کۆنفڕانسی شۆڕشی ژن، ژیان ئازادی و داهاتووی ڕۆژهەڵات، شەمە ١٣-ی مەی ٢٠٢٣
پانێلی دووەم
قسەکانی دوکتور فەرید سەفەری

Visiting Research Fellow at Oxford Institute for Energy Studies I Hydrogen Consultant I LCA & Sustainability Lead

زۆر سپاس لە ئێوە و هەموو هاوڕێیانی لەگەڵمانن ئیمڕۆ لەم کۆنفڕانسە و لەم بابەتە تایبەتە دا. وە جێگەی شانازییە کە لێرە بەشدار ئەوم و زۆر زۆر سپاسی تایبەت بۆ کەسگەلێک کە بەڕیوەیان برد ئەم کۆنفڕانسە و بابەتێکی زۆر گرینگە و سپاس ئەکەم.
ئەمڕۆ من لێرەم لە سەری باسی ژینگە، هەر ئەو جۆرەی کە باستان کرد گەشەی بەردەوامی سەقامگیر، پەیوەندی تەک باسی کورد و بزووتنەوەی ژن، ژیان، ئازادی قسە بکەم. ئەڵبەتە سەرەتا بێژم کە من پێم خۆش بوو کە لە سەر باسی ژن، ژیان، ئازادی زەینەب جەلالیان لێرە بوایە و قسەی بکردایە بە جێگەی من وە کەسێک کە پێش لە هەر کەسێ لە ئێرانا شایەد وە لە ڕۆژهەڵاتا ئەم باسەی کرد [ چەپڵەی ئامادە بووان] و لە زیندانی ئەوین لە سەر دیوارەکانا نووسی ژن، ژیان، ئازادی ساڵ ٢٠١٠ زۆر پێش لەوە کە ئەم بزووتنەوە بکەفێتە ڕێگا لە ڕۆژهەڵاتا وە بڕێتە جێگەلی تری ئێران. وە بە لای منەوە پێویستە کە بیرێ بکەین لە زەینەب جەلالیان وە هەموو کەسگەلێک کە لە سەر ئەم بزووتنەوە، لە سەر ئەم وشە و ئەم موبارەزە گیانیان بەخت کردگە، هەزینەیان داگە یا لە بەندیخانەکانن.
بەڵام ئەگەر گەرەکم بێ لە سەر باسی  ئەم پانێلەی نایەکسانی یە باس بکەین ئێمە نایەکسانی بە جۆرگەلی جیاواز ئەوینین و بەشەر، مرۆڤ لە مێژووەو وەختێ هاتگە پێشەو وەختێ زانستی زۆر کردگە، وەختێ دیگیە کە چۆن بڕوانێت بە شێوی کە مرۆڤ لەگەڵ یەکتر دانیشتن ئەکات وە ئیش ئەکات وە زینگی ئەواتە ڕێگا لەوەی کە  بڕێین سەرچاوە سرووشتییەکان دەربێنین، کەڵکی لێ وەربگرین بەرهەمهێنانی چتگەلێ تر وە بەکاری بێنین بۆ  زیندگی وە لە مۆدێلی ترا باسی دەوڵەت دامەرزاندنی دەوڵەت و وەک ئێژێ ڕوانگە سیاسییەکەی کە چۆن مرۆڤ بە لای یەکەو بتانێ لە کۆمەڵگا زیندگی بکات وە لە سەر وەک ئێژێ قەراردادگەلێک وە لە سەر چتگەلێ هاوپەیمانی بکات وە لەو هاوپەیمانی یا بەڕێوەبوات یەک دانە سیستمێ گەورەتر لە کۆمەڵگا کە ئێستە لە مۆدێلکی جەدیدیا بە ناوی دەوڵەت و نەتەوە و ئەم باسگەلە مەتڕەح کریاگە. ئیستە لەوەدا باسگەلێک فرە ئەکریێت کە ئەو یەکسانییە یا باشتر بێژین دادمەندییە  چۆن بەڕێوە بچێت لە سیستمی سیاسییا. بەڵام  ئێمە شێوەگەل تر دادمەندیمان هەس کە بەشەر وەختێ زانستی فرە بوو، وەختێ زانی پەدیدەگەڵ یا چتگەلێ کە ڕوو ئەدا لە زیندگییا وەک بێژین کشتوکاڵ ئەکات، ئەڕێ ئاژەڵێ ئەکوژێت یا  کارگەلێ ئەکات و بۆ ئەو کارگەلە بۆ بەرهەمهێنانی پارە وە بۆ گەڕاندنی ئەو سیستمە سەرمایە کە وەک ئێزێ لە قەرنگەلێ، سەدەگەلێ ١٩ و ٢٠-ی میلادی .... ئەمە وەختێک چاو لێ ئەکات زانی کە یەک سری چتگەلی تریش هەس بۆ باسی یەکسانی و دادمەندی وە فەقەت ئەو باسە سیاسییە نییە ئەگەر ئێمە وا چاوی لێ بکەین. وە ئەو چتگەل ترە کە ئەبێتە پەیوەندی مرۆڤ تەک ژینگە ئا ئەوەنە گرینگە کە ئەگەر چاوی لێ نەکات و ئەگەر گرینگی پێ نەئات ئەوێتە باعیس هەر ئەو ئیشی خۆیە، هەر ئەو زیندگی خۆیە، وە عەواقیب یا بێژین چتگەلێ بە بار تێرێ کە تووشی کێشەگەلێکی زۆر جیدی وە گرینگی ئەکات.
ئەمە لە قەڕەنی بیست و یەکا زۆرتر ڕوون بوو بۆ  مرۆڤ بە گشتی لە ناو دنیائا وە ئەم باسی ئاڵوگۆڕی کەش و هەوا و باسی تەغیراتی ئیقلیمی و ئەمانە  کە ئیوە تەکیا ئەی ناسن و ئا ئێستە شتێکە کە لە دونیا زۆر لە سەری کار ئەکرێ. وە ئەمە وردە وردە بەشەر زانگیە کە دانیشتنی وە نەحەوە وە جورێک کە تەعامول ئەکا تەک ژینگە، تەک ئەتڕافیا ئەمە گرینگە و ئەشێ بزانێت کە چۆن ئەم دادمەندییە بەینی  مرۆڤ و باقی چتگەلێ کە هان لە ناو ئێکۆ سیستما بە گشتی ئەگەر بێژین یا ژینگە ئەگەر بە گشتی ناوی بوەین.
بەڵام خوب ئەمە یەک دانە ڕیشەی فەلسەفی هەس. یانی ڕیشەگەلی فەلسەفی هەس کە چۆن ئەسڵەن بیر کریاگەسەوە لە ئەمە. بە کورتی بێژم لە کاتی سەدەگەلی ١٦ و ١٧ و١٨ یانی لەو کاتەوە کە رێنێسانس کریا و ئەو کەسگەلە کە فیلسوف بوون فکریان ئەکردەوە بە عینوان میسال ئێسپینۆزا  یەکێ لە ئەوەڵ کەسگەلێک بوو کە ئەیوت فەقەت ئەمە مرۆڤ و بنیایەم  نییە  کە گرینگی هەس ئێمە ئەشێ گرینگی بەین بە چتگەل تریش. گرینگی بەین بەو دارە، کە ئێمە دانیشین لە ژێریا، بەو دارە کە میوەمان پێ ئەئات بەو دارە کە مەسەلەن، گرینگی بەین بە ڕووخانە، گرینگی بەین بەو ئاژەڵە، گرینگی بەین بە چتگەل تریش. ئێسپینۆزا کەسێک بوو کە ئەمەی مەترح ئەکرد وەک ئێژێ شەکی ئەکرد. یانی ئەیوت کە ئەمە گرینگێکی هەس بەڵام  نازانم پەیوەندی ئەمە چۆنە یانی ئەو پەیوەندییە جارێ دەرنەکفتوو.
هاتینە بەرەوە نەزەگەلێ لە دەهەگەلێ ١٩٦٠، ١٩٧٠ کە وەک رێنێسانسێک بوو لە بواری ئێکۆلۆژیکا. کە فیلسووفەگەلێ هاتن ئەم باسگەلێ ئێکۆلۆژییان وەک شێوەیەک فکری مەترەح کرد. وەک شێوەیەک بیرۆکە مەتڕەح کرد کە لەوا وتیان کە دوو سێ مۆدێل بوو. یەکێکی دیپ ئێکۆلۆژی بوو کە پیتر ستنگر و کەسگەلێک وەک ئەمانە بوون کە ئەیان وت کە حقووق فەقەت بۆ  مرۆڤ نییە، ئەمە تواو چتگەلێ ئێلێمانگەل وە تواو چتگەلێ کە لە ئێکۆ سیستم و ژینگەئا هەس ئەمانە گشتیان بۆ خۆیان ساحێوی یەک حقووقن کە ئەشێ بیپارێزین و ئەم پاراستنی حقووقە فەقەت بۆ مرۆڤ نییە  ئەمە باسی دیپ ئێکۆلۆژی بوو بەڵام هات بەرترەوە باسی تر کریا. ئەو باسە زۆر مۆدێڕنتر بوو وە ئەو پەیوەندگەلییەی ڕوون کرد کە باسی سۆشیاڵ ئێکۆلۆجی بوو یا ئێکۆلۆژیێێ کۆمەڵگایی بەو جۆرە ئەگەر ناوی بوەین کە هات ئەو پەیوەندییە ڕوون کرد کە ئەگەر ئێمە ئێلێمانگەلێک  جیاوازی ژینگە یانی مرۆڤ، ئاژەڵ، ڕووخانە، دار، کێف تواو ئەمانە لە نەزەرا بگرین، بیخەینە بەرچاو  ئەمانە گشتی بەیەکەوە پەیوەندی هەس ئەو پەیوەندییە وە پەیوەستبوونیان بە یەک  ئەوە چتێک بوو کە ڕوون کریا. یانی ئەمە فەقەت ئەوە نییە کە ئێمە بیپارێزین  چون حەقی هەس بیپارێزین چون گرینگە. نا ژینی ئێمە گڕێی خوارگە لە تەک ژینی ئەو ئاژەڵە، لە تەک ژینی ئەو گیا، لە تەک ژینی ئەو دارە. یانی ئەم ژینی ئێمە، ژیانی ئازاد کە کەم کەم تێمە سەر باسی ڕوانگەی ئێکۆلۆژیکی ژن، ژیان، ئازادی.
ژیانی ئازاد گرێی خواردگە تەک ئەوا کە ئێمە چۆن بتانین ئەو ڕابیتە و پەیوەندییە  تەک دەور و وەرمانا وە تەک  ژینگە بەرقەرار بکەین. یەک کار کە کریا کە ئەمە پەیوەندی ئەخواتەوە بە ژن، ژیان، ئازادی و باسی ڕوانگەی فێمێنیزمیش چتێ بوو کە مۆرای بووکچین مەتڕەحی کرد بە تایبەتی  لە کتێوی Ecology of Freedom  ئا. کە لە دەهەی ١٩٨٠-ی میلادی یا بوو ئەگەر ئیشتبا نەکەم ١٩٨٢ئەو کتێوە هاتە دەرەوە. کە باسی ئێکۆلۆژی ئاف فریدم یا وەکە ئەوە بێژی ئێکۆلۆژی ئازادی، ژیانی ئازاد ئەمە بوو کە ئەو جۆرە کە لە ناو کۆمەڵگا مرۆڤ تەک مرۆڤا هەر ئەو باسە کە کردمان سیستمی سیاسی، سیستمی کاپیتاڵ یا گەڕانی/ سووڕانی پارە و سەرمایە  ئەو جوورە کە ئەوە دروست ئەکریێت وە ئەگەڕێت ئەگەر دادمەندی تیا نەوێت، ئەگەر سیستمەکە هایرارشی بێت ئەگەر جۆرێ بێت کە سەردەستی بێت، پێناسەی سەردەستی بێت، گرووپێک وە سەردەستی بێت خەلکێک کە بە بۆنەی پێناسێکیانەو سەردەستن. ئێستە ئەو پێناسە ئەتوانێت پێگ بێت پیاو سالاری بێت کە گرینگترین سەردەستی بوو کە لە مێژووا هەسمان تا ئێستە ئەو جۆرەی کە فرێک لەوان چاویان لێ کردگە وە منیش خۆم بەو باوەرمە کە باسی پیاوسالاری مێژووییترین وە یا گرینگترین چتێکە کە نایەکسانی لە ناو کۆمەڵگای مرۆڤا ڕوون ئەکات و بووگە و ئەبێ بشکێت.
وە ئەوە ئەتوانێ ئەوە بێت، ئەتوانێ نایەکسانییێ ئایینی بێت هەر ئەو جۆرە کە کاک ڕەزا باسی کرد، باسی ئایینی کە ئەو پێناسە ئایینییە بوێتە ئەوە  کە بوڕی یانی دەر واقیع بەشێک لە کۆمەڵگا بتانێ  زاڵ بێت و سەردەست بێت بەسەر بەشێ ترا وە جۆرگەلێ جیاوازی نایەکسانی و جۆرگەلی جیاوازی سەردەستی لە کۆمەڵگا. بووکچین وە ئەو باسی سۆسیال ئێکۆلۆژییە  بووم شناسی ئیجتیماعی یا ئێستە بە هەر جۆرێ ناوی بوەین  من ئینگلیسییەکەی ئێژم کە بڕێک بەو ناوە ناسیاگە  لە ناو ڕێفرێنسەکانا، باسی ئەوەیە ئەکرد کە بونیە وە ئەو ناوکی ئەو وتارە ئەوە بوو کە ئەگەر لە ناو کۆمەڵگا مرۆڤ تەک مرۆڤا نەتانێت ئەو دادمەندییە بەرقەرار کا وە لە ناو سیستمێکا بێ کە سەردەستیی بێت مرۆڤ بە گشتیش ناتانێت  تەک ژینگەئا، تەک باقی چتگەل گیاندارگەلا، تەک ئەو دار و درەخت و ئێکۆ سیستم و ئەوانە ئەو پەیوەندییە کە لە ڕوانگەی ئێکۆلۆژیکەوە مەتڕەح ئەوێت، ئەگەر ئەو پەیوەندییە خراو بێت ئاکامەکەی، ئەو عاقیبەتەکەی تێتەو و ئەخواتەو سەر خودی مرۆڤا.
ئەگەر لە ناو کۆمەڵگا ئەو ستەمە بێت ئەو ستەمە ئەچێت وە لە بەینی مرۆڤ و ژینگەیشا ئەوێت. یانی ئێمە تا نەیێین ناو ماڵی مرۆڤ ڕێک نەخەین  وە نەیێین ئەو تەبعیزە وە ئەو سەردەستییە لا نەوەین بە تایبەت باسی پیاو سالاری. کە باسی ژنی ئازاد ئەکات، ئەگەر ئێمە ژنی ئازادمان نەوێت لە کۆمەڵگا ناتوانین ژیانی ئازادمان بێ کە ژیانی ئازاد پەیوەندییێ مرۆڤە لە تەک ژینگەئا. وە لەسایە و لە پێوەرێ ژنی ئازاد و ژیانی ئازادا هەس  کە ئێمە ئازادیمان بە گشتی ئەتانین تەعریف بکەین. 
ئەم  ڕوانگەیەکە کە من خۆم چاوم لێ کردگە  لە سەر ژن، ژیان، ئازادی  وە ئەڵبەتە ڕوانگەگەلێ تریش هەس، کەسگەلێ تریش بە جۆرگەل تر چاویان لێ کردگە، بەڵام ئێمە وەختێ ئەڕۆین وە ڕیشەکەی تەردێنین  ئەوینین کە بەڕێز ئوێجاڵان چۆن بیری کردگەسەوە، لە چ ڕوانگەیەک  دەرواقیع بیرۆکەییەوە هاتگە چ شتگەلێک ئەسەریان دانیاگە پێم واسە کە ئەم وشە بەو جوورە  تەکامولی پەیدا کردگە، بەو جوورە چووگە پێشەوە وە باڵغ بووگە وە ئیستە توانیگیە  بەم جۆرە خۆی بنوێنێت لە دنیا ئا وە ئەوەنە قەوی یە  کە یەتانێ کە چتگەلێ کە لە ڕۆژی دنیا ئا  یانی هەر لە ڕۆژئاوا، ولاتە ڕۆژئاواییەکانیشا باسی گەشەی بەردەوام دەقیقەن  باسی ئەوە ئەکات  کە ئێژێ ئێمە ئەو گەشەی  کە بەشەر لە قەڕنی ١٩  و ٢٠ ئا بووی دوای ئینقیلاب سەنعەتی، دوای ئەوەی کە مۆتۆری بەرهەم هێنا، ماشێنی بوخاری بەرهەم هێنا وە تانی سەنعەت بواتە پێشەو  وە کەلکی لێ وەربگرێ بۆ  ئەو سیستمی کاپیتالیزمە بۆ  ئەو سیستمە کە بتوانێت پارە دروست کا، ئەو پارە بێتە سرویس  و خەڵکێک بتانن فزوونتر دەر واقع کەلکی لێ وەربگرن  و خەڵکێکیش لە خوارەوە بمێنن  کە ئەوە نەوعێک هایرارشی دروست کرد ئەو مۆدێلی مۆدێرنیتە کە بەشەر چوو بە شوێنییا لە قەڕنی ١٩ و ٢٠ ئا. بەڵام ئەمە وەختێ بەردەوام بوو زانی کە فەقەت ئەو پێوەرێ گەشەیێ ئابوورییە نییە . یانی بەر پایەی ئەو گەشەی مۆدێڕنیتە کە لە قەڕنی ١٩ و ٢٠ ئا بوو.
لە قەڕنی ٢١ ئا وە لە ساڵگەلێکا کە ئێمە ئیستە ئەوینین لە وڵاتە ڕۆژئاواییەکانیشا بە گشتی زانیگیانە  وەختێ ڕوون بووەوە ئەو پەیوەندییە بەشەر وە مرۆڤ تەک ژینگە ئا، وەختێ ئەوە ڕوون  بووەوە  زانیان مۆدێرنیتە ئیتر هەر ئەوە نییە کە  ئێوە گەشەی ئابووریتان بێ. ئەشێ لە لای گەشەی ئابوورییەو  کە سێ پێوەرمان هەس بۆ گەشەی سەقامگیر یا گەشەی بەردەوام کە UN یش ئاماژەی پێ ئەکات: یانی باسی دادمەندی ئابووری یە،  دادمەندیێ ژینگەس  وە دادمەندیێ کۆمەڵگا و ئیجتماعی یە.، کۆمەڵایەتییە. کە ئێمە ئەم سیانە ئەبێ بەیەکەو چاو لێ کەین تا بتانین ئەو گەشەی سەقامگیر و گەشەی بەردەواممان هەبێت.
ئەگەر  بەیەکەوە چاوی لێ نەکەین ئەو پێوەرەکانی تری، یانی ئەگەر ئێمە  فەقەت گەشەیێ ئابووری  چاو لێ بکەین باسی ژینگە تووشی کێشەگەلێکمان ئەکات کە ئەو گەشەی ئابوورییە ناگەیەتە ئەنجامێک کە بەشەر وە مرۆڤ بتوانێ ژینێکی ئازادی بێت  وە ژینێکی باشی بێت. کە ئێمە ئەو ئەسەرگەلە، ئەو عەواقیبیە خەرکین ئەیوینین ئێستە لە دنیا.
پەس ئەم باسی گەشەی سەقامگیر و گەشەی بەردەوام  ئەویش ئەڕێتە ناو ئەو خانەیی  باسی ئێکۆلۆژییە تا ڕادەیەک ئەوەی کە پەیوەندی هەس بەین جۆرێک کە مرۆڤ تەکیا هەڵسوکەوت ئەکا، دائەنیشێت و دادمەندی هەس و جۆرێک کە مرۆڤ لە تەک ژینگەئا هەسیی.
ئیستە ئەگەر بینە سەر باسی ڕۆژهەڵات وە باسی ئێران یانی پەیوەندی بەین تەک شەرایتی ئێستا یانی ئەم نزووتنەوەی ژن، ژیان، ئازادییە و شەرایتی ئێستا، شەرایتێ کە ئیستا هەس ئەڵبەتە ئەمە تورکیاش ئەگرێتەو یانی باکووریش ئەگرێتۆ جێگەی تریش ئەگرێتۆ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستا. بەڵام لە ئێرانا ئەگەر چاوی لێ کەین یەک دانە سیستمی  یونیتێرمان هەس  لە لحاز سیاسییەوە کە ئەو سیستم یوونیتێرە  وە سێنترالایزدە یان بێژین  ناوەندگەرا  ئەو ناوەند مەبەست ناوەند فەقەت جوغرافیایی نییە، ئەو ناوەندە مەعنی ئەوەسە کە پێناسەگەلێک ئەوانە سەرەکین وە  ئەو سەردەستییە بە بۆنەی پێناسەگەلێک دروست بووگە. وە ئەو پێناسە گەلە ئەڵبەتە ئابووریشە و ئێمە مافیای سپامان هەس یا مافیایەک ئیقتیسادی و ئابووریمان هەس ئەو مافیا بێ ئەوە کە بەرچاو بگرێ  ئەوەی کە چۆن لە سەرچاوە سروشتییەکان  کەلک وەرئەگرێ بۆ ئەوە کە پارە بەرهەم بێنێت. ئێمە هەسمان ئەوینین پێترۆ شیمی مەسەلەن  لە جێگەلی جیاواز لە ئێرانا، لە جێگەلێکا کە جێگەی بۆنەگەلی جیاوازی ئاژەڵ و  گیاندارەکانە کە ئەوانە ئەخاتە بەر مەترسی بەڵام  ئەوان پەکیان ناکەفێت. ئەگەر سنەییانە بێژتن. پەکیان ناکەفێ بە بۆنەی چییەوە پەکیان ناکەفێ  بە بۆنەی ئەوەوە کە گیرفانیان گرینگە وە  ئەوان ئەوە ئیتر لەبەرچاو ناگرن چون مافیا وجوودی هەس. وە چون ئەو چتە کە ها بەرچاوەو...



بەڕێوەبەری پانێل: هاوڕێ ئەزانم باسەکە زۆر زۆر گرینگە بەڵام کاتەکەت تەواو بوو چون پانێلی پێشتر تۆزێ کاتەکەیان زیاتر بە کار برد و ئێمەش بۆ ئەوە بتوانین لەو ماوە دوو سەعاتە داوامان لێ کرا کە ئەگەر بکرێ کەم بکرێتەوە بەڵام ئەم باسە باسێکی زۆر زۆر گرینگە، باسی ستەمی چەند قاتی ئەکەین و چەمکی ئینترسێکشناڵیتی بە ڕاستی زۆر زۆر گرینگە و ئەبێ  هەوڵ بدەین کاتەکە بەکار بەرین ئەو کاتە کە هەمانە. ئەگەر پێت باش بێت دوو دانە پرسیارەکە  وەرئەگرین چونکە بەڕێزت ناتوانی لەگەڵمان  بمێنیتەوە پرسیارەکان وەرئەگرین. هیوادارم لە داهاتوودا بکرێت لە کۆنفڕانسەکانی داهاتوو لە پانێلەکانی داهاتوو.
فەرید سەفەری: یەک دەقیقە یا دوو دەقیقە جەمعی کەمەوە
بەڕێوەبەری پانێل: فەرموو
فەرید سەفەری: سپاس، من فەقەت بە کورتی ئەوە بێژم کە  ئەو کێشە کە لە ڕۆژهەڵاتا هەس باسی ئەوەسە هەر ئەو باسی کە کردم  representation یا بەرپرسیارەتییەک لە ناوەندا وە لە ناو ئەو سیستمە ئا کە بەڕێوەی ئەو ات ئەو وڵاتە  نییە لە سەر ژینگە و سەرچاوە سروشتییەکان  وە ئەو بەپرسیارەتییە فەقەت کاتێک دروست ئەوێ کە بەشداریی بەشگەلی جیاوازی  کۆمەڵگا تەزمین بکریێ، بەشدار بوون زۆر گرینگە وە ئەوەسە کە ئێژین باسی ئەم ژینگە پەیوەندی ئەخوات  بە باسی decentralization   یانی ئەوەی کە ناوەندی نەوێت، ناوەند خوا نەوێت  ئەو سیستمە وە وەختێ نەوێت  بەشدار بوونی بەشگەلی جیاوازی کۆمەڵگا  لە ناو ئەو بەڕێوەبردنە  و ئەو چۆنیێتیێ کەلک وەرگرین و بەرهەم هێنان لە سەرچاوە سروشتییەکان ئەوە ئەگۆریێت و ئیتر کەس ناتانێت  بە بۆنەی ئەوەوە کە فەقەت پارە وەربگرێت و کەلکی لێ وەربگرێت گەلێ تر بخاتە پەراوێزەوە. پەس ئەو بەشدارییە فەقەت لە کاتێکا دروست ئەبێ کە ئەو سیستمە لە سیستمی یونیتیر دەر بێت  وە ئەو بەشگەلی کۆمەڵگا بەشدار بن وە diversity  و inclusion  یا بەشداری و دادمەندی بۆ تواو بەشگەلی کۆمەڵگا لەبەر چاو بگیریێت. زۆر زۆر سپاس
[چەپڵەی ئامادە بووان]
سۆڵماز دروودی بەڕێوەبەری پانێڵ: زۆر زۆر سپاس هاوڕێ فەرید بە ڕاستی ببورە کە قسەکەم پێ بڕیت  بەڵام کاتەکە کەم  بوو ، هاوڕێ فەرید ناتوانێ هەموو وەختەکە لە گەڵمانا بێت  دوو دانە پرسیارەکە وەر ئەگرین و هاوڕێ فەرید زەحمەت ئەکێشێ جوابەکە ئەداتەوە ودوایی بەردەوام ئەبین لە سەر پانێلەکە. فەرموو



پەیام حوسێنی: پەیام حوسێنیم ڕۆژنامەوان، لە شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادییا بینیمان گەلی گیلەک بە شێوەیەکی تایبەت بە ناسنامەی خۆیانەوە هاتنە گۆڕەپانەوە تا چەند پێوەندییێ  هەیە لە سەر ئەو هەڵوێستە سیاسی و نەتەوەایەتییەی گەلی گیلەک، پێوەندیی هەیە لەگەڵ لەناوچوونی سروشتی ئەو بەشەی جوگرافیای ئێران سپاس.
بەڕێوەبەری پانێل: سپاس بۆ بەشداریت. پرسیاری دووەم فەموو




چیاکۆ: سپاس بۆ بەڕێز فەرید، بە ڕاستی زۆر باش ناوەڕۆکی ژن، ژیان، ئازادی  گرێ دا بە سروشت و سروشتی ژیانەوە. وە پرسەکەی من ئەوەیە مادام کە وایە، بە ڕاستیش وایە ئایا ئێمە تەنیا ئەگەر تەنیا لە بازنەی  سیاسیدا بڕوانین بۆ ئەم تەڤگەرە یا ژن، ژیان، ئازادی تەسک نییە؟ چون ئەگەر تەنیا لە بازنەی سیاسی دا بڕوانین بووی وەک لە پانێلی پێشووترش دا ئاماژەی  پێ کرا کە ئەویش ڕاستە لەبەر ئەوەی کە ڕەوشەکە ئێستە هێندێ ڕاوەستاوە مرۆ دەتوانێ بڵێ چەقیوە، ئەمما ئەگەر بە پێی تەعریفەکەی  بەڕێز فەرید گرێ بدرێ بە سروشت و سروشتی ژیانەوە ئەو کاتە تەنیا بوعدێکی سیاسی نییە ، بوعدێکی فکری، کولتووری، و ئیجتیماعیشی هەیە ئایا ئەگەر وابێ ئیدی ئێمە نابێ لەو عەرسانەشدا یانی  فکری، زێهنییەتی، کۆمەڵایەتی و فەرهەنگیش دا گوفتمانسازی بکەین و نەهێڵین بمرێ وە ئەساسەن لە تەریقی ئەمەوە بۆ هیزگرتنەوەیەکی سیاسی، بۆ خیز گرتنێکی سیاسی دیسان ئیستیفادەی لێ بکەین؟ یانی سوئالەکەم کۆنکرێت ئەوەیە ئایا ئەگەر تەنیا مەحدوودی بکەینەوە بە عەرسەی سیاسیدا  کەم نییە؟
بەڕێوەبەری پانێل: سپاس بۆ بەشداریت . هاورێ فەرید فەرموو ئەگەر بتوانی وڵامی پرسیارەکان لە ماوەیەکی کورت دا بدەیەوە. ببوورە زۆر باسی کات ئەکەم بەڵام کاتەکە کەمە بە گشتی. فەرموو.



فەرید سەفەری: من فەقەت پرسیار ئەوەڵەکە خاس تێ نەگەیشتم. ئەگەر ئەوێ ئێوە دووپاتی کەنەوە بە کورتی.
بەڕێوەبەری پانێل: بەشداری گەلی گیلەک و پێوەندی لەگەڵ لەناوچوونی سروشتی گیلەک؟
فەرید سەفەری: سپاس. من لە پرسیار دووەمەکەو دەستی پێ ئەکەم. کە وتیان ئەمە فەقەت باسی سیاسی نییە یانی ئەمە باسی کولتووریشی هەس وە ئێمە ئەشێ چاو لەوەشە بکەین. دروستە و ئەمە بە لای منەوە ئەمە دوو چتی هەس یانی کولەن باسی ژینگە بۆ ئەوەی  کە ئەو بەرپرسیارەتییە دروست بێت یانی باسی ئامووزش یانی باسی ئەوەی کە چەنێ  لە کولتوورا هەس چەنێ گرینگی پێ ئەدریێت  حەتتا لە بنەماڵەکانا، لە خوارەوە  بێژین یانی لەوەی کە لە ناو خودی کۆمەڵگا چەنە ئەمە گرینگی پێ ئەدریێت باعیس ئەوێت کە  وەک ئێژێ consciousness بڕێت لە ناو مێشکی ئەو خەڵکە ئا بێت کە ئەمە گرینگە و ئەمە چتێکە کە هەر وا ناتانین وەک جتک فانتێزی چاوی لێ بکەین ئەمە یەک مەسەلەی گرینگە کە بەرپرسیار ئەکا خەڵک  وە چاوەڕوانیان ئەکات ئەو کەسگەلە کە  دەر واقع دەسەڵاتیان هەس و ئەتانن ئەوانە بازخاست کەن وەک ئێژێ. یەک مێکانیزمێکە جۆرێکە عەمەڵ ئەکات. بەڵام لە لایەک تریشەو  لەسەرەوە سیستمەکە گەرەک جۆرێ  بێت  کە ئەو پەیوەندییە خاس دروست بێت یانی پەیوەندییەک تەک سیستمێک کە بەڕێوەی ئەوات یا بێژین حوکمڕانی  تەک ئەو نەهادگەلە یا ئەو ناوەندگەلی کۆمەڵگایی وەک بێژین civil society  گەلە یا ناوەندگەلێ کە سەربەخۆیشن، ناوەندگەلێ کە  پێوەندیان تەک ئەو مافیاگەلە نییە. پێوەندییان تەک ئەو بەڕێوبەرایەتییە سیاسییە نییە  و ئەو ناوەندگەلە سەربەخۆ ئەتانن  بریار بەن لە سەر ئەوە کە ئەم کارە دروستە بۆ ژینگە یا نییە بە تایبەت ئەگەر لۆکاڵ بن یانی  لەو جێگا بن، مەسەلەن بۆ کوردسان ناوەندگەڵێ بن کە کورد بن، ناوەندگەلێ بن کە خۆیان  لەو ژێنگەئا ئەژین وە ئەو ژینگە ئەزانن و ئەوانە بتانن ئەو کارە بکەن بەڵام باسی کولتوورییەکەشی لە لای ئەما هەس و ئەمە لە دوو ڕوانگەوە ئەشێ چاوی لێ بکەین هەم لە خوارەوە لە ناو کۆمەڵگا هەم لە بانەوە هەم لە باسی بەڕێوەبەرایەتی و حوکمڕانییەکەیا.
بۆ باسی گیلەک  کە وتیان فرە شتێ سەرنجراکێشیان خستە بەرچاو بە چاو منەوە ئەم هاوڕێیە کە پرسیارەکەیان کرد وە دروستە . یەکێک لە باس گەلێکە. ئەڵبەتە گیلەک باسی پێوەری زوانیشی هەس ئێمە  بیرمان نەچێت زوانی گیلەکی هەر وا کە چووینە بەرەوە تییاچووگە یانی زوانی کوردی ئێستا پاراستیاگە بە جۆرگەلێک کە خۆمان، خەڵک تانیگە خەبات کات و ئەم زمانی کوردییە بپارێزگێت بە جۆر گەلێک و ئێستا بتانین ئێمە بماونوێ بەڵام زوانی گیلەکی زۆر فرەتر تووشی کێشە بووگە و چتێکی لێ نەماگە وە ئەمیشە یەک باسی  گەلی گیلەک هەس و یەک ئەم باسی ژینگەس بە دروستی ئاماژەتان پێ کرد هەس  ئەوان ئەوینن، مەلمووسترە بۆیان چون  ئەوەی کە نزیکترن بە ناوەند لە لحاز جوغرافیاییەوە وە ئەو کۆڕە وە ئەو ناوەندە  کە ئەو دەسەڵاتییە هەس وە  پارەیەی هەس وە ئەو مافیایەی هەس چۆن هاتگە ئەو سروشتی ئەوانە وە ئەو سەرچاوەگەلی سروشتی ئەوانیە خستگە بەر مەترسی  و ئەوە ئەوینن ڕۆژانە و ئەوە زۆر پێوەندی هەس  تەک زیندگی ڕۆژمەڕەیانا وە وختێ ئەویانە دیگە تێنە سەر خەت وە تێن خەباتیشی بۆ ئەکەن. بە لای  منەوە شایەد دوو پێوەری گرینگ بۆ بزووتنەوە لە گیلانا یەکێ باسی زوان بێت  کە ئەمە نابێ لە بیرمان بچێ کە زوانی گیلەکیش تییا چووگە، یەکێ لە زوانگەلە کە تییا چووگە وە باسی ژینگە و باسی سروشتی گیلان و بە تایبەت  کولەن ئەو مەنتەقەسە کە  مافیای سپا و مافیای  کە دەسەڵاتی هەس ئەخستگیە بەر مەترسی. زۆر زۆر سپاس.
[ چەپڵەی بەشداران]
بەڕێوەبەری پانێل: زۆر زۆر سپاس بۆ بەڕێزت، زۆر زۆر سپاس هاوڕێ فەرید بۆ بەشدارییەکەت.