.........نامه‌یه‌کا ڤه‌کری

نامه‌یه‌کا ڤه‌کری بۆ…

سه‌رۆکاتیا هه‌رێما کوردستانێ زۆر به‌رێز…
سه‌رۆکاتیا په‌رله‌مانێ کوردستانێ زۆر به‌رێز…
سه‌رۆکاتیا ئه‌نجومه‌نێ وه‌زیرێن حکوومه‌تا هه‌رێما کوردستانێ زۆر به‌رێز…
حه‌می لایه‌نێن په‌یوه‌ندیدار…

بابه‌ت/ داخوازی

ئه‌ڤرۆ پرۆسه‌سا په‌روه‌رده‌ ئوو فێرکرنێ ل پارێزگه‌ها دهۆکێ ئوو ده‌ڤه‌رێن کوردی یێن نوو ئازادبوویی ژ پارێزگه‌ها مووسلێ د ئارێشه‌یه‌کا گه‌له‌ک گران دا ده‌رباس دبیت ئوو رێژه‌یا سه‌رکه‌فتنێ ب ئاوایه‌کێ ترسناک نزم بوویه‌، هه‌ر بۆ نموونه‌ رێژه‌یا سه‌رکه‌فتنێ پار ل شه‌شێ ئاماده‌یی پشکا زانستی %14 ئوو پشکا ئه‌ده‌بی %18 بوو. حه‌ر هه‌می لایه‌نێن په‌یوه‌ندیدار ژی ب ڤێ پرۆسه‌سێ سه‌ده‌مێ سه‌ره‌کی دزڤریننه‌ سیاسه‌تا نه‌راستا زمانێ خواندنێ هه‌ر ژ دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا عیراقێ ئوو هه‌تا ئه‌ڤرۆ.

ئه‌م هه‌می دزانین کۆ نه‌ته‌وه‌یا کورد چ جاران تاکه‌ زمانێ ستاندارد نه‌بوویه‌ کۆ هه‌می کوردان ل هه‌می پارچێن کوردستانێ ب کار ئینابیت به‌لکو کورمانجیا ژۆری ئوو کورمانجیا ژێری مل ب ملێ هه‌ڤ به‌رێ ژی ئوو نوکه‌ بووینه‌ زمانێن ئه‌ده‌بیات، راگه‌هاندن، په‌روه‌رده‌ ئوو کاروبارێن فه‌رمی ب پله‌یێن جودا، جودا کۆ گرێدایی ره‌وش ئوو کاودانێت سیاسی بووینه.

خواندن ب زمانێ کوردی ل ڤێ ده‌ڤه‌رێ داخوازیه‌کا ره‌وا یا خه‌لکێ مه‌ بوویه‌ هه‌ر ژ سه‌رده‌مێ شۆره‌شگێرێ مه‌زن شێخ ئه‌بدولسه‌لامێ بارزانی ئوو هه‌تا ئه‌ڤرۆ. ل ده‌سپتێکا سالێن سیهێ په‌رله‌مه‌نتارێن کورد، ئه‌ڤ داخوازیه‌ وه‌کی پرۆژه‌ دایه‌ په‌رله‌مانێ عیراقێ یێ وی سه‌رده‌می ئوو داخوازا وان ل سالا (1931)ێ هاته‌ په‌ژراندن ئوو ئه‌ڤ مافه‌ دایه‌ خه‌لکێ مه‌ ب قانوونا زمانێن ناڤخۆیی ژماره‌ (74) کۆ ل رۆژنامه‌یا فه‌رمی “ئه‌لوه‌قا” ژماره‌ 989 ل رێکه‌فتی 1/6 1931 هاتیه‌ به‌لاڤ کرن. لێ ب ته‌ده‌خولا ده‌وله‌تا ترکیایێ ئوو نه‌جددیه‌تا حکوومه‌تا عیراقێ یا وی سه‌رده‌می ئه‌ڤ قانوونه‌ ب جه نه‌هاتیه‌ ئوو ده‌ڤه‌رێن کوردی یێن پارێزگه‌ها مووسلێ بێ پار بووینه‌ ژ مافێ خواندنێ ب زمانێ خۆ.

پشتی سه‌رهلدانا پیرۆزا گه‌لێ مه‌ ل سالا 199-ێ ئوو پێکهاتنا په‌رله‌مان ئوو حکوومه‌تا هه‌رێمێ ل سالا 1992-یێ ئه‌ڤ داخوازیه‌ نوو بوو ڤه‌ ئوو شه‌ش سالان ڤه‌کێشا تا رێ هاتیه‌ دان کۆ خه‌لکێ مه‌ ب زمانێ خو بخوینن، لێ ته‌نێ چار سالان کۆ ئه‌ڤه‌ ب خو ژی بریاره‌کا سه‌یر بوو لێ هاته‌ په‌یره‌و کرن. پشتی قوتابیان چار سال ب دوماهی ئیناین که‌تنه‌ به‌ر ئارێشه‌یه‌کا مه‌زن ئه‌و ژی گوهه‌رینا زمانێ خواندنێ بوو ئوو ژ به‌ر هندێ وه‌زاره‌تا په‌روه‌ردێ ئوو ب هه‌ڤکاری د گه‌ل کۆری زانیاری کورد پێشنیار کر کۆ قوتابی به‌رده‌وام بن ب خواندنێ ب زمانێ چار سالێن بۆری ئوو سه‌رۆکاتیا ئه‌نجومه‌نێ وه‌زیران بریار دا کۆ پۆلا پێنجێ ئوو شه‌شێ ژی ب کورمانجی بیت ئوو د ئه‌نجام دا رێژه‌یا سه‌رکه‌فتنێ ل پۆلا شه‌شێ سه‌ره‌تایی ژ % 31 بلند بوو بۆ % 66 ئانکو دو جار ژ به‌رێ پتر لێهات. لێ پشتی ئه‌و قوتابی چووینه‌ قوناخا ناڤنجی راستی ئارێشه‌یه‌کا گه‌له‌ک مه‌زن بوون ئوو ئاستێ خواندنێ گه‌له‌ک نزم بوو.

ل هه‌مبه‌ر ڤێ ره‌وشا گران وه‌زاره‌تا په‌روه‌ردێ بریاره‌کا دی دا کۆ قوتابی هه‌ر ژ پۆلا دووێ سه‌ره‌تایی ئوو ل هه‌ر دو پارێزگه‌هێن دهۆکێ ئوو هه‌ولێرێ ب هه‌ر دو زاراڤه‌یان بخوینن ئوو ڤێ بریارێ ژی ره‌وش باشتر لێنه‌کر لێ دیسا به‌رده‌وام بوو. پشتی ئێکگرتنا هه‌ر دو ئیداره‌یان ئه‌ڤ ره‌وشه‌ هاته‌ گوهۆرین ئوو دیسا بریار هاته‌ دان کۆ قوتابیێن پارێزگه‌ها دهۆکێ هه‌می قوناخا سه‌ره‌تایی ب کورمانجی بخوینن. نوکه‌ ئه‌و قوتابی ل پۆلا شه‌شێ نه‌ ئوو د شه‌ش سالێن بۆری دا ته‌نێ ب کورمانجی خواندنه‌ ئوو ساله‌کا دی دێ هه‌می خواندن بیته‌ ب کورمانجیا ژێری (سۆرانی) ئوو دێ راستی ئاریشه‌یه‌کا گه‌له‌کا گران بن ژ به‌ر کۆ نه‌ مامۆستا کۆ هه‌ژمارا وان نێزیکی (21 500) مامۆستایانه‌ ئوو نه‌ قوتابی ژی کۆ هه‌ژمارا وان نێزیکی (000 366) قوتابیانه‌ ڤی زاراڤه‌یی ب درستی دزانن ئوو دێ تووشی شکه‌ستنه‌کا مه‌زن بن.

ئه‌م دزانین کۆ قوناخا سه‌ره‌تایی د سالا پار دا ژ شه‌ش سالان بوو نه‌ه سال ئوو ئه‌ڤه‌ ژی دڤیا ب شێوه‌یه‌کێ ئۆتۆماتیکی کورمانجی ل سالێن (7، 8، 9) ژی بێته‌ خواندن ئوو ژ بۆ ڤێ مه‌به‌ستێ په‌روه‌رده‌یا گشتی ئوو ل دویڤ داخوازا هه‌می لایه‌نێن په‌یوه‌ندیدار داخواز ژ وه‌زاره‌تا په‌روه‌ردێ کر، لێ ژ به‌ر کۆ وه‌زیرێ په‌روه‌ردێ رایه‌کا پێشوه‌خت دژی ڤێ داخوازێ هه‌یه‌ ئوو ب ئاشکرایی د ناڤگینێن مه‌دیایێ دا راگه‌هاندیه‌ ب بهانه‌یێن جودا، جودا ل دژ ده‌رکه‌فتی یه‌ ئوو ئه‌ڤ داخوازه‌ ره‌د کریه. هه‌ر ژ به‌ر ڤی هه‌لوێستێ نه‌‌رێنی ئوو نه‌هاریکار، په‌روه‌رده‌یا دهۆکێ نه‌چار بوو داخوازا خو پێشکێشی ئه‌نجومه‌نا پارێزگه‌ها دهۆکێ بکه‌ت ئوو ئه‌نجومه‌نی ئه‌ڤ داخوازیه‌ ب بریارا ژماره‌ (28) ل رێکه‌فتا (3/4/ 2009) په‌سه‌ند کریه.

لێ دابینکرنا پرۆگرامێن خواندنێ ئه‌رکێ وه‌رزاره‌تا په‌روه‌رده‌یێ یه‌ ئوو ژ به‌ر کۆ ئه‌و ل دژن ئه‌ڤ بریاره‌‌ ناهێتنه‌ جێبه‌جێ کرن، ژ به‌ر هندێ خه‌لکێ مه‌ داخواز دکه‌ت کۆ وه‌زاره‌تا په‌روه‌ردێ هه‌لویستێ خو یێ نه‌ئه‌‌رێنی بگوهۆرت ئوو ب ئه‌رکێ خو رابت.

ئه‌م گه‌له‌ک ب تشته‌کێ سه‌یر دزانین کۆ ئه‌و داخوازا خه‌لکێ مه‌ یا کۆ ل سالا (1931)ێ ژ لایێ په‌رله‌مانێ عیراقێ ڤه‌ هاتیه‌ په‌سه‌ند کرن ئوو ترکیا نه‌هێلایی بێته‌ جێبه‌جێ کرن، وه‌زاره‌تا په‌روه‌رده‌یا هه‌رێما کوردستانێ هه‌مان هه‌لوێستی وه‌رگریت.

ئه‌م ئه‌ڤ لایه‌نێن ل ژێر ئیمزا کری داخواز دکه‌ین خواندن ل هه‌می قوناخێن خواندنێ ببیته‌ کورمانجی ئوو کورمانجیا ژێری ژی (سۆرانی) وه‌کی مادده‌یه‌کێ سه‌ره‌کی هه‌ر ژ چارێ سه‌ره‌تایی ئوو هه‌تا دویماهیێ بێته‌ خواندن ئوو ئه‌م ژ دل پشته‌ڤانێن کۆ هه‌ر که‌سه‌ک ل ده‌ڤه‌را مه‌ هه‌ر دو زاراڤه‌یێن کوردی ب درستی بزانیت ئوو دێ گه‌له‌کێ باش بیت کۆ کورمانجی ژی وه‌کی ماده‌ه‌یه‌کی ل پارێزگه‌هێن هه‌ولێر ئوو سلێمانیێ ئوو جهێن دی ژی بێته‌ خواندن ل دویڤ شیان ئوو حه‌زا وان.

ل دویماهیێ ژی زمانێ کوردی ب هه‌می زاراڤ ئوو ده‌ڤۆکێن خو ڤه‌ زمانێ مه‌ یه‌ ئوو ئه‌م شانازیێ پێ دکه‌ین ژ به‌ر کۆ وی پتر ژ چیایێن مه‌ هه‌بوونا مه‌ پاراستیه‌ ئوو دێ پارێزیت لێ تا کۆ زمانه‌کێ ئێکگرتی یان نه‌ته‌وه‌یی درست ببیت دڤیا رێ ل هیچ زاراڤه‌کێ زمانێ مه‌ نه‌هێته‌ گرتن ئوو هیچ زاراڤه‌یه‌ک ژی نه‌هێته‌ سه‌پاندن ژ به‌ر کۆ بریاره‌کا وه‌ها ژ بلی کۆ بریاره‌کا نه‌دیموکراتی یه‌ دێ ئاکامێن گه‌له‌ک نه‌‌رێنی هه‌بن.

دگه‌ل رێزێن مه‌ دا

نڤیسینگه‌ها دهۆکێ یا په‌رله‌مه‌نتارێن کوردستانێ
رێڤه‌به‌ریا گشتی یا په‌روه‌رده‌یا دهۆکێ
د گه‌ل دا رێڤه‌به‌رێن په‌روه‌ردێ ل (دهۆک، زاخۆ، سێمێل، ئامێدی، به‌رده‌ره‌ش، تلکێف، شێخان، به‌رپرسێ که‌رتێ زمار، شنگار ئوو ئاکرێ).
ئێکه‌تیا نڤیسه‌رێن کوردستانێ - تایێ دهۆکێ
ئێکه‌تیا مامۆستایێن کوردستانێ - تایێ دهۆکێ
رێڤه‌به‌ریا ره‌وشه‌نبیری ئوو هونه‌ری - تایێ دهۆکێ
زانکۆیا دهۆکێ
سه‌ندیکا رۆژنامه‌ڤانێن کوردستانێ ل دهۆکێ
ناڤه‌ندا زانکۆ ئوو په‌یمانگه‌هێن دهۆکێ
ئێکه‌تیا قوتابیێن کوردستانێ
کۆمه‌لا خویندکارێن کوردستانێ - لقێ دهۆک
رابوونا خویندکار ئوو لاوێن کوردستانێ ل دهۆکێ
جڤاتا باژێرڤانیا دهۆکێ
ده‌زگه‌ها سپیرێز
سه‌ندیکا کارکه‌رێن کوردستانێ تایێ دهۆکێ
ئێکه‌تیا زانایێن ئایینی ل کوردستانێ
ئێکه‌تیا قوتابیێن کوردستانێ، ناڤه‌ندا پارێزگه‌ها دهۆکێ
بزاڤا ره‌وشه‌نبیری یا ئاکرێ
رێکخراوا گه‌شه‌پێدانا قوتابیێن کوردستانێ
نوهه‌درا
ئێکه‌تیا قوتابیێن کلد ئوو ئاشووری ل دهۆکێ
ئه‌نجومه‌نێ پارێزگه‌ها دهۆکێ
ئێکه‌تییا ئافره‌تێن کوردستانێ
ئێکه‌تیا ژنان - لقێ دهۆک
ئێکه‌تیا خوشکان - لقێ دهۆک
په‌یمانگه‌ها دهۆک یا پرسێن سیاسی
نڤیسینگه‌ها دهۆک یا ئاژانسا کوردستانێ یا ده‌نگ ئوو باسان
کۆڤار ئوو رۆژنامه‌:
(ئه‌ڤرۆ، مه‌تین، چاڤدێر، به‌هدینان، که‌پر، سڤوره‌، په‌یڤ، میدیا، ڤه‌ژه‌ن، ره‌وشه‌ن، هێلین، نووبوون، سیلاڤ، نوژین، هیزل، پرێز، ره‌نگز، دوبان)
4/11/ 2009