینن ته‌نازولێ ژ مافێن خهلکێ خوه یێ بادینانێ بکن، چونکو ب چ ره‌نگان ده‌نگدان ل سه‌ر مافێن نه‌ته‌وه‌یه‌کی ناهێته کرن، ب تایبه‌تی پرسه‌کا گه‌له‌ک گرنگ ئوو ستراته‌ژی یا وه‌کی زمانه‌کی. هه‌روه‌سا چه‌ند که‌سه‌ک یان ژی خهلکێ سلێمانیێ یان یێ هه‌ولێرێ یان چه‌ند که‌س ژ بادینانێ نکارن ژ پێش سی چل ملیۆن کورمانجان ڤه بریاره‌کا هۆسا بدن. وه‌کو گرێمانه ئه‌م رێکه‌فتن ئوو مه سۆرانی کره دیاله‌کتا پله یه‌ک ئوو کورمانجی کره پله دو؛ ئایا خهلکێ بادینانێ دێ پێگریێ ب ڤێ چه‌ندێ بکه؟ بێ گومان نه، خهلکێ دیاربه‌کرێ ئوو شنگالێ ئوو مووسلێ دێ پێگریێ پێ کن؟ بێگومان نه، خه‌لک وی زمانی نزانن، ل ده‌ف خهلکێ مه ئاشنا ئوو به‌رنیاس نینه. «
دوکتور کامیران به‌رواری پاشی ل دۆر مێژوویا ڤان دیاله‌کتان ئوو ئاوایێ دیتنا وان وه‌کو شاندێ بادینان ئوو جهێ زاراڤێن دی د داخوازێن وان ده دبێژه:
»براده‌رێن مه ل بادینانێ هه‌می ده‌مان ب شێوه‌یه‌کێ ئاکاده‌می ته‌ماشایی ڤێ مه‌سه‌له‌یێ دکن. ئه‌م دبینن ئه‌ڤرۆکه کوردان پێنج دیاله‌کتێن ستاندارد هه‌نه. دیاله‌کتێن لوری ئوو هه‌ورامی ئه‌ڤه هه‌زار ساله خواندن ئوو نڤیسین ئوو ئه‌ده‌بیات پێ هه‌یه، دیاله‌کتا کورمانجی ئه‌ڤه 1160 ساله ب کێماتی چاند ئوو ئه‌ده‌ب ئوو نڤیسین پێ هه‌یه ل دووڤ دۆکومه‌نتێن ل به‌ر ده‌ستێن مه نه، دیاله‌کتا زازایی دیاله‌کته‌کا که‌ڤن ئوو ره‌سه‌ن یا کوردانه، دیاله‌کتا سۆرانی ئه‌ڤه سه‌دووپێنجی ساله خواندن ئوو نڤیسین ئوو شێعر ئوو ئه‌ده‌بیات پێ هه‌نه. ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ ئه‌م نه‌شێن مافی ژ که‌سه‌کی بستینن ئوو بێژنێ زمانێ ته دورسته یان یێ ته خه‌له‌ته. ئه‌م پرسیار بکن ئایا کورده‌کێ لور یان یێ هه‌ورامی یان یێ زازا یان کورمانجه‌ک ژ بلی وی زمانێ پێ داخڤه چ دی ل سه‌ر ڤێ دونیایێ مایه!؟ ئه‌گه‌ر ته ئه‌و زمان ژی ژێ ستاند دێ وی چ بمینه!؟ دێ وی چ ناسنامه‌یا نه‌ته‌وه‌یی بمینه!؟ بۆ نموونه هه‌که ئه‌م بێژن کوردێن زازا ئیڵه هوون دێ ب کورمانجی بخوینن، هه‌که هوون ب کورمانجی نه‌خوینن هوون نه کورد ن، ئه‌و دێ بێژن هه‌ما بلا ئه‌م نه کورد بن ئوو دێ ب زازایی خوینن. لێ هه‌که رێکێ بده‌یێ ئوو بێژیێ زمانێ هه‌وه زمانه‌کێ فه‌رمی یه وو هوون ئازاد ن هوون فێری کورمانجی ببن یان نه؛ بێگومان کوردێ زازا به‌ری فێری ترکیێ ببن، ئه‌و ب باشتر دزانن کو فێری کورمانجی ببن«
کامیرانی ل دۆر دیتنا وان بۆ ئاکاده‌میا کوردی ئوو رێژه‌یا ئه‌ندامێن کو نوونه‌راتیا ڤان دیاله‌کتێن جودا تێ ده دکن گۆت:
»ئاکاده‌میا کوردی نوونه‌راتیا کوردان ناکه، ژ 15 ئه‌ندامێن ئاکاده‌میێ 13 خهلکێ وان ن. ئاکاده‌میا کوردی ل سه‌ر بنه‌مایه‌کێ بێعه‌داله‌تی هاتیه دانان. پێدڤی یه د وێ ئاکاده‌میێ ده 4 ئه‌ندامێن لور، 4-ێن گۆران، 4-ێن کورمانج ئوو 4-ێن سۆران هه‌بن دا کو بشێن ب یه‌کسانی کار بکن. یه‌ک ئهندامێ لور ئوو یه‌ک ئهندامێ هه‌ورامی تێ ده نینه، ئه‌ڤجا دێ چاوا بێژنێ ئاکاده‌میا کوردی!؟ ئه‌و ئاکاده‌میا کوردان نینه، ئه‌و ب تنێ ئاکاده‌میا سۆران ئوو به‌هدینانه«
دوکتور کامیرانی ل دووماهیێ ئوو ل دۆر چاوانیا چاره‌سه‌رکرنا بابه‌تی ئوو باشترین دیتن بۆ ڤی بابه‌تی دبێژه:
»ئه‌گه‌ر مه بڤێت تشته‌کی بکن کو کورد تێبگه‌هن ب ساناهی یه؛ ئه‌م بۆ نموونه دشێن ل سه‌ر ئاستێ وه‌زاره‌تا خواندنێن بلند ئوو ڤه‌کۆلینێن زانستی بریاره‌کێ بدن کو نابه هیچ که‌سه‌ک ل کوردستانێ ل ماسته‌رێ یان دۆکتۆرایێ بهێته وه‌رگرتن ئه‌گه‌ر ئه‌و ب کێمی دو دیاله‌کتێن کوردی ب باشی نه‌زانه. ئه‌م دشێن بکن بریار کو نابه که‌سه‌ک ببه سه‌رۆکێ هه‌رێمێ یان سه‌رۆکوه‌زیر یان پارلامه‌نته‌ر یان وه‌زیر ئه‌گه‌ر ئه‌و ب کێمی دو دیاله‌کتێن کوردی ب باش نه‌زانه. یا دی ژی کا چاوا کاک مه‌سعوود بارزانی یان نێچیرڤان بارزانی ل هه‌ولێرێ ئوو سلێمانیێ ب سۆرانی داخڤن، پێدڤی یه ئه‌و براده‌ر ژی وه‌ک مام جه‌لالی ئوو فوواد مه‌سعوومی ئوو به‌رهه‌م سالحی ده‌مێ دهێنه دهۆکێ، پێدڤی یه ئه‌و ب کورمانجی باخڤن. ئه‌م ب ڤێ رێکێ دێ ئۆتۆماتیک ل جهه‌کی گه‌هینه یه‌ک. ئه‌گه‌ر ئه‌و سه‌د پێنگاڤان هاتن ئوو ئه‌م ژی سه‌د پێنگاڤان هاتن ئه‌م دێ ل نیڤه‌کێ گه‌هینه یه‌ک. لێ هه‌که ئه‌م سه‌د پێنگاڤان هاتن ئوو ئه‌و پێنگاڤه‌کێ ژی نه‌هاتن ئهڤ نابه لێک نێزیکبوون. له‌ورا ئاسته‌نگا دورستبوونا زمانه‌کێ نێزیکی یه‌ک یان ژی هه‌می کورد تێبگه‌هن ژ گۆشه‌گیریا وی خه‌لکی یه یێ کو نوونه‌ریا دیاله‌کتا سۆرانی دکه، ئه‌و ب تنێ یه‌ک تشتی دزانن کو دیاله‌کتا وان راست ئوو دورست ئوو ره‌سه‌نه. ئه‌و وێ وه‌ک قورانێ دهه‌ژمێرن، نالی ئوو سالم ئوو کوردی ژی وه‌کو مرۆڤێن پیرۆز دهه‌ژمێرن، هه‌چکو دیاله‌کتا وان دیاله‌کتا قوره‌یشیانه…! دیاله‌کتا که‌سێ ژ مه، نه یا قامشلۆ، نه یا دیاربه‌کرێ، نه یا دهۆکێ ئوو نه یا مه‌هابادێ دیاله‌کتا قوره‌یشیان نینه.. ! ژ به‌ر هندێ دیاله‌کتا سلێمانیێ ژی نابه یا قوره‌یشیان، ژ به‌ر هندێ نابه تو ببێژیه زارۆکه‌کێ کورمانج کو ته بڤێت ئوو نه‌ڤێت دێ ب سۆرانی بخوینی ئوو د وی ده‌می ده پرۆفه‌سۆره‌ک یان دۆکتۆره‌ک ل زانکۆیا سه‌لاحه‌دینێ دبێژه ئه‌ز کورمانجی نزانم.. ! باشه دێ ته چ وژدان هه‌به تو بێژیه زارۆکه‌کێ کورمانج یێ کو دایووبابێن وی سۆرانیێ نزانن، بێژیێ ته بڤێت ئوو نه‌ڤێت دێ ب سۆرانی بخوینی ئوو دۆکتۆر ئوو پرۆفه‌سۆرێن زانکۆیا سه‌لاحه‌دینێ کو دۆکتۆرا ب زمان ئوو ئه‌ده‌بیاتا کوردی هه‌یه دبێژه: ئه‌ز کورمانجی نزانم…! ئه‌ڤه دووره ژ هه‌می باوه‌ریێن ده‌مۆکراسی ئوو مرۆڤاتیێ.
مه پاشی خوه گه‌هانده ئهندامێ کارا یێ ئاکاده‌میا کوردی موئه‌یید ته‌یبی ئوو وی ل دۆر بابه‌ت ئوو کێشێن بوونه ئه‌‌گه‌رێن به‌ستنا ڤێ کۆنفه‌رانسێ گۆت:
»ئه‌ڤه نێزیکی دو سالانه به‌رده‌وام دان ئوو ستاندن ل سه‌ر دهێنه کرن ئوو دبێژن سۆرانی تاکه زمانێ ستاندارد ئوو فه‌رمی یه کو ب کار بهێت ئوو ئهڤ چه‌نده ببه بریار. ئه‌ز وه‌کو ئه‌ندامه‌کێ کارا یێ ئاکاده‌میا کوردی د گه‌ل ڤێ چه‌ندێ نینم ئوو ئه‌م نه‌شێن بریاره‌کا هۆسا بدن. مله‌تێ کورد ب درێژاهیا دیرۆکێ ده ستاندارده‌ک ب تنێ نه‌بوویه وو شیایه خوه بپارێزه. پێدڤی یه ئهڤرۆ ژی ئهڤ فره‌ستانداردی بهێته پاراستن. پشتی کو ئه‌م نه‌گه‌هشتن چ ئه‌نجامان پێشنیار هاته کرن کو کۆنفه‌رانسه‌ک بهێته به‌ستن ئوو تێ ده هه‌ر ئه‌ندامه‌کێ کارا یێ ئاکاده‌میێسێ ناڤان پێشنیار بکه وو ئه‌و بۆ ماوه‌یێ سێ رۆژان بروونن خوارێ ئوو دانووستاندنێ ل سه‌ر ڤی بابه‌تی بکن کا دێ گه‌هنه چ ئه‌نجامێ. ئهڤ کۆنفه‌رانسه ده‌ره‌نجامه‌که بۆ لهه‌ڤنه‌هاتنا مه د دانووستاندنێن جڤاتا بلند یا ئاکاده‌میێ ده کو سۆرانی ببه تاکه زمانێ ستاندارد ئوو کورمانجی بهێته قه‌ده‌خه کرن. ئه‌وێن د گه‌ل بریارێ نه‌بوون ئوو سه‌رکێشیا فره‌ستانداردیێ کری ئه‌ز بووم ئوو ئه‌وێن پشته‌ڤانیا من ژی کری؛ دوکتور عه‌بدولفه‌تاح بۆتانی ئوو ره‌شید فندی ئوو وریا عۆمه‌ر ئه‌مین بوون ئوو هنده‌ک ژی بێده‌نگ بوون. واته هنده‌ک د گه‌ل ڤێ بۆچوونێ بوون ئوو هنده‌ک بێده‌نگ بوون ئوو هنده‌ک ژی د گه‌ل سه‌پاندنا سۆرانیێ بوون. ژ به‌ر کو ب تنێ مه سێ ئه‌ندامێن کورمانج تێ ده بوونه وو گه‌له‌ک تاگرێن سه‌پاندنا سۆرانیێ بوونه، مه نه‌هێلا ئهڤ بابه‌ته بکه‌ڤه به‌ر ده‌نگدانێ ئوو سه‌رۆکێ ئاکاده‌میێ یه‌که ژ وان که‌سێن د گه‌ل سه‌پاندنا سۆرانیێ نه«
مویه‌د ته‌یبی پاشی ل دۆر وان مژارێن کو دێ د کۆنفه‌رانسێ ده دانسووتاندن ل سه‌ر بهێته کرن گۆت:
»دانووستاندنا سه‌ره‌کی کو دێ د کۆنفه‌رانسی ده هێته کرن دێ ئه‌ڤه به؛ ئایا ئهڤ ره‌وشا نها هه‌یی کو ل هه‌ولێر ئوو سلێمانیێ خواندن ئوو نڤیسارێن فه‌رمی ب سۆرانی نه وو ل دهۆکێ نڤیسارێن فه‌رمی ئوو خواندن ب کورمانجی نه وو گه‌هشتیه کلاسا هه‌فتێ بمینه یان وه‌کو واقعه‌کی به‌رده‌وام به، یان سۆرانی ببه تاکه زمانێ فه‌رمی. کو هه‌که ڤه هزرا وان بسه‌رکه‌فت، بۆ نموونه چێنابه پارێزگارێ (والیێ) دهۆکێ نڤیساره‌کا فه‌رمی ب کورمانجی بۆ باژێرڤانیا دهۆکێ ڤرێ بکه…! ئوو ب هیچ ره‌نگه‌کی نابه نڤیساره‌کا فه‌رمی ژ ڤێ رێ ب کورمانجی بچه وه‌زاره‌ته‌کێ ئوو چێنابه عه‌‌ریزه ب کورمانجی بهێته نڤیسین. کورمانجی ب تنێ دێ بمینه زمانێ ئاخفتن ئوو سترانان…! هه‌روه‌کو هنده‌ک ده‌مارگیرێن وان دبێژن سۆرانی زمانێ ستاندارده ئوو کورمانجی ژی بلا بۆ خوه سترانان بێژن ئوو داوه‌تێ ل به‌ر بکن…!«
موه‌یه‌د ته‌یبی د وارێ پێشبینیێن خوه ده ل سه‌ر ڤێ کۆنفه‌رانسێ گۆت:
»ئه‌ز پێشوه‌خت دزانم کو د ڤێ کۆنفه‌رانسێ ده ناگه‌هنه چ ئه‌نجامان، ئه‌ز پێشوه‌خت دیتنا هنده‌ک که‌سان ژ وان دزانم کو د گه‌ل هندێ نه کورمانجی ب تنێ خه‌لک پێ باخڤه، ئه‌ز باوه‌ر دکم هنده‌ک که‌س هه‌نه دبێژن بلا ئاخفتن ژی پێ نه‌به. بۆ نموونه چێنابه هنده‌ک که‌س د پارله‌مانی ده ب کورمانجی باخڤن ئوو چێنابه وه‌زیره‌ک ب کورمانجی باخڤه. نێزیکی 20 که‌سان دێ ل کۆنفه‌رانسی ئاماده ببن. ئه‌ز باوه‌ر دکم بۆچوونێن وان نیڤ ب نیڤ ن. کو ب دیتنا هنده‌کان کوردی زمانه‌کێ فره‌ستاندارد ئه ئوو پێدڤی یه ئهڤ فره‌ستانداردی بهێته پاراستن ئوو چێنابه زاراڤه‌یه‌کی ل سه‌ر خه‌لکی بسه‌پینن. دیتنا دی ژی ئه‌وه کو ب زووترین ده‌م بریاره‌ک بهێته دان ئوو سۆرانی تاکه زمانێ فه‌رمی به. ئه‌ز باوه‌ر ناکم کۆنفه‌رانس بشێت بریاره‌کا هۆسا ده‌ربێخه، ئه‌گه‌ر ده‌ربێخه ژی، ئه‌ز باوه‌ر ناکم ئه‌نجوومه‌نێ وه‌زیران ئوو پارله‌مانێ کوردستانێ هند ساکار ئوو ساده بن د ده‌مه‌کێ هۆسا ده ڤێ بریارا کو دێ ده‌رزه‌کێ بێخه یه‌کیتیا نه‌ته‌وه‌یا کورد ده ده‌ربێخه. سیاسیێن کورد، سه‌رکرده‌یێن کورد ژ هندێ حه‌کیمتر ئوو دووربینترن کو بریاره‌کا شاش یا هۆسا بدن ئوو گوهداریا چه‌ند که‌سێن ده‌مارگیر بکن ئوو زاراڤایه‌کی ل سه‌ر زاراڤایه‌کێ دی بسه‌پینن. ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست ژ ڤێ کۆنفه‌رانسێ سه‌پاندنا زاراڤایه‌کی به، ئهڤ کۆنفه‌رانس ئوو ده‌‌هه کۆنفه‌رانسێن دی ژی بسه‌رناکه‌ڤن«
مه ل دووڤ ده خوه گه‌هانده ه‌ندامێ ئاکاده‌میێ ره‌شید فندی ئوو وی ل سه‌ر ده‌ستپێکرنا ڤێ کێشه‌یێ وه‌ها گۆت:
»ئه‌ڤه دو ساله ئه‌م گه‌نگه‌شه‌یێن گه‌رم ل دۆر هه‌بوونا زمانه‌کێ ستاندارد دکن بێ کو ئه‌م بگه‌هن چ ئه‌نجامان. له‌وما مه گۆت باشتره ئه‌م داخوازێ ژ هنده‌ک زانایێن زمانی بکن کو هه‌ول بدن زمانه‌کێ فه‌رمی ل کوردستانا باشوور هه‌به. مه دو زاراڤێن سه‌ره‌کی هه‌نه وو هه‌ردو ب کێری هندێ دهێن کو ببن زمانێن فه‌رمی ئوو چ ژ وان ژ یێ دی کێمتر نینه وو ئاخفتنکه‌رێن وان ته‌نازولێ ژێ ناکن. ژ به‌ر هندێ مه هنده‌ک زانایێن کورد یێن زمانی ژ ده‌رڤه‌یی هه‌رێمێ ئوو د ناڤ هه‌رێمێ ده داخواز کرنه کو دێ کۆنفه‌رانسه‌کێ گرێدن ئوو دێ ب ئازادی دانووستاندنێ کن، کا دێ شێن گه‌هنه ئه‌‌نجامه‌کێ یان نه. مه‌به‌ست پێ ئه‌و نینه کو ئه‌م زاراڤه‌کی ل سه‌ر یێ دی بسه‌پینن، به‌لکو بلا هه‌ڤالێن مه یێن زانا ڤه‌کۆلینێن دوور ئوو درێژ ل سه‌ر بکن، به‌لکو ئه‌و بگه‌هنه ئه‌‌نجامه‌کێ. کو ئه‌م دێ وان ئه‌نجامێن ئه‌و دگه‌هنێ کنه راسپارده وو چێدبه ئه‌م وان راسپارده‌یان بدنه حکوومه‌تا هه‌رێمێ«
ره‌شید فندی ل دۆر به‌رهه‌ڤیا لایه‌نێ به‌رمابه‌ر بۆ دانووستاندنێ گۆت:
»ئه‌م دێ هه‌می هه‌ولان بدن کو ئالیێ به‌رامبه‌ر بهێنه دانووستاندنێ، کو نه ب تنێ کورمانجی ئوو سۆرانی زاراڤێن سه‌ره‌کی نه، به‌لکو مه هنده‌ک زاراڤێن دی ژی هه‌نه کو ئه‌و ژی ستاندارد ن ل جهێ خوه. ئه‌م نه‌شێن بێژن مه هه‌ورامی نینه، مه زازایی نینه، ئه‌م نه‌شێن بێژن مه لور نینن، ئه‌م دێ هه‌ولا ڤه‌ژاندنا ڤان زاراڤان ژی بدن«
پاشی مه ڤیا دیتنێن ئه‌ندامه‌کێ دی یێ شاندێ دهۆکێ بۆ کۆنفه‌رانسێ ناڤبری وه‌ربگرن ئوو ئه‌و ژی دوکتۆر ئیبراهیم سمۆ یه وو وی ل دۆر وان روونشتن ئوو دانووستاندنێن به‌ری کۆنفه‌رانسێ ژ لایێ وان ڤه هاتنه کرن گۆت:
»پشتی روونشتنا مه، ئه‌م هه‌می رێککه‌فتن کو بزاڤا مه بۆ هندێ به کو زمانێ فه‌رمی ل ده‌ڤه‌را به‌هدینانێ کورمانجی به وو قۆتابیێن مه هه‌ر ژ قۆناخا سه‌ره‌تایی تا کو بدووماهیینانا زانکۆیێ ب ڤی زاری بخوینن. ئه‌م د کۆمبوونا خوه ده رێککه‌فتن کو بۆچوون ئوو داخوازێن مه هه‌می د چارچووڤێ دانووستاندنێ ده بن بێ گرژی ئوو هه‌ژاندنا بیر ئوو هزرێن به‌رامبه‌رێ خوه. پشتی کۆمبوونا مه وو وه‌کو به‌رپرسیاریه‌کا مێژوویی ئه‌م هه‌می رێککه‌فتن کو مه په‌یامه‌کا یه‌کگرتی هه‌به ژ بۆ جه‌ختکرنێ ل سه‌ر فره‌زاراڤه‌ییێ، کو د کوردستانێ ده نه ب تنێ کورمانجی هه‌نه، به‌لکو لوری ئوو هه‌ورامی ئوو زازایی ژی هه‌نه، کو پێدڤی یه ئه‌م گرنگیێ بدنه وان هه‌میان. ئه‌و راسپارده‌یێن کۆنفه‌رانس وه‌کو ده‌ره‌نجام دگه‌هتێ وه‌کو پرۆژه بۆ حکوومه‌تا کوردستانێ دهێنه پێشکێش کرن؛ کێمتر نه‌به ژ دو زاراڤان. لێ ئه‌م دێ رژد بن ل سه‌ر هندێ کو ل کوردستانا ئیراقێ هه‌ر هیچ نه‌به چار زارێن هه‌ره سه‌ره‌کی هه‌نه وو ئه‌و ژی لوری ئوو هه‌ورامی ئوو کورمانجی ئوو سۆرانی نه وو بزاڤا خورتکرنا ڤان دیاله‌کتان بهێته کرن. ئه‌م ب هیچ ره‌نگه‌کی قه‌بوول ناکن زاره‌ک ل سه‌ر زاره‌کێ دی بهێته سه‌پاندن ئوو زارێن دی ژی ببنه پاله‌یێن پووشی. هه‌که مه بۆ ماوه‌یێ چه‌ند سالان خویک دابه دڤێت ئه‌م ژ ئهڤرۆ پێ ڤه ڤێ چه‌ندێ قه‌بوول نه‌کن، چونکو هه‌می خویک شرین نینن، چونکو دانا پاره‌یی بۆ ده‌وله‌تێ وه‌کو خویک دورسته، لێ ب هیچ ره‌نگه‌کی ئه‌م قه‌بوول ناکن زمانێ زارۆکێ خوه بکن خویک. مه باوه‌ری ب هندێ هه‌یه کو دانووستاندن باشتره ژ دابرانێ. هنده‌ک بابه‌ت هه‌نه ته‌وافق پێ دڤێت ئوو یه‌ک ژ ڤان بابه‌تان مه‌سه‌لیا زمانی یه«
سه‌رچاوه: کولتوورنامه
No comments:
Post a Comment