سێ تێچن و دوو ووڵام
حه‌سه‌نی قازی
ئه‌و بابه‌ته‌ی کاک ڕه‌هبه‌ری مه‌حموودزاده بۆ "ڕوانگه"ی ناردبوو و لێره دا بڵاو کراوه، له وێبلاگی [وێبنووس ] " پێشه‌نگ"یش دا بڵاوکراوه‌ته‌وه. http://peshang.blogfa.com. ئه‌و وێبنووسه نووسه‌ر و شاعیری هاولادێیی من کاک یۆنسی ڕه‌زایی به‌ڕێوه‌ی ده‌با، له‌وێ له‌و تێچنانه‌ی داندراون سێیان سه‌باره‌ت به‌و کورته باسه‌ن که من به نێوی "حوله‌مه‌ره‌سێ" سه‌باره‌ت به نووسینه درێژه‌که‌ی مه‌حموودزاده نووسیبووم. له خواره‌وه ئه‌و بۆچوونانه و دوو ووڵامی کورت ده‌خوێننه‌وه.
ر.پێشه‌وا1
باسی زمانی ستاندارد وه‌ک هه‌مووان ده‌زانن له مێژه که‌ڵکه‌ڵه‌ی نووسه‌رانی کورده و له زۆر شوێن دا باسیان لێکردووه.کاک ئه‌میر حه‌سه‌نپووریش به خستنه رووی رێ چاره‌ی جووت ستاندارد هێندێکی دیکه ئه‌و گڵۆڵه شێواوه‌ی ئاڵۆزتر کرد.ئه‌و وتاره‌ی به‌ڕێز مه‌حموودزاده نیشانده‌ری راستی یه‌ک و پێویستی یه‌کی هه‌نووکه‌یی زمانی کوردییه.و به باشی ناراستی ئه‌و پێشنیاره‌ی حهسهنپوور ده‌رده‌خا.ئه‌گه‌ر به‌ڕیز حهسهنپوور بۆ سه‌لماندنی قسه‌کانی نموونه له وڵاتانی رۆژئاوایی دێنێته‌وه و وه‌باڵ ده‌کێشێ که زمانی کوردیش ئه‌گه‌ر وای سات و سه‌ودا له گه‌ڵ بکرێ شیاوترین رێگا چاره‌یه به چه‌ند هۆکار له هه‌ڵه دایه:
ر.پێشه‌وا2
هه‌ڵبه‌ت ئه‌و هه‌ڵه‌یه‌ی کاک ئه‌میر له لایه‌ن کاک حه‌سه‌نی قازیشه‌وه پشتگیری لێکراوه و له کورته نووسینێک دا به ناوی (حوله مه‌ره‌سێ) که هه‌ڵبه‌ت نووسینی دروسته‌که‌ی(حولله مه‌ره‌سێ)یه،باسی کراوه.هه‌ر دووک نووسه‌ری دڵسۆز کاک ئه‌میر و کاک حه‌سه‌ن نموونه له ولاتیک دێننه‌وه که چوار زمانی ستانداری هه‌یه.کاک حه‌سه‌ن بۆ خۆی ده‌ڵێ ئه‌لمانی سویسی پێی ناخۆشه به زمانه‌که‌ی بڵێین ئه‌لمانی و ...یان ده‌فه‌رمووێ هوله‌ندی فلامانی جیاوازییه‌که‌یان به قه‌ت زمانی دوو شاری کوردستانی ئێران نییه و گۆیا هاواڵه‌کی مارتین ڤان بڕاوسنیش هه‌ر له سه‌ر ئه‌و رایه‌یه.
پێم باشه ئه‌وه عه‌رزی کاک حه‌سه‌ن و کاک ئه‌میر بکه‌م که ئه‌وان راست ده‌فه‌رموون ئه‌و وڵاته و زۆر وڵاتی دیکه‌ش ره‌نگه چه‌ند زمانی فه‌رمی یان هه‌بێ.به‌ڵام ئه‌و زمانانه وه‌ک زمانی سه‌ربه‌خۆ به رێزمان و رێنووسی جیاوازه‌وه له دونیا دا ناسراون.
ر.پێشه‌وا3
ئه‌وه‌ی کاک حه‌سه‌ن باسی ده‌کا زیاتر کێشه‌یه‌کی سیاسی یه تا زمان ناسی و حه‌ول ده‌ده‌م له وتارێک دا به ته‌سه‌لی وڵامی بده‌مه‌وه به‌ڵام لێره دا کورت و کرمانجی ده‌ڵیم ئه‌وان به ئه‌نقه‌ست دوو شتیان تێکه‌ڵ کردووه.ده‌نا دڵنیام هه‌م به‌ڕێز حهسهنپوور و هه‌م کاک حه‌سه‌ن به باشی ئاگاداری ئه‌و مه‌سه‌له‌یه هه‌ن.ئه‌گه‌ر سوییسی یه‌کی ئه‌لمانی زمان وه‌ک کاک حه‌سه‌ن ده‌ڵێ خۆی به ئه‌لمانی بزانێ دیاره تابعییه‌تی ره‌ت کردۆته‌وه واته له باری سیاسی یه‌وه که‌سێکی وه‌ها ده‌توانێ خه‌ڵکی سوییس بێ و زمانی ئه‌لمانی بێ و ئه‌و مافه زمانی یه‌شی بۆ بپارێزرێ که خاوه‌ن زمانی ره‌سمی خۆی واته ئه‌لمانی بێ.به‌ڵام له کوردستان کێشه‌که جوداوازه.کوردستانیش خه‌ڵکێکی لێ نیشته جێیه که به دوو یان سێ یان چوار زمانی جوداواز ده‌دوێن .بۆ وێنه ده‌توانین ئاماژه به زمانه‌کانی وه‌ک کوردی(به چه‌ندین زاراوه وه)،تورکمانی،ئاسۆری و ...بکه‌ین.ده‌ی جا له کوردستان ئه‌و که‌مه نه‌ته‌وه یان زمانی یانه پێویسته زمانی خۆیان بخوێنن و ...و له هه‌مان کاتیش دا نه‌ڵێین ئێمه تابعییه‌تمان تورکیایی یان ئێرانی یان سه‌ر به هه‌ر وڵاتێکی دیکه‌یه.چون ئه‌وان له راستی دا تورکمانی کوردستانی،عاره‌بی کوردستانی و ...ن.به‌ڵام باسه‌که‌ی کاک ره‌هبه‌ر لێره‌دایه که پڕ به پێسته و وڵامی هه‌موو کێشه‌کانی که کاک ئه‌میر و هاوبیرانی ناویانه‌ته‌وه ده‌داته‌وه که کوردی زمانێکه به جه‌ند زاراوه‌وه وه‌ک زۆر زمانی دیکه که ده‌بێ یه‌کێک له‌و زاراوانه ببێته ستاندارد و به وشه‌ی زاراوه‌کانی دیکه ده‌وڵه‌مند بکرێ و باقی زاروه‌کانیش له نیو خه‌ڵک دا که‌ڵکیان لێ وه‌رده‌گیرێ،به‌لام زمانی ستاندارد بۆ دایره ره‌سمی و ده‌وڵه‌تی یه‌کان و زانکۆ و قوتابخانه به کار ده‌هێندرێ و ... له نووسینه‌کانی دوتر دا به ته‌سه‌لی له‌و بابه‌ته ده‌دوێین.
حه‌سه‌نی قازی
وێڕای سڵاو دیاره " حوله‌مه‌ره‌سێ"ت به ووردی نه‌خوێندووه‌ته‌وه و له‌و بۆچوونانه‌دا نێوه‌رۆکه‌که‌یت هه‌ڵگێڕاوه‌ته‌وه. له نووسراوه‌که‌دا گوتراوه سویس وه‌ک وڵاتێک چوار زمانی ڕه‌سمی هه‌یه: ئه‌ڵمانی،فه‌ڕانسه‌یی.ئیتالیایی و ڕۆمانش.ئه‌وه‌ش گوتراوه ئه‌و سویسییه‌ی به ستانداردی ئه‌ڵمانیی سویسی قسه ده‌کا خۆی به به‌شێک له نه‌ته‌وه‌ی ئه‌ڵمان دانانێ، به‌ڵکوو خۆی وه‌ک سویسییه‌کی ئه‌ڵمانی زمان ده‌ناسێ و ده‌ناسێنێ، هه‌مان شت له سه‌ر فه‌ڕانسه‌یی و ئیتالیایه زمانه‌کانیش وایه. ئه‌وان له به‌ر ئه‌وه‌ی به فه‌ڕانسه‌یی یان ئیتالیایی قسه ده‌که‌ن خۆیان به به‌شێک له‌و دوو نه‌ته‌وه‌یه نازانن. به کورتی ئیستیدلال ئه‌وه‌یه بۆ ووڵاتێکی وه‌ک سویس ده‌توانی 4 زمانی ڕه‌سمی هه‌بێ، به‌ڵام له کوردستانی عێراق ناکرێ و نابێ دوو شێوه‌زاری ڕه‌سمی زمانێک ددانی پێدابهێندرێ؟ هیوادارم به ووردی له‌و ئیستیدلالانه‌ی ده‌کرێ خوردبییه‌وه و جا دوایه حوکم بده‌ی!
خۆشیت
هه‌ژار
کاک حه‌سه‌نی به‌ڕێز له سویس چوار زمان ڕه‌سمین چونکه ئه‌وانه چوار زمانی جودان. چوار زاراوه‌ی سه‌ر به یه‌ک زمانی واحید نین. پرسیاری من له جه‌نابت ئه‌وه‌یه: بۆچی له سویس زاراوه جۆراوجۆره‌کانی چوار زمانه ڕه‌سمییه‌که‌ش به ڕه‌سمیی نابن؟ ئه‌گه‌ر ئه‌وانیش به ڕه‌سمیی ببانایه ئه‌وده‌م ده‌کرا دۆخی کوردستان له‌گه‌ل ئه‌وێ به‌راورد کرابایه.نازانم جه‌نابت ئاگاداری ئاکامه‌کانی ئه‌و نموونه هێنانه‌وه‌یه‌ت هه‌ی یان نا. ده‌فه‌رمووی:
" ئه‌و سویسییه‌ی به ستانداردی ئه‌ڵمانیی سویسی قسه ده‌کا خۆی به به‌شێک له نه‌ته‌وه‌ی ئه‌ڵمان دانانێ، به‌ڵکوو خۆی وه‌ک سویسییه‌کی ئه‌ڵمانی زمان ده‌ناسێ و ده‌ناسێنێ، هه‌مان شت له سه‌ر فه‌ڕانسه‌یی و ئیتالیایه زمانه‌کانیش وایه. ئه‌وان له به‌ر ئه‌وه‌ی به فه‌ڕانسه‌یی یان ئیتالیایی قسه ده‌که‌ن خۆیان به به‌شێک له‌و دوو نه‌ته‌وه‌یه نازانن."
ئه‌گه‌ر ئه‌و بۆچوونه بۆ کورده‌کانیش ته‌عمیم بده‌ین ده‌بێ بڵێین بۆ نموونه له عێراق دوو زمان ڕه‌سمین. عه‌ڕه‌بی و کوردی. کوردی عێراق له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به کوردی قسه ده‌کا خۆی به به‌شێک له نه‌ته‌وه‌ی کورد دانانێ. کوردی ئێرانی و تورکیا و سوریاش هه‌ر ئاوا. که‌چی بۆخۆتان ده‌زانن به‌ڕاستی پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌یه.
ئه‌مین
بۆ کاک حه‌سه‌نی قازی:
ئه‌گه‌ر سویسییه ئه‌ڵمانی زمانه‌که‌ش خۆی سه‌ر به نه‌ته‌وه‌ی ئه‌ڵمان نه‌زانێ چونکه ئه‌ڵمان خۆی نه‌ته‌وه‌یه‌که و ڕه‌وتی به نه‌ته‌وه بوونی تێپه‌ڕاندووه و پێویستی به دان پێدا هێنانی ده‌وڵه‌تان نییه ئه‌و خۆ به ئه‌ڵمانی نه‌زانینه هیچ زه‌برێک له سه‌روه‌ریی و یه‌کیه‌تی نه‌ته‌وه‌یی ئه‌ڵمان ناوه‌شێنێ. بۆچوونه‌که‌ی جه‌نابت ئه‌و بیرۆکه‌یه بڵاو ده‌کاته‌وه که بۆ نموونه کوردی عه‌راق خۆی به عه‌راقییێک بزانێ که به کوردی قسه ده‌کا. واته ئه‌گه‌ر قسه‌ی نه‌ته‌وه هاته گۆڕێ کورده عه‌ڕاقییه‌که ده‌بێ خۆی به عه‌راقی بزانێ. نابێ خۆی سه‌ر به نه‌ته‌وه‌ی کورد بزانێ. ده‌بێ بڵێ من به کوردی قسه ده‌که‌م به‌ڵام سه‌ر به نه‌ته‌وه‌ی عه‌راقم. ئه‌و بیرۆکه‌یه، بۆ ئێمه‌ی کورد که له پێواژۆی به نه‌ته‌وه بوون داین چ خێرێکی تێدایه؟ کورده‌کانی عه‌راق خۆیان و سه‌رکرده سیاسییه‌کانیان هه‌میشه گوتوویانه ئێمه به‌شێکین له نه‌ته‌وه‌ی کورد و له چوارچێوه‌ی وڵاتێکی چه‌ند نه‌ته‌وه به ناوی عه‌راقدا ده‌ژین. ئه‌و بۆچوونه‌ی ئێوه ڕێک له‌گه‌ڵ بۆچوونی شۆڤێنیسته‌کانی وڵاتانی عه‌راق و تورکیا و .... هاوجووته. ئه‌وان پێمان ده‌ڵێن قه‌یدی نییه بڵێن به کوردی قسه ده‌که‌ین به‌ڵام مه‌ڵێن سه‌ر به نه‌ته‌وه‌ی کوردین. من پێم وایه که‌سانی وه‌ک کاک حه‌سه‌نی قازی و کاک ئه‌میری حهسهنپوور یا له نه‌تیجه‌کانی ڕووخێنه‌ری ئه‌و بۆچوونانه‌یان ئاگادار نین یا بایی ده‌نکه جۆیه‌ک که‌ڵکه‌ڵه‌ی نه‌ته‌وه‌ییان نییه.
حه‌سه‌نی قازی
بۆ کاک هه‌ژار و کاک ئه‌مین
به‌ڕێزان، کاتێک مرۆ باسی نموونه‌ی چاره‌سه‌ری کێشه‌یه‌ک ده‌کا به‌و مانایه نییه، پێی وابێ هه‌موو لایه‌ن و ڕه‌هه‌نده‌کانی ئه‌و نموونه‌یه ده‌کرێ له شوێنێکی دیکه شیاوی دابه‌زاندن یان وه‌دیهێنان بێ.مه‌سه‌له‌ی فره زمانێتی له سویس ته‌نیا بۆ سه‌لماندنی ئه‌و ڕاستییه ئاماژه‌ی پێکراوه که له چوارچێوه‌ی ده‌وڵه‌ت-نه‌ته‌وه و جوگرافیاییه‌کی سیاسی دا نه‌ته‌وه‌یه‌ک ده‌توانێ چه‌ند زمانی جیاوازی هه‌بێ و ئه‌و زمانانه‌ش هه‌موو ڕه‌سمی بن، پێوه‌ندی ئه‌و ڕاستییه‌ش به باشووری کوردستانه‌وه هه‌ر ئه‌وه‌نده‌یه که ئه‌گه‌ر له سویس ده‌کرێ چوار زمانی ڕه‌سمی هه‌بێ، بۆ له باشووری کوردستان ناکرێ هه‌موو شێوه‌زاره کوردییه‌کان له ئاستێکی یه‌کسان دا ڕێزیان بگیرێ و ده‌رفه‌تی پێشخستنیان بۆ ئاماده بکرێ؟
لێره دا هیچ باسی ئه‌وه نییه گه‌لۆ له‌و به‌ر ئه‌و به‌ری سنووری ده‌وڵه‌تی کورده‌کان چۆن هه‌ست به‌خۆیان ده‌که‌ن و چۆن خۆیان ده‌ناسێنن و ،چۆن ده‌ناسرێن؟ له‌و مشتومڕه دا باسی له‌به‌ریه‌ک ڕۆنانی هه‌ستی به‌سترانه‌وه‌ی سویسییه‌کی ئه‌ڵمانی زمان و کوردێکی باشووری کوردستان نه‌هاتووه‌ته گۆڕێ بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و ئاکامانه‌ی لێ ده‌ربخرێ که به‌ڕێزان پێی گه‌یشتوون.
له هیچ ڕوویه‌که‌وه ڕه‌وا نییه کاک ئه‌مین پێی وابێ مامۆستا ئه‌میری حهسهنپوور،ئه‌من یان هه‌رکه‌سێکی دیکه که باسی یه‌کسانی زمانی و ئازادیی زمانی له باشووری کوردستان ده‌کا، مه‌به‌ستی ڕووخێنه‌رانه‌ی هه‌بێ.بوونی شێوه‌زاری جیاوازی کوردی و داوخوازی زمانی له باشووری کوردستان ڕاستییه‌که له ده‌ره‌وه‌ی ئیراده، پێخۆشبوون یان پێناخۆشبوونی ئێمه. ئه‌وه‌ی ئێمه باسی ده‌که‌ین نه‌ک تێک دانی "ته‌بابیی نه‌ته‌وه‌یی " نییه، به‌ڵکوو خزمه‌ته به پته‌و بوونی.تاک "ستاندارد"یش ئه‌و ته‌باییه لاواز ده‌کا و له‌وانه‌یه نه‌شیهێڵێ.
هێوادارم هه‌م کاک هه‌ژار و هه‌م کاک ئه‌مین به چاوێکی ووردتره‌وه ئه‌و باسانه بخوێننه‌وه که سه‌باره‌ت به ڕاسته‌قانی جووت ستاندارد بوونی کوردی نوسراون، به تایبه‌تی نووسینه‌کانی مامۆستا ئه‌میری حهسهنپوور وه‌ک که‌سێکی پسپۆڕ له‌و بواره دا جارێکی دیکه و به بێ پێشداوه‌ری بخوێننه‌وه. زۆربه‌ی بابه‌ته‌کان له وێبنووسی ڕوانگه دا هه‌ن.
له هیچ ڕوویه‌که‌وه ڕه‌وا نییه کاک ئه‌مین پێی وابێ مامۆستا ئه‌میری حهسهنپوور،ئه‌من یان هه‌رکه‌سێکی دیکه که باسی یه‌کسانی زمانی و ئازادیی زمانی له باشووری کوردستان ده‌کا، مه‌به‌ستی ڕووخێنه‌رانه‌ی هه‌بێ.بوونی شێوه‌زاری جیاوازی کوردی و داوخوازی زمانی له باشووری کوردستان ڕاستییه‌که له ده‌ره‌وه‌ی ئیراده، پێخۆشبوون یان پێناخۆشبوونی ئێمه. ئه‌وه‌ی ئێمه باسی ده‌که‌ین نه‌ک تێک دانی "ته‌بابیی نه‌ته‌وه‌یی " نییه، به‌ڵکوو خزمه‌ته به پته‌و بوونی.تاک "ستاندارد"یش ئه‌و ته‌باییه لاواز ده‌کا و له‌وانه‌یه نه‌شیهێڵێ.
هێوادارم هه‌م کاک هه‌ژار و هه‌م کاک ئه‌مین به چاوێکی ووردتره‌وه ئه‌و باسانه بخوێننه‌وه که سه‌باره‌ت به ڕاسته‌قانی جووت ستاندارد بوونی کوردی نوسراون، به تایبه‌تی نووسینه‌کانی مامۆستا ئه‌میری حهسهنپوور وه‌ک که‌سێکی پسپۆڕ له‌و بواره دا جارێکی دیکه و به بێ پێشداوه‌ری بخوێننه‌وه. زۆربه‌ی بابه‌ته‌کان له وێبنووسی ڕوانگه دا هه‌ن.
ئه‌مین له تێچنێکی تازه له "پێشه‌نگ" دا ده‌نووسی:
کاک حه‌سه‌ن کاتێک ئه‌و نموونه‌ی ده‌یهێنیه‌وه ( نموونه‌ی چوار زمانی ڕه‌سمیی له سویس) به‌شێکی به‌رچاو له ئیستدلاله‌که‌ته، ئیتر ئه‌و ئیستدلاله له ده‌ستی خۆت ده‌رچووه و چووه‌ته بوارێکی عه‌ینی و گشتی. ئیتر ناتوانی ئیستدلاله‌که وا به‌رته‌سک که‌یه‌وه که هه‌ر ئه‌و ئه‌نجامانه‌ی خۆت به دڵتن لێی بخوێندرێته‌وه و نه‌هێڵی ئه‌نجامه‌کانی دیکه لێی بخوێندرێنه‌وه. له زانستی مه‌نتیق دا کۆی هه‌موو ئه‌و گوزارانه‌ی له ڕسته‌یه‌که‌وه ئیستنتاج ده‌کرێن، ده‌بێته نێوه‌رۆکی مه‌نتیقی ئه‌و ڕستهیه. بۆیه کاتێک ڕسته‌یه‌ک وه‌کوو به‌ڵگه هه‌ڵده‌بژێرین ده‌بێ ئه‌وه‌نده ژیر بین که ئاگامان له هه‌موو ئه‌نجامه مه‌نتیقییه‌کانی ئه‌و ڕستهیه هه‌بێ. ئه‌و شتانه‌ی من نووسیبوومن به‌شێک له نێوه‌رۆکی مه‌نتیقی به‌ڵگه‌که‌ی خۆت بوو.
حه‌سه‌نی قازی
بارودۆخی نه‌ته‌وه‌ی کورد و نه‌ته‌وه‌ی سویس له ڕوانگه‌ی ئێتنیکییه‌وه شیاوی به‌راورد کردن نییه، چونکه به پێچه‌وانه‌ی کورده‌کان که سنووری ده‌وڵه‌ت-نه‌ته‌وه له یه‌کتری دابڕیون، سویسییه‌کان که به زمانی جیاواز قسه ده‌که‌ن له مێژووی خۆیان دا هیچ کاتێک به‌شێک له ده‌وڵه‌تانی ده‌ر و جیرانی فه‌ڕانسه، ئه‌ڵمان یان ئیتالیا نه‌بوون. سویسی فه‌ڕانسه‌یی زمان، له هیچ بڕگه‌یه‌کی مێژوو دا به‌شێک نه‌بووه له فه‌ڕانسه؛سویسی فه‌ڕانسه‌یی زمان (یان ڕۆمانده‌کانی سویسی)به هیچ جور له ڕه‌چه‌ڵه‌کی فه‌ڕانسه‌ییه‌کان نین و خزمایه‌تیشیان نییه.هه‌ر ئاواش، سویسی ئه‌ڵمانی زمان قه‌ت به‌شێک نه‌بووه له‌ئه‌ڵمان و، سویسی ئیتالیایی زمانیش قه‌ت به‌شێک نه‌بووه له ئیتالیا. ئه‌وه‌ش ئه‌و ڕاستییه دا ده‌گرێته‌وه که نه‌ته‌وه‌ی جیاواز ده‌توانن زمانێکی وه‌ک یه‌ک دیاره به ستانداردی جیاوازه‌وه، به‌کاربهێنن و یه‌ک نه‌ته‌وه‌ش ده‌توانێ چه‌ند زمانی جیاوازی هه‌بێ.
هه‌ر بژی،
1 comment:
ده: ئومید حه بیبی چهارشنبه 3 شهریور1389 ساعت: 19:13
کاک حه سه ن سلاوت لی بیت. سلاویک له بناری شاهوی سه ربه رز و ده‌ڤه ری هه ورامانه وه پیشکه ش به توی خوشه ویست. به ش به حالی خوم سپاسی تیکوشانت له پیناو په ره پیدانی زمانی کوردی ده که م هیوادارم هه ر ته مه ن دریژ بیت به ریزم.کاک حه سه ن به بروای من ده بیت ویرای دیاری کردنی زمانی پیوه ر له کوردستانی باشوور بوار بو نووسین و خویندنی باقی زمانه کان و دیالیکته کان بره خسی. ئه ز به یارمه تیت لینکت ده که م ئه گه ر ده رفه ت هه بوو حه ز ده که م سه ریکیش له من بده ی پیت خوش بوو ناونیشانم له مالپه ره جوانه که ت دانیی
Post a Comment