ئەمیر حەسەنپوور : ' مەد تیڤی' بە دووساڵ بە ئەندازەی سی چل ساڵ کاناڵی تێلێڤیزیۆنی تر لە ئوڕووپا کاری کردووە

ئەمیر حەسەنپوور :  ' مەد تیڤی' بە دووساڵ بە ئەندازەی سی چل ساڵ کاناڵی تێلێڤیزیۆنی تر لە ئوڕووپا کاری کردووە


وتووێژی بارزان شاسوار لە بەرنامەی ' شانشین ' ی مەد تیڤی

لەگەڵ دوکتور ئەمیر حەسەنپوور

دەندەرلێو، شەمە ١٧-ی مەی ١٩٩٧

بارزان شاسوار:  تەماشاوانانی ڕێزدار و خۆشەویست، دوکتور ئەمیری حەسەنپوور میوانێکی ئێمەیە  لە کانادا دەبێ.لێکۆلەرەوەیە لە زانکۆی تۆرانتۆ لە کانادا ، دوکتورە لە بەشی مەس میدیا  واتە دەمودەستگای ڕاگەیاندنی گشتی ، ١٤ ساڵە لە دەرەوەی ووڵاتە  ، نووسەری کتێبی '  ناسیۆنالیزم  و زمان لە کوردستان' بە زمانی ئینگلیسییە  و بەشێک لە کارەکەی لە لایەن هاوکاری ئێمە جەمیل گویندۆغان را وەرگێڕدراوە بۆ سەر زمانی تورکیش.

 مامۆستا دوکتور ئەمیر، بەخێر بێی بۆ ستودیۆ  [ بارزان لە سەر کورسییەکەی هەڵدەستێ و پێشوازی لە حەسەنپوور دەکا]

ئەمیر حەسەنپوور: زۆر مەمنوون

 شاسوار: بەخێر بێی سەرچاوم. دوکتور ئەمیر لە کانادا  لە شاری تۆرانتۆ دەبی وایە؟

حەسەنپوور: بەڵێ.  لە شاری تۆرانتۆ دەبم.

شاسوار: هەر لەو یونیڤێرسیتەی کە لە وێیە؟

حەسەنپوور:  بەڵێ.

شاسوار: لەوێ لێکۆڵینەوە لە سەر چ دەکەی مامۆستا ؟

حەسەنپوور:  من زۆرتر  لێکۆڵینەوەی خۆم دەکەم. یەکیان  هەر درێژەی ئەو لێکۆڵینەوەیەیە سەبارەت بە ' مەد تیڤی ' ، دوایە چەند پڕۆژەی تریشم هەیە  کە دەگەڕێتەوە سەر میدیا و مێژووی میدیا و  ئەویتریشیان کتێبێکە کە قەرارە هەتا دووساڵی تر لە ئینگلیستانێ بڵاو بێتەوە ، باسی ئەدەبییاتی زارەکی کوردی بە تایبەتی ' بەیتی کوردی' یە.لە قەراغ ئەو پڕۆژانەوە چەند کاری دیکەشم هەیە پێیانەوە خەریکم.

شاسوار: زۆر خەریکی مامۆستا، زۆر مەشغووڵی لە کانادا ، جار جار بۆ سێمینار و کۆنفڕانس دێیە زانکۆکانی ئوڕووپا لەو بوارەش دا زۆر چالاکی. شتی تازەت هەیە لەو گەشتە دا ؟ هەر بۆ ٣ ساڵەی مەد تێڤێ تەشریفت هێنا بوو ؟

حەسەنپوور: ئەو سەفەرەی ئێستام هەر بە بۆنەی دوو ساڵەی مێد تیڤی کە دیارە دێتە ناو سێیەمین ساڵی زیانی خۆی. بۆ وەی هاتووم و لە  لەندەنێش دوو ڕۆژێک لەوێ دەبم دیسان هەر بۆ لێکۆڵینەوەی ' مەد تیڤی '، لەوێ لەگەڵ ئەوانەی کە  سەرپەرستی بەرنامەکان و لە بەشی ئیداری دا کار دەکەن  دەگەڵ وان قسان دەکەم. ئەوانەی کە چاو لە ' مەد تیڤی ' دەکەن، لێکۆڵینەوەی من زۆر  بابەتی ' مەد تیڤی ' تێدایە، یەکیان ئەوەیە  کە بینەرانی ئەو تێلێڤیزۆنە چ دەڵێن ، چ بەرنامێکیان پێ باشە ، بۆچی پێیان باشە؟  پێیان خۆشە ' مەد تیڤی ' چۆن بێ ؟ ئەو شتانەشیان  لێ دەپرسم. کەی چاوی لێ دەکەن، لە چ شەرتومەرجێکا؟  ئەو جوورە پرسیارانە ئیتر تا بزانم  بینەرانی  ' مەد تیڤی ' چ دەکەن و بۆچوونیان چییە؟

شاسوار: مامۆستا هەتا ئێستا بە کوێ گەیشتووی ؟  یانی نەتیجەی ئەو لێکۆڵینەوەیە چ پێشان دەدا؟

 حەسەنپوور: نەتیجەی ئەوەی کە ' مەد تیڤی ' چۆنە؟

 شاسوار: بەڵێ،

حەسەنپوور: نەتیجەیەکی ئەوەیە کە بەڕاستی ' مەد تیڤی ' ئەوەی کە ٢ ساڵ توانیویەتی  درێژە بدا  بە کاری خۆی  دەسکەوتێکی یەکجار گرینگە. لەو دوو ساڵەی دا دەکرێ بڵێم  بە ئەندازەی سی ساڵ، چل ساڵی  کاناڵی تێلێڤیزیۆنی تر کە لەو  ووڵاتانەی ڕۆژئاوا هەیە کاری کردووە ، مەد تیڤی مێژوویەکی  زۆرکورتی هەیە، بەڵام   مێژوویەکی یەکجار دەوڵەمەندی هەیە لە بواری خەبات بۆ ئەوەی کە بتوانێ بەرنامەی خۆی درێژە پێ بدا ، هەر وەها لە بواری   سەرکوتکردنی ' مەد تیڤی ' ، من لە مێژووی  تێلێڤیزیۆن دا هیچ  کاناڵێکی تێلێڤیزیۆنیم نەدیوە تا ئێستا ئەوەندە..[وا دیارە لە بەڕ گۆڕینی کاسێت هێندێک لە قسەی حەسەنپوور و پرسیاری دواتری شاسوار قەید نەکراوە]

حەسەنپوور:  باسی ئەوەیە  ڕادیۆ  چییە ، تێلێڤیزیۆن چۆنە ، گۆڤار و  ڕۆژنامە و کتێب ئەوانەش  ئامڕازی ڕاگەیاندنی گشتین. دیارە ئێستا ئامرازی تریش پەیدا بووە، ئینترنێت پەیدا بووە ، زۆر شتی تر پەیدا بووە. لێکدانەوەی ئەو جۆرە شتانەیە. تێلێڤیزیۆن  ئێمە پێمان وایە هەر وا چاو لە بەرنامەی تێلێڤیزیۆن دەکەین ، بینەر پێی وایە شتێکی هاسانە.   بەڵام ئەوانەی لێرە  کار دەکەن، ئێوە خۆتان لە ' مەد تیڤی ' کار دەکەن دەزانن بۆ نیو سەعات بەرنامە  چها تێکۆشانی دەوێ، چها بەرنامە دانانی دەوێ.خەرجێکی  یەکجار زۆری هەیە. تێلێڤیزیۆن  پێکهاتەیەکی یەکجار ئاڵۆزە  ، لایەنی ئابووری هەیە ، لایەنی فەرهەنگی و کولتووری هەیە  ، لایەنی زمانی هەیە، زمانی کوردی چۆن دەکار دێنی؟  شتێکی تەواو ئاڵۆزە. لە بەر ئەوەی  ئەو شتەی کە من خوێندوومە دەکرێ بڵێین زانیارییەکە  ، زانستێکە سەبارەت بەوەی کە ئامڕازی ڕاگەیاندنی گشتی چن و چۆنن  ژیانیان چۆنە و دەوریان چییە لە  کۆمەڵگەی بەشەر دا.

 شاسوار: بەڵێ،  مامۆستا زمان لەو ئامڕازە گشتییانە دا، بە تایبەتی لە ڕادیۆ ، تێلێڤیزیۆن و سینەما دەبێ چۆن بێت؟ زمان دەبێ چۆن بێت؟ مەسەلەی تێگەیشتن و پێوەندی و ئەو شتانە. یانی ئەگەر  خسووسیاتێکمان هەبێ زمان  لە ڕادیۆ ، تێلێڤیزیۆن ، سینەما دەبێ چی بێت ، چۆن بێت ؟

حەسەنپوور: دیارە لە تێلێڤیزیۆنیش ئەگەر چاوی لێ بکەین تێلێڤیزیۆن بۆ خۆی شتێکی یەکدەست نییە.  هەواڵ زمانی خۆی هەیە ، هەواڵ دان  زمانی خۆی هەیە. بەرنامەی کە ئێستا هەمانە، بەرنامەیەکی فەرهەنگی و کولتووری ئەوەش زمانی خۆی هەیە.لە بەرنامەی هەواڵ دان دا دەبێ زمانێکی بڕێک ڕەسمی کە زۆر ئاڵۆز نەبێ خەڵک بە هاسانی لێی حاڵی بن، ڕستەکان یەکجار دوور و درێژ و ئاڵۆز نەبن . دەبێ زمانێکی ڕەسمی بێ وەک زمانی ماڵێ یا  ئەوەی کە لە دەرەوە ئێمە بەیەکەوە قسان دەکەین ئاوا نەبێ. لە بەرنامەی کولتووری و بەعزە بەرنامێکی ترا  پێویست نییە زمانێکی ڕەسمی بێ هەر وەک کە ئێستا ئێمە قسان دەکەین دەکرێ زمانێکی ئاوا بێ. بەڵام کورتەی باسەکە ئەوەیە  زمانی تێلێڤیزیۆن و ڕادیۆ دەبێ زمانێک بێ  کە خەڵک باش لێی حاڵی بن. چون مەودایەکی زۆر نییە لە تێلێڤیزیۆن دا گەرچی  لە ' مەد تیڤی ' دا زۆرتر مەودا دەدەن بە قسە کەران بەڵام لە زۆربەی تێلێڤیزیۆنەکانی دنیایێ دا  هێندە مەودا نادەن. خەبەر دەبێ زوو  بکوترێ و تەواو دەبێ  و وێنەیەکی لەگەڵە.  بەڵام  ئەسڵەکەی ئەوەیە زمانەکەی دەبێ زمانێکی ساکار و  ڕستەکان کورت بن ، زۆربەی خەڵک لێی حاڵی بێ.

 شاسوار: مامۆستا کتێبەکەت :  '  ناسیۆنالیزم  و زمان لە کوردستان دا '  ئەو باسی چ دەکات ؟

حەسەنپوور: ئەو  کتێبەی من زۆرتر لێکدانەوەی ئەوەیە کە چۆن لەهجەی سولەیمانی یان بڵێین بکرێ بن لەهجەی سولەیمانی  ، کە بن لەهجەیەکی سۆرانی یە  چۆن ئەوە لە کوردستانی عێڕاقا  بە تایبەتی  بوو بە لەهجەیەکی ستانداردی زمانی کوردی  بە تایبەتی لە ساڵی ١٩١٨وە کە کوردی ئیمکانی خوێندن و نووسینی بۆ پێک هات  و لە بەرنامەی ڕادیۆی عێڕاق دا ،  لە ١٩٣٩ ڕا کوردی دەکار هێندرا. زۆرتر لێکدانەوەی ئەوەیە کە چۆن، چ هێزێک بوو بە هۆی ئەوەی کە  زمانی کوردی ئەو حەموو  بەرهەڵستەی لە سەر ڕێگەیە توانی دەسکەوتی زۆری بێ، پێشکەوتێکی زۆری بێ لە کوردستانی عێڕاق ، دەوری وی لە سەر لەهجەی کوردیی سۆرانی  کوردستانی ئێران. هەر وەهاش تا ڕادەیەک باسی لەهجەی کورمانجی لە یەکێتی سۆڤییەتی جاران و لە سوورییە و لە تورکییە دەکا.

شاسوار: مامۆستا ئەوە بە زمانی ئینگلیزی یە؟

حەسەنپوور: بەڵێ بە زمانی ئینگلیسی یە چونکە  ئەوە تێزی دوکتورای من بوو بە زمانی ئینگلیسیم نووسیبوو.

 شاسوار: ناوەکەی بە زمانی ئینگلیزی ؟

 حەسەنپوور:  ئینگلیسی دەبێتە
Nationalism and Language in  Kurdistan    

 شاسوار: بە چەند زمان تا ئێستا  تەرجومە کراوەتەوە یا هەوڵێک هەیە  بە زمانی کوردیش تەرجەمە بکرێ؟

حەسەنپوور: من خۆم  وەختم نەبووە بیکەمە کوردی. بەشێکی، فەسڵێکی کراوەتە تورکی.چەند مانگ لەوەی پێش لە تورکییەی بڵاو بووەتەوە. بەڵام من بیستم کە دەوڵەتی تورکییەی قەدەغەی کردووە. ئەو فەسڵە باسی سیاسەتی ئەو دەوڵەتانە دەکا  لە مەڕ زمانی کوردییەوە. لە تورکییە بۆ وێنە کوشتنی زمانی کوردی یە ، زمانکوژی. لە کوردستانی  ئێران و سووریاش لە زۆربەی مێژووی ئەو دوو ووڵاتانە  هەر وا بووە. لە سۆڤیەتی جاران کوردی دەسکەوتی زۆر بووە  و سیاسەتی دەوڵەت ماوەیەک پەرەپێدانی کوردی بوو دوایە زۆر پەرەیان پێ نەدا. زۆرتر باسی سیاسەتی ئەو پێنج دەوڵەتانە دەکا  لە مەڕ زمانی کوردی.

شاسوار: وا بزانم کاک جەمیل  گویندۆغان تەرجومەی کردووە

حەسەنپوور: کاک جەمیل تەرجومەی کردووە و  ئێستا خۆی لێرەیە ، لە ستودیۆ بوو ئەوڕۆ. من کتێبەکەم نەدی بوو ، ئەو کتێبەکەی پێشان دام.

شاسوار: پێم وایە لە حەپسا ، لە زیندان دا تەرجومەی کردووە.

حەسەنپوور: بەڵێ وەختێک کاک جەمیل لە زیندانا بوو خەریکی  وەرگێڕانی ئەو فەسڵە بوو کە لە جێیەکی تر ، وەک نووسراوەیەک لە گۆڤارێک دا بڵاو بووەوە. خێزانی کاک جەمیلی کە توانیبووی بێتە دەرێ لە تورکییە  دوو ساڵ لەوە پێش نامەی بۆ نووسیم و کوتی خەریکی وەرگێڕانی ئەو نووسراوەیە و  منیش مەتنێکی تازەم بۆ نارد و ئیتر دوو مانگ لەوە پێش بیستم کە بڵاو بووەتەوە.

شاسوار: کە بیستت مامۆستا، کەسێک کە لە زیندانا بووە  ئەو تەرجومەی کردووە . ئەو وەرگێڕانەی کردووە دوایە  هاتە دەرەوەی ووڵات دیتت. باسی ئەو هەستە  ئەو حیسە بکە کە یەکەمین جار چاوت پێی کەوت ، پێت وا بوو  ئینسانێکی چۆنە؟

حەسەنپوور: دیارە من لە دوورەوە ئەو هەستە دەمزانی چۆنە ، لە چ وەزعێکا ئەو کارەی دەکا. من ئەوڕۆ لە نزیکەوە  دیتم. لە ناو میوانەکانی ' مەد تیڤی ' مامۆستایەکی  زانستگای وەیلزی لێ بوو لێرە ، پێکەوە دانیشتبووین لەگەڵ کاک جەمیل، کەمێک لەو مێژووی ژیانی ویم بۆ  گێڕاوە، تەواو تەئسیری لێ کرد بوو ، پێی شتێکی سەیر بوو، دەیگوت چۆن ئینسان دەتوانێ  ١٢ ساڵ لە زیندانا بێ لە ئاخرین ساڵی زیندانی دا کارێکی ئاوا بکا و دوایە  نەجاتی بووە و هاتووەتە دەرێ و لێرەش کۆڵ نادا و خەبات دەکا. زۆری پێ سەیر بوو دەیگوت شتی وا چۆن دەبێ؟ من خۆشم دیارە،  من ئەڵبەتە نموونەی  وام یەکجار زۆر دیتووە ، بەڵام بە ڕاستی حیکایەتی  کۆڵنەدان و خەبات و تێکۆشانە .

شاسوار: دیارە لە پێوەندی لەگەڵ ئەو زیندان و گرتن و  کوشتن و ئەوانە. ئێستا ڕووداوێکی زۆر تازە و ئاکتوێل  هەیە ئەویش  داگیر کردنی باشووری کوردستان لە لایەن ڕێژیمی تورکییەوە. چ دەفەرمووی سەبارەت بەو داگیرکەرییە؟

حەسەنپوور:ئەمن پێم وایە ڕێژیمی تورکییە بەرنامەی وەی هەیە کە بێ گەلی کورد لە ناو بەرێ.نزیکەی ٧٠ ساڵە  ئەو ڕێژیمە ئەو کارەی کردووە، ئەوەش بەشێک لەوەیە. بەڵام ئەوە زۆر ئاشکرا بوو کە دەوڵەتی تورکییە چەند ساڵێشە بەرنامەی بووە هاتووەتە ناو خاکی کوردستانی خواروو. بەڵام هاوکاری پارتیی دێمۆکڕاتی کوردستان لێرە دا  مەسەلەیەکە.کە بە ڕاستی ئەگەر چاو لە مێژووی پارتیی دێمۆکڕاتی کوردستان  بکەین ئەویش هیچ سەیر نییە.  پارتیی دێمۆکڕاتی کوردستان لە ساڵانی ١٩٦٠ کە پێشمەرگەی ناردە سەر  مەکتەبی سیاسی و بە چەک هەڵگرتن و بە قەتڵ و کوشتار ویستی ئەو کێشەی سیاسی کە لە ناو ڕابەرایەتی حیزبا بوو  ئەو کێشەی چارەسەر بکا. لەو وەختەوە  تا ئێستا پارتیی دێمۆکڕات  کاری هەر ئەوە بووە. خیانەت کردن بە  خەباتی گەلی کورد . لە کوردستانی ئێران ئەوەیان کرد لایەنی دەوڵەتیان گرت لە زیدی بزووتنەوەی خودموختاری. لە سەرکوتکردنی ' یەکەتی نیشتمانی ' دا ، لەو ڕۆژەوە کە یەکەتی نیشتمانی  وەک رێکخراوەیەک هاتە گۆڕێ. حیکایەتێکی زۆر دوور و درێژە زۆر کەس  ئاگای لێیە ، بەڵام  من بە داخەوە شتێکی کە دەڵێم زۆربەی  ئەوانەی لە کاری سیاسی دا چالاکی دەکەن و زۆربەی  ڕۆشنبیری کورد و ئەوانە تا ئێستا ئەوەیان تەحەمول کردووە ، ڕەخنەیەکی وایان نەکردووە. ئەوانە بە چ حەقێک وا دەکەن؟  کێ حەقی بەوانە داوە ئەو کارانە بکەن؟

شاسوار:خۆشبینی ئەو نەخۆشییە ، ئەو برا کوژییە  ڕۆژێک دوایی بێ ؟ چەندێک خۆشبینی ؟

حەسەنپوور: نا ئەمن خۆشبین نیم. ڕاستییەکەی  ئەوەیە کۆمەڵگەی کوردەواری وەک زۆر کۆمەڵگەی  دی دابەش کراوە ، چینی زەحمەتکێشی تێدایە، خەڵکی سەرۆک عەشیرەی تێدایە، دەرەبەگی تێدایە، حەموو جوورە چین و خەڵکێکی تێدایە و  ناکۆکی هەیە لە ناو کۆمەڵگەی کورد. ناکرێ بڵێین  ناکۆکی نییە، بەڵام موهیم ئەوەیە  حیزبێکی سیاسی کە دەڵی من حیزبێکی دێمۆکڕاتیکم و لە حیزبە هەرە کۆنەکانی کوردستانم  چۆن حەق بە خۆی دەدا کە کاری ئاوا بکا. خەڵک بۆ ئەوە تەحەمول دەکەن؟ بۆ  توانیویە تا ئێستا بۆ ماوەی سی ساڵان  ئەو کارە بکا؟ ئەوە پرسیارە  پێم وایە. ڕەخنە لە کوێ بوو؟ بەربەرەکانی چی لێ هات ؟ ئەوانە بۆ چی نییە؟ لە بزووتنەوەی  کوردایەتی دا بۆ ئەوانە نین؟ بۆچی  هەر لە بەر ئەوەی کە ئەوانە کوردن و کوردیش هەر تێ دەکۆشێ کورد هەر کوردە. ئەو باسە  نەتیجەی ئەوەیە ئیتر. ئاکامەکەی ئەوەیە  کە سی ساڵ خیانەت ، بەڵام سی ساڵیش بێدەنگی کردن .

شاسوار: مامۆستا گیان زۆر زۆر سپاس. لە ڕێگایەکی دوورەوە تەشریفت هێناوە. زەحمەتت کێشا و هیوای سەرکەوتن لەو  لێکۆڵینەوەیەت دا. هیوادارین ئەو ئاکامە زوو بە دەستمان بگا . بیبینین چۆن پڕۆگرام دروست بکەین؟   چ بکەین؟.

حەسەنپوور: زۆر مەمنوونم

شاسوار : سپاست دەکەین مامۆستا گیان [ لە جێی خۆی هەڵدەستێ ] خودا حافیزت بێ  سەرچاوم.

حەسەنپوور : زۆر مەمنوون [ میکڕۆفۆنەکە دەدا بەبارزان شاسوار و لە ستودیو دەر دەکەوێ]

 بەرنامەی ' شانشین ' درێژە دەکێشێ ...