وتووێژی پرۆفێسۆر عەبباس وەلی لەگەڵ پوویا عەزیزی لە بەرنامەی ' اخبار' ی دوای نیوەڕۆی تێلێڤیزیۆنی ئیران ئینترناشناڵ سەبارەت بە نائارمییەکانی ئێران ، چوارشەمە ٢٠-ی نۆڤامبری ٢٠١٩

 وتووێژی پرۆفێسۆر عەبباس وەلی لەگەڵ پوویا عەزیزی لە بەرنامەی ' اخبار' ی دوای نیوەڕۆی تێلێڤیزیۆنی ئیران ئینترناشناڵ سەبارەت بە نائارمییەکانی ئێران ، چوارشەمە ٢٠-ی نۆڤامبری ٢٠١٩

پوویا عەزیزی: ئەو پڕۆتێستانە کە لە سەرەتاوە لە بەر زیاد کرانی نرخی بنێزین دەستیان پێکرد بەڵام بە خێرایی بوونە سیاسی و تەنانەت دروشمەکان بەرە ئەوە چوون کە بە دژی دەوڵەت ، دژی ئاغای خامەنەیی و تەنانەت وەک دروشمی تێک ڕووخاندن هاتنە گۆڕێ. پێتان وایە سەبەبی ئەوە چییە لە ئێران کە پڕۆتێستەکان بە خێرایی لە ئعترازێکی مەیهەنییەوە دەبن بە ئعترازی سیاسی بۆ تێک ڕووخاندن؟

عەبباس وەلی: بە باوەڕی من سەبەبی سەرەکی ئەوەیە ئەو قەیرانە ، واتە قەیرانی بناخەیی جمهووری ئیسلامی هاتووەتە ناو قۆناخێکی نوێ لە ساڵی ١٣٨٨ ( ی زایینی ) بە دواوە ، ئیتر ئێمە لەگەڵ مەسەلەی قەیرانی شەرعییەت ڕووبەڕوو نین ، ئەوە قەیرانێکە کە لە بناخەی دەسەڵاتی فەرمانڕەوا دا هەیە و لە بەر ئەوەی کە خەڵک ئیدی چ بڕ باوەیان بە شەرعییەتی ئەو رێژیمە نییە و لەو قۆناخە تێ پەڕیون ئەوەندە بەسە پڕیشکەیەک گڕ بگرێ بۆ ئەوەی ببێتە پڕۆتێستێکی بەر بڵاو. لە لایەکی دیکەوە کاتێک ئێمە دەڵێین لە قۆناخی قەیرانی شەریعەت تێ پەڕیوین بەو مانایەیە کە ئەو ڕێژیمە سیمای قانوونی خۆی لە دەست داوە و زەبر وزەنگ و دەربڕینی زەبر و زەنگ و بەکار هێنانی زەبروزەنگ بۆ سەقام پێدانی سوڵتەی سیاسی تەنیا ئامرازێکە کە بۆ ڕێژیم ماوەتەوە . کاتێک کە ئیتر قانوون سیمای حکوومەت نییە و زەبروزەنگ نەک هەر نیوەی روخسار بەڵکوو هەموو سیمای حکوومەتە وا وەبەرچاو دێ کە هیچ ڕێگایەک بۆ خەڵک نامێنێتەوە کە هەلومەرجێکی ئاوا هاتە پێشێ بێنە دەرێ و درێژە بدەن بە ئعترازەکانیان. ئەوە بێ ئەملاو ئەولا پێوەندی هەیە بە قووڵبونەوە و بەربڵاوی قەیرانێکی ئەوتۆ کە کاتێک ئەو ڕێژیمە قۆناخێکی سەرکوت کردووە و بە تەسەوری ئەوەی کە ئیتر مەترسی ڕەویوەتەوە ، هەر درێژەی داوە بە شێوەی ڕابردوو و ئێستا ئێمە لە بارودۆخێک داین کە ئیتر کەسێک لە ناو ڕێژیم دا و تەنانەت ڕێژیم خۆشی باوەڕی بە شەرعییەتی خۆی نەماوە. یەک لە نیشانەکانی ئەوەی کە ڕێژیم باوەڕی بە شەرعییەت و مەقبووڵ بوونی خۆی نەماوە لە ناو تاک وتەرای میللەت دا ولە ناو مەردمانی ئێرانێ دا ئەوەیە کە خۆی شانەی گشت ئەو کێشانە لە سەر هۆکارێکی بێگانە دا دەشکێنێ. ، واتە لە دەرەوەی کۆمەڵی مەدەنی ئێران و دەکرێ هەموو شتێک بەوەوە بلکێندرێ.

عەزیزی: و بە ساڵانە دەبینین کە ئەوە دەکەن ، هەر کاتێک پڕۆتێستێک دەکرێ ئەوە گرێ دەدەن لە گرووپەکان یان لە 

دەرەوەی ئێران . بەڵام گوتتان کە ڕێژیم شەرعییەتی خۆی لە دەست داوە و بۆخۆشی باوەری وایە کە ئەو شەرعییەتەی لە دەست داوە ، بەڵام ئێمە هاوکات شاهیدی ئەوەین کە باوەکوو حکوومەت ئەو ئعترازانە سەرکوت دەکا و ئەو شتانە ڕوودەدەن خەریکە حەول دەدا بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن و هتاد. ئایا ئەو هەڵبژاردنانە و ئەو شتانەی کە دەکرێن هەرچۆنێک بێ بەشێکن لە ڕەوتی شەرعییەت دان بە حکوومەت ، ئایا ئەوان ئیدی چ بڕ کارا نین یانی ئیتر شەرعییەتیان بۆ ساز نابێ؟

وەلی: بە باوەڕی من شەرعییەت ساز ناکەن ، لەوانەیە ئەو ڕێژیمە بتوانێ بە کۆنتڕۆڵی ژیان و بەڕێچوونی خەڵک ، بە مۆر کردنی کارتە میلییەکانیان [ پێناسە] ئەوان ناچار بکا بچنە پای سندووق و دەنگ بدەن ، بەڵام ئەوە لە ڕاستیدا بەو مانایە نییە کە ئەو ڕێژیمە شەرعییەتی هەیە. ئەمن تەسەور دەکەم لەو هەڵبژارنەی دا کە بڕیارە لە سێ مانگی داهاتوو دا لە ئێران بکرێ ، ئەگەر ئەو هەڵبژاردنە وەدرەنگ نەخەن – کە ئیحتیمالی ئەوە هەیە وەدرەنگی خەن - ، ئەگەر ئەوە وەدرەنگ نەخەن بە بێ گومان ڕێژەی بەشداران لە هەڵبژاردن دا کەمتر دەبێ و ئەوە مانای وایە ڕێژیم بۆ ئەوەی کە بتوانێ ڕواڵەتی خۆی بپارێزێ فێل و گزەی زۆر بەربڵاوتر دەکا ، گۆڕینی دەنگەکان بە هەراوتر دەکرێ بۆ ئەوەی بکرێ بەجۆرێک ڕوو و ڕواڵەتی خۆی بپارێزێ.

عەزیزی: ئاغای وەلی دەمەوێ پرسیارێکتان لێ بکەم تکایە زۆر بە کورتتر ووڵام بدەنەوە چونکە کاتی وتووێژەکە خەریکە تەواو دەبێ . ژمارەیەکی زۆر کەس کووژراون بە دەیان کەس و هێندێک لە سەرچاوەکان دەڵێن بە سەدان کەس ، بەڵام هێشتا هەژمارێکی کۆنکرێت لەو بارەیەوە نییە. زۆر لە وانە لە ناوچەکانی کوردستان ، کوردنشینی ئێران دا بوون، بۆچی لەوێ سەرکوتکردنێکی بە زەبروزەنگتر دەکرێ؟

وەلی: ناوچەکانی کوردستان لەبەر ناوەرۆکی ئەو داوخوازانەی کە لە ڕێژیمیان هەبووە هەمیشە بوونەتە ئامانجی زیاترین و توندوتیژترین سەرکوتکردنەکان. هەم لە بەر ناسێنەی نەتەوەیی ئێتنیکی ، ناسێنەی مەزەبی ئێتنیکی و هەم لە بەر ئەو مێژوویەی کە لە پشت ئەو ناوچەیە هەیە. مێژووی خەباتی ئۆپۆزیسیۆن و لەوانە. و سەرکوت هەمیشە هەری توند بووە . ئەگەر ئێوە تەماشای هەژماری ئەو کەسانە بکەن کە جمهووری ئیسلامی ئێعدامی کردوون دەبین کە ژمارەی کوردەکان لە ڕێژەیەکی زۆر سەرەوەتر دایە لە چاو بەشەکانی دیکەی [ وولات] . و ئەوە سەیر و جێی سەرسوڕمان نییە ، لەوێ ئەو خۆپیشاندانانە زۆر توندوتیژتر ، کۆنکرێتتر و ئامانجەکانیشی زۆر ڕوونتر و کۆنکرێتتر بووە.

عەزیزی: سپاستان دەکەم.

وەرگێڕان لە فارسییەوە: حەسەن قازی