هاوپرسه‌کی محه‌مه‌د سه‌بری ئاکگونول له گه‌ڵ دوکتور میخێل لیزنبێرگ سه‌رۆکی به‌شی فه‌لسه‌فه‌ی زانست له دیپارتمانی فه‌لسه‌فه‌ی زانکۆی ئامستردام-هۆله‌ند
هاوپرسه‌کی محه‌مه‌د سه‌بری ئاکگونول له گه‌ڵ دوکتور میخێل لیزنبێرگ سه‌رۆکی به‌شی فه‌لسه‌فه‌ی زانست له دیپارتمانی فه‌لسه‌فه‌ی زانکۆی ئامستردام- هوله‌ند، بۆ ڕۆژنامه‌ی ئینگلیسی زمانی گلۆب (هه‌ولێر) سه‌باره‌ت به کۆنفڕانسی زمانی کوردی له ئامه‌د. 2-4 ی مارسی 2012
ئه‌م هاوپرسه‌کییه له ژماره‌ی ڕۆژی سێشه‌مۆ 13ی مارسی 2012ی گلۆب دا بڵاو کراوه‌ته‌وه
وه‌رگێڕان له ئینگلیسییه‌وه: حه‌سه‌نی قازی
گلۆب: بۆچوونتان سه‌باره‌ت به کۆنفڕانسی زمانی نه‌ته‌وه‌یی کورد له دیاربه‌کر و ئه‌نجامنامه‌ی ئه‌و کۆنفڕانسه چییه؟ لیزنبێڕگ: ئه‌من پێم وایه ئه‌و کۆنفڕانسه گرینگییه‌کی یه‌کجار زۆری هه‌بوو. ئه‌وه نه ته‌نیا یه‌که‌م کۆنفڕانس بوو به‌و گه‌وره‌ییه له دیاربه‌کر، که هه‌تا ماوه‌یه‌ک له‌مه‌وبه‌ر هه‌ر به خه‌یالیش دا نه‌ده‌هات بکرێ له‌وێ کۆنفڕانسێکی ئاوا ببه‌سترێ،به‌ڵکوو ڕووناکبیرانی هه‌موو پارچه‌کانی کوردستانیشی له ده‌وری یه‌کتری کۆ کرده‌وه که به هه‌موو لههجه جیاوازه‌کان قسه‌یان ده‌کرد. ئه‌وه نیشان ده‌دا له ماوه‌ی بیست ساڵی ڕابردوو دا، به‌ره‌پێشچوونێکی یه‌کجار زۆر ڕوویداوه.
سه‌باره‌ت به ئه‌نجامنامه‌ی کۆنفڕانس، ئه‌من پێم وایه جه‌خت کردن له سه‌ر پاراستنی شێوه‌زاره جۆر به جۆره‌کان و پێداویستی به لێکۆڵینه‌وه‌ی زیاتری مه‌یدانی له سه‌ر‌یان ته‌واو بڕیاری گرینگ بوون ، ئه‌نجامنامه به دروستی جه‌خت ده‌کا له سه‌ر ده‌وری منداڵان و په‌روه‌رده‌ی ئاستی سه‌ره‌تایی له پاراستنی زمانی دایکی دا.
گلۆب: دوو بابه‌تی سه‌ره‌کی که له‌و کۆنفرانسه دا قسه‌یان له سه‌ر کرا" جیاوازی نێوان لههجه کوردییه‌کان وجیاوازی سیستمی ڕێنووس" و " یه‌کێتی زمانی نه‌ته‌وه‌یی کوردی" بوو، باشه کوردی، به چوار له‌هجه‌ی خۆیه‌وه چۆن ده‌توانێ ببێ به زمانێکی نه‌ته‌وه‌یی له کاتێک دا کورده‌کان پشتیوانی بناخه‌یی ده‌وڵه‌ت-نه‌ته‌وه‌یه‌کیان نییه؟
لیزنبێرگ: ئه‌وه چیرۆکێکی زۆر ئاڵۆزه.به گشتی، بنه‌مای زمانه نه‌ته‌وه‌ییه‌کان له ئیمپراتۆری عوسمانی دا له سه‌ده‌ی نۆزده‌هه‌م دا داندرا، به‌ر له دامه‌زرانی ئه‌و ده‌وڵه‌ته تازه سه‌ربه‌خۆیانه‌ی که جێیان گرته‌وه. له کۆتاییه‌کانی حوکمی ئیمپراتۆری عوسمانی و به‌راییه‌کانی ده‌سته‌ڵاتی تورکییه، ژماره‌یه‌کی له زێده شوێنه‌وار به له‌هجه‌ی کورمانجی نووسران تا ئه‌وه‌ی که قسه کردن و نووسین به زمانه‌که له ساڵانی 1920کاندا به‌ته‌واوی قه‌ده‌غه کرا، به‌ربڵاوی تواندنه‌وه‌ی زمانی له‌و ده‌مییه‌وه به‌ڕوونی ده‌رده‌که‌وێ ئه‌گه‌رمرۆ ته‌نانه‌ت له زمانی ڕۆماننووسانی کورد بڕوانێ که ڕچه‌ی ئاشکرای ڕێزمانی تورکی به سه‌ر کاره‌کانیانه‌وه ده‌بیندرێ. بووژانه‌وه‌ی زمانی کوردی، به ته‌قریب له 1980کانه‌وه به کار و تێکۆشانی ژماره‌یه‌ک له ڕووناکبیران له هه‌نده‌ران مه‌یسه‌ر بووه.له‌وه‌تا ساڵانی 1990کانه‌وه، ژماره‌یه‌کی له زێده‌ی خه‌ڵک کاریان کردووه بۆ وه‌خۆ کردنه‌وه‌ی کوردی وه‌کوو زمانێکی قسه پێکردن و نووسێن له نێوخۆی تورکییه‌دا.
دوو پێشوه‌چوونی گرینگ—ئه‌گه‌رچی تا ڕاده‌یه‌ک ڕه‌مزی – دامه‌زراندنی کاناڵی تێلێڤیزیۆنی ده‌وڵه‌تیی کوردی زمانی ته‌ره‌ته‌شه‌ش و دانانی به‌شی کوردی له ژماره‌یه‌ک له زانکۆکانی تورکییه بووه؛ به‌ڵام پرسیاری گه‌وره ئه‌وه‌یه گه‌ڵۆ چۆن و که‌نگێ په‌روه‌رده‌ی زمانی دایکی کوردی ده‌توانێ ببێ به ڕاسته‌قینه‌یه‌ک له خوێندنگه سه‌ره‌تاییه‌کانی تورکییه دا. سیاسه‌ته‌کانی ده‌وڵه‌تیی تورکییه هه‌تاکوو ئێستا زۆر چه‌ق ناوه‌ند و تاکزمانانه بوون؛ ڕه‌نگه تێکۆشانی زیاتر پێویست بکا بۆ ناساندنی مۆدێله‌کانی فره زمانێتی ( وه‌کوو ئێسپانیا، کانادا و ئه‌فریقای باشوور) که هه‌ڕه‌شه نین له سه‌ر یه‌کپارچه‌یی ده‌وڵه‌ت.
له عێراق،سۆرانی ستاندارد بووه، به‌ڵام هه‌ر له سه‌رتاوه ئاشکرا بوو که ئاخێوانی بادینی به گشتی مه‌یڵی ئه‌وه‌یان تێدا نه‌بوو سۆرانی وه‌ک زمانی ستانداردی خۆیان قه‌بووڵ بکه‌ن. له حاڵی حازر دا وا وه‌به‌رچاو دێ که کوردی به‌ره‌و بارودۆخێکی جووتستانداردی بچێ ته‌نانه‌ت له کوردستانی عێڕاقیش، چ ده‌گا به‌وه‌ی له نێو کوردان له شوێنی دیکه دا.دیاره ده‌بێ ئه‌وه‌شمان له بیر بێ،بادینی چ له ڕووی رێزمان و چ له ڕووی ئه‌لفوبێوه ته‌واو وه‌ک کورمانجیش نییه. که‌وابوو، ئێستا زمانی کورد راسته‌قینه‌یه‌کی فره ستانداردی هه‌یه و هیچ سه‌به‌بێک به ده‌سته‌وه نییه چاوه‌ڕوانی یه‌کایه‌یه‌تییه‌کی به‌رچاو و هه‌موولایه‌نه له ڕێزمان و ئه‌لفووبێ دا بکرێ، هێندێک له ناسیۆنالیستی کورد له‌وانه‌یه داخ بۆ ئه‌وه بخۆن، به‌ڵام ئه‌و گریمانه‌یه که گۆیا یه‌کێتییه‌کی ته‌واوی زمانی پێویسته بۆ هوشیاری و هه‌ست و نه‌ستی نه‌ته‌وه‌یی ئه‌گه‌ر ڕه‌پ و ڕوو بیڵێم بێ بناغه‌یه و پاساوی بۆ نییه. بزووتنه‌وه‌ی به‌کارهێنانی زمانی کوردی تا ڕاده‌یه‌ک له خه‌بات به دژی ناوه‌ندی کردن و تواندنه‌وه‌ی زمانی دا گه‌شه‌ی کردووه، جا بۆیه چ پاساوێک نییه بۆ وه‌به‌ر گرتنی هه‌مان سیاسه‌تی چه‌ق ناوه‌ند له نێو کورده‌کان خۆیان دا. بۆ کورده‌کانی تورکییه ، وه‌خۆ کردنی ئه‌لفوبێی عه‌ڕه‌بی هه‌ر ئه‌وه‌نده واقیع بینانه نییه که وه‌خۆ کردنی ئه‌لفوبێی لاتین له لایه‌ن کورده‌کانی عێڕاق یان شوێنی دیکه.
گلۆب:ئێوه له‌و بابه‌ته‌ی دا که پێشکێشتان کرد باسی حوجره و مه‌دره‌سه ئایینیه‌کانتان کرد. ده‌وری ئه‌و مه‌دره‌سانه سه‌باره‌ت به به‌ره‌وپێشبردنی زمانی کوردی و ناسێنه‌ی نه‌ته‌وه‌یی کورد چ بوو؟
لیزنبێرگ: له مه‌دره‌سه‌کاندا له باکووری کوردستان، کوردی هه‌م وه‌ک زمانی قسه پێکردن و هه‌م زمانی نووسینی ده‌رس پێگوتنه‌وه هه‌ر نه‌بێ له سه‌ده‌ی هه‌ژده‌هه‌مه‌وه باو بووه. نیشانه‌ی ئه‌وتۆ به ده‌سته‌وه‌ن ده‌یسه‌لمێنن که هه‌م کوردی قسه پێکردن و هه‌م به‌کارهێنانی کتێبی خوێندن به زمانی کوردی و سه‌باره‌ت به کورد له لایه‌ن نووسه‌رانی وه‌ک عه‌لی ته‌ره‌ماخی و یۆنس خالقاتینی کراوه و یارمه‌تییان کردووه به ساز کردنی شێوه‌یه‌کی ستانداردی کورمانجی، که ئێستا ده‌کرێ له هه‌موو باکووری کوردستان دا ببیندرێ. ئه‌گه‌ر ئه‌وه ڕاست بێ( ئێمه به‌ڕاستی پێویستیمان به لێکۆڵینه‌وه‌ی زیاتر هه‌یه له سه‌ر ئه‌و پرسه)، که وا بوو، له‌وانه‌یه مه‌دره‌سه‌کان ده‌وڕێکی زۆر گرینگتریان گێڕابێ له ساز کردن و پاراستنی زمانێکی یه‌کگرتووی کوردیی باکوور له‌وه‌ی که هه‌تا ئێستا پێی زاندراوه.
گلۆب:له که‌نگێوه ده‌کرێ بگوترێ کورده‌کان سیاسه‌تێکی زمانییان هه‌یه؟ و ئه‌و سیاسه‌ته‌له ڕووی مێژووییه‌وه چه‌نده کۆنه؟
لیزنبێرگ: نووسه‌رانی به‌رایی کورد وه‌کوو ئه‌حمه‌دی خانی و عه‌لی ته‌ره‌ماخی ووشیارییه‌کی زۆریان تێدا بووه سه‌باره‌ت به زمانه‌که‌یان، به‌ڵام شتێکیان نه‌بووه که بکرێ نێوی سیاسه‌تی زمانی لێ بندرێ. تێکۆشانی زۆر شێلگیرتر و نه‌پساوه‌تر له لایه‌ن تاکوته‌را و ڕێکخراوه کوردییه‌کان له کۆتاییه‌کانی سه‌ده‌ی نۆزده‌هه‌م دا کران. ته‌نێ له عێڕاقێ، که کوردی بوو به زمانێکی ڕه‌سمی،شتێک وه‌کوو سیاسه‌تی زمانیی کوردی پێش که‌وت. به‌ڵام ئه‌وه تائێستا کاردانه‌وه‌یه‌کی که‌می بووه له سه‌ر کورده‌کان له شوێنی دیکه.له‌وه‌تا ساڵانی 1980کان،ئه‌نیستیووی کورد له پاریس حه‌ولی داوه بۆ ساز کردنی په‌یڤی تێکنیکی یه‌کگرتووی کوردی و،ئه‌و کاره له لایه‌ن کاناڵه جۆره به‌جۆره مانگیله کوردییه‌کانیشه‌وه به شێوه‌ی له زێده کراوه ( ئه‌گه‌رچی به شێوه‌یه‌کی که‌متر ڕێک وپێک، چ ده‌گا به هه‌ره‌وه‌زی و یه‌کگرتووانه). که وابوو ئه‌و بانگه‌وازه به‌نێوبانگه ( یان به‌د ناوه) که ژماره‌یه‌ک له نووسه‌ران و ڕوناکبیران له ساڵی 2008 بڵاویان کرده‌وه که شێوه‌زاری سۆرانیی سوله‌یمانی وه‌کوو زمانی ستاندارد وه‌خۆ بکرێ بووه هۆی ساز بوونی دمه‌ته‌قه و دمه‌قاڵه‌ی زۆر گه‌رم. ئێستا ئه‌و سێناریۆیه‌ی که له هه‌مووان زیاتر وێده‌چێ هه‌بێ ئه‌وه‌یه کوردی وه‌ک زمانێکی فره ستاندارد ده‌مێنێته‌وه به هه‌بوونی چه‌ندین لههجه و ڕێنووسی جیاوازه‌وه و، ڕه‌نگه هێندێک یه‌کێتیی له ساز کردنی په‌یڤ و داڕشتنی ووشه‌ی تازه دا بکرێ ئه‌نجام بدرێ، به‌ڵام که‌متر له رێزمان یان ئه‌لفوبێ دا. به بۆچوونی من مه‌سه‌له‌ی زۆر گرینگتر و خێراتر ئه‌وه‌یه که کوردی به چ شێوه‌یه‌ک بکرێ به زمانێکی ته‌واو کارپێکراو له په‌روه‌رده، مێدیای گشتی و ته‌نانه‌ت له کار و باری ئیداری له ئه‌ستانه کوردنشینه‌کانی تورکییه دا.
No comments:
Post a Comment