کۆنفڕانسی شۆڕشی ژن، ژیان ئازادی و داهاتووی ڕۆژهەڵات، شەمە ١٣-ی مەی ٢٠٢٣ پانێلی سێیەم, قسەکانی هاوڕێ عەبدوڵای حیجاب

کۆنفڕانسی شۆڕشی ژن، ژیان ئازادی و داهاتووی ڕۆژهەڵات، شەمە ١٣-ی مەی ٢٠٢٣
پانێلی سێیەم
قسەکانی هاوڕێ عەبدوڵای حیجاب
دیمەن سوهرانی بەڕێوەبەری پانێل: یەکڕاست دەچمە لای بەڕێز عەبدوڵا حیجاب چالاکی سیاسی لە مژاری بەڕێزیان  لە سەر شۆڕشێکی کۆمەڵایەتی بە لێکەوتەی سیاسییەوەیە فەرموون!

عەبدوڵا حیجاب: دەنگ هەیە وا نییە؟  کێ کەمتر خەوی دێ؟ یەک دوو کەس کەمتر خەویان دێ. دوای نان خواردن ئینسان ماندوو دەبێ بە تایبەت ئەگەر ڕۆژ درێژ بێ بۆئە بۆ ئەوەی کەمتر خەوتان لێ بکەوێ با بۆ ئەوەی باشتر خەوتان ڵی بکەوێ مەوجەکەی دەگۆڕم دەیکەمە کورمانجی  یا دەیکەمە شکاکی دێی خۆمان [ پێ دەکەنی، چەپڵەی ئامادەبووان] بۆ ئەوەی ڕاحەت خەوتان لێ بکەوێ جون دیالێکتی کورمانجی هێندێک هارمۆنی تێدایە بەڵام بۆ ئەوەی کە زۆر نەچن دە خەوی قووڵەوە  هەوڵ دەدەم جاروبار هێندێک وشەی سۆرانیشی تێ بخەم بۆ ئەوەی کە لە پڕ ڕا ڕاچڵەکن لە خەو. باشە ئاوا؟ گەلێک سپاس.
گومان د وێدا نینە کو ئارمانجا شۆڕشان، ئارمانجا سەرهلدانان  دەسکەفتێن سیاسی یە. ئوو گومانێ د وێدا نینە ژی کو ئەم حەموو ل بەندێنە  تەڤگەرا کورد ب گشتی، ئیران بە گشتی، ئوو جڤاکا کورد ل ڕۆژهلاتێ کوردستانێ ل بەندێیە کو ئەو سەرهلدانە، ئەو پێڤاژۆیا شۆڕشا کو نها ل ڕۆژهلاتا کوردستان ڕەوتا شۆڕش کو دەست پێ کری ببە هەگەرا گوهارتنێن سیاسی سیستمێکی ئالترناتیڤ دێ پێش بە ڕێژیمێ بگوهۆرە. ئەو مسۆگەرە، ئەو نە جێیێ باسێ یە. د هەمان دەمێ دە ژی دبێ ئەم ڕاستیێ جڤاکا خوە ببینن، ڕاستییا سیاسەتا خوە ببینن و ڕاستییا خوە ژی ببینن. ئەم ئەگەر تەماشای ڕەوشا کو نها شۆڕشا کورد یا بێژن شۆڕشا گشتی یا ئێرانێ د ناڤ دە  تەماشا بکن ئەڤە پێڤاژۆیەکە ڕەوتێکە کو دەس پێ کرییە، ئارمانج گوهارتنێن  سیاسی، گوهارتنێ ڕێژیمێ یە لێ ئاستەنگن سەر رێیا وان گوهارتنێن سیاسی زێدەنە لەوما ئیحتیمال هەیە کو ئەو پێڤاژۆ  دەمێک کورت بکێشە، ئیحتیمال هەیە کو دەمێک درێژ بکێشە. لێ ل ڕۆژا دەست پێ کری حەتتا ئەم دگێژنە ڤێ ئارمانجێ گەلۆ چ ل سەر ڕێیا مەیە؟ چ ئیمکان دکارن بێنە پێش، چ گریمانە دەکارن بێنە پێش؟
بڕێزێن کۆ سەر سبێ حەتتا نها ئاخافتنی گەلەک ب باشی و ب کووری، بە قووڵی چوونە ناڤا پێڤاژۆیا سیاسی و بەحسا ڕەوشا سیاسی کرن؛ ئالیێ هەرە گرینگە. وەکێ ئەم تەماشای دیرۆکا شۆڕشێن جیهانێ بکن ئەگەر یا ئەمرتکا ئەم بێژن شۆڕش بوو،شۆڕشا فەڕانسە، شۆڕشا ئۆکتۆبر ئوو سەرهلدانا کو ل ئیرانێ چ بوویی و هێن کەس دبێژن شۆڕش، هێن کەس دبێژن شۆڕشا هاتییە دزین، هێن کەس دبێژن شۆڕشا ئیسلامی، هەر کەس ناڤەکی لێ دخە، لێ گوهارتن بوو، گۆهارتنەک بوو. هەر گوهارتنێ، یا بێژین هەر شۆڕشێ  ئارمانجێ خوە، چوارچێوەیا خوە، فەلسەفەیا خوە یا سیاسی هەبوونە وەکوو چاڤا ئەم شۆڕشا نها ل ڕۆژهلاتا کوردستانێ دبینن  ئەویش فەلسەفە و ئارمانجێ خوە هەنە.
مژارا کو ئەز دخوازم زێدەتر ڕۆناهییێ بێخمە سەر  یا تیشکێ بێخمێ سەر  ئالییێن جڤاکی یە، ئالییێ بێژن ڕەهەندی کۆمەڵایەتی  یا ڤێ تەڤگەرێ یە. بۆچ ژن، بۆ چ ژیان، بۆ چ ئازادی؟  ئەرێ فەلسەفەیەک ل پشتە  خەباتەک دوور و درێژ ل پشتە، خەبات و تێکۆشینا ژنێن کوردە کو د تەڤگەرێ دە بوونێ، د هەمان دەمێ دە ژی خاڵێ ئەساسی کو ئەز دخازم  ئاماژە پێ بکم ئەوە کو پێداویستییا، پێویستییا جڤاکا ئیرۆ یا کوردستانی بۆنا  گوهارتنا زێهنییەتێ گەلێک زێدەیە. زێهنییەتێک کو ب خوە رە پێلەک دن یا شەپۆلێک دن  بینە، شەپۆلێک کو جودا بە  ل دیرۆکا سیاسی یا کورد ژ دەسپێکوە حەیا نها.  دیرۆکێک دەولەمەندە گومان تێدا نینە، لێ پێشەرۆژ ب دیرۆکا مەیێ دەرباز بوویی نایە چێ کرن. ئالییێ جڤاکی کو ئەز  دخوازم باس بکم ئەوەیە کو جڤاکا کورد ژ بەر کو نە سیستەما خوەیە پەروەردەیێ هەیە، نە ڕەوشەنبیرییەک وسا هەبوویە کو بکاربە،حەیا نها بکاربە بیژن گوفتمانەک سیاسی چێ کە ل ناڤا خوە دە و نە ل بارێ سیاسی دەرفەتا هندێ هەبووە کو بە ئاوایەک ئازاد خوە ب ڕێخستن بکە حەرەکەتێن سیاسی یا ئا کورد، حەرەکەتێن زێدەتر دژبەر، حەرەکەتێن  زێدەتر شۆڕشگەری، حەرەکەتێن زێدەتر  ڕادیکال بوونە. ئەز ڕادیکاڵ لە باری فەلسەفا سیاسییەوە نابێژم ئەز ل بارێ عەمەلکەردوە دبێژم. باری کریار، پڕاتیکێ دە. ئەو زێهنییەتا ڕادیکال د پراتیکێ دە د ڕەفتار، د ڕابوون و ڕۆیشتنا ڕۆژانە مە دە ژی دەنگ ڤەدان هەیە، ڕەنگدانا وێ هەیە. شێوەیا ئاخافتنا مە، شێوەیا ڕەخنەگرتنا مە، شێوەیا دەربرینا نێرینا، شێوەیا ب هەڤرا هەڤکاری کرنێ. ژ بەرکو جەوا سیاسی یا کو، یا بێژن ئاتمۆسفێرا سیاسی یا کو ئیرۆ ل کوردستانێ ب گشتی  و ل ڕۆژهلاتا کوردستانێ ب تایبەت هەیی جەوێکی هنەکیزەدە یە، زەدە ئەگەر فارسییا وێ بێژن شکەنەندە یە، شکەنەندە ب ویی واتایێ کو تو دکاری پێڤاژۆیان پێک بینی، تو دکاری هاوبەندیا پێک بینی، تو دکاری هاوپەیمانیان پێک بێنی لێ ئەمما ل سەر تشتەک بچووکبەمدە کو ژ هەڤ بێ هلوەشاندنێ.
[بەشێک لە ئامادە بووان: دەنگت نابیسین]
عەبدوڵا حیجاب: ئەی بۆ زووتر باستان نە دەکرد [ پێ دەکەنێ]  هۆزان شەمدین هەبوو، هۆزان شەمدین  خەڵکی باکوورە پێم وایە دەیناسن هەمووتان گۆرانی  دەگوت لە پڕا گوتی هەڤاڵ بسەکنن بسەکنن تەلەفوونێک هات، تەلەفونەکەی لە نێوەڕاستی گۆرانیدا ڕاگرت جا گوتی بەردەوام کە، فەرموو بەر دەوام کە. ئێستا من بەردەوام کەم یا بگەڕێمەوە؟ بەردەوامی دەکەم [پێ دەکەنێ].
دبێ ئەم  هنەک ڕەوشا ناوخوەیا ڕۆژهلاتا کوردستانێ تەماشا بکن  و بزانن کو لە باری جڤاکی وە ئەم ل کو نە؟  من باسێ هەندی کر کو شۆڕشا ژن، ژیان، ئازادی دگەل کو فەلسەفا خوە هەیە لێ بەرسڤدانا پێویستییێن ئیرۆیا جڤاکا ڕۆژهڵاتا کوردستانێ یە ژ بەر کو جڤاک، د ناڤ جڤاکا ئیرانێ جڤاکێکی  ئەم بخوازن، نەخوازن جڤاکیکە کو دەرفەتا هەندێ نەبوویە خوە  پێش وێ بێخە یا بگێژە وێ ئاستێ کۆ جڤاکێن کەتنێ پێڤاژۆیا مۆدێرنیتە و مۆدێرنیزاسیۆنێ د  دەناڤ دانە. نێرینا مە ب گشی، ب گشتی نێرینا ل جڤاکا کورد ل سەر ژنێ هەیە  مە نموونەیێن دەگمەن، نموونەیێن  کتکتە هەنە د دیرۆکا خوە دە کو ژن پێشەنگاتی کرنە، لێ ئەقلییەتا کو حەتتا ئەو ژن کرییە پێشەنگ ئەقلییەتێک مێرانە بوویە، ئەقڵییەتێک مێرسالار بوویە. بەری چەند ساڵا مە سێمینارەک هەبوو، سێمینارەکی ڕۆژا ژنان بوو، بۆ ژنان بوو ژی م گوت هەر ئەوە نها ژبەرکو پاشناڤێ من " حیجاب " ە  ئەو کو رێ ددنە ئەز بێمە جڤینێ ژنە ئەو  بخوە  پێشکەتنێکە.  ئەو نیشانەیا هێندێ یە کو زێهنییەتا  مە زێهنییەتا مێرانی یە نها ژی. زێهنییەتا مێرانی دبە باعسێ هێندێ کو ژن دگل هێندێ ژی کو دگێژە ئاستەکی، حەتتا دگێژە ئاستا هاوسەرۆکاتییە ژی، لێ دگل هێندێ ژی ئەم تەماشا دکن جڤاکان ب گشتی بەشێکی جڤاکێ، بەشەکی سیاسەتێ وەردەگرە لێ جڤاک ب گشتی نەگەیشتییە وێ ئاستێ کو وێ هەزم بکە. ب وێی واتایێ کو بەشێکێ جڤاکێ، بەشێکێ  سیاسەتێ مە بخوە ژن، ئەرێ مە ل ئاستا کو ڕێژیمێن دیکتاتۆر، ڕێژیمێن دژبەرێن مە تەماشا دکن ئانییە دەرێ لێ ئەم ژی وەکوو یەدەک تەماشا دکن بخوە. یانی ژن نەک وەک ئەکتەرەک کو د ناڤاجڤاکێ دە خودی کەسایەتییا خوە، خودی باندۆرا خوە، خۆدی ڕۆلا خوە بە لێ زێدەتر وەک یەدەکەک کو ئالیکار دبە. خوشک، دایک، ژن هەر تشت.
ئەو نیشانەیە هەندێیە کو ل بارێ جڤاکیوە شۆڕشا کو نها د ڕۆژهلاتدا هەیی ب ئاوایەکی ئالنگارییەکە بۆ وێ زێهنییەتێ ژی، چالشەکە بۆ وێ زێهنییەتی کو وێ زێهنییەتی بگۆهۆرە. زێهنییەتەکی بگوهۆرە کوو ژن وەکوو ئەکتەرەک، وەکوو بێژن کەس تەماشا بکە نەک وەک بەشەکە  تشتەک مەزتر کو بخوە ڕۆڵا سەرەکە تێدا نینە. مەسەلا ژیانێ ژی هەر ب وێ ئاوایی یە. ئەز گەلەک تەڤلی گۆتنێن کاک هاشم دبم، برێز دوکتور هاشم [ئەحمەد زادە] کو سەرێ سبێ گۆت هەر ئەوا کو ئیرۆ ڕێ ددە کو زێهنییەتەک یا بێژن گۆتنێک شێوە ئاخافتنەک دیترکو تیشکێ دێخە سەر جڤاکا ئێل جی بی تی ل جڤاکا کوردستانێ  کو خوە ددە ناساندنێ و تێ پەژراندنێ، دێ  قەبوول کرنێ ئەو نیشانا هەندێیە کو  مە پێویستی ب هەندێ هەیە کو د وێ چارچێوە دە ژی ل بارێ جڤاکیوە گوهارتنێک بێ. یا کو ل  ڕۆژهلاتا کوردستانێ ئیۆ پرسا ژیانێ تێنن ڕۆژەڤێ وەکوو ژیان باس دکن د ڕاستی دە ئەرێ کرنا وێ پێداویستی یە، ئەرێ کرنا پێویستییا گوهارتنا وێ زێهنییەتی یە  کۆ ڕێ بدە مرۆڤ وەک مرۆڤ د جڤاکێ دە جێ بگرە.
مەسەلا ئازادییە، ئەم دەبینن کو ئەرێ ل شۆڕشا فەرانسێ بەری دوو سەد ساڵ پرسا ئازادییێ هەبوو چەمکا ئازادییێ، تێگەها ئازادییێ د وان دوو سەد و چەند ساڵێن داوێی پشتی شۆرشا فەڕانسە  ب گشتی حەتتا د وان دەهساڵا داویێ دە ژی واتایا خوە هاتییە گوهارتنێ. واتایا تێگەهیشتنا مە ، نێڕینا مە بۆ ئازادیێ هاتییە گوهارتنێ. یا کوو ئیرۆ ل ڕۆژهلاتا کوردستانێ و ل ئیرانێ دێتە باس کرنێ بنگەهێکە بۆنا هێندێ کو ئەم فام بکن، دەرکا هێندێ بکن کو ئەو ئازادیا کو خەلک د ناڤ جڤاکا ئیرانێ، د ناڤ جڤاکا ڕۆژهلاتا کوردستانێ دخوازێ ئەو ئازادی چییە، دێ چ واتایی، چارچێوەیا وێ چییە؟ گەلۆ بێ سنوورە یا سنوورێن وێ جودانە؟
ب نێرینا من تێگەها ژنێ، تێگەها ژیانێ، تێگەها ئازادی یێ چارچێوەیەکی نوو دگەرە، چارچێوەیەکی جودا ژ چارچێوەیێ کو حەتتا نها ئەم فێر ببوون، مە دزانی، مە قەبوول دکر، مە پراتیزە دکر. چارچێوەیەکی نوو دگەرە، لەوما ژی حەرەکەتا کو نها لە ئێرانێ و ل ڕۆهلاتا کوردستانێ دەست پێ کری گەلۆ بکاربە ڕێژیما کۆمارا ئیسلامی هلوەشینە ئان نکارە هلوەشینە ئەو پێڤاژۆیەک جودایە، ئەو ڕەهەندەکا جودایە. باندۆرا وەیا جڤاکی ل سەر جڤاکێ، ل سەر زیهنییەتا کو ل جڤاکێ هەیی ئەز باوەرم ل ڕۆژهڵاتا کوردستان و ئیرانێ ناسەکنە یا ڕۆژهلاتا ناڤین بگوهۆرە وە گوهارتنا پێویستە بۆنا هیندێ  کو ئەم بکاربن باسی پێڤاژۆیێن سیاسی بکەین کو جڤاکێکە  نوو شکل پێ بدە ل سەر وێ بنگەهێ سیستەمەکە سیاسی یا نوو جێ کە. گەلەک سپاس.
[ چەپلەی بەشداران]



دیمەن سۆهرابی بەڕێوەبەری پانێل: دەستتان خۆش بێ  زۆر سپاس بەڕێز عەبدوڵا حیجاب. یەک پرسیار وەردەگرم. فەرموو. داوای لێ بوردن بە ڕاستی کاتمان نییە و پانێلێکی تیشمان هەیە. بۆیە داوا دەکەم کە هەر لێرە دەمێنینەوە دوای ئەم پانێلە و هیچ ناوبڕێکمان نابێت. فەرموو بەڕێز سەیوان.


سەیوان سەعیدیان: دەستخۆش کاک عەبدولا ئەز ژی بە کورمانجی پرسیاری خوە بکم. وەکی ئەم دبینن، یانی وەکی هەڤالێن د پانێلێن بەرێ ژی دە ئیشارە کرن یانی ئەو شۆرشا ژن، ژیان، ئازادی ب پرانی  ئەو پێلێن خوە ژ باکوور و ڕۆژئاوا هات و ددۆمێ نها ژی، ئەم بێژن وەکی پێلێکی کو ب داوی هاتیە لێ ئەم دبینن کو ئەو  پێل د ناڤ بەشێن  کورمانجا، وەکی وە بۆخۆ گوت وەکی شکاک د ناڤ کوردستانێ دە گەلەکی قەلسە. ئەم نها دبینن د ئیلامێ دە، د کرماشانێ دە، ئەم بێژن پێلێن خەباتا چەکداری و سیاسی ژی کو نە وەکی موکریان یا وەکی ناوەند بهێز بوویە لێ د نها دە گەلەکی ئەکتیڤیست، ئاکادێمیست  و چالاکڤان وان ژی هەنە، لێ د بەشێن شکاک دە، ئەم بێژن د بەشێ کورمانجیا ڕۆژهلاتە دە ئەو پر کێم دێ  دیتن هوون سەدەمێ وی چاڤا دبینن؟
دیمەن سوهرابی: زۆر سپاس بۆ ئێوە [ ڕوو لە حیجاب] ئێوە پرسیارەکەتان نووسی زۆر چاکە.

عەبدوڵا حیجاب: زۆر بە کورتی ئەگەر پرسیارەکەم جوان وەرگرتبێ ئەوە بوو کە بۆچی باکووری ڕۆژهەڵاتی کوردستان کەمتر لەو حەرەکەتەدا بەشدارە ئاوا تێی گەیشتم. من سێ هۆکار دەبینم کە بە پێی وەختیش هەوڵ دەدەم زۆر زۆر کورت بێ:
یەکیان  هاوسنوور بوونە لەگەڵ نەتەوەی تورکی ئازەری کە کوردی وێ و ئازەری وێ جار و بار لە ڕقابەت لەگەڵ یەکتردا چالاکترن، جاری وایە لە ترسی یەکتردا خۆیان دوور دەگرن دوورەپەرێزن. ئەوە فاکتۆرێکە کە نابێ لەبەر چاوی نەگرین.
دووەمییەکەی پێوەندییەکانی کۆمەڵایەتی ئەوێن یا پێوەندییەکانێ بڵێین کۆمەڵگایەک کە کۆمەڵگایەک جووتیاری- وەرزێری یە جارێ نەگەیشتووەتە قۆناغی ئۆربانیزاسیۆن و بە ڕێخستن بوون و ئیندوستریالیزم و شتی وا ئەوەش پێوەندییەکان لە چوارچێوەیەکی عەشیریی دا ڕادەگرێ کە بە داخەوە ڕێژیمیش بەهێزی کردووە ئەو پێوەندییە عەشیرییانە ، بە شێوەیەک ئێستا بۆتە یەکێک لە بەڵا هەرە گرینگەکانی باکووری ڕۆژهەڵاتی کوردستان.
سێیەمین  هۆکار کە من لەوێدا  بە بێ تەئسیری نابینم مەسەلەی پەراوێزی پەراوێزی پەراوێزە. زۆر بە کورتی ئەگەر باس بکەم کوردستان بۆ خۆمان دەزانین لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە پەراوێزی کۆمەڵگای ئێران دایە، ئەوە شتێک نییە کە ئینکار بکرێ. کاک بێهرووز بووچانی زۆر بە ڕوونی باسی کرد کە ئیلام و کرماشان لە کۆمەڵگای پەراوێزخراوی کوردستانیشدا پەراوێز خراوە یانی  پەراوێزی پەراوێزە. جێگا بۆ ئێمە نامێنێ. لە باکووری ڕۆژهەڵاتی کوردستان بەشی کورمانجییەکەی دەبێتە  ئەگەر ئەو پەراوێز بی، ئەویتر پەراوێزتر بێ، پەراوێز تر ترە. تر ترە کەش بەحسی ئەوەمان دەکرد کوتم  باشە لە کوردی دا باشترو باشترین هەیە هاوڕێکمان بوو دەیگوت نا کاکە ئێمە ئەگەر شت بێ لە لای ئێمە تر تر یش هەیە. دەم گوت باشە پەراوێز هەیە و پەراوێزترتر. ئێستا بکووری ڕۆژهەڵاتی کوردستانیش  پەراویزترترە ئەو ترە زیادییە بۆتە  هۆی ئەوە وەزعییەتە کر ئێمە خۆمانی تێدا دەبینین.
[ چەپڵەی بەشداران]