" سەرمایەداری ئیتر کۆن بووە، دەبێ بیر لە ئاسۆیەکی تازە، دنیایەکی تازە بکرێتەوە "

                                                        '

                                                        سەرمایەداری ئیتر کۆن بووە دەبێ بیر لە ئاسۆیەکی تازە، دنیایەکی تازە بکرێتەوە 

 هەڤپەیڤین لەگەڵ پرۆفێسۆر ئەمیر حەسەنپوور

پێشکێشکار : گولستان ئیکە

 گولستان ئیکە: ڕۆژتان بە خێر بێ بینەرانی هێژا و هەر وەها گوێگرانی ' ڕادیۆی دەنگی کوردستان '. ئێمە لە بەرنامەیەکی  دیکەی  ' ڕۆژباش کوردستان ' دا لەگەڵتانین . میوانی ئەمڕۆی ئێمە پرۆفێسۆر ئەمیر حەسەنپوورە  و ئێمە سەبارەت بە ژیان و بەسەرهاتی پڕۆفێسۆر ئەمیر حەسەنپوور  و هەر وەها کارە ئاکادێمیکەکانی دەدوێین. پرۆفێسۆر بەخێر بێن بۆ بەرنامەی ئێمە.

 حەسەنپوور:  زۆر سپاسوو دەکەم، زۆرم پێ خۆشە لەو بەرنامەیە دا بەشداری دەکەم.

 ئیکە: ئێمەش زۆر دڵخۆشین کە ئەمڕۆ ئێوە میوانی بەرنامەی ئێمەن. ئێمە قسە بکەن  بەڵام لە پێشدا با بزانین ئەمڕۆ چ قەوماوە لە مێژوو دا  و دوایە دەست بە قسەکانمان دەکەین.

[.....]

 ئێکە : دیسان بەخێر بێن بۆ بەرنامە و ئێمە دەمانەوێ هێندێک لە نزیکەوە ئێوە بناسین. ئەگەر ئیزنتان لە سەر بێ دەمەوێ هێندێک باسی ژیانی خۆتان بکەن. نازانم لە کوێ ڕا دەست پێ بکەین ، گۆتن بۆ ئێوە بەجێ دێڵم.

 حەسەنپوور: ئەمن  لە ساڵی ١٩٤٣ لە باژاری مەهاباد لە  دایک بووم . هەر لە مەهاباد گەورە بووم، تا تەمەنی ١٧ ساڵی لە مەهاباد دەرسم دەخوێند. لە ١٧ ساڵی دا چوومە تاران ، لە تاران مەدرەسەی ناوەندیم تەواو کرد. ساڵی دوایە ئیتر چوومە زانکۆی تاران لە وێ ئابووریم خوێند، ئیقتیساد  بە دوای ویدا زمانی ئینگلیسی ، بە دوای ویدا ماوەیەک لە مەهاباد موعەلیم بووم  یانی دەرسم دەکوت، دەرسی زمانی ئینگلیسی ، بە دوای ئەوا، دوو ساڵ دواتر چوومە  ئەمریکا بۆ دەرس خوێندن دووبارە بۆ ئابووری بەڵام  زوو گەڕامەوە و لە زانکۆی تاران linguistics  زمانناسینم  خوێند، ئیتر ئەوەم درێژە پێ دا، ماوەیەکی لە تاران بووم دوایە دووبارە چوومەوە ئەمریکا بۆ  تەواو کردنی دەرس خوێندن . لە ئەمریکا ئیتر  کامیونیکەیش م دەخوێند

ئیکە : ڕاگەهاندن

حەسەنپوور : بەڵێ  ڕاگەهاندن  ، زمان وەک ڕاگەهاندن ، زمان وەک نیزامێکی  ڕاگەهاندن ، بەڵام هەر وەها ئامرازی ڕاگەیاندنی گشتی یانی  mass media ، ئەوانەم دەخوێند و ئیتر لەو ماوەش دا  لە چالاکی سیاسی دا بووم ، لە بزووتنەوەی خوێندکاری  دا ، لە زۆر خەباتی تر  بەشداریم دەکرد. یانی خوێندن و خەبات  بۆ من جیا نەبووە هیچ کاتێک.

 ئیکە: ئێمە ئێستا باسی کام  ساڵان  دەکەین؟

 حەسەنپوور: باسی گشت ئەو ساڵانەی  کە ئەمن دەرسم دەخوێند. بە تایبەتی من لە ساڵی ١٩٦٠ لە زانکۆی تاران دەستم کرد بە دەرس خوێندن خەباتی  خوێندکاری بوو ، هەم خەباتی خوێندکاریی کورد  و هەم خەباتی خوێندکاریی ئێرانی . من یەکێک لەوانە بووم کە لە خەباتی خوێندکاری دا بەشداریم دەکرد. بەڵام دوایەش هەر وا ساڵانی دوایەش من  هەر وەک کوتم  هەمیشە، گشت کاتێک خەباتی خوێندن و خەباتی سیاسیم  تێکەڵاو بووە. تا ئێستاش دوای  ئەوەی کە من دەستم کرد بە دەرس کوتن لە زانکۆکانی کانادا ، دیسان بۆ من دەرس کوتنەوە  بەشێک بوو لە خەباتی سیاسی و فکری. هیچ کاتێک ئەوانە بۆ من جیا نەبوون، پێکەوە  بوون ، بەیەکەوە بوون.

 ئیکە: ئێوە خەباتی ئاکادێمیکی کە هەتا ئێستا کردووتانە دە هەمان کاتدا  وەکوو چالاکییەکی سیاسی دەنرخێنن؟

 حەسەنپوور:  هەمیشە وایە، هەر چالاکییەکی ئاکادێمیک ، هەر بۆچوونێک ، هەر باس کردنێکی دنیا کارێکی سیاسی یە. بۆ وێنە  ئەو کاتی کە هەوەڵ تلڤێزیۆنی ساتڵایتی کورد دامەزرا،  ماد تیڤی ، بۆ من  ڕووداوێکی گرینگ بوو چونکە لە زمانی کوردی  لە سەدەی بیست دا کورد، بە تایبەتی دوای ئەوەی کور دستان دابەش بوو،  بە سەر تورکیا و ئێران و عێڕاق  و سووریا و بەشێک لە  ئەرمەنستان ، زمانی کوردی زۆر درەنگ دەستی کرد بە  دە کار هێنانی چاپ  چونکە ئازادیی سیاسی نەبوو. لە تورکیا  ئیدی دوای ساڵی ١٩٢٥  نووسین بە کوردی، چاپ کردن بە کوردی قەدەغە کرا ، لە ئێران هەر وا زەمانی  ڕەزا شا قەدەغە بوو ، بە دوای  ویشدا لە زەمانی حەمە ڕەزا شای.  لە ١٩٣٠ ، ١٩٤٠ ، ١٩٥٠ ،  ١٩٦٠ چاپەمەنی کوردی لە ئێرانێ دا قەدەغە بوو. کەمێک بوو بەعزە ساڵێک ، بەڵام چاپ کردن بە کوردی قەدەغە بوو. لە سووریاش هەر وا بوو. دەوڵەتی مانداتی فەڕانسە کە دەسەڵاتی بوو بە سەر سووریا [دا] بۆ ماوەیەک ڕێگەی دەدا لە شەڕی جیهانی دووەم دا کە چاپەمەنی بە کوردی بێ. ' ڕووناهی ' هەبوو  بۆ وێنە، چەند گۆوارێکی  زەمانی شەڕی جیهانی دوەم بوو بە کرمانجی. یا ڕادیۆیەی کوردی بوو لە بەیڕووت زەمانی شەڕی جیهانی دووەم، بەڵام دوایە ئیتر ڕێگایان نەدەدا کوردی بنووسرێ و چاپەمەنی هەبێ. تلێڤیزیۆن کە پەیدا بوو دیسان زمانی کوردی تێدا نەبوو. جا بۆیە کاتێکی ' ماد تیڤی ' پەیدا بوو لەپڕا بۆ من ڕووداوێکی گەورە بوو و دەستم کرد بە ڤەکۆڵین، لێکۆڵینەوە سەبارەت بە  ' ماد تیڤی ' وەک هەوەڵ بەرنامەی ساتاڵایتی کوردی. جا بۆێەش ئەوە دیارە لایەنێکی ئاکادێمیکی بوو کە بۆ هەوەڵ جار نەتەوەیەکی وەک کورد کە دەسەڵاتی مێدیای زۆر کەم بوو ، مەسمیدیا مەنزوورم ئامرازی ڕاگەیاندنی گشتی؛ دەستی نە دەگەیشت بەو ئامرازانە چۆن بوو لە ناکاو، لە پڕ را  گەلی کورد دەستی گەیشتە ئاسمان [ دەستی هەڵدێنێ ]، کە تلڤیزیۆن لە ئاسمانەوە پەیامی خۆی  نارد بۆ تەواوی کوردستان و بۆ ئوڕووپا و ئەوە وەک ڕووداوێکی گرینگ من چاوم لێ کرد. یانی  باری ئاکادێمیکی بوو بەڵام بۆ من باری ئاکادێمیک و سیاسییەکەی وەک یەک  وا بوو. بۆ من گرینگ بوو کە لە باری ئاکادێمیکەوە چاو لە میدیا [ ماد ] تیڤی بکەی  کە ئەو میدیا [ ماد ] تیڤییە چ بوو. چۆن بوو پەیدا بوو ؟  دوایە کە پەیدا بوو لە ئەوەڵەوە خەبات بوو ، دەوڵەتی تورکیا هێرشی بردە سەر میدیا [ ماد] تیڤی و ماوەی چوار ساڵان لەگەڵ دەوڵەتی بریتانیا خەریک بوو  کە دەوڵەتی بریتانیا ئیجازەنامەکەی وەرگرێتەوە، پێشی پێ بگرێ. ئەو پڕۆسەی خەباتە  کە خۆی خەباتێکی سیاسی بوو بۆ منیش لە ڕوانگەی ئاکادێمیکەوە چاو لێ کردنی خەباتێکی سیاسی بوو.

ئیکە: و لەو بارەیەوە ئێوە چاوەدێریتان کرد و هەتا ئێستاش هەر مێدیای کورد دەشۆپێنن.

حەسەنپوور: وایە. تا ئێستا ئەو خەباتە بە ڕاستی  کە ئەو گشتە تلڤیزیۆنی ساتاڵایتی کوردی هەیە دیسان ئەوەش خۆی هەر خەباتێکی سیاسی یە. و جێگەی ئەو تلڤێزیۆنانە لە مێدیای کوردی دا، مەبەستم لە ئامڕازی ڕاگەیاندنی کوردی دا دیسان جێگەی وانە، هەر کامەی لە چ ڕوانگەیەک چاو لە کێشەکانی کورد و دنیا دەکا دیسان ئەوەش هەر کێشەیەکی سیاسی یە.

ئیکە: دیارە ئەو مەسەلەی کە ئێوە باسی دەکەن لە پێوەندی لەگەڵ ستاتوسی کوردان گەلێک گرینگە. ئێمە دیسان دەگەڕێینەوە سەر ئەو مژارە و قسەی  لێوە دەکەین ، بەڵام لە مەڕ ژیانی ئێوە دەخوازم ئەوە بپرسم ، ئێوە دەتانتوانی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستانێ خەباتی ئاکادێمیکی خۆتان بەردەوام بکەن؟ یان بژاری ئێوە ئەوە بوو لەدەرەوەی ووڵات لە ئەمریکا یا لە کانادایە درێژە بەو خەباتانە بدەن. ئەو دەرفەتە نەبوو کە ئێوە لە ناوچەیەکی کوردستانێ ئەو خەباتە بکەن؟

حەسەنپوور: لە ئێرانێ ، لە کوردستانی ئێرانێ زەمانی پەهلەوی کە دەبێتە ساڵانی ١٩٢٠ تا ١٩٧٩ چەند ساڵێک بوو کە دەوڵەت دەسەڵاتی تەواوی نەبوو دەوڵەتی پەهلەوی، کەمێک چاپەمەنی کوردی بوو. بۆ وێنە ساڵی ٤٥ -١٩٤٤ ڕۆژنامەیەک لە تاران بڵاو دەبووەوە ، ' کووهستان'  بە کوردی، بە فارسی. یا چەند شتێکی تری ئاوا بوو، ساڵانی ١٩٦٠ دەوڵەت خۆی ئیجازەی دەدا بەعزە چاپەمەنییەکی کوردی هەبێ. ڕۆژنامەیەکی کوردی بە ناوی 'کوردستان' هەبێ. بەڵام لە زانکۆکان دا ئیمکانی ڤەکۆڵینی سەبارەت بە کورد نەبوو بە ڕاستی، زۆر کەم. لە دەرەوەی ووڵات دیارە ئەوە هەبوو. لە ئێران کاتێکی من. لە ئێران من زمانناسیم دەخوێند ، linguistics بەڵام  ئیمکانی ئەوەی کە ڤەکۆڵینی سەبارەت بە زمانی کوردی بکەم بە ڕاستی نەبوو. بەڵام لە دەرەوەی ووڵات دیارە ئەو ئازادییە هەبوو ، ئەو ئیمکاناتە بوو. ئێستا کەمێک وەزع گۆڕاوە. ئێستا دیارە لە کوردستانی ڕۆژهەڵات  چاپەمەنی کوردی هەیە، میدیای زارەکی وەک تلڤیزیۆن و ڕادیۆ هێشتا هەر دەسەڵاتەکەی بە دەسەڵاتی دەوڵەتە. ئەوەی کە هەبێ هەرچی هەیە میدیای دەوڵەتییە، بەڵام لە چاپەمەنی دا بەعزە ئازادییەک هەیە هەر وەها بۆ ڤەکۆڵین خوێندکاری کورد دەتوانێ  لە بەعزە بابەتێکی کولتوور و مێژوو و سیاسەتی کورد لێکۆڵین بکا. بەڵام من ئەو ماوەیە زۆرتر لە دەرەوەی ووڵات بووم. لە دەرەوەی ووڵات ، دیسان لە دەرەوەی ووڵات دەزانی چۆنە تەنانەت لە کانادا و ئەمریکاش ڤەکۆڵینێکی سەبارەت بە کورد ناکرێ بڵیی لایەنی سیاسی نییە. تۆ ئەگەر ڤەکۆڵینێکت هەبێ سەبارەت بە زمانی کوردی ، بتەوێ کتێبێک بڵاو بکەیەوە، ئەوەی کە کتێب بڵاو دەکاتەوە، ناشرەکان ئەوانەی کۆمپانی بڵاو کردنەوە چاو لەوەی دەکەن ئەو کتێبە دەفرۆشرێ لە بازاڕا یان نا فرۆشرێ. ئەوە لە کاتێکدا کە کێشەیەکی ئابووری یە، بەڵام لە واقیع دا سیاسیش هەیە. بۆچی دەبێ کە کتێبێکی دووسەد سێ سەد لاپەڕەیی  کە سەبارەت بە کێشەیەکی کورد بێ کاتێکی کۆمپانیێکی بڵاو کردنەوە پێی خۆش نییە بڵاوی بکاتەوە چونکە لە بازاڕا، لە بازاڕی ئابووری سەرمایەداری دا نافرۆشرێ، ئەوە دیسان دەبێتە کێشەیەکی سیاسی. ئەو کێشانەی کە دێتەوە سەر مەسەلەی گەلێکی زوڵملێکراو کە دەوڵەتی خۆی نییە کاتێکی بڵاو نابێتەوە؛ کاتێکی کتێبێک سەبارەت بە تورکییە، کۆماری تورکییە زۆرتر بتوانن چاپی بکەن تا سەبارەت بە کێشەیەکی کورد ئەوە دەبێتە کێشەیەکی سیاسی.

ئیکە: ئەوە هێندێک سەرنجی ئێمە ڕادەکێشی بەرەو ئەو ئاستەنگیانەی کە ئێوە دەی ئەزموون  لە بواری لێکۆڵین دا ، لە بواری کار و خەباتی ئاکادێمیک دا. وەکوو دیکە ئێوە تووشی چ جۆرە ئاستەنگییەک دێن، چونکە ئێوە لە مەسەلە و لە گیروگرفتی کورد دەکۆڵنەوە و پرسی کورد لە هەرێم دا پای گەلێک دەوڵەتان دەگرێتەوە،  هەر وەها لە ئاستی  ناونەتەوەیی پای لایەنان دێنێتە گۆڕێ. ئێمە دەبینین لە سەردەمی ئێمە دا هەموو چاویان بڕیوەتە جوغرافیای کوردستانێ. ئێوەش لە مژارێکی ئاوا دەکۆڵنەوە. با ئاوا بپرسم چۆن بۆ بابەتەکە دەچن؟

حەسەنپوور : دەزانی ئەو ماوەی پەنجا شێست ساڵێ ڕابردوو، پەنجا ساڵی ڕابردوو کە خۆم  بەشداریم تێدا کردۆ شتێکی زۆر لە بەرچاو بۆ  دەکرێ ڤەکۆڵینی لێ بکرێ ئەو ساڵانەی کە خەبات بووە لە کوردستان بۆ وێنە ساڵی ١٩٦١  کە خەباتی چەکداری لە کوردستانی عێڕاق دەستی پێ کرد کێشەی کورد بوو بە کێشەی ئامڕازی ڕاگەیاندنی گشتی لە ووڵاتە ڕۆژئاواییەکان. بۆ وێنە ڕۆژنامەکان و گۆوار و تلڤیزیۆن و ڕادیۆیەی ئی بریتانیا ، ئی فەڕانسە، ئەمریکا، کانادا یا ووڵاتانی تر باسی کێشەی کوردیان دەکرد ئەو کاتی. یا ئەو کاتی کە لە کوردستانی، لە باکوور خەباتی چەکداری دەستی پێ کرد ١٩٨٤، دیسان کێشەی کورد باس کرا لە میدیا دا. وە بۆ بڵاوکردنەوەی کتێب و ئەوەش مەودایەک پەیدا بوو کە ناشرەکان پێیان وا بوو چون ئەوە ڕووداوێکی گرینگە لە تەواوی ناوچە دا میدیاکان کەمێک کرانەوە. یا ساڵی ١٩٩١ کاتی ڕەوی کورد کە گەلی کورد لە کوردستانی باشوور گشتی بەرەو چیاکان ڕۆیشتن و بەرەو تورکیا و بەرەو ئێران ئەو دەمی ، ئەو کات دووبارە مەودایەک پەیدا بوو کە میدیاکان بکرێنەوە بۆ سەر کێشەی کورد. بەڵام لە کاتی دیدا کێشەکە کێشەی نابەرابەری گەلانی دنیایێ یە. گەلی بێدەوڵەت و گەلی دەوڵەتدار جیاوازی هەیە لەو بابەتەوە. لە بابەتی تەنیا میدیاکان نا، لە بابەتی هونەر بۆ وێنە . مەبەستمان چییە ؟ هونەر لە دنیا دا چییە؟ جێگای گەلی کورد لە هونەری دنیایێ دا چییە؟ لە هونەری مۆسیقا، لە هونەری  نیگار کێشان ، تەنانەت لە  هۆنەری وێنە گرتن. لەو بابەتەوە کورد زۆرتر جێگای هەبۆ لە وێنەگرتن دا. بەڵام لە چەند هونەری تر دا هیچ جێگایەکی نەبۆ گەلی کورد. جا بۆیە دەمەوێ بڵێم لە ووڵامی ئەو شتەی کە تۆ باست کرد من هەمیشە سیاسەت دەبینم و کێشەی سیاسی  و خەباتی سیاسی.

ئیکە: یانی کورد بێ ووڵاتن و ڕاستتر لە بواری سیاسی دا بێ ستاتوون و هەر وەها هەر وەک ئێوەش گوتتان لە بواری هونەری و کولتووریش لەگەڵ ئەو ڕاستییە دەئەزموون لە بواری نێونەتەوەییدا و ئێوەش کاتێک کە خەبات دەکەن  تووشی ئەوە دەبن و ڕووبەڕوویان دەبن بە هەمان شێوە.

حەسەنپوور: ئەدی. من ئاوای دەبینم .

ئیکە: باشە ئێمە بەردەوام بین . ئێمە گوتمان باسی کارەکانی ئێوە بکەین. ئێوە یەکەم کاری ئاکادێمیکی خۆتان لە سەر چ بابەتێک کرد؟ لێکۆڵینەوە یان نووسین ؟

حەسەنپوور: ئەمن کاری نووسین و ئاکادێمیکم زۆر بەربڵاو بوە، لە سەر زۆر بابەت ڤەکۆڵینم کردۆ ، لە بەر ئەوەی کە ژیانی منیش ئاوایە. من کە  ئەو شتانە گشتی سیاسی یە مانای ئەوە نییە کە هەر لایەنێکی سیاسی هەیە. من بۆ  وێنە لە بابەت زمانی کوردییەوە ڤەکۆڵینم کردۆ. زمانی کوردی لە زۆر بابەتەوە شتی زۆر گرینگی تێدایە بۆ ڤەکۆڵین ، بەڵام دیسان من  بەرەو لایەنە سیاسێکانی چووم. بۆ وێنە تێزی دوکتورای من سەبارەت بە ستاندارد بوونی زمانی کوردی یە. ئەمن کاتێک دەستم پێ کرد  بە نووسینی وەی زمانی کوردی ئەو دەمی ئەوەی کە زۆرتر لە چاپەمەنی دا هەبوو، لە میدیا دا هەبوو  کوردیی سۆرانی بوو، بەڵام من لە هەمان کاتدا دەمزانی کە کوردی لە کاتێکی دا کە لە تورکیا قەدەغەیە ، سەرکوت کراوە، لە یەکەتی سۆڤییەت بە تایبەتی لە هەرمەنستان دا  کوردی زمانی نووسین بوو، چاپەمەنی بوو، زمانی  ڕادیۆ ئێرەوان بوو. یا لە سووریا دا لە زەمانی مانداتی فەڕانسەوی بەعزە کارێک دەکرا، کاری چاپەمەنی بە چەند ، هەر وەک کوتم لە زەمانی شەڕی جیهانی دووەم دا  چەند گۆوارێکی کوردی هەبوو ، ڕادیۆی لێڤانت هەبوو لە بەیرووت بە کرمانجی  بەرنامەی بڵاو دەکردەوە. بەدرخانییەکان چالاکییان هەبوو. ئەمن ئەو شتانەم  گشتی دەزانی . یا لە ئێران بۆ ماوەیەک زەمانی کۆماری کوردستان میدیای کوردی هەبوو، ڕۆژنامەی ' کوردستان ' بوو، گۆواری  ' کوردستان' بوو ، ڕادیۆی کۆماری کوردستان بوو. ئەوانە ، گشتی  ئەوانەم لە بەر چاو بوو. بەڵام ئەو کارەی من کردم ، تێزەکەی دوکتورام، مەسەلەی ستاندارد کردنی زمانی کوردی دیسان زۆرتر لایەنی کۆمەڵایەتی و سیاسی هەبوو. کە بۆ ئەوەڵ جار ئەمن ڤەکۆڵینێکی بەرینم کرد کە یەکێک لە ئاکامەکانی ئەوە بوو کە زمانی کوردی دوو ستانداردی لێ پەیدا بووە، لەگەڵ ئەوەشدا کە زمانی کوردی لەهجە و دیالێکتی زۆرە بۆ وێنە لە باکوور دیالێکتی دملکی یا زازا هەیە کە بەشێک لە کوردستانی باکوور بەو دیالێکتە قسە دەکەن.  یا لە کوردستانی باشوور و ڕۆژهەڵات لەهجەی هەورامی هەیە ، دیالێکتی هەورامی هەیە ، پێشینەی ئەدەبییاتی هەیە . دمڵکی بۆ وێنە یا زازا  ئەدەبییاتێکی کۆنی نییە ، بەڵام هەورامی ئەدەبییاتێکی بەرینی هەیە . بەڵام هەورامی لەهجەیەکە نفووسێکی کەمی هەیە ، ئەوانەی کە بە هەورامی دەئاخەفن ژمارەیان کەمترە لە وانەیە کە بە سۆرانی ئاخاوتن دەکەن. ئەوانە گشتی کێشەی کۆمەڵایەتی، مێژوویی ، ئابووری ، سیاسین . من لە ڤەکۆڵینی خۆم دا زۆرتر بەرەو لایەنی کۆمەڵایەتی و سیاسی چووم .

بەڵام من لە بابەتی دیشەوە کاری ئاکادێمیکم کردووە. بۆ وێنە لە بابەتی مێژوویی کوردستان زۆر بۆ من گرینگ بۆ، پەیدابوونی دەسەڵاتی سیاسی کورد وەک ئەمارەتەکان، دوایە کێشەی فێئۆدالیسم لە کوردستان دا، ستروکتووری ئانووری – کۆمەڵایەتی  کۆمەڵی کورد. ئەوانە بۆ من موهیم بۆ ، بزووتنەوەی جووتیاران شتێکە کە ناسیۆنالیستە کوردەکان ئەغڵەب ئینکاری دەکەن، دەڵێن شتی وامان نەبۆ، ئێمە دەرەبەکایەتی مان نەبۆ، ئێمە بزووتنەوەی جووتیاریمان نەبۆ. بەڵام من لەو بابەتانەشەوە لێکۆڵینەوەم هەبووە و ئێستا پڕۆژەیەکی زۆر گرینگی کە من لە ساڵی ١٩٥٤وە بەو لایە دەستم پێکردۆ کە بەشێکی ڕاپەڕینی جووتیاران بۆ ، ئێستا خەریکی وەم کە  ئەو پڕۆژەیە تەواو بکەم.

ئیکە: بزووتنەوەی جووتیاران- کرێکاران  لە کوردستانێ لە دژی فێئۆدالیزمێ چۆن بوو؟  باشە ئەوە لە دەست من دا کتێبێک هەیە " ناسیۆنالیسم و زمان لە کوردستانێ لە ساڵی ١٩١٨ تا ١٩٨٥ " [ وەرگێڕانی تورکی کتێبەکەی نیشان دەدا] . ئەو کتێبە وەشانخانەی ئەوێستا چاپی کردووە. ئەگەر بتانەوێ بە تایبەتی هێندێک باسی ئەو کتێبە بکەین؟

بۆچی ناسیۆنالیسم و زمان؟

حەسەنپوور: ئەوە دیارە سەردێڕی ئەو ڤەکۆڵینەیە، بەڵام لە ڕاستیدا ئەوە زۆرتر باسی ستاندارد بوونی  لەهجەی سولەیمانی یە. هەر وەک کوتم ستاندارد بوونی زمانێک، گۆڕانێکی وا، گۆڕانێکی سیاسی ، ئابووری ،  کۆمەڵایەتی ، مێژوویی یە. جا بۆیە سەردێڕەکەی کە باسی ناسیۆنالیزم و زمان  لە کوردستان دایە، ژێر سەردێڕێکیشی هەیە. ئەوە لە پێشدا تێزی دوکتورای من بوو ساڵی  ١٩٨٩ تەواوم کرد، دوایە ساڵی ١٩٩٢ وەک کتێبێک بڵاو بووەوە.Nationalism and  Language In Kurdistan  کە دوایە ئاوێستا ئەوەی وەرگێڕا سەر زمانی ترکی و بە زمانی ترکی بڵاوی کردەوە. ئەوە وەرگێڕانی ترکی تێزی دوکتورای منە .

ئیکە: ئەوەی کە پێشتر باسمان کرد

حەسەنپوور: بەڵێ

ئیکە: باشە مرۆڤ  دەتوانێ ناسیۆنالیسمی کورد چۆن پێناسە بکا ئەگەر ئیزنت لە سەر بێ مامۆستا هێندێکی باس بکەین. چونکە لە ڕۆژگاری ئێمەش دا گەلێک حەول دان و پێشوەچوون هەن ، هێندێکێش بەوانە بەستراونەتەوە و دواتریش باسی ئەو ڕووداوانەش بکەین.

حەسەنپوور: باشە، دیارە زمانی کوردی چ لە باکوور، چ لە باشوور، چ لە هەرمەنستان یا لە ڕۆژئاوا  هێزی جوراجور زمانی کوردی دەکار هێناوە بۆ نووسین. چون مەسەلەی نووسین و چاپکردن لە پێشدا ئەوە بووە. ڕادیۆ لە ساڵی ١٩٢٠ پەیدا بووە ، لە ساڵی ١٩١٩ لە کانادا و لە ئەمریکا. تلڤیزیۆن زۆر دواتر پەیدا بووە. بەڵام لە مەسەلەی گۆڕانی زمان،  نووسین یەکجار گرینگە ، بە دوای ویشدا چاپکردنی نووسین. جا ئەو کارەی من کردم لە نووسین و چاپەمەنی ڕا دەست پێ دەکا کە گەلی کورد ئاوا نییە کە دەسەڵاتی دەوڵەتی نەبووبێ. زۆر کەس بە تایبەتی لە ڕۆژئاوا ( غەرب) پێیان وایە کورد نەتەوەی بێدەوڵەتە بەو مەعنایەی کە قەت دەوڵەرتی نەبووە، بەڵام  وا نەبووە دەسەڵاتی دەوڵەتی کورد لە سەدەکانی ١٥ و ١٦ بەو لاوە پەیدا بوو بە شێوەی ئەمارەتەکان وەک بۆ وێنە ئەماڕەتی ئەردەڵان، ئەماڕەتی بابان ، ئەماڕەتی موکریان، ئەماڕەتی سۆران ، ئەماڕەتی حەکاری ، ئەماڕەتی بادینان کە زۆر گرینگ بوو. ئاوا بەو شێوەیە دەسەڵاتی دەوڵەتی هەبووە. بەڵام کە دێینە سەدەی ١٩ لە ئیمپڕاتۆری عوسمانی و دەوڵەتی ئێران، گشت ئەماڕەتەکان شەش ئەماڕەت مابوو تا ناوەڕاستی سەدەی ١٩، شەش ئەماڕەت ما بوون دەوڵەتی تورکییەی  عوسمانی و دەوڵەتی ئێران ئەو ئەماڕەتانە سەرنخوون دەکەن ئیتر دەکرێ بڵێین لە ساڵانی ١٨٦٠ بەو لاوە دەسەڵاتی دەوڵەتی کورد نەبوو، هەر وەها دەوڵەتی تورکییەی عوسمانی و دەوڵەتی ئێران  ووردە ووردە دەستیان کرد بە ئاسیمیلاسیۆنی؛ تواندنەوەی کورد. ئەوەی کە پێشی زمانی کوردی بگرن بە تایبەتی   لە ساڵی ١٩٢٥ لە  کۆماری تورکیا، ١٩٢٥ بەو لاوە لەئێرانیش هەر وەها هەر ئەو زەمان . ئێران لە ڕاستیدا لە ساڵی ١٩٠٦ بە کۆنستێتیسیۆن بە دەستوور یا قانوونی بنەڕەتیی ئێران زمانی فارسی بوو بە تەنیا زمانی ڕەسمی ئێران و بە دوای ویدا ساڵانی ١٩٣٠  زمانی کوردی و ترکی ئازەربایجانی و بەلووچی و  زمانی غەیرە فارسی قەدەغە کرا. جا بۆیە لە شەرتومەرجێکی وا دا ئەوە هاوکاتە لەگەڵ پەیدا بوونی ناسیۆنالیزمی کورد لە تورکیا، لە ئێران . لە عێڕاق کێشەی زمان بوو بە کێشەیەکی گرینگ  بۆ ناسیۆنالیزمی کورد.

ئیکە: ئەوە ئەوساڵانەن کە نەتەوە دەوڵەت  لەهەرێمی ساز دەبن ، بەڵام کوردەکان لە دەرەوەی  ئەوە ڕادەگیران.  یانی دە هەمان ساڵان دا، وەک ئێوە ئاماژەتان پێ کرد، ئێراق، ئێران و تورکیا و عێڕاق  جارێکی دی دەبن بە خاوەنی ستاتووی نەتەوە دەوڵەتی  ، نەتەوە دەوڵەتی یەک زمان، یەک ئاڵا،نازانم  یەک و یەک ، یەک پەرەستی. لە سەر بنەمای یەک پەرەستی دا دەمەزرێندرێن ، بەڵام کورد ئەو ستاتوویە دەست ناخەن و لە دەرەوە ڕا دەگیرێن.

حەسەنپوور: وایە، کورد ئاوای لێ دێ. تورکیا  دەبێتە  نەتەوە دەوڵەتێک، سووریا ، سووریا هەر دەوڵەت نەبوو . سەیرە یا عێڕاق . عێڕاق بە زۆری کردیانە دەوڵەت . چون زۆر ڕێی نەدەدا ببێتە نەتەوە دەوڵەتێک، بەڵام کردیان دەوڵەتی ئینگلیس کردی. یا ئێران دیارە دەوڵەتێکی قەدیمیتر بوو. بەڵام کورد ماوە وەک نەتەوەیەکی بێ زمان و نەتەوەیەکی بێدەوڵەت. نە زمانی بوو نە دەوڵەت. جا  زمان بوو بە ئامرازێکی گرینگی  نەتەوە دروست کردن لە کوردستاندا، لە کاتێکی دا  هیچ دەسەڵاتێکی نەبوو. تۆ کاتێکی ئەو دەوڵەتانە دێن زمانەکە قەدەغە دەکەن ، زمانی ترکی لە تورکیا دەبێتە ئامرازی تواندنەوەی کورد، لە ئێران زمانی فارسی دەبێتە ئامڕازی تواندنەوەی  کورد، لە عێڕاق بڕێک جیاوازی هەبوو ، لەوێ دەرفەتێک بوو کە زمانی کوردی ئازادیی وەی هەبوو پێی بنووسرێ و لە چاپەمەنی دا دەکار بێ و لە ١٩٣٩ دا لە ڕادیۆ لە ئەرمەنستان

ئیکە: ڕادیۆی دەنگی کوردی و ڕۆژنامە هەبوو

حەسەنپوور: ئەو جوورێکی تر بوو . ڕۆژنامەی ' ڕێیا تەزە ' هەبوو. بەڵام لە باری سیاسی و ئیدەئۆلۆژیشەوە ئەرمەنستان  فەرقی بوو. دەوڵەتی سۆڤیەت هەبوو ، دەوڵەتی سۆڤیەت ڕێگەی دەدا کە گەلان تەنانەت گەلێکی پچووکی وەک  کورد لە سۆڤیەت کورد زۆر کەم بوو لە باری  ژمارەی ئەوانەی کە بە زمانی کوردی قسەیان دەکرد. بەڵام دەرفەتێکیان دا. لەوێ ئیتر جورێکی تر بوو، نامەوێ بێمە ناو...

ئیکە: بەڵێ مژاری زۆر درێژ وقووڵ هەن کە ئێمە قسەیان لێوە بکەین. چونکە من دەمەوێ باسی بابەتی دیکەش بکەین. بۆ ئەوەی لە بابەتی ئەم ڕۆژگارەی خۆشمان بزانین ، ناسیۆنالیزمی کورد، نەتەوەگەریی کورد ئێوە دەڵێن لەو ساڵانە دا ئەو بزووتنەوەیە لە کوردستانیش دەستی پێ کرد ؟

حەسەنپوور: بەڵێ ئاوا بوو، بەڵام  لەو نووسینەی مندا ، لەو کتێبە دا بەعزە لایەنێکی ئەو ناکۆکییانەی تێدایە، چۆنە لە تورکیا لەهجەی کرمانجی کە لەهجەی سەرەکی کوردی یە ، زۆربەی کورد بە کرمانجی قسان دەکا ، لە تورکیا کە زۆربەی کورد لەوێ دەژیا تەواو قەدەغە کرا وسەرکوت کرا. بەڵام لە هاوسێی تورکیا لە هەرمەنستان کە کورد زۆر کەم بوون لەوێ لەهجەی کرمانجی دەکار دەهێندرا لە نووسین و لە خوێندن ، بە تایبەتی لە خوێندن و لە ڕادیۆیە دا. لە ڕادیۆیەی ئێرەوان دا. یانی کۆمەڵێک ناکۆکی هەبوو  لە تەواوی ئەوانە دا کە زمانی کوردی توانی بمێنێ، دەنا دەکرا زمانی کوردی تەواو ئاسیمیلە بکرێ لە تورکیا. دروستە ئاسیمیلە کراوە تا ڕادەیەکی بەڵام  هێشتا هەر زمانێکی زیندووە. ئێستا پێی دەخوێندرێ، لە ئامڕازی ڕاگەیاندنی گشتی دا  دەکار دەهێندرێ و لە خەباتی سیاسی و حیزبایەتی دا دەکار دەهێندرێ . ئاوا کۆمەڵە ناکۆکییەکی زۆر سەیر لە تەواوی پارچەکانی کوردستان دا؛ لە لایەک زمانی کوردی قەدەغە دەکرێ ، لە لایەکی تر لە سۆڤیەت پەرەی پێ دەدەن، ئیمکانی دەدەنێ. ئەوە کێشە و گیروگرفتێکی زۆر سەیرە.

ئیکە: ئەمن وا تێدەگەم لە نەتەوە پەرەستی یان میللیەتگری  کورد دا زمان خاڵکی زۆر بنچینەیی یە و ئەوانە بەیەکەوە بەستراونەتەوە.

حەسەنپوور: من وای بۆ چووم ئاوایە. تەنیا زمان نییە ، بەڵام زمان  لە ناسیۆنالیزمی کورد دا بوو بە کێشەیەکی یەکجار گرینگ و بوو بە مەودایەک ، مەیدانێک بۆ خەبات  بۆ ئەوەی کە کورد نەتوێتەوە بتوانێ  دەسەڵاتی سیاسی هەبێ.

ئیکە: مادام کە ئێمە لە سەر زمان قسە دەکەین دەمەویست لە سەر ستاندارد کردنی زمانی کوردیش بپرسم. لە ڕۆژگاری ئێمە دا ستاندارد بوون کێشەیەکی جیدی یە. ئێوە باستان کرد لە کوردی دا گەلێک دیالێکت هەن و ستاتووی کوردستان و کوردانیش بەڵکوو بۆ ستاندارد بوونی زمان هەم ئاوانتاژ و هەم دیسئاوانتاژان ساز دەکا. لەو بارەیەوە ئێوە بە کورتی دەکرێ چ بڵێن ؟

حەسەنپوور: ئاوانتاژەکانی دیارە لە ووڵاتەکانی تر دا دیارە بۆ وێنە فەڕانسە . لە فەڕانسە . لەویش کە ناسیۆنالیسمی فەڕانسەوی دەسەڵاتی پەیدا کرد لە سەدەی هەژدە دا لە ئینقلابی [ شۆڕش] بورژوازی  ١٧٨٩، ئەوانیش لەهجەیان بوو، خوارووی ، باشووری فەڕانسە لەهجەیەکی قسە دەکرد لەگەڵ پاریس فەرقی بوو. بەڵام لەوێ لە هەر حاڵ دا بواری تاریخی ، مێژوویی جوورێک بوو  کە لەهجەی پاریس بوو بە لەهجەی ستاندارد. لە کوردستان دا شتی وا نییە . لە کوردستان دا تەنانەت ئەو لێکۆڵینەوەی من کردم لە بابەت ستاندارد بوونی سولەیمانی ، زاراوای سولەیمانی یا سۆرانی ، لە کوردستان دا کێشەکەی چارەسەر نەکرد. چون لە کوردستانی باشووریش بەشێک لە کورد بە کورمانجی قسان دەکا، ئاخافتنی کورمانجی زۆر گرینگە لەوێ. بەشێک بە هەورامی و چەند لەهجەیەکی تر هەن. لە کوردستانا حەول دان بۆ وەی کە بڵیی یەک لەهجەی ستاندارد هەیە سەر ناکەوێ وەک فەڕانسە نییە. کە دەوڵەتی فەڕانسە چون هێزی سیاسی لە پاریس بوو ، تەنانەت لەوێش بە هاسانی جێ بە جێ نەبوو. دەوڵەتی بورژوازی فەڕانسە کە دەسەڵاتی پەیدا کرد لە ڕاستیدا لە هێزی دەرس خوێندن کە ببوو بە شتێکی دەوڵەتی ، پەروەردە دەوڵەتی بوو ، هێزی چەکداری فەڕانسە کە دیسان دەوڵەتی بوو، ئەوانە و زۆر شتی تر . لەهجەی پاریسی کردە ستانداردی هەموو وڵات. لەوێشدا هێز بەکار هێندرا .هەر وا نەبوو بڵێن باشە ئێمە ئەوە لەهجەی پاریس باشە ، ئەوانیتر هەموو بە لەهجەی پاریس  قسان بکەن.

ئیکە: زیاتر بە هێزی دەوڵەت و دەسەڵاتداری ئەو ستانداردە  پێک هات ؟

حەسەنپوور: دروست ئاوا، بە هێزی دەسەڵاتداری. کە چەند زمانێکی تریش بوون کە ئەوانیش سەرکوت کران. لە کوردستانی. تەواەی کوردستانمان ئەگەر لە بەر چاو بێ، لێرەش ئێستا ئەوانەی کە دەڵێن یەک لەهجەی ستاندارد هەیە وە ئەو لەهجەیە لەهجەی سۆرانی یە هیچ چارەیەکیان نییە ئەگەر بیانەوێ ئاوا بکەن دەبێ  هێز بەکاربێنن و هێزی ، یانی تەنانەت تەواوی هێزی دەوڵەتی . هەر وا نییە کە بڵێن لەهجەی سۆرانی پێشکەوتوو ترە لە لەهجەی کورمانجی و کە وابێ ئەوە دەبێ ببێتە لەهجەی ستاندارد. مەجبوورن ئەگەر بیانەوێ ئەو لەهجەیەی بکەنە لەهجەی سەرەکی و بڵێن کورد هەر یەک لەهجەی هەیە و یەک زمان ، ئەوانیش مەجبوورن دەسەڵات دەکار بێنن.

ئیکە: لەبەر ئەوەش بە پێی ڕاستیەکانی کوردستان ستاندارد بوون پێک نایە، ئێوە لایەنگری ئەو بۆچوونەن ؟ یەک پەرەستی ، ئەو یەکزمانی یە پێک نایە، من لە قسەکانتان وا تێ دەگەم. لە ڕوانگەی ئێوەوە پێویستە هەموو دیالێکتەکان هەبوونی خۆیان بپارێزن و بتوانن لە ناو هاوسەنگییەک دا ، باڵانسێک دا، درێژە بە هەبوونی خۆیان بدەن.

حەسەنپوور:  ئا، بەڵام یەک شت هەیە. ناسیۆنالیزم ئەوەی قەبووڵ نییە. ناسیۆنالیزم دەیەوێ یەک زمان بێ و یەک لەهجە. گشت ناسیۆنالیستەکان ئاوا بوون. ناسیۆنالیزمی کوردیش ئاوایە. بەڵام ئیتر لەو باسانە دا ئێستا ئیتر وەزعێک هاتۆتە گۆڕێ،جوورێکە ئێستا بیری واش پەیدا بووە کە نا دەکرێ چەند لەهجە هەبێ، دەکرێ دوو لەهجەی ستاندارد هەبێ ، دەکرێ سێ لەهجەی ستاندارد هەبێ. ئەوە خۆی خەباتێکی دەوێ کە ئەو بۆچوونە پەرە بگرێ. بەڵام ئێستا هەر چەند کەسێک هەن  کە بیری وایان هەیە . گشت کەس وا نین بە داخەوە.

ئیکە: با هێندێک لە سەر ستاتووی کوردان و کوردستان قسە بکەین. لە ڕۆژگاری ئێمە دا دەزانین ئەوە هەرێم دەکوڵێ، گەلێک ڕوداو دەقەومن، گەلێک پێشوەچوونی جیدی هەن. دینامیکی ڕۆژهەڵاتی ناوین وەجووڵە کەوتوون و ئی هەرە زیادتریش جوغرافیای کوردستان کە هەمیشە لە مێژوو دا كێشەیەک بووە، مەیدانی شەڕ بووە ، ئێستا جارێکی دیکە ئەو ڕاستییە دەئەزموێ. بە تایبەتی ڕۆژئاوای کوردستان ، یانی جوغرافیای سووریا و لەو ڕۆژانەش دا ئێمە دەزانین لە پێوەندی لەگەڵ داگیر کرانی مووسڵ  بە دەستی داعش، ئەو واقعییەتەی کە لە عێڕاقێ هاتووەتە گۆڕێ تەئسیری خۆی ، باندۆری خۆی لە سەرهەموو هەرێمێ  دەهێڵێتەوە و لەو ناوە دا حەولدانێکی ئەتۆ هاتە گۆڕێ کە کوردستانێکی پچووک دابمەزرێندرێ و لە ئاستی نێونەتەوەیش دا لەو بارەیەوە هەم تەشویق هەیە بۆ ئەوەی کە کورد  لە باشووری کوردستان دەوڵەتێکی پچووک دامەزرێنن و هەمیش ئالۆزی لە سەر ئەو خەتە قووڵتر دەبێتەوە. دەکرێ لەو بارەیەوە هێندێک بدوێین؟

حەسەنپوور: ئەو باسە، دیارە کە ئەو باسە بەڕاستی باسێکی گرینگە کە کوردستانی باشوور سەربەخۆ بێ.  ئێستا وای لێ هاتوە، بەو شێوەیە دوای هێرشی داعش ئەو باسە هاتۆتە گۆڕێ. دیارە لە پێشیش دا باس بوو ، لە چەند ساڵی ڕابردوو دا من چەند جار لە بیرمە باسی وەی کرا کە کوردستانی باشوور سەربەخۆ بێ بەڵام  هەر باس بوو، ئیدی پڕۆژەیەک بێ کە چۆن سەربەخۆ بێ باسی نەدەکرا. هەر ئەوەی کە کوردی باشوور پێیان خۆشە سەربەخۆ بن یا بەشێکی زۆری کوردی باشوور پێیان خۆشە سەربەخۆ بن. ناوچەیەک لە کوردستانی باشوور هێشتا لە بەر دەست دەوڵەتی عێڕاقە. کێشەی کەرکووک زۆر گرینگە، دوای ئەوەی کە داعش مووسڵی گرت ئیتر حکومەتی هەرێم زۆر زوو ئەو ناوچانەی کە لە ژێر دەستی دا نەبوو ئەوێی داگیر کرد، کەرکووکی داگیر کرد و ئیدی دوایە باسی وەی کرا. ئاژاوەیەکی زۆر گەورە لە ناوچە دا هەیە. ئەوە وایە ، ئاژاوەیە. بە ڕاستی ئەگەر بڵێی باری ئێستای ئەو ناوچەیەی چییە ؟ لە یەک ووشە دا ئەگەر کەسێک بڵێ باری ئێستای ئەو ناوچەیە چییە؟ دەکرێ بڵێین ئاژاوە. ئاژاوە بەو مەعنایەیە کە هەر کەس دەسەڵاتی هەبێ بۆی هەیە ،  دەکارێ کە دەوڵەت دروست بکا، دەکارێ دەوڵەت تێک بدا،

لە بارەی ئاژاوە ...

ئیکە: مرۆڤ دەکرێ بڵێ پێواژۆیەکی پێچەڵپێچ و ئاڵۆزە. حالەتێکی کاوس

حەسەنپوور:  چۆن ؟

ئیکە: کائوس

حەسەنپوور: راستە. دەمەویست ئەوە باس بکەم کە لە بارو دۆخێکی وا دا ئەو کێشەی سەربەخۆ بوونی کوردستان وەک پڕۆژەیەکە کە ئێستا ئیتر ڕووی داوە، تەنیا دەبێ چەند کارێک بکەی، ئەوەی ڕێفراندۆم بکەی، ئەوەی کە لە نیهایەت دا دەوڵەتێکی کورد بە ڕێفراندۆم بێتە سەر کار و ئەو دەوڵەتە بێ لە نەتەوە یەکگرتووەکان دا ببێتە ئەندام و ئەوە چەند هەنگاوی هەیە کە ڕەسمییەتی پێ بدرێ. ئەو کێشەیەی کە باست کرد ئاوا هاتۆتە گۆڕێ و ئێستاش کە ئێمە ئەو وتووێژە دەکەین بۆ گشت کەس کێشەی سەرەکی ئەوەیە کە زووتر ئەو کارە بکرێ. ڕێفراندۆم بکرێ و کوردستان سەربەخۆ بێ . خۆ پێشاندان هەبووە لە چەند جێگایان . هەر کەس کە قسەی لەگەڵ دەکەی ، باس دەکەی دەڵێن کوردستان دەبێ سەربەخۆ بێ. منیش پێم وایە کوردستانی باشوور، گەلی کورد لە هەر یەک لەو ناوچانە چ باشوور، چ ڕۆژئاوا، چ ڕۆژهەڵات مافی وەی هەیە کە سەربەخۆ بێ، چونکە گەلێکی زوڵملێکراوە و ئەو زوڵمە بنەڕەتی نییە..

ئیکە: بەس ئەو سەربەخۆییە دەبێ ئیلا  بگاتە دەوڵەت بوونێ ، نەتەوە دەوڵەتێک ؟

حەسەنپوور: جا باشە ، ئەوەی کە دەبێژێ.. من دەکرێ ئەو پرسیارە بکەم  کوردستانی باشوور نزیکەی ٢٣ ساڵە سەربەخۆیە یا نیوە سەربەخۆیە. نیوە سەربەخۆیە بەو مەعنایە کابینەی خۆی هەیە، پارڵمانی خۆی هەیە، هەڵبژاردنی خۆی هەیە، سنووری لە باشووری باشوور دا تەواو هێشتا جێ بە جێ نەبۆ چونکە چەند ناوچەیەک هەیە لە ژێر دەستی دەوڵەتی عێڕاقا بووە ئێستا نییە .  ئێستا تەواوی ناوچەکە لە ژێر دەسەڵاتی حکوومەتی هەرێم دایە، ڤیزا دەدا بەو کەسانەی کە، من بمەوێ بە تورکیا دا بڕۆم بۆ کوردستانی باشوور حکوومەتی هەرێمە کە ڤیزا بە من دەدا لە سەر سنوور. یانی دەوڵەتێکی نیوە سەر بەخۆیە .

ئیکە: دێ فاکتۆ، بەڵێ

حەسەنپوور: دێ فاکتۆ  دەوڵەتێکی سەربەخۆیە دەکرێ بڵێین . ئێستا ئەوەی دێنن، ئێستا بەرنامە ئەوەیە بە ڕێفراندۆمێک ئەوەی یەکجاری بکەن. کە کوردستان ببێتە ووڵاتێکی سەربەخۆ. جا لێرە دا زۆر کێشە دێتە گۆڕێ. من پێم وایە کێشەی سەرەکی ئەوە نییە کە ئایا گەلی کورد لە باشوور مافی وەی هەیە سەربەخۆ بێ یان نا ؟ بەڵێ من پێم وایە مافی وەی هەیە بۆ ؟ چونکە گەلێکی زوڵم لێکراوە . لاچوونی سەدامیش  بە یەکجاری زوڵمی نەتەوەیی لا نەبرد. لە بەشێک لە کوردستانی  باشوور لای برد ، ئەوەی کە حکوومەتی هەرێمە. بەڵام لە بەشەکانی دی لای نەبرد. من  پێم وایە حکوومەتی مالیکی جیاوازییەکی وای نییە لەگەڵ بەعس ، جا بۆیە هەر لە بەر وەی گەلی کورد مافی وەی هەیە کە سەربەخۆ بێ. پێم وایە ئەوە کێشەی سەرەکی نییە. من لە ڕوانگەیەکی ڕەخنەگرانەوە ئاوای لێ دەکەم دەڵێم  باشە ، ئەوە وای دابنێین سەربەخۆ بوو تەواو، ڕەسمییەتی پەیدا کرد،

ئیکە: دەوڵەت ئیعلان بوو، ئەو دەمی چ دەبێ؟

حەسەنپوور: ئەو دەمی چ دەبێ؟  ٢٣ ساڵە  کارنامەمان هەیە. کارنامەی حکوومەتی هەرێم.  ٢٣ ساڵە دوای سەربەخۆ بوون چی لێ دێ؟ ئایا دەکرێ ئەوەی بگۆڕێ. من پێم وایە ناتوانێ بیگۆڕێ. لەو ٢٣ ساڵە دا پارتیی دێمۆکڕاتی کوردستان ، لە ساڵی  ٩٥ – ١٩٩٤  شەڕی کرد لە گەڵ یەکەتی نیشتمانی ، لە جەیشی عێڕاقی داوا کرد لە جەیشی سەدام حوسێن بێ، هێرشی بردە سەر یەکەتی نیشتمانی. یەکەتی نیشتمانی ڕەپاڵ نا هەتا سەر سنووری ئێران و کوردستان. کێشەی ژنان چارەسەر نەبووە. کێشە سیاسییەکانی بەینی ئەو دوو پارتییە، پارتیی دێمۆکڕاتی کوردستان و یەکەتی نیشتمانی شەڕیان ئیدامەی هەبوو و ئەمریکا بوو بە هۆی ئەوەی لەگەڵ یەکتر تا ڕادەیەک  یەکبگرنەوە و کێشە و شەڕیان ، شەڕەکەیان بە لانی کەمەوە درێژە پێ نەدەن. کاتێکی لە کوردستانی ڕۆژئاوا ڕاپەڕین بوو لە دو ساڵی ڕابردوو، ناوچەی خودموختار دامەزرا ، حکوومەتی هەرێم خەندەقی دروست کرد. ئەو کێشەی خەندەقە زۆر پێوەندی هەیە لەگەڵ ئەو کێشەی کە شەڕی پارتی لە دژی یەکەتی نیشتمانی و شەڕی ئەو دوانە و شەڕی هەر دووی ئەوانە لە دژی پێ. کا.کا، ئەوە لە ٢٣ ساڵی ڕابردوو دا  حکوومەتی هەرێم ئەوە تەواوی کارنامەکەی نییە، کارنامەکەی زۆر خراپە. بەڵام ئەوە بەشێک لەوە یە. ئەو شەڕەی کە لە دژی  ژنان هەیە لە کوردستانی باشوور ، ئەوەش شەڕێکە دەبێ هاوپایە لەگەڵ ئەو شەڕانەی چاو لێ بکەین. من کاتێکی ئەوانە چاو لێ دەکەم ، گەندەڵیش هەر باس ناکەم ئیتر. بۆچی ئەوانەی کە لە پێشتر لە خەباتی سیاسی دا بوون لە چیاکان بوون ، لە شاخ بوون  کاتێکی هاتنە شار ئەو حەموو سەروەت و دارایی و پارەیە لە کوێڕا هات؟ کە ئەوە خۆیان باسیان کردووە کێشەی گەندەڵی باس کراوە لە  کوردستانی باشوور. من دەڵێم حکوومەتێکی هەرێم کە دێ فاکتۆ هەر وەک کوتت سەربەخۆ بووە. ٢٣ ساڵ ماوەیەکی کەم نییە زۆرە ٢٣ ساڵ . لەو ٢٣ ساڵەی دا ئەو کارنامە نا ڕەنگینەی هەیە ، ئەوە سەربەخۆ بوو ، دوای سەربەخۆ بوون چ دەکا. ئەو ناسیۆنالیزمەی ئەوان لە بەر چاویان بووە ئاسۆی کوردستان چ دەبینێ ؟ ئاسۆی ناوچە چ دەبینی ؟ ئایا لە سووریا ڕزگاری گەلانی سووریای دەوێ. ڕزگاری لەو حکوومەتی پێشوو کە هەبوو، حکوومەتی ئەسەد ، هەر تک ئەسەدەکان، ئەوەی دەبینێ، ئەگەر ئەوەی دەبینێ  کە بەشێک لەوەی ڕزگاری گەلی کورد بێ چۆن خەندەق لێ دەدا ؟ ئەو خەندەق لێدانە لە خزمەت چ سیاسەتێک دایە؟  بۆ ئەو خەندەقەی لێ داوە ؟  ئەوانە ئەمن پێم وایە ئەوە زۆر گرینگە ئەوانە پێوەندی ئەوانە لە بەرچاومان بێ کە ئەو ناسیۆنالیزمەی حکوومەتی هەرێم ڕەچاوی دەکا چ ئاسۆیەک بۆ گەلی کورد و گەلانی ناوچە دەبینێ؟ ڕێژیمی بەعس ٤٠٠٩  گوندی کوردستانی وێران کرد، ئەو حکوومەتە چی کردووە بۆ  ئاوەدانکردنەوە و بووژاندنەوەی ئەو گوندانە؟ بۆ بووژاندنەوەی ئابووریی کوردستانی باشوور کە زۆرتر ئابوورییەکی کشتوکاڵ بووە.  چی کردووە ؟

ئیکە: یانی ئێوە دەڵێن ئەگەر  دەوڵەتێکی کورد ئێعلانیش بکرێ ئەو گیروگرفتانەی کە هەن بە ئێعلان کردنی دەوڵەت را  چارەسەر نابن .

حەسەنپوور: بەڵێ ، ئەمن تەواو ئەوە دەبێژم. دەلێم ئەو کێشانەی کە باسم کرد بیست و سێ ساڵە نەیانتوانیوە چارەسەری بکەن  بە فۆرمی دەوڵەت

ئیکە: چارەسەر نابێ.

حەسەنپوور: مومکینە خراپتریشی بکا. نەک ئەوەی چاکتری بکا. من دیسان ئەوەی باس دەکەم. من پێم وایە گەلی کورد لە هەر چوار پارچە مافی وەی هەیە سەربەخۆ بێ و کارێکی  باشیشە سەربەخۆ بێ

ئیکە: مامۆستا بەس  کوردەکانی ناوچەکانی دیکەی کوردستانێ ، بۆ نموونە ڕٶژئاوای کوردستانێ دەڵێن ئێمە سەربەخۆ دەبین بەڵام سەربەخۆییەک لە چوارچێوەی خۆسەری دێمۆکڕاتیک دا ، ئۆتۆنۆمی دێمۆکڕاتیک دا. ئێمە دەتوانین لەگەڵ گەلی دیکە لە ناو یەکدا بژین نەک لە سەر ئەساسی ناسیۆنالیسم، لەگەڵ گەلی دیکە، لەگەڵ نەتەوەی تر ، لەگەڵ باوەریی ئایینی دیکە، لە کۆمەڵێکی فرە کولتووری و فرە زمانی و فرە ڕەنگی دا. ئێمە دەکرێ لەم کۆنسێپتە دا بەیەکەوە بژین و ئێمە دەوڵەتێکی سەربەخۆ بەو شێوەیەی کە لە باشووری کوردستان داوا دەکرێ لە سەر بنەمای نەتەوە دەوڵەت ناخوازین ، دیارە پاڵپشتی ئەو فکرە بۆچوونی ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئوێجاڵان ە . بۆ باکووری کوردستان ، هەتا بۆ ڕۆژهەڵاتی کوردستانیش داوای هەمان پڕۆژە دەکا. ئەوە وەکوو پڕۆژەیەکی سیاسی  و لە هەمان کاتدا کۆمەڵایەتی لە بەر دەست کوردان دایە وەک بەدیلێک بۆ ئەو ئاڵۆزییەش کە ئێستا لە هەرێم دا هەیە. کاتێک لەو ڕوانگەیەوە مرۆڤ تەماشای مەسەلەکە دەکا مرۆڤ دەبینێ کە چۆن باسی ڕۆژئاوا کرا ڕێیەکی سێهەم هەیە جگە لە پاراستنی وەزعی هەیی واتە ستاتووکۆ پارێزی و لە دەرەوەی نەتەوە دەوڵەت ڕێگایەکی سێیەم.

حەسەنپوور: ئەوە وایە ، ڕێگای تر هەیە بەڕاستی . من  دەزانی چۆنە من وای تێ دەگەم کە مافی دابین کردنی چارەنووس  دەکرێ بە شیوەی ئەوەی بێ دەوڵەتێکی سەربەخۆ بێ، دەکرێ بەوشێوەش بێ کە ئێستا لەو ڕۆژئاوا لە پڕاتیک دا دایان ڕشتووە. هەر دووک لەوانە دەکرێ. دانانی دەوڵەتێکی سەربەخۆ ئەوە دەتوانێ لە سەر بنچینەی ناسیۆنالیزم بێ ، دەتوانێ کوردستانی باشوور لە سەر بنچینەی سیاسەتێکی شۆڕشگێڕانەش سەربەخۆ بێ. دەکرێ کوردستانی باکوور ، من ناڵێم ئێستا بەو حیزبانەی کە لە سەر کار دان دەکرێ، چون بۆچوون و سیاسەتی وەیان نییە بەڵام ئەگەر ڕابەرایەتییەکی شۆڕشگێڕ هەبا  کوتبای کوردستانی باشوور سەربەخۆ بێ و ببێتە دەوڵەتێکی سەربەخۆ  ئەو دەمی کوردستانی باشوور دەکرا ببێتە بنکەیەکی شۆڕشگێڕانە تەئسیر دابنێ لە سەر بەشەکانی دی یا تەنانەت تەئسیر لە سەر بەشی دیکەی عێڕاق دابنێ.  تەئسیر لە سەر تەواوی ناوچە دا بنێ. دەکرا ئاوا بێ بەڵام ئێستا بەو ڕابەرایەتییەی هەیە کە من  پێم وایە ناکرێ

ئیکە: دابەزاندنی ئەو فیکرە بەو ڕابەرایەتییە ئێوە دەڵێن مومکین نییە .

حەسەنپوور: نا ،  مومکین نییە . یان ئەو ڕێگەی ڕۆژئاواش هەر وەک باست کرد بە شێوەیەکی تر خەریکن ئەو مافی چارەنووس دەکار دێنن و دای دەڕێژن، ئەویش دەتوانێ هەم شۆڕشگێڕانە بێ هەم ناسیۆنالیستی بێ. یانی فۆڕمەکەی نابێ تێکەڵ بکەین لەگەڵ ناوەڕۆکەکەی . ئەگەر ناوەڕۆکەکەی شۆڕشگێڕانە بێ

ئیکە: مومکینە فۆڕمی خۆشی ببینێتەوە.

حەسەنپوور: ئا، فۆڕمەکەی دەتوانێ باش بێ ، بەڵام گرینگتر ناوەڕۆکەکەیە. بە داخەوە ئەوەی کە لە کوردستانی  باشوور هەیە ناوەڕۆکەکەی ناوەڕۆکێکی شۆڕشگێڕانە نییە. هەر بۆیەش ئەو شتانەی باسم کرد چۆن دەکرێ ، بۆ دەبوو ئەو شەڕەی بکەن؟ شەڕی  ساڵی ٩٥ -١٩٩٤ ،

ئیکە: دیسان شەڕی ساڵی ٢٠٠٠

حەسەنپوور: کە ئەوەڵێ پێیان دەکوت شەڕی برا کوژی، دوایە خۆ کوژی، دوایە ئەوەیان پێ دەکوت، ئەوە لە سیاسەتێکی شۆڕشگێرانە ناکاڵێتەوە.

ئیکە: و لەهەمان کاتدا هێندێک دەوڵەتی جیهانیش  بە ذانی داخویانی پشتگیریان کرد لە دامەزراندنی دەوڵەتێکی کوردی. دەوڵەتێکی پچووک هەرچەندیش کە لە فکری هێندێکان دا خەیاڵی کوردستانێکی گەورە هەر ئەو جۆری کە بۆ  ئەرمەنیان و بۆ نەتەوەی دیکەش هەبوو، هەبێ یەک لەوان ئیسرائیل بوو ، ئیسرائیل بە شێوەیەکی ئاشکرا  پشتیوانی کرد لە داخویانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بارزانی . دەمەوێ بە کورتی لەو بارەیەشەوە دیتنی ئێوە بزانم دوایە مژاری دیکەش هەیە کە قسەی لە سەر بکەین. 

حەسەنپوور: ئەوە یەکێک لەو کێشانەیە کە من دەڵێم سیاسەتێکی شۆڕشگێڕانە نییە، سیاسەتێکی ناسیۆنالیستی زۆر دواکەوتوو زاڵ بووە بە سەر کوردستانی باشوور دا، ئەو کێشەی ئیسرائیلە. ئیسرائیل گەلی فەلەستینی خەریکە تەرت و تونا دەکا ، لە ناوی دەبا. تەواوی ووڵاتەکەی داگیر کردووە، جینایەت دەکا لە دژی گەلی فەلەستین . جینایەتی شەڕی، جینایەت لە دژی بەشەرییەت. پاکتاوی ڕەگەزی دەکا. ئەوە نموونەیەک نییە بۆ هیچ نەتەوەیەکی ژێر دەست کە بییەوێ خۆی ڕزگار بکا، کارێکی تریش کە لە کوردستانی باشوور کراوە ئیسرائیلیان کردووەتە وەک نموونەیەک بۆ گەلی کورد وەک ئیسرائیلی لێ بێ. وە پێوەندیش هەبوو لە بەینی ئەو دوو...

ئیکە: ئیسرائیل لەوێ چی دەوێ؟ داخودا کوردستانێکی وەکوو خۆی دەوێ؟

حەسەنپوور:  ئەوەی کە دەڵێی وایە. لایەنێکیشی ئەوەیە کە خۆت باسی دەکەی. ئیسرائیل لە شەڕی دەوڵەتی تورکیا لە دژی پێ.کا.کا، ئیسرائیل یارمەتی دەوڵەتی تورکییەی دا، بە گشت جوورێک، لە باری عەسکەرییەوە، لە باری ئیستخبارات و ئەمنییەتی و ئەوە دا. چۆن ئیسرائیل ئەو کارەی دەکرد لە تورکیا دا ئێستا چۆن ...

ئیکە: پشتگیری دەکا لە دەوڵەتێکی کوردی

حەسەنپوور: یانی دەبێ ئاوا . ئیسرائیل دیارە قازانجی خۆی لە بەرچاوە . ئەوە نییە کە ڕزگاری گەلی کوردی بوێ. ئیسرائیل پێی خۆشە عێڕاق چەند کوت بێ، چەند لەت بێ . سووریا هەمیشە لەو وەزعەی دا بێ کە  سووریا نەتوانێ مەترسی بێ بۆ ئیسرائیل . پێی خۆشە ئێران کوت کوت بێ. یانی بەرژەوەندی دەوڵەتی ئیسرائیلی  نە ئەوەیە کە گەلی کورد ڕزگار بێ، بەرژەوەندییەکەی ئەوەیە کە خۆی ..

ئیکە: داوخوازی خۆی بەدی بێنێ. تێگەیشتم مامۆستا. ئێوە باسی ژنانتان کرد، ئێوە باسی باشووری کوردستان و وەزعی هەرێمتان کرد لەمەڕ بارودۆخی ژنان . ژنکوژی لەوێ وەک تێگەیشتنێک  هێشتا ڕۆ نەنیشتووە بەڵام ئەوە هەر گیرەو کێشەی باشووری کوردستان نییە. ئێوە خۆتان وەک فێمینیستیش  دەناسێنن ، هەم فێمینیزمی جیهانی و هەم بزووتنەوەی ژنی کورد هەیە  کە لەو ساڵانەی دواییدا گەشەی سەندووە و سەرنجی هەموو جیهان  بەرەو ڕوی خۆی  ڕا دەکێشێ. دەمەویست لەو بارەوەش لە ئێوە پرسیار بکەم. ئێمە هێندێک لەسەر  بارودۆخی ژنی کورد و فێمێنیزمیش قسە بکەین، ئەوەی ڕاستی بێ ژنی کورد ئیدی ئەوەش قەبووڵ ناکەن دەڵێن ڕوانگەی ئێمە لە فێمێنیزمیشی تێ دەپەڕێنێ  و وەک ژنۆلۆژی وەک کاری زانستی سەبارەت بە ژنانی نێودێر دەکەن. بیروڕای ئێوە لەو بارەیەوە چییە؟ بەرز بوونەوەی بزووتنەوەی کورد لە ئاستی جیهانی دا.

حەسەنپوور: لەو بابەتەوە لە پەنجا ساڵی ڕابردوو کە چاوی لێ بکەم پێشکەوتنێکی زۆر هەبووە. ژنی کورد ئێستا ئەمن دەتوانم بڵێم چەند ساڵێکیشە من و چەند کەسێکی  تر ئەو باسە دەکەین  کە توێژێکی ڕۆشنبیری ژن پەیدا بووە لە کوردستان دا، ئەدەبییات و نووسین و سیاسەت گشت ئەوانە پیاوانە بووە هەمیشە . ئێستا ژنی کورد چالاکی زۆر هەیە لە خەباتی  سیاسی دا ، لە خەباتی عەسکەری دا . دیارە نەک هەموو ڕێکخراوەیەک ، لە ڕۆژئاوا دەیبینین ئیتر  بەشداری ژنان لە ئیدارە کردنی ئەو ناوچەیەی کە ئێستا کانتۆنە و لە زۆر کاری تر دا. لە نووسین، لە بەرهەمهێنانی ئەدەبییات، لە گشت شتێک دا ، لە هونەر ، لە موسیقا دا ، لە هەڵپەڕکە دا، لە گشت شت دا ژنی کورد ئێستا هەیە ، لە مەیدان دایە. لە مەیدانی خەبات دایە. بەڵام دیسان ناسیۆنالیزم بۆتە هۆی ئەوەی کە  ئەو هێزەی کە پۆتانسییەلی هەیە کە زۆر کاری گرینگ بکا، ناسیۆنالیزم جار و بار پێشی دەگرێ.  نە ک جار و بار مەنزوورم نییە  ئێستا، ئەوڕۆ نا سبەی،  دوو ڕۆژ لەوەی پێش نا. هەر وا  وەک ناسیۆنالیزم  تا ڕادەیەکی زۆر پێشی وەی گرتووە کە ئەو گشتە هێزە ، ژنی کورد زۆرتر بەرەو ڕزگاری بەرێ. بۆ نموونە دەتوانم باسی وەی بکەم کە مەسەلەی توندوتیژی کردن لە دژی ژنان ، ئەوە دیارە لە کوردستانی باشوور زۆر دیتراوە ، قەتڵی نامووسی زۆر بۆ. من ناڵێم لە پارچەکانی دی نەبۆ، لە پارچەکانی تری کوردستانیش بۆ ، بەڵام باسێکی کە تەنانەت بەعزە ژنێکی کورد کە خۆشیان بە فێمێنیست  داناوە دەڵێن ئەوە خەتای ئێمە نییە ، لە ناو کورد دا لە قەدیمەوە ژن و پیاو بەرابەر بوون و عەڕەب و ئیسلام ئەوەی بە سەر ئێمە دا سەپاندووە. مەسەلەن دەڵێن خەتنەی ژنانمان نەبووە، ئێمە قەتڵی نامووسیمان نەبووە، ئەوە عەڕەب و ئیسلام  هێناویانە. ئەوە شتێکی زۆر ڕەگەزپەرستانەشە. کورد خۆی پاتریارکی هەبووە، پاتریارکێکی زۆر توند وتیژیشی هەبوە و ژنی کورد یا  پیاوی کورد ئەگەر بیانەوێ خەبات بکەن بۆ  ڕزگاری ژنی کورد نابێ بڵێن ئەوە خەتای ئێمە نەبوە، پاتریارکی مان نەبووە . شتێکی وا کە زەمانێکی ژن و پیاو بەرابەر بووبن نەبوە. بەرابەری دەبێ دروستی کەی نەک ئەوەی کە هەبو لە پێشدا عەڕەبان لە ئێمەیان ئەستاندوە یا بە سەرئێمەیان دا داسەپاندوە شتی وا نییە . ئەوە زۆر بۆچوونێکی ناسیۆنالیستی بەرچاو تەنگە.

ئیکە: ئێوە دەڵێن لە بناغەی شیدەت و توندوتیژ بە دژی ژن ڕەگەز پەرستی هەیە؟ ناسیۆنالیزم وەک تێگەیشتن وەک زێهنییەت؟

حەسەنپوور: لە تێگەشتنی ئاوا دا هەیە، ئەتۆ وای دابنێ ژنێک کە خۆی بە فێمینیست دادەنێ ژنێکی کوردە. ئەتۆ باسی قەتڵی نامووسی بکەی ئەوەڵێ دەڵێ ئەوە شتێکی گرینگ نییە ئەوە خەڵکی دێهاتی ئەوەی دەکەن خەڵکی شاری ئەوەی ناکەن کە وا نییە ئەوە. دوایە دەڵێ کورد ئەوەی نەبوە ئەوە عەڕەب بەسەر ئێمەی دا داسەپاندوە. تێگەیشتنەکەی هەڵە یە. یانی ئاوا نییە کە عەڕەب بە سەر ئێمەی دا سەپاندبێ . قەتڵی نامووسی هەر نێوێکی لێی دەنێی بنێ ، مەنزوورم ئەوەیە ئەو جوورە شیدەتە ، یا شیدەت و توندوتیژی وەک خەتنەی ژنان ئەوانە لە تەواوی ناوچە دا هەبوە، ئاسۆری هەیبوە، هەرمەنی هەیبوە، مەسیحی هەیبوە ، موسڵمان هەیبوە ، کورد هەیبوە ، عەرەب هەیبوە ، ئەوانە گشتیان هەیان بوە . ئەوەی کە بڵێ ئەوە خەتای عەڕەبان بوە، ئێمە پاکین عەڕەب ئێمەیان ناپاک کردوە ئەوە بۆچوونێکی ڕەگەپەرستانەیە. من دەمەوێ باس لەوەی بکەم تێ گەیشتنەکەی تێ گەیشتنێکی هەڵەیە. دوایە تۆ کە ئاوا فکر بکەیەوە ناشتوانی ئەوەی لە ناو بەری. یانی ئێمە دەبێ بۆچوونێکی ، ئەو فێمێنیزمی کە باست کرد وەک تیوریی ، وەک زانستێکی جیهانی لێ هاتوە. دەتوانێ ئەو ڕێیەمان پێ نیشان بدا کە ڕەگەزپەرستی نەکەین لە کێشەی ، لە تێ گەیشتنی مەسەلەی جینسییەتی.  وەک ئەوەی کە پێی دەڵێن جێندر.

ئیکە: ئێوە بۆچوونتان لە سەر جینسییەت پارێزی چییە وەک کۆلتورێک لە هەموو بوارەکانی ژیان دا، وەک دژایەتی لەگەڵ ژنان خۆی نیشان دەدا، لە زمان دا، لە دان و ستاندن دا، لەهەموو بوارێکد ئێمە دەبینن جینسییەت پارێزییەکی قووڵ و دڕێژ بوەوە هەیە . لە جێی وا هەیە بە ئاشکرا خۆی دەردەخا و لە شوێنی ئاواش هەیە شاراوە و سەرداپۆشراوە.

حەسەنپوور: ئا، ڕاسییەکەی دەزانی من دەڵێم چی ؟ ئەمن پێم وایە هەر کەسێکی ڕزگاری ژنانی گەرەک بێ و ڕزگاری ژنی کورد دەبێ ئەوەی بڵێ کۆمەڵی کورد تەواو پاتریارکاڵە ، پاتریارکاڵێکی دواکەتوویی شێوە فێئۆداڵیش بوە، ئێستا پاتریارکی مۆدێرنیشی لێ پەیدا دەبێ . زۆر پێویستە ئەوەمان لە بەرچاو بێ کە گەلی کورد ، هیچ گەلێک نییە ، ئەمن هیچ گەلێک ، هیچ نەتەوەیەکی دنیایە ناناسم کە پاتریارکی نەبێ . بەڵام پاتریارکی مە [ئێمە] پاتریارکێکی  زۆر دواکەوتوو و زۆر توند و تیژە. دەبێ ئەوەمان لە بەرچاو بێ. ئەگەر ئەوەمان لە بەر چاو نەبێ  هیچ ئومێدێک بەرەو ڕزگاری بوون ، بەرەو ڕزگاری چوون نییە. بە داخەوە ناسیۆنالیسم ڕێگە نادا ئەوەمان لە بەرچاو بێ.

ئیکە: باشە بزووتنەوەی ژنی کورد ئێوە کوتتان ..

حەسەنپوور: ئەتۆ باست کرد بۆچوون بۆ ژن لە زمان دا. ئەمن لێکۆڵینەوەیەکم کردووە لە بابەت زمانی کوردی. لێکۆڵینەوە سەبارەت بە زمان و پاتریارکی لە ئەمریکا زۆرتر دەستی پێکرد لە ساڵانی ١٩٦٠، کە فێمینیستە ئەمریکاییەکان ، دوایەش کانادایی و ئوڕووپایی نیشانیان دا ئەو زمانەی خۆیان قسەی پێ دەکەن و پێی دەنووسن تەواو دژی ژنە. نەک هەر ئەوەی بڵێین پاتریارکاڵە،

ئیکە: جینسییەت پارێزە

حەسەنپوور: پاتریالکاڵ هەیە بەڵام دژ بە ژنە. یانی میساجنیستە . یانی ئێمە لە کوردی دا ووشەی ژن وەک زۆر لە زمانەکانی تر ژن یانی کەسێکی کە ژێر چەپۆکە، ژێر دەستە. ئازا نییە ،

ئیکە: تێ گەیشتنێکی ئاوا ساز بووە

حەسەنپوور: ژن تێ گەیشتنیشی نییە. بۆ وێنە لە سۆرانی دا دەڵێین ' ژنانیلە '  یانی کەسێکی بترسێ وەک ژن  ڕەفتار بکا،

ئیکە: بە کورمانجی دەڵێن ' ژنک '

حەسەنپوور: ئا ، ژنک و ژنانیلە ئەوە ووشەی دژ بە ژنن. تەواوی زمانی کوردی هەر وایە. ووشەی دیش  کە تەماشا بکەی دەڵێن ' پیاو ژن دێنێ ' ،  لە سۆرانی دا  ' ژن هێنان ' ، بەڵام ژن مێرد دەکا. هێنان و کردن. ئەمن تەواوی ئەوانەم لێک داوە لە سۆرانی دا

ئیكە: کورمانجیش بەرابەری ئەوانە هەیە.

حەسەنپوور: کورمانجیش  هەر وایە. کوردیی سۆرانی  تەواو پاتریارکاڵ و دژ بە ژنە. جا ئەوە هەر زمانەکە وایە، ووشەکان ، مەعنای ووشەکان. کە بێی لە فۆلکلۆریش دا چاو لێ بکەی بە داخەوە من پێم وایە، لێکۆڵینەوەیەک هەیە کە لێکۆڵینەوەیەکی بە کەڵکیشە بەڵام  ئاوا سەردەستی ژنی کورد لە فۆلکلۆر نیشان دەدا من پێم وایە بەعزە لایەنێکی وای تێدایە ژنی کورد لە  فۆلکلۆری کوردی دا دەسەڵاتی خۆی نیشان دەدا بەڵام  دەسەڵاتێکە لە چوارچێوەی نیزامی پاتریارکی دا، نەک ئەوەی ژنی کورد لە فۆلکلۆر دا تەواو ئازاد بێ. لە فۆلکلۆریش دا حەول دەدەن وەک ژێرچەپۆکە و وەک ترسەنۆک و ئەوە نیشانی دەن بەڵام، مەبەستم ئەوەیە چ لە زمان دا، چ لە فۆلکلۆر دا ، چ لە ئەدەبییاتی نووسراوەی کوردی دا  ژن سەرکوت کراوە. خەباتیش هەیە من ئەوە باس ناکەم کە خەبات نییە من هەمیشە ،

ئیکە: باشە ئێوە بزووتنەوەی ئەو ساڵانەی دوایی ژنی کورد  چۆن هەڵدەسەنگێنن بەتایبەتی لە بواری سیاسی دا .  ژن بوون بە  ئیرادە و هێزێکی گەورە هەم  لە ڕۆژئاوا هەم لە باکووری کوردستان . لە باشووریش. بەڵکوو لە هیچ ناوچەی جیهان دا بە قەد کوردستان ژنان نارژێنە مەیدانان . لە مەیدانان ، بە دەهەزاران ، بە سەد هەزاران ژن  لە دەوری یەکدی کۆ دەبنەوە وئیرادەی خۆیان دەردەبڕن هەم لە ڕووی کۆمەڵایەتی و هەم لە ڕووی سیاسییەوە. دیارە لە پشت ئەو بزووتنەوەیەش فکرێک هەیە ، وەک ئەمن پێشتریش کوتم ژنانی کورد ئیدی لەبوارێک دا خەبات دەکەن بە ناوی ژنۆلۆژی ، ژن ناسی  و وەک تێزێکیش بەڕێز ئوێجاڵان ئەوەی هێنا مەیدانێ. و دەڵێی مرۆڤ ئەوە وەکوو ڕەخنەیەک لە فێمینیزمی جیهانیش لێک بداتەوە. ئیدی ژن وەک زانستێک کاری لە سەر دەکەن . من دەزانم لە زۆر شوێنان دەستیان کردووە بە خەباتی ئاکادێمیک. لەو بارەیەوە. ئەگەر مرۆڤ وەک بزووتنەوەش بیبینێ  نەک وەک ڕاستییەک لە ناو کولتور و کۆمەڵی ژنان دا بەڵکو ڕاستییەک کە خۆی ڕێکخستووە. لەو بارەیەوە، لە دواییدا ئەگەر بۆچوونێکتان هەبێ.

حەسەنپوور:  ئەوە ڕاستە کە کۆمەڵ جێی خۆی هەیە. کۆمەڵێکە  لە ڕابردوو ڕا بۆ ئێمە هاتووە. ژنی کوردی ئەمڕۆ پاتریارکی، فێئۆداڵی خۆی نەیهێناوەتە ناو کۆمەڵ ، لە ڕابردوو ڕا هاتوە. بەڵام هەر وەک  کوتت تەڤگەڕێک پێویستە  کە ئەو بارودۆخە بگۆڕدرێ هەر وا خۆی ناگۆڕدرێ. ووردە ووردە بەرەو پاتریارکی مۆدێرن دەڕوا. بەڵام لە بەرانبەر پاتریارکی مۆدێرنیش دا دین هەیە ، مەزهەب هەیە، مەزهەب پێشی دەگرێ، دوایە پاتریارکی کۆن پێشی پاتریارکی مۆدێرن دەگرێ، دوایە پاتریاریکی مۆدێرنیش خۆ شتێکی باش نییە.

ئیکە: ئەو چ دێنێ بۆ ژنان ئەگەر لە کوردستان سەر هەڵدا؟ لە ڕۆژئاوا ( غەرب) ئێمە دەبینین  وەزع لە بەر چاوە.

حەسەنپوور: جا بۆیە ئەوە ڕاستە هەر وەک دەڵێی تەڤگەڕێکی زۆر بەرین  و قووڵ پێویستە چونکە ئەوە  کێشەیەکی مێژویی یە. ئێمە نابێ چاوەڕێی وەی بین کە بە ساڵێک ، دوو ساڵ ، دە ساڵ ، بیست ساڵیش چارەسەر بێ. ئەمن پێم وایە تا کاتێکی پێوەندیی سەرمایەداری بێ ، پێوەندیی چینایەتی هەبێ ، تا کاتێکی سەرمایەداری، کاپیتالیزم  لە گۆڕێ دا بێ . کاپیتالیزم هەر دەبێ ئێستا لە ووڵاتە سەرمایەدارییەکان  پاتریارکی هەر هەیە ، شێوەی مۆدێرنی پەیدا  دەکا جا بۆیە هەر ئەوەی کوتت تەوا  وایە، تەنیا تەڤگەڕێک ، خەباتێکی بەرین و قووڵی سیاسی و کۆمەڵایەتی پێویستە، نەک هەر خەبات و تەڤگەرێک بەلکوو زیاتر لەوەش کە ئەو پێوەندییە مێژووییە  بگۆڕدرێ بێتە سەر مێژوویەکی دی. یانی مێژووی کۆمەڵی چینایەتی بگۆڕدرێ، چینەکان نەمێنن . ئەوە ئارەزوویەکە ، ئاسۆیەکە کە بەشەر لە مێژە  بوویەتی. لە زەمانی ،  لە سەدەی ١٩وە مارکس و کۆمۆنیستەکانی ئەو زەمان هەیان بووە  تا ئەوڕۆ. ئێستا زۆر ناسیۆنالیستان  ئەو ئاسۆیەیان وەلا ناوە، ئەوەی نابینن ، هەر مۆدێرنیسمی کاپیتالیستی دەبینن . ئەگەر ئەو ئاسۆیە نەبێ ئومێدێک بە ڕزگاری نییە. ئەگەر زۆر زۆر سەرکەوێ فێئۆداڵی دەبێتە پاتریارکی مۆدێڕن.

ئیکە: ئەوەش بۆ ژنان  شتێک لەگەڵ خۆی ناهێنێ ، بەڵکوو جارێکی دیکە مەترسی لەگەڵ خۆی دێنێ.

حەسەنپوور: یانی ڕزگاری نییە . لە چاڵاوێک دێیە دەرێ  دەکەوییە چاڵاوێکی تر. بەڵام ناسیۆنالیزم ئەو ڕێگایە دەبینێ، ناسیۆنالیزم ئەنترناسیۆنالزم نییە، ناسیۆنالیزم  نەتەوەی تر نابینێ، خەباتی نێو نەتەوەیی ژنان ناتوانێ ببینێ. مۆمکینە بڵێ ٨ی مارس ڕۆژی جیهانی ژنە ، مومکینە ئەوەی بێژێ، مومکینە ئەوەی قبووڵ بێ بەڵام هەر وەک قسەیە ، وەک ڕووداوێک ڕۆژێک لە ساڵ دا. بەڵام ئەوەی کە خەباتێکی جیهانی لە دژی پاتریارکی هەیە ، ژنان دیارە خەباتیان کردوە، ئەوەی کە چینی کرێکار وەک خەباتێکی جیهانی  و ئینترناسیۆنال و ژنانیش هەر ئەوەیان هەیە ، ناسیۆنالیزم ئەوەی نابینێ.

ئیکە: ئایا لە بەرنامەتان دا هەیە سەبارەت بە ژنان کارێکی ئاکادێمیک ئەنجام بدەن ؟ سەبارەت بە ژنانی کورد.

حەسەنپوور: هەر وەک کوتم ژنی کورد ئێستا لە گشت بارێکەوە هەنگاوی بەرەوپێشی هەڵگرتووە، خەباتی ئاکادێمیک زۆرە لەو بابەتەوە، زۆر زیاتر تەنانەت لە دە ساڵ لەوەی پێش. ئێستا ژنان زیاتر خۆیان دەیکەن. شتێکی کە گرینگە جاران زۆرتر پیاو سەبارەت بە ژن دەینووسی ، ئێستا ژن بۆ خۆی خۆی پێناسە دەکا ، لە باری ئاکادێمیکیشەوە هەر وا . ئەوە زۆر دەسکەوتێکی گرینگە کە هەر وەکوو باسم کرد توێژێکی ڕۆشنبیری ژن پەیدا بوە  لە گشت بابەتێک دا. لە میدیا دا ، لە دنیای ئاکادێمیک دا، لە هونەر دا. ئێستا  وەزعەکە زۆر گۆڕاوە. ئەمن زۆرم پێ خۆشە  کە هێشتا دەژیم لە دنیایێکی دا کە ئەو دەسکەوتانە هەن.

ئیکە: ژن ئیدی خۆ پێناسە دەکەن . ئێوە ئەوەندە لەو هەموو لەو مژارە وورد بوونەتەوە ئایا پێوەن کارێکی ئاکادێمیک لەو بوارە دا بکەن یان نا ؟ ئێوە دەڵێن ئەمن فێمینیستێکم. پێوەن کارێک بە نووسین بڵاو بکەنەوە  یان لێکۆڵینەوەیەک بکەن لەو بارەیەوە شتێک پێش بخەن؟

حەسەنپوور: یانی کێ پێشی بخا ؟

ئیکە: یانی لە سەر مەسەلەی ژنان لێکۆلینەوەیەک بکەن؟

حەسەنپوور: ئەڵبەتە ئەمن نابێ هیچ بڵێم لەو بابەتەوە چونکە ناڵێم هەر وەک ئێستا کوتم  ژن خۆیان لەو بابەتەوە خەریکن چالاکییەکی زۆر دەکەن لە جیهەتی جۆراوجۆر دایە، لە زۆر ئالی  جۆراوجۆر دەیەکن. من تەنیا  شتێک کە پێم وایە گرینگە تیۆری فێمێنیستی زۆر گرینگە. تئۆری فێمینیستیش زۆر جۆراوجۆرە، بە داخەوە، بەعزە تیۆرییەک لە فێمینیزم دا هەیە . تیوری ئەوەی کە پێی دەڵێن cultural relativism ، nativism پێم وایە ئەوانە پێشی خەبات دەگرن نەک پشتی بگرن ، بەڵام لە هەمان کاتدا فێمینیزمی مارکسیستی هەیە ، فێمینیزمی سۆسیالیستی هەیە ئەمن باسی  سەراسەری دنیا دەکەم. کوردستان باس ناکەم ، تەواوی دنیا باس دەکەم . فێمینیزمی مارکسیستی هەیە، فێمێنیزمی سۆسیالیستی هەیە . ئەو فێمینیزمانە پێم وایە زۆر گرینگن. لە کوردستان دا کەم باسی وەی کراوە کە زانستێکی جیهانی ئاوا هەیە ئەوە بکرێ بە کوردی ، بەشداری کردن لەوە دا . چون هەتا تیۆرییەکە پێشکەوتی نەبێ لە باری لێکۆڵینەوەش دا  پێشکەوتنێکی زۆرمان نابێ. من پێم وایە ئەوە جێیەکی زۆر گرینگە کە کاری لە سەر بکرێ. 

ئیکە: بەڵێ. دەی لە کۆتایی دا دەتانەوێ چ بڵێن. ئێمە لە سەر زۆر بابەت قسەمان کرد. لەو شتانەی کە لێیان دواین ئەگەر بتانەوێ شتێک زیاد بکەن یان شتێک باسمان نەکردبێ و مابێتەوە.

حەسەنپوور: من ئێستا چون ماوەیەکە باسی سەربەخۆ بوونی  کوردستانی باشوور لە گۆڕێ دایە من پێم وایە ئەوە مەسەلێکی زۆر گرینگە. زۆر بە کورتی ئەگەر باسی بکەم  مەسەلەی سەربەخۆ بوون یان بە شێوەیەکی تر  کە سەربەخۆش نەبی ئەوە فۆڕمە زۆرتر . گرینگ ئەوەیە ناوەڕۆکمان لە بەر چاو بێ  وە ئەوە زۆرتر دێتە سەر ئەوە تەفاوەتی بەینی  ناوڕۆکێکی ناسیۆنالیستی کە باری ئێستای کەمێک دەگۆڕێ. ڕێفۆرمیزمێکی ناسیۆنالیستی یا سیاسەتێکی ، ناوەڕۆکێکی شۆڕشگێڕانە  کە بتەوێ ئەو نیزامە تێک بدەی شتێکی دی لە سەر ڕا ساز کەی. نەک لە چوارچێوەی پێوەندیی سەرمایەداری دا کە سێسەد و پەنجا ساڵە لە ئارا دایە و کۆن بووە و گنخاوە بە ڕاستی. یانی ئەو پێوەندییەی کە ناسیۆنالیزمی کورد وەدوای دەکەوێ سەرمایەدارییەکی کە سێسەد و پەنجاساڵ ، چوار سەد ساڵە  لە ئارا دایە ئیتر کۆن بوە ، ئی دنیای کۆنە.  دەبێ فکر لە ئاسۆیەکی تازە، دنیایەکی تازە  بکرێتەوە.

ئیکە: گەلێک سپاستان دەکەم  بۆ هاتنتان و بەشداری کردنتان لە بەرنامەکەمان دا . زۆر مژار هەن ، ئاسۆی ئێوە زۆر قووڵە ، هەڵبەت بەرفرەوانە و ئێوە تەجروبەیەکی تێر و بۆڵتان هەیە ، بیرێکی زۆر گەورەتان هەیە . ئێمە دەمانەویست لە سەر هەموویان بدوێین ، بەڵام لە سەر هەر مژارەی بە کورتی قسەمان کرد ، زۆری پێ دڵخۆشم کە لەگەڵمان بوون.

حەسەنپوور: منیش زۆر دڵخۆشم کە ئەو فرسەتە بوو لە ماوەیەکی کەم دا بتوانین ئەو باسانە بکەین. ئەو باسانە  دوور و درێژو بەرینن ئێمە هەر  کەمێکمان باس کرد.

ئیکە : بەڵام گەلێک  بەرهەم ، کتیب و لێکۆڵینەوەتان هەیە ، ئەو بینەرانەی ئێمە کە پێیان خۆش بێ  دەکرێ ئەو بەرهەمانە وەدەست بێنن و ئاگاداری زیاتر پەیدا کەن.

حەسەنپوور: زۆر مەمنونم

ئیکە: پڕۆفێسۆر ئەمیر حەسەنپوور گەلێک سپاستان دەکەم دووبارە

حەسەنپوور: منیش زۆر سپاست دەکەم

ئیکە: بەم شێوەیە بەرنامەی ئەمڕۆمان کۆتایی دێ. هەر لە خێر و خۆشی دابن . ڕۆژ باش

تێبینی: ئەو بەرنامەیە  ڕۆژی یەکشەمە ٢٠-ی ژوییەی ٢٠١٤ ئاستە کراوە و ڕۆژی جومعە ٨-ی ئووتی ٢٠١٤ لە بەرنامەی  " ڕۆژباش کوردستان" ی  ستێرک تیڤی یەوە بڵاو کراوتەوە. بەرنامەکە بە کوردیی کورمانجی و کوردیی سۆرانی بەڕێوەچووە و لێرە دا پرسیارەکان هێنراونەتە سەر شێوەزاری کوردیی سۆرانی. بۆ دیتنی ڤیدیئۆی ئەو بەرنامەیە دەکرێ سەری حیسابی ڕاوێژ بدەن لە تۆڕی کۆمەڵی یووتیووب دا.