وه‌کی دی "وه‌ک ئیدی" ڕاهێزان و ڕاهێزاندن
به‌ڕێز موکریان!
سپاس بۆ ڕوونکردنه‌وه دوور و درێژه‌که‌ت.ئه‌و به‌شه‌ی سه‌باره‌ت به قسه‌کانی به‌ڕێز کوردستان موکریانی نووسیوته، له‌ڕاستیدا چ پێوه‌ندییه‌کی به باسه‌که‌ی ئێمه‌وه نییه.
ئه‌وه‌ش که پێتان وایه ئه‌و دووسه‌رچاوانه "زۆر بازاڕییانه و نازانستییانه داڕێژراون و ناکرێ له بواری زمانناسیدا زۆریان پشت پێ ببه‌سترێ" هه‌تا ئه‌وه‌ی که نرخاندنێکی تێر و ته‌سه‌لی ڕه‌خنه‌گرانه‌یان له سه‌ر نه‌نووسراوه ته‌نێ ده‌کرێ وه‌ک ده‌ربرێنێکی که‌سی دابندرێ.
من له پۆستی پێشوو دا گوتبووم ئه‌و دوو سه‌رچاوانه هه‌ردووکیان "وه‌کی" یان به هاوتای "وه‌ک " و " وه‌کوو" داناوه و مه‌به‌ستم دانانی" وه‌ک" له جێی " وه‌کی" یان،"وه‌کوو"
له جیاتی "وه‌کی " بوو.
به‌پێی بۆچوونی زمانی پێم وایه ده‌سته‌واژه‌ی " وه‌کی دی " له ڕاستیدا " وه‌ک ئیدی " یان "وه‌ک ئیدیکه" بێ که له سه‌ر زمان سواوه. من ده‌زانم له نووسینی کوردیی نێوه‌ڕاست دا "هتد" = هه‌تا دوایی، له بری " وه غیره" ی فارسی ده‌کار ده‌کرێ، به‌ڵام ، ئه‌گه‌ر له‌م ڕستانه‌ی خواره‌وه ورد بییه‌وه ده‌ڕاستیدا "وه‌کی دی" ده‌کرێ مانای "ئه‌وانی دی" شی تێبخوێندرێته‌وه:
" سوور و سپی و شین وه‌کی مۆر و بۆر و خۆڵه‌مێشی ڕه‌نگن"
" ئه‌و کابرایه باسی ڕه‌نگی سوور وشین و وه‌کی دی [ وه‌ک ئه‌ویدی ] ده‌کا"
له‌م ڕسته‌یه‌ی سه‌ره‌وه دا "وه‌کی دی" [ وه‌ک ئه‌ویدی] واتای ڕه‌نگه‌کانی دیکه‌ی تێده‌خوێندرێته‌وه.
پنکتی دووه‌می که ده‌مه‌وێ لێره‌دا هێمای پێبکه‌م ئه‌و ده‌ربڕینه‌ی جه‌نابته که ده‌نووسی :
"ئه‌وه‌ی له‌وێ قسه‌ی پێده‌کرێ [ باشووری کوردستان] و پێی ده‌نووسرێ فڕی به سه‌ر زمانی کوردییه‌وه نییه و به هه‌ڕه‌شه‌یه‌کی ده‌زانم له سه‌ر زمانی کوردی..."
باشه ئه‌و ده‌ربڕینه چ فڕی به زانستی زمانناسییه‌وه هه‌یه. کوا زمانناسان له خۆیان ڕاده‌په‌ڕموون به خه‌ڵک بڵین چۆن قسه بکه‌ن؟ به پێچه‌وانه ئه‌وان به لێکۆڵینه‌وه له‌شێوه‌ی قسه‌کردنی خه‌ڵک نهێنییه‌کانی زمان ده‌دۆزنه‌وه.شتێک هه‌یه ئه‌ویش "سه‌لیقه‌ی زمانی"یه. ئه‌گه‌ر جه‌نابت به من بڵێی من په‌پێی ئه‌زموون و پێخۆشبوونی خۆم ڕاوێژی ئه‌رده‌ڵانیم له بابانی پێ خۆشتره، ڕه‌نگه ئه‌وه بسه‌لمێندرێ. به‌ڵام، ئه‌وه‌ی به شێوه‌یه‌کی گشتگرانه و حوکمی مرۆ بۆچوونی خۆی بکا به پێوه‌ری داوه‌ری له سه‌ر ڕاستی و ناڕاستی له زمان دا ئه‌ویش له مه‌ڕبه‌شێکی کوردستان که،له زه‌مانی "ئینتیدابی بریتانی" یه‌وه به‌و زمانه خوێندراوه و ئێستا وه‌ک زمانی ده‌وڵه‌تی به ڕه‌سمی ده‌ناسرێ بۆ له‌مل دانی به پێچه‌وانه‌ی هه‌موو پێوانه‌کانی ژیربێژییه.
پنکتی سیێه‌م داوه‌ریتانه له سه‌ر نه‌مر مه‌سعوود محه‌مه‌د که خزمه‌ته‌کانی به زمانی کوردی هه‌روا به هاسانی کوێر ناکرێته‌وه.
من ماوه‌یه‌کی زۆر به دنیای ئیترنێت دا گه‌ڕام بۆ دۆزینه‌وه‌ی ده‌ربڕینی "ڕاهێزاندن" به‌و جۆره‌ی که مه‌سعوود محه‌مه‌د پێشنیاری کردووه و بۆ وه‌فاداری به‌وی عه‌ینی قسه‌کانی لێره‌دا بۆ ئاگاداری جه‌نابت وه‌ده‌گوێزمه ئێره:
" وا پێ ده‌چێ "داهێزان " له " هێز"ه‌وه هاتبێ. له‌مه‌وه ده‌توانرێ داهێزان بۆ شتێکی چرۆسایی یاخود دا له‌نگابێ یا خود ڕوو له که‌م کردن بێ به کاربێت. وه‌ک: داهێزانی ئابووری، داهێزانی کاره‌با، داهێزانی کشتوکاڵ. ئه‌م زاراوانه واتای کۆنینه‌ی داهێزان ناکوژن.
له رێی "مفهوم المخالفه"وه ده‌شێ " ڕاهێزان " بۆ زیاد کردنی هێز بێت وه‌ک بڵێین: کاره‌با سه‌رێکیان داهێزا، زۆری نه‌برد ڕاهێزرایه‌وه. دووساڵه ئابووریمان، شکرێ له ڕاهێزاندایه"
دوا وشه‌ی پۆستی ئه‌مجاره ، به پێی بۆچوونی زمانی و له ناڕێکی له گه‌ڵ جه‌نابت دا له‌مه‌ڕ "ڕابه‌زین " وه‌ک "مفهوم المخالفه" ده‌شێ له به‌رانبه‌ر " دابه‌زین " دا ده‌کار بکرێ .
بۆ وێنه له‌م ڕسته‌یه دا " دوکتور دوای تاقیکردنه‌وه گوتی شه‌ماڵ گوشاری خوێنی دابه‌زیوه"
ئه‌گه‌ر هێندێک پشوو بدا و ئاگای له خۆی بێ دیسان گوشاری خوێنی ڕاده‌به‌زێ"
هه‌ر ڕاوه‌ستاو بی !
حه‌سه‌نی قازی
1 comment:
به‌ڕێز کاک حه‌سه‌ن!
دیاره ئه‌وی ده‌رمبڕیوه بۆچوونی خۆمه و هه‌ر ده‌بێ واش بێ؛ نازانم مه‌به‌ستت له "ته‌نێ ده‌کرێ وه‌ک ده‌ربرێنێکی که‌سی دابندرێ" چییه! هه‌ر ده‌بێ مه‌سعوود محه‌ممه‌د بۆت بنرخێنێ هه‌تا به هێندی بگری؟!
سه‌باره‌ت به "وه‌کی دی" به داخه‌وه باسه‌که‌ت به لاڕیدا بردووه و به نموونه‌کانتڕا دیاره که "وه‌کی دی"ت هه‌ر له‌بنه‌ڕه‌ته‌وه سه‌ره‌و‌نخوون چه‌قاندووه، بۆیه نابێ چاوه‌ڕوانی به‌ره‌که‌ی بین! هه‌ر لێیگه‌ڕێین باشتره!
من ناڵێم زمانناسم، به‌ڵام ده‌زانم ئه‌وی تۆزقاڵێک سه‌ری له زمان ده‌ربچێ ده‌زانێ ئه‌وه‌ی کوردی باشوور ده‌یکه‌ن "سه‌لیقه‌ی زمانی" نییه و "سه‌قه‌تکردنی زمان"ه. قیامه‌تیش ڕانابێ ئه‌گه‌ر یه‌کێک بڵێ ئه‌و شێوازه‌ی ئه‌وان ڕه‌چاوی ده‌که‌ن هه‌ڕه‌شه‌یه‌که له زمانی کوردی. "پێوانه‌کانی ژیربێژی" به چ ڕببه‌یه‌ک ده‌پێوی که به بۆچوونێکی وا هه‌ڵده‌چی؟! هه‌ر کورده‌کانی باشوور، ئه‌وانه‌ی دڵسۆز و لێزانی زمانن، چه‌ند جاران ڕایانگه‌یاندووه ئه‌گه‌ر ئه‌و ڕه‌وته له باشوور به‌ری نه‌گیرێ زمانه‌که‌مان ده‌فه‌وتێنێ. هه‌ر زمانناسێک شێوازێکی هه‌ڵه‌ی ده‌ربڕین بکاته پێوانه بۆ دیتنه‌وه‌ی نهێنییه‌کانی زمان، ناکرێ به زمانناس دابندرێ. پێم سه‌یره تا ئێستا هه‌ستت به‌و مه‌ترسییه نه‌کردووه که له باشوور تووشی زمانی کوردی بووه و خه‌ریکیشی به بیانووی "زمانی ده‌وڵه‌تی" ڕێیان بۆ خۆش ده‌که‌ی که هه‌ر وا مل پێوه نێن!
من نامه‌وێ خزمه‌ته‌کانی مه‌سعوود محه‌ممه‌د کوێر که‌مه‌وه. ده‌مه‌وێ بلێم هه‌رچی ئه‌و گوتوویه نابێ بێ ئه‌م لاو ئه‌و لا به ڕاست دابندرێ. سه‌باره‌ت به "ڕاهێزان" و "ڕابه‌زین" بۆچوونه‌که‌ی به هه‌ڵه ده‌زانم و پێموایه جه‌نابیشت بناغه‌ی کاره‌که‌ت له‌سه‌ر هه‌ڵه داڕشتووه بۆیه زه‌حمه‌ته لێک حاڵی بین. ئه‌و وتانه‌ی مه‌سعوود محه‌ممه‌دیش که وه‌ک نموونه بۆ سه‌لماندنی بۆچوونه‌که‌ت نووسیوتنه‌وه پێویسته بکرێن به کوردی هه‌تا کوردێک تێیان بگا. وه‌ک جاری پێشووش گوتم "وشه‌کان کوردین[زۆربه‌یان نه‌ک هه‌موویان] به‌ڵام داڕشتنه‌که کوردی نییه.
به داخه‌وه‌م که ئه‌وه‌ی ئێستا به زمانی کوردی ده‌کرێ باش به ده‌واری شڕی نه‌کردووه! پێموابوو دڵسۆزانی خۆت ئاسایی ده‌توانن دڕوویه‌ک له قالبی ئه‌و زمانه هه‌ڕه‌شه‌لێکراوه ده‌ربێنن، به‌ڵام وادیاره دڕووئاژنتری ده‌که‌ن و به پێوانه‌ی ده‌مارگرژی و ئێحساسات داروپه‌ردووی هه‌ڵده‌ته‌کێنن! من نامه‌وێ ڕێبواری ئه‌و ڕێگایه بم و ڕێ بۆ ڕه‌وتێکی هه‌ڵه خۆش بکه‌م. به داخه‌وه به‌و شێوازه‌ی جه‌نابت ڕه‌چاوی ده‌که‌ی ناکرێ باسه‌که وا په‌ره‌ی پێ بدرێ که ئاکامه‌که‌ی کردنه‌وه‌ی گرێیه‌ک بێ! بۆیه هه‌تا نه‌بۆته گرێپووچکه له‌و باسه ده‌کشێمه‌وه.
ماڵاوا!
Post a Comment