وێنه‌کانی ئانتوان سێڤروگوین

وێنه‌کانی ئانتوان سێڤروگوین

نووسینی: ئێمانوێل سێڤروگیان
ئارشیوی گالێری هونه‌ری ئازادتر و گالێری ئارتوور م. ساکلر،ئه‌نیستیتووی سمیتسۆنیان، ده‌وڵه‌ته‌ یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مه‌ریکا
وه‌رگێڕان له‌ ئینگلیسییه‌وه‌: حه‌سه‌نی قازی
ئه‌م وه‌رگێڕانه‌ پێشکێشه‌ به‌ کاک عه‌مماری گوڵی له‌به‌ر هۆگر بوونی به‌ وێنه‌کانی سێڤروگوین

ئانتوان سێڤروگوین (1933-1830) وێنه‌گرێکی ڕه‌سمی ده‌رباری سه‌لته‌نه‌تی ئێران بوو و ئه‌و ستودیۆی وێنه‌گرییه‌ی که‌ له‌ تاران هه‌یبوو له‌ ساڵانی 1870 کانه‌وه‌ تا ساڵی 1934 زۆر به‌ڕمێن ، به‌نێوبانگ وسه‌رکه‌وتوو بوو. ئه‌م وێنانه‌ی له‌م کۆلێکسیۆنه‌ دا ده‌یبینن به‌ڵگه‌ی وێنه‌یی سه‌روبه‌ندی سلسله‌ی قاجار و به‌راییه‌کانی سلسله‌ی په‌هله‌وی یه‌ له‌ ئێران. به‌ربڵاوی و جۆراوجۆری جێی تێڕامانی وێنه‌کانی ئانتوان سێڤروگوین و، ئه‌و به‌رهه‌مه‌ به‌رچاوانه‌ی وا له‌ ستودیۆکه‌ی دا ئاماده‌ کراون، سه‌رچاوه‌یه‌کی گرینگ له‌ به‌ر ده‌ست ئه‌و که‌سانه ده‌نێن که‌ له‌م ڕۆژگاره‌ دا ته‌ماشای ئه‌و وێنانه‌ ده‌که‌ن بۆ ئه‌وه‌ی مێژووه‌ کولتوورییه‌کان و تاکوته‌رای هێڕاڕشی کۆمه‌ڵی ئێران لێکاڵاکه‌نه‌وه‌. ئه‌و وێنانه‌ هه‌ر وه‌ها یارمه‌تیده‌ریشن بۆ ئه‌و زانستکارانه‌ی له‌و شوێنه‌واره‌ مێعمارییانه‌ ده‌کۆڵنه‌وه‌ که‌ سه‌ده‌مه‌یان پێگه‌یشتووه‌ یان تێکڕووخاون و، سه‌رچاوه‌ی ده‌ستی یه‌که‌میان له‌ به‌ر ده‌ست دا نییه‌. هه‌تا دێ زیاتر وێنه‌کان له‌ ڕووی هونه‌رییه‌وه‌ ده‌نرخێندرێن و ئه‌وه‌ش جار جار بایه‌خی به‌ڵگه‌یی وێنه‌کان ده‌شارێته‌وه‌. ئه‌وه‌ی له‌ هه‌موو شت گرینگترئه‌وه‌یه‌،وێنه‌کانی سێڤروگوین به‌شێکن له‌ مێژوویه‌کی ڕووداو و ڕابردوو و شوێنی کۆن به‌ ئێستاوه‌ ده‌لکێنن.
زانیاری له‌ مه‌ڕ وێنه‌کان
ئانتوان سێڤروگوین (1933-1830 یه‌کان) ستودیۆیه‌کی پیشه‌یی وێنه‌ هه‌ڵگرتنی هه‌ره‌ به‌ ڕمێنی له‌ تاران به‌ڕێوه‌ ده‌برد له‌ کۆتاییه‌کانی سه‌ده‌ی نۆزده‌هه‌م و به‌راییه‌کانی سه‌ده‌ی بیسته‌م دا. پیشه‌که‌ی و کاره‌که‌ی وه‌کوو وێنه‌گر هاوکات بوو له‌گه‌ڵ سه‌روبه‌ندێکی گرینگی میژووی مۆدێڕنی ئێران، واته‌ سه‌روبه‌ندی گۆڕانی به‌ شێنه‌یی واته‌ له‌ زه‌مانی شایه‌تی ناسره‌دین شا ( له‌ نێوان 1896-1848 دا له‌ سه‌ر ته‌ختی شایه‌تی بوو) تا ده‌گاته‌ سه‌رو به‌ندی ڕه‌زا شای په‌هله‌وی ( له‌ نێوان 1941- 1925 دا شایه‌تی کرد). وێنه‌کانی سێڤروگوین ڕه‌نگه‌ زیاترله‌ هه‌موو وێنه‌ی دیکه‌ی له‌ مه‌ڕ ئێران له‌ ڕۆژئاوا بڵاو بووبنه‌ته‌وه‌.
ستودیۆیه‌ ته‌جاڕه‌تییه‌کان له‌وه‌ تێگه‌یشتبوون وێنه‌ ئامرازێکی هه‌ر به‌که‌لکه‌ بۆ بازاڕ په‌یدا کردن و دابین کردنی هه‌ستی به‌ پرسیاری و ڕۆئیای ڕۆژئاواییه‌کان سه‌باره‌ت به‌ ڕۆژهه‌ڵاتی نێوه‌ڕاست. سێڤروگوین، وه‌کوو زۆر که‌سی دیکه‌ی که‌ به‌ر له‌وی و به‌ دوای ئه‌و دا کردبوویان و کردیان، وێنه‌یه‌کی سه‌باره‌ت به‌ ڕۆژهه‌ڵاتی نیزیک له‌ زه‌ینی ته‌ماشاکارانی بێگانه‌ دا نه‌خشاند که‌ هێندێک له‌ پێشداوه‌رییه‌ ڕۆژهه‌ڵاتناسییه‌کانی داده‌گرته‌وه‌، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا، ئه‌و وه‌کوو که‌سێک که‌ زۆربه‌ی ژیانی له‌ تاران ژیا، سه‌رنج و خۆشه‌ویستییه‌کی تایبه‌تیشی له‌ سه‌ر ئێران و کولتووری ئێرانی ده‌ دڵ دابوو. ئه‌و نه‌ک وه‌کوو چاوه‌دێرێکی دووره‌په‌ڕێز، به‌ڵکوو وه‌ک که‌سێکی نیزیک پێوه‌ندییه‌کی شه‌خسی و زانیاریانه‌ی له‌ گه‌ڵ ووڵاتێک دامه‌زراند که‌ بۆ لێ ژیان و وێنه‌ لێ هه‌ڵگرتنی هه‌ڵی بژارد بوو. وێنه‌کانی هه‌م خزمه‌ت بوون به‌ به‌رده‌نگی خۆماڵی و هه‌م ڕۆژئاوایی.
سێڤروگوین، هه‌رمه‌نییه‌کی عیسایی و ڕه‌چه‌ڵه‌کی ده‌گه‌یشته‌وه‌ ڕووسییه‌، ئه‌و له‌ کۆتاییه‌کانی 1830 یه‌کاندا له‌ ( به‌ ته‌واوی دیار نییه‌ چ ساڵێک) له‌ سه‌فاڕه‌تخانه‌ی ڕووسییه‌ له‌ تاران له‌ دایک بوو. بابی، قاسیل دۆ سێڤروگوین ، دیپڵۆماتێک بوو له‌ سه‌فاڕه‌تخانه‌ی ڕووسییه‌ له‌ تاران، که له‌ گه‌ڵ خانمێک به‌ نێوی ئاچین خانم زه‌واجی کرد و 7 منداڵیان هه‌بوو – 4 کوڕ ( ئیڤان، ئانتوان، کۆلیا و ئێمانوێل) و سێ کچ ( نێوه‌کانیان نازانین). له‌ دوای مه‌رگی ناوه‌ختی ڤاسیل دۆ سێڤروگوین له‌ به‌ر ڕووداوێکی له‌ ئه‌سپ به‌ربوونه‌وه‌ دا ، ژنه‌که‌ی چووه‌وه‌ شاره‌که‌ی خۆی واته‌ تیفلیس، پێته‌ختی ئێستای گورجستان. بارودۆخی ماڵی و گوشاری به‌ڕێچوون ئه‌و خێزانه‌ی ناچار کرد بار که‌ن بۆ شاری هه‌رێمی ئاکۆولیس و له‌وێ براکان چوونه‌ مه‌دره‌سه‌، دوای ته‌واو کردنی خوێندن، ئانتوان گه‌ڕاوه‌ تفلیس و ده‌ستی کرد به‌ کاری نه‌ققاشی و زۆر زوو سه‌رنجی به‌ره‌و ئامرازی نوێی وێنه‌کێشان ڕاکێشرا. له‌وێ بوو که‌ له‌گه‌ڵ وێنه‌گری ڕووسی دیمیتری ئیڤانۆڤیچ ئێرماکۆڤ (1916-1845) کاری کرد و ئه‌و وێنه‌ زۆر و زه‌وه‌ندانه‌ی وا ئێرماکۆڤ له‌ سه‌فه‌رکانی دا بۆ ئێران ،کڕێیمه‌، ئاسیای نێوه‌ندی و قه‌وقاز هه‌ڵیگرتبوون زۆری کار له‌ سه‌ر کرد.
ئه‌وه‌ سه‌رده‌مێک له‌ ساڵانی 1870 دا بوو که‌ سێڤروگوین بڕیاری دا هه‌ڵسه‌نگاندنی وێنه‌یی خه‌ڵک، دیمه‌نی خۆڕست و مێعماری ئێران بکا و براکانی کۆلیا و ئێمانولیشی ڕازی کرد له‌و کاره‌ دا یارمه‌تی بده‌ن. ئه‌وان له‌ گه‌ڵ کاروانێک به‌ره‌و ئازه‌ربایجان وه‌ڕێ که‌وتن و له‌وێوه‌ له‌ کوردستان و له‌ لوڕستان درێژه‌یان به‌ پڕۆژه‌که‌ دا. ئه‌وه‌ یه‌که‌م گه‌ڕانی سێڤروگوین بوو به‌ نێو ئێران دا و به‌ دوای ئه‌وه‌شدا له‌ ماوه‌ی ژیانی دا زۆرجاری دیکه‌ به‌ ئێران دا گه‌ڕا بۆ ئاسته‌کردنی نرخاندنێکی وێنه‌ییی به‌ربڵاوی ئێران، ئاخره‌که‌ی ئه‌و سێ برایه‌ له‌ ساڵی 1883 دا چوونه‌ تارانێ و له‌وێ ستودیۆیه‌کی وێنه‌گرتنیان له‌ خه‌یابانی عه‌لائوده‌وله‌ ( خه‌یابانی فیرده‌وسی دواتر) کرده‌وه‌. ئانتوان مێشکی هونه‌ری کاره‌که‌ بوو و براکانی، به‌تایبه‌تی ئێمانوێل کارو باری به‌ڕێوبه‌ریان هه‌ڵده‌سووڕاند.
له‌تاران سێڤروگوین له‌ گه‌ڵ لویز گورگینیان، که‌ ژنێکی هه‌رمه‌نی – ئێرانی بوو زه‌واجی کرد و 7 منداڵیان بوو- چوار کوڕ ساشا، ئاندرێ، ئیڤان و میشا) و سێ کچ ( ئۆڵگای یه‌که‌م، ماری و ئۆڵگای دووه‌م)، کاری هونه‌ری وێنه‌گری و پۆرتره‌ کێشانی سێڤروگوین هه‌تا ده‌هات بره‌وی په‌یدا ده‌کرد و موشته‌ری زیاتر ده‌بوو به‌تایبه‌تی له‌ نێو چینی سه‌رده‌ست دا و ئه‌وه‌ش بووه‌ هۆی ئه‌وه‌ی ‌ پله‌ی یه‌ک له‌ وێنه‌گره‌ ڕه‌سمییه‌کانی ده‌رباری ناسره‌دین شای بدرێتێ. سێڤروگوین بۆ ئه‌وه‌ی له‌ پێشکه‌وتنی زانستی وێنه‌هه‌ڵگرتن دوا نه‌که‌وێ هه‌موو ساڵێک سه‌فه‌رێکی ڤییه‌ننا و شاره‌کانی دیکه‌ی ئوڕووپای ده‌کرد بۆ کڕینی کامێرا و هه‌روه‌ها که‌لوپه‌لی پێویستی وێنه‌ شوتنه‌وه‌.
قۆناخێکی تایبه‌تی له‌ ژیانی پیشه‌یی سێڤروگوین ئه‌و ئه‌رکه‌ بوو که فریدڕ‌یش سار (1945-1865) مێژوو نووسی ئه‌ڵمانی بواری هونه‌ر پێی ئه‌سپارد. سار له‌ گه‌ڵ ئانتوان و برایه‌که‌ی ئێمانوێل په‌یمانی به‌ست ئه‌وان کارێکی هه‌موولایه‌نه‌ی له‌ باشوور و باشووری ڕۆژئاوای ئێران بۆ ئه‌نجام بده‌ن و وێنه‌ی کێڵ و شوێنه‌واره‌کانی سه‌رده‌می هه‌خامه‌نشییه‌کان و ساسانییه‌کانی بۆ بگرن.نائارامی له‌ نێو زۆربه‌ی عه‌شیره‌ته‌کانی باشوور کارێکی وای کرد سار ده‌ست له‌و ئه‌رگه‌ به‌ مه‌ترسییه‌ هه‌ڵگرێ، به‌ڵام له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی ئانتوان له‌ گه‌ڵ سه‌رۆک عه‌شیره‌تی جۆر به‌ جۆر دۆستایه‌تی هه‌بوو و زۆر له‌وان موشته‌ری بوون ئه‌وه‌ به‌ قازانجی ڕاپه‌ڕاندی کاره‌که‌ی بوو له‌وێندرێ. وا وێده‌چێ سار هه‌موو وێنه‌کانی سێڤروگوین ی له‌ کاره‌که‌ی ( ڕه‌وه‌زه‌ به‌رجه‌سته‌کانی ئێرانی) دا به‌کار هێنابێ که‌ له‌ ساڵی 1910 به‌ هاوکاری له‌گه‌ڵ ئێرنێست هێرتزفێڵد له‌ بێرلین چاپی کرد. ڕه‌نگه‌ له‌ به‌ر شێوازی په‌یمان به‌ستنه‌که‌ بووبێ که‌ له‌ کتێبه‌که‌ دا هیچ سپاسی سێڤروگوین نه‌کراوه‌ و ئه‌وه‌ش زۆر به‌ قووڵی کاری لێکرد که‌ سه‌ڕه‌رای حه‌وله‌ گرینگه‌کانی و شان وه‌به‌ردانی ئه‌ركێکی ئاوا ئاڵۆز و پڕ له‌ مه‌ترسی چاو له‌ زه‌حمه‌ته‌کانی پۆشراوه‌.
دیاره‌ دواتر ئه‌و پێزانییه‌ به‌ دره‌نگیش بێ کرا، له‌ پێشانگه‌ نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کانی وێنه‌گران دا، واته‌ ئه‌و کاتانه‌ی سێڤروگوین خه‌ڵات و مێداڵی وه‌رده‌گرت بۆ کاره‌کانی، له‌وانه‌ ئه‌و خه‌ڵاتانه‌ی له‌ ساڵی 1897 له‌ برووکسێل و له‌ ساڵی 1900 له‌ پاریس وه‌ده‌ستی هێنا. ناسردین شاش سێڤروگوین ی به‌ نیشانی شێرو خورشیدی ده‌رباری ئێران خه‌ڵات کرد له‌ به‌ر خزمه‌ته‌کانی به‌ ده‌رباری سه‌لته‌نه‌تی، هه‌ر وه‌ها نازناوی "خان" (شازاده‌) شی درایه‌ و له‌وه‌ دوا له‌ تاران به‌ ئانتوان خان ده‌ناسرا، هونه‌ر به‌ سه‌ر هه‌موو ژیانی سێڤروگوین دا زاڵ بوو و ئه‌و به‌ مرخه‌وه‌ سه‌باره‌ت به‌ مێژوو،شێعر و ئه‌ده‌بیات به‌ زمانی فارسی، ڕوسی، فه‌ڕانسه‌یی و هه‌رمه‌نی بابه‌تی ده‌خوێنده‌وه‌. وه‌ک که‌سێکی دۆست و شیاوی خۆشه‌ویستی، ده‌ست ئاواڵه‌ باسی ده‌کرێ و ده‌ڵێن له‌ مه‌جلیس و میوانییان دا زۆر جار بڕگه‌ی دوور و درێژی کتێبی شانامه‌ی فیرده‌وسی له‌به‌ر ده‌خوێنده‌وه‌. دۆستانی بریتی بوون له‌ کارگێڕانی ده‌ربار، ده‌روێشان، سه‌رۆک عه‌شیره‌تان، ڕووناکبیران و دیپڵۆماتان. ئه‌و وه‌کوو نه‌ققاشێکیش له‌ سه‌ر نیگارکێشی نه‌ریتی ئێران لێکۆڵینه‌وه‌ی کرد و په‌سنی قوتابخانه‌ی ئێمپێرسیونیسمی فه‌ڕانسه‌یی و کاره‌کانی ڕامبراند ی ده‌دا، حه‌ولی ده‌دا له‌ وێنه‌کانی دا ڕووناکی ئاوا به‌کار بهێنێ که‌ ڕامبراند له‌ تابڵۆ نه‌ققاشییه‌کانی دا کردوویه‌تی.
گرژیی سیاسیی نێوخۆیی له‌ نێوان مه‌شڕووته‌خوازان و کۆنه‌په‌رستان گه‌یشته‌ نائارامی گشتی له‌ تاران له‌ ساڵی 1908 دا. زه‌هیروده‌وله‌ حاکمی ڕه‌شت، که‌ مه‌شڕووته‌خوازێکی سه‌ر له‌ پێناو بوو ماڵی له‌ ته‌نیشت ستودیۆکه‌ی سێڤروگوین بو. له‌ به‌ر زه‌هیروده‌وله‌ گشت خه‌یابانه‌که‌ به‌ ده‌ست سه‌ربازانی شا تاڵان کرا، ماڵی زه‌هیروده‌وله‌ وه‌به‌ر بۆمبان درا. ئه‌و تاڵان و بۆمبارانه‌ سه‌ده‌مه‌یه‌کی زۆری به‌ کۆلێکسیۆنی وێنه‌کانی سێڤروگوین گه‌یاند. له‌ نیزیکه‌ی 7000 شوشه‌ی وێنه‌ ، دواتر ته‌نێ کرا 2000 یان کۆبکرێنه‌وه‌ و ڕێک بخڕ‌ێنه‌وه‌. له‌ ماوه‌ی سه‌لته‌نه‌تی ڕه‌زا شا دا، بنه‌ماڵه‌ی سێرڤوگوین دووهه‌م زیانی مادی زۆر گه‌وره‌یان وێکه‌وت. شا له‌ حه‌وله‌کانی دا بۆ مۆدێڕن کردنی ووڵاته‌که‌ی فه‌رمانی دا ئه‌و 2000 شووشه‌ وێنه‌یه‌ی کۆلێکسیۆنی وێنه‌کانی سێڤروگوین که‌ مابوونه‌وه‌ ده‌ستیان به‌ سه‌ردا بگیرێ چونکه‌ پێی وابوو ئه‌وانه‌ " ئێرانی کۆن و ناپه‌سند" نیشان ده‌ده‌ن. ئه‌وه‌ش کۆتایی دا به‌ حه‌ولێکی چاوڕاکێشی وێنه‌گرتن که‌ سه‌رده‌مایه‌ک به‌ڕێوه‌چوو بوو. له‌ ساڵی 1933،ئانتوان سێڤروگوین که‌ له‌ سه‌ره‌وه‌ی 90 ساڵی دا بوو، له‌ به‌ر هه‌وی گورچیله‌ ژیانی له‌ ده‌ست دا و له‌ تاران له‌ گۆڕستانی بنه‌ماڵه‌ییدا به‌ خاک ئه‌سپێردرا.

هێندێک زانیاری زیاتر له‌ BINT PHOTOBOOKS ON INTERNET وه‌رگیراوه‌ که‌ ئه‌وه‌ له‌ خواره‌وه‌ ده‌یخوێننه‌وه‌ :
به‌ ڕواڵه‌ت ئه‌وه‌ کچی سێڤروگوین ماری بووه‌، که‌ به‌ ڕێگه‌ی پێوه‌ندی و خه‌ڵک ناسین دا توانی له شووشه‌ی ئه‌و 2000 وێنانه‌ی ده‌ستیان به‌سه‌دا گیرابوو 696 دانه‌یان وه‌ربگرێته‌وه‌، دوای مه‌رگی سێڤروگوین ئه‌و ئه‌م شووشه‌ی وێنانه‌ی پێشکێش کرد به‌ میسیۆنی پڕێسبێتێرییه‌ ئه‌مه‌ریکاییه‌کان له‌ تاران و ئاخره‌که‌ی ئه‌وانه‌ گه‌یشتنه‌ ئه‌نیستیتووی سمیتسۆنیان له‌ واشنگتۆن، دی سی، بۆ نێو ئاڕشیوی گالێری ئارتوور م.ساکلر. ئه‌وه‌ گه‌وره‌ترین کۆلێکسیۆنی کاره‌کانی سێڤروگوین ه‌ که‌ ماوه‌ته‌وه‌، جگه‌ له‌ ژماره‌یه‌کی دیکه‌ش که‌ له‌ ئاڕشیوی مه‌ردمناسیی نه‌ته‌وه‌یی دا هه‌ن له‌ ئه‌نستیتووی سمیتسۆنیان. وه‌ک زاندراوه‌ هێندێک له‌ کاره‌کانی سێڤروگوین له‌ هۆله‌ندیش هه‌ن له‌ کۆلێکسیۆنی زانکۆی له‌یده‌ن که‌ بریتن له‌ زیاتر له‌ 170 زینک و وێنه و له‌ مووزه‌خانه‌ی نه‌ته‌وه‌یی ئێتنۆلۆژی له‌ له‌یده‌ن پارێزراون.له‌ ڕاپۆڕتی ساڵانه‌ی ئه‌و مووزه‌خانه‌یه‌ بۆ ساڵی 1900 / 1899 دا له‌ ژێر باسی "ئه‌وه‌ی وه‌ده‌ست هاتوون" دا ئاماژه‌ کراوه‌ به‌ کۆلێکسیۆنێکی گه‌وره‌ی وێنه‌ی ئامووزشی و دیمه‌نی خۆڕست و خه‌ڵکی خۆجێی شوێنی جۆر به‌ جۆری ئێران. گوتراوه‌ ئه‌م وێنانه‌ بۆ ماوه‌یه‌کی درێژ خایه‌ن به‌ قه‌رز وه‌رگیران له‌ ئاغای و.ل. بۆسخارت، کۆنسوولی گشتی هۆله‌ند له‌ مێلبۆرن، ڤیکتۆریا له‌ ئوسترالیا. له‌ ڕاپۆرتی ساڵانه‌ی دواتر دا له‌ ژێر باسی " ئه‌وه‌ی بزر بوون" دا هاتووه‌. بۆسخارت داوای وێنه‌کانی خۆی کرده‌وه‌. له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی مووزه‌خانه‌ ده‌یه‌ویست وێنه‌کان بپارێزێ، به‌ر له‌وه‌ی بیانداته‌وه‌ به‌ خاوه‌نه‌که‌ی به‌ دیقه‌تێکی زۆره‌وه‌ له‌ به‌ر زینکه‌کانی هه‌ڵگرته‌وه‌. ئه‌گه‌رچی ئه‌م کۆلێکسیۆنه‌ی ئێستا هیچ شوشه‌ی وێنه‌ی ماکی تێدانییه‌ . به‌ڵام له‌ سایه‌ی ئه‌و ته‌گبیره‌وه‌ ئه‌و وێنانه‌ی سێڤروگوین پارێزراون و شووشه‌ی وێنه‌ ماکه‌کانیش بزر بوون. ئه‌وه‌ نازاندرێ ‌ ئاغای بۆسخارت وێنه‌ ماکه‌کانی چ لێکردووه‌ یان ئه‌وه‌ی ئێستا له‌ کوێن.